مەن ول اداممەن 1973 جىلدىڭ قىركۇيەك ايىندا تانىسقان ەدiم. سودان بەرi وتىز سەگiز جىل ءوتiپتi. ۋاقىت كوپ نارسەنi وزگەرتەدi ەكەن. بۇگiنگi كۇن بيiگiنەن قاراسام، ول ادامدى بوزبالا كەزiمنەن ەمەس، بۇكiل سانالى ءومiرiمنiڭ بارىسىندا بiلگەن سياقتىمىن. ونىڭ كوپتەگەن ويلارى، اقىلدى سوزدەرi قازاق مادەنيەتiنiڭ تانiنە دارىدى، ەتەنەسiنە اينالدى. ارينە، مەن ونىڭ ومiردەگi جانە ونەردەگi تۇلعاسىن تولىق قورىتا الدىم دەي المايمىن. بiراق، ول جايىندا ونىڭ تiرiسiندە بiلگەنiم جانە باقيعا كەتكەننەن كەيiن ول تۋراسىندا ويلانىپ، پايىمداپ جەتكەنiمنiڭ ءوزi زامانداستارىما ايتىپ بەرۋگە جارايتىن اڭگiمە دەپ ويلايمىن.
73-جىلى مەن ارمان ارقالاعان ون جەتi جاسار بوزبالا، الماتىعا كەلدiم. ءوزiمنiڭ ناعاشى اتام جانە ۇستازىم ءجۇنiسبايدىڭ تاپسىرماسىمەن جارقىن شاكارiموۆتى iزدەپ تاپتىم. ول كەزدە بۇكiل وداقتاعى كۇيتاباقتى «مەلوديا» فيرماسى جالعىز شىعارادى. فيرمانىڭ رەداكتسياسى م.اۋەزوۆ اتىنداعى باس تەاتردىڭ ءۇشiنشi قاباتىندا ەكەن. جارقىن اعاممەن تانىسىپ، ارقا-جارقا بولىپ وتىرمىز. ازدان سوڭ قولىما دومبىرا ۇستاتتى. بiرنەشە كۇيدi شەرتiپ بەردiم.
جاكەڭ قاتتى ريزا بولىپ «قوي، مەن سەنi اسەكەڭە كورسەتپەسەم بولمايدى ەكەن» دەپ مەنi ءدالiزدiڭ باسقا بiر قالتارىسىنداعى بولمەگە ەرتiپ باردى. وراق مۇرىن، قاراتورى ءوڭدi, ادەمi ادام، پلاششى مەن شلياپاسىن كيiپ، قولىنا پاپكاسىن ۇستاپ ەندi شىعايىن دەپ جاتىر ەكەن.
- اسەكە، - دەدi جارقىن اعام، - مىنا بالا اۋىلدان كەلگەن ەكەن. دومبىراشى. بiر تىڭداپ كەتiڭiزشi.

مەن ول اداممەن 1973 جىلدىڭ قىركۇيەك ايىندا تانىسقان ەدiم. سودان بەرi وتىز سەگiز جىل ءوتiپتi. ۋاقىت كوپ نارسەنi وزگەرتەدi ەكەن. بۇگiنگi كۇن بيiگiنەن قاراسام، ول ادامدى بوزبالا كەزiمنەن ەمەس، بۇكiل سانالى ءومiرiمنiڭ بارىسىندا بiلگەن سياقتىمىن. ونىڭ كوپتەگەن ويلارى، اقىلدى سوزدەرi قازاق مادەنيەتiنiڭ تانiنە دارىدى، ەتەنەسiنە اينالدى. ارينە، مەن ونىڭ ومiردەگi جانە ونەردەگi تۇلعاسىن تولىق قورىتا الدىم دەي المايمىن. بiراق، ول جايىندا ونىڭ تiرiسiندە بiلگەنiم جانە باقيعا كەتكەننەن كەيiن ول تۋراسىندا ويلانىپ، پايىمداپ جەتكەنiمنiڭ ءوزi زامانداستارىما ايتىپ بەرۋگە جارايتىن اڭگiمە دەپ ويلايمىن.
73-جىلى مەن ارمان ارقالاعان ون جەتi جاسار بوزبالا، الماتىعا كەلدiم. ءوزiمنiڭ ناعاشى اتام جانە ۇستازىم ءجۇنiسبايدىڭ تاپسىرماسىمەن جارقىن شاكارiموۆتى iزدەپ تاپتىم. ول كەزدە بۇكiل وداقتاعى كۇيتاباقتى «مەلوديا» فيرماسى جالعىز شىعارادى. فيرمانىڭ رەداكتسياسى م.اۋەزوۆ اتىنداعى باس تەاتردىڭ ءۇشiنشi قاباتىندا ەكەن. جارقىن اعاممەن تانىسىپ، ارقا-جارقا بولىپ وتىرمىز. ازدان سوڭ قولىما دومبىرا ۇستاتتى. بiرنەشە كۇيدi شەرتiپ بەردiم.
جاكەڭ قاتتى ريزا بولىپ «قوي، مەن سەنi اسەكەڭە كورسەتپەسەم بولمايدى ەكەن» دەپ مەنi ءدالiزدiڭ باسقا بiر قالتارىسىنداعى بولمەگە ەرتiپ باردى. وراق مۇرىن، قاراتورى ءوڭدi, ادەمi ادام، پلاششى مەن شلياپاسىن كيiپ، قولىنا پاپكاسىن ۇستاپ ەندi شىعايىن دەپ جاتىر ەكەن.
- اسەكە، - دەدi جارقىن اعام، - مىنا بالا اۋىلدان كەلگەن ەكەن. دومبىراشى. بiر تىڭداپ كەتiڭiزشi.
- بۇل اسقار سۇلەيمەنوۆ دەگەن اعاڭ بولادى، - دەدi سودان سوڭ ماعان بۇرىلىپ.
- وسى تەاتردا قىزمەت ەتەدi. قول الىسىپ تانىستىق.
- ال، كانە، يلحامىڭدى كورەيiك، - دەدi اسەكەڭ تiكەسiنەن تiك تۇرعان كۇيi. اۋەلiدە بايجiگiتتiڭ بiر كۇيiن شەرتتiم. پاپكاسىن ۇستەل ۇستiنە قويىپ تىڭدادى. سودان كەيiن ءسال ۇڭiلiڭكiرەپ:
- تاتتiمبەتتەن نە بiلەسiڭ؟ - دەدi.
تاتتiمبەتتiڭ «زار قوسباسارىن» شەرتتiم. ەندi اسەكەڭ كيiمiن شەشiپ، ورىندىققا ورنىعىپ وتىرىپ تىڭدادى. كۇي كەشi ۇزاققا سوزىلدى. مەنi جاڭا تانىسىمنىڭ كۇي تۋراسىنداعى بiلگiرلiگi مەن ەرۋديتسياسى عانا ەمەس، سونداي-اق، از سويلەپ، كوپ ماعىنا جەتكiزە الاتىن داعدىسى قايران قالدىردى. قازاق اۋىلىندا وستiك، نەبiر تiلدi, شەشەن ادامداردى كوردiك. بiراق، بۇلاي تۇيiندەپ، اسا قىمبات ءمان-ماعىنانىڭ ءوزiن ەلەۋسiز عانا ءسوز اراسىنا قىستىرا سالعاندى بiرiنشi رەت كورگەنiم. بۇل ادام ءۇشiن بۇنداي ورە ادەپكi نارسە ەكەنi بايقالدى. مiنە، اسەكەڭ وسىلايشا، بالا دەپ قومسىنباي، جولىنان قالىپ، ونەرiمدi تاماشالاپ، باعالاپ بەرiپ ەدi.
- ونەرiڭ ءورiستi بولسىن، - دەدi قولىمدى قىسىپ قوشتاسىپ تۇرىپ. - ابiكەن، ماعاۋيا، تولەگەن مەن گەنەرال اسقاروۆ سياقتى داۋلەسكەر كۇيشiلەردi كوپ تىڭداۋ كەرەك. كۇيشi تىڭداپ وسەدi, تىڭداپ جەتiلەدi. سودان كەيiن، باۋىرىم، ءانشiنiڭ قازىناسى - داۋسى بولسا، سەنiڭ قازىناڭ - ساۋساعىڭ. قولىڭدى مەرتiكتiرiپ الماي كۇتiپ ۇستا.
مەن، بiر كەشتiڭ اڭگiمەسiمەن بۇكiل دۇنيەمدi توڭكەرگەن بۇل اداممەن ءۇش جىلدان كەيiن، 76 جىلدىڭ كۇزiندە ەكiنشi رەت تانىستىم. وسى قايىرا تانىستىعىم شىن تانىستىعىم ەكەن.
اسكەردەن كەيiن قازپي-دiڭ فيلولوگيا فاكۋلتەتiنە وقۋعا ءتۇستiم. وقۋ جىلىنىڭ باسىندا ورىس بولiمiندە وقيتىن رامازان دەگەن كۋرستاسىممەن تانىستىم. بەلگiلi سىنشى تولەگەن توقبەرگەنوۆتىڭ بالاسى بولىپ شىقتى. كوپ ۇزاماي تولەگەن اعانىڭ جانۇياسىمەن دە تانىستىق. سىنشى اعامىزدىڭ جارى - تانىمال اقىن ءباتيما باتىربەكوۆا ەدi. ادەبيەتشiلەردiڭ شاڭىراعى، ادەبي رۋح. جينالىپ الىپ كۇنi بويى ايتاتىنىمىز تەك ادەبيەتتiڭ اڭگiمەسi عانا.
بiردە ءباتيما انامىزدىڭ قۋىرداعىن جەپ، شايىن iشiپ، «الەمدiك ادەبي پروبلەمالاردى» تالقىلاپ، ەسiپ وتىرعانىمىزدا، تولەگەن اعانىڭ كابينەتiنەن بiر ادام شىعىپ، اس ءۇيدiڭ ەسiگiنە كەلiپ تۇردى دا:
- پريۆەت مولودىم دەموكراتام! - دەدi.
جالت قارادىم. اسەكەڭ. ول دا مەنi بiردەن تانىدى.
- ءا، كۇيشi بالا، سەن دە وسىندا ەكەنسiڭ عوي، - دەدi جىميىپ. - رامازان ەكەۋiڭ دوس ەكەنسiڭدەر عوي. وتە جاقسى.
سودان كەيiن اسەكەڭمەن تولەگەن اعانىڭ، زەينوللا اعانىڭ (سەرiكقاليەۆ) ۇيلەرiندە تالاي رەت كەزدەسiپ، داستارحانداس، سۇحباتتاس بولىپپىز. ءومiرiنiڭ سوڭعى كەزiندە ول، بەلگiلi دومبىراشى سەكەن تۇرىسبەكوۆپەن كوپ ارالاستى. بiرنەشە رەت سەكەننiڭ ۇيiندە دە كەزدەستiك.
مەن بۇل ماقالادا اسقار سۇلەيمەنوۆتiڭ ءوزiم كۋا بولعان ءومiرiن بايان ەتەيiن دەپ وتىرعانىم جوق. بۇل - بولاشاق بيوگرافتاردىڭ مiندەتi. مەن تەك قانا ول ادامنىڭ ويىنىڭ ورەسiن كورسەتكiم كەلەدi. بۇگiندە ونەر، عىلىم مەن بiلiم ۇزدiكسiز جiكتەلۋ ۇستiندە. كۇندە ويىمىز تۇگiلi تۇسiمiزگە كiرمەگەن جاڭا سالا، جاڭا تەرمين اشىلىپ جاتادى. اسقار سۇلەيمەنوۆتiڭ كۇردەلi تانىمىن سالالاپ، جiككە جاتقىزۋ بەلگiلi دارەجەدە قيىندىق تۋعىزادى. ادەتتە ونداي بiتiمدەگi سينتەتيكالىق تانىمدى زەردەلەۋ كەزiندە اۆتور وقىرمانمەن شارتتى بiر تەرمين جايىندا كەلiسەدi. مەن دە وقىرمانمەن كەلiسە وتىرىپ، دiني ءفالسافا دەگەن تەرميندi پايدالانعىم كەلەدi. ويتكەنi, دiن ءفالسافاسى مادەنيەتتiڭ دەنiن قامتيتىن بولعاندىقتان، بiز اڭگiمە ەتپەك ادامنىڭ ادەبي يا باسقا دا ويلارىنىڭ بiر شەتi مiندەتتi تۇردە دiنگە جاناسىپ تۇرادى.
بiردەن ەسكەرتە كەتەيiن، مەن تiلگە تيەك ەتەتiن ماسەلەلەردi سiز اسقار سۇلەيمەنوۆتىڭ جازبا مۇراسىنان تابا الماۋىڭىز مۇمكiن. كەيبiر ادامدار ءۇشiن اسەكەڭنiڭ بۇل ويلارى تاڭسىق بولىپ كورiنەر. اسەكەڭنiڭ وتىرىسى - سۇحباتتاسىنىڭ ورەسiنە قاراي ەدi, جاۋابى - سۇراقتىڭ ىڭعايىنا وراي ەدi. سودان سوڭ، وي ەڭبەگiمەن اينالىسقان كوپ ادامنىڭ ايتقانى اۋىزەكi اڭگiمە تۇرiندە جەتiپ، حاتقا سودان كەيiن تۇسكەن. وي تاريحىندا بۇل كوپ رەت قايتالانعان ءجايت.
اسەكەڭ پiرادار ەمەس ەدi. دوگماتتاردى مويىندامايتىن. ول ءالi اياقتالماعان، ءالi جالعاسىپ جاتقان جاراتىلىس جاعىندا بولاتىن. پليۋرەاليست ەدi. ۆولتەر «مەن سiزدi جەك كورەم، بiراق ءوزiڭiزدiڭ پiكiرiڭiزدi ايتۋىڭىزعا بارىنشا كومەك كورسەتەم» («يا نەناۆيجۋ ۆاس، نو يا سدەلايۋ ۆسە، چتوبى ۆى سموگلي ۆىرازيت سۆوە منەنيە») دەگەن ەكەن. اسەكەڭ ويىنا كەلiسپەيتiن، ۇناتپايتىن ادامىنىڭ پiكiرiنە دە قۇرمەتپەن قارايتىن. ءسوزi باسقا ادامدى تاپتاپ، اۋزىن جاۋىپ، سويلەتپەۋدi ۋاعىزداعان، ويى باسقانى جاۋ دەپ جاريالاپ، قوعامنان الاستاپ داعدىلانعان توتاليتارلىق جۇيەنiڭ كەزiندە اسەكەڭنiڭ بۇل مiنەزi ەرەكشە سانانىڭ كورiنiسi ەدi.
1979 جىلدىڭ ناۋرىز، يا ءساۋiر ايى. كۇن جىلى بولعانىمەن، بۇلىڭعىر. قازپي-دiڭ جاراتىلىستانۋ-گەوگرافيا فاكۋلتەتiنiڭ ءماجiلiس زالىندا بiرنەشە بەلگiلi ادەبيەتشiلەرمەن كەزدەسۋ بولدى. ولار زەينوللا سەرiكقاليەۆ پەن تولەگەن توقبەرگەنوۆ، جاڭا تانىلا باستاعان سىنشى سايلاۋبەك جۇمابەكوۆ، تاعى بiرقاتار اقىن-جازۋشى جانە اسقار سۇلەيمەنوۆ ەدi.

<!--pagebreak--><!--pagebreak-->

<!--pagebreak--><!--pagebreak--

اسەكەڭ كەزدەسۋدiڭ باسىنان تۇنجىراڭقىراپ وتىرىپ، ەڭ سوڭىنا قاراي ءسوز العان. وقىرماندار كوپ سۇراق قويدى. ءسوز يەسi بiردە-بiر سۇراقتى جاۋاپسىز قالدىرعان جوق. اقىرىندا باۋىرىن جازا كەلە، اقىنداي شابىتتانا سويلەگەن. تالاي بايقاعانىم، ول كiسi ءسوزiن باستاعاندا ۇستiڭگi ەرنi قينالا ءبۇرiلiپ كەتەتiن. ءبiرتۇرلi, تiستەنiپ سويلەپ تۇرعان ادام سياقتى اسەر قالدىراتىن. ازدان سوڭ، iشiندەگi ءتۇيiننiڭ بارلىعى شەشiلiپ، ءوزiنiڭ قوڭىرقاي تەمبرلi داۋسىمەن اعىنداپ سويلەپ كەتكەندە ودان كوركەم، ودان كورiكتi ادام بولماۋشى ەدi.
ەستەلiك - ستەنوگرامما ەمەس. ول كەشتە قانشا سۇراق قويىلدى، اسەكەڭ ونىڭ قايسىسىنا قالاي جاۋاپ بەردi, تاپتiشتەپ ەسiمە ساقتاي المادىم. ايتەۋiر اسەرi قالدى، رۋحاني الەمiمنiڭ تازارىپ، وي ولكەمنiڭ جاڭاشا گۇلدەنiپ شىققانى ەسiمدە. مiنە، سول تاڭعاجايىپ كەشتەن قالعان بiرنەشە اڭگiمە.
جاقسى دايىندىعى بار وقىرمانداردىڭ بiرەۋi ە.حەمينگۋەيدىڭ «پو كوم زۆونيت كولوكول» رومانىنداعى باس كەيiپكەردiڭ حاراكتەرiنە، ونىڭ قۇربانشىلدىعىنا قاتىستى سۇراق قويعان. اسەكەڭ از-ماز ويلانىپ وتىرىپ جاۋاپ بەردi.
- ۇمىتپاسام، روماننىڭ ەپيگرافىندا دجون دوننىڭ ولەڭi كەلتiرiلگەن عوي. «بiر جەردە قوڭىراۋ سوعىلىپ جاتسا، كiمنiڭ ازاسى ەكەنiن سۇراما، سەبەبi, ول قوڭىراۋ سەنi دە جوقتاپ جاتىر» دەگەن ولەڭ جولدارى. ياعني، يسپانياداعى سوعىستىڭ بارلىعىمىزعا قاتىسى بار دەگەن ويدى ايتپاق بولعان عوي، حەمينگۋەي. سونداي-اق، بۇدان دا بيiك ويدى كەزiندە بەتحوۆەن ايتقان. ءوزiنiڭ ەڭ ايگiلi سيمفونياسىنىڭ ماعىناسىن اۋىزشا ءتۇسiندiرiپ، «ادامدار ولگەن سايىن اجال ماعان جاقىنداپ كەلەدi. ماعان مۇلدەم قاتىسى جوق ايدالاداعى بiر ادام ولگەندە دە - تاعدىر كەلiپ مەنiڭ ەسiگiمدi قاعادى» دەگەن. يسپانياداعى سوعىستى، ول قالاي بولعانىن بiز بiلمەيمiز. حەمينگۋەيدىڭ رومانى، سول سوعىستىڭ ءوزi ەمەس - كوركەم تاريحى عانا. جالپى، ءمان-ماعىنا نە ءۇشiن كەرەك؟ تiرشiلiكتi ارى قاراي جالعاستىرۋ ءۇشiن كەرەك. ەگەردە ادام مىنا دۇنيەدەن ەشقانداي ءمان-ماعىنا تابا الماسا، وندا ونىڭ تiرشiلiگi سول ساتiندە توقتايدى.
- تۇسiنبەدiم، اعا، - دەدi سۇراق يەسi ستۋدەنت. - كەشiرiڭiز.
اسەكەڭ توتەسiنەن بiر-اق تارتتى.
- ياعني، بۇل رومان، سول بiرiنشi دۇنيەجۇزiلiك سوعىسقا قاتىسقان، كۇيرەپ قايتقان ۇرپاقتى جۇباتۋ بولىپ تابىلادى. بiراق، روبەرت دجوردان پارتيزانداردى العا وزدىرىپ جiبەرiپ، ءوزi توسقاۋىلدا قالعاندا، سول پارتيزاندار ءۇشiن، يا باسقا بiرەۋ ءۇشiن ولگەن جوق. ول ءوز اجالىمەن ءولدi.
سودان سوڭ اسەكەڭ، كوزi جىپىلىقتاپ، تiكەسiنەن-تiك تۇرعان ستۋدەنتكە قاراپ جىميعان.
- سiز وتىرىڭىز. تاقتادا تۇرعان جوقسىز عوي.
از-ماز ىڭعايسىز ۇنسiزدiك ورنادى. قازاقتىڭ ادەبي ورتاسى اتالعان روماندى ەندi عانا پايىمداپ اڭگiمە ەتە باستاعان. بiراق، مىنا ايتىلعان پiكiر مۇلدەم كەرەعار ەدi. ۇنسiزدiكتiڭ سىرىن جازباي تانىعان اسەكەڭ ءسوزiن ۇستەدi.
- البەتتە، بiرەۋدiڭ تiرشiلiگiن كەشۋگە بولادى. الايدا، مەنiڭ بۇعان دەگەن دە كۇمانiم بار. مىسالى، باسقا بiرەۋدiڭ اتىن جامىلىپ ءومiر سۇرۋگە بولادى. بiراق سiز باسقا بiرەۋدiڭ اجالىمەن ەش كەزدەسە المايسىز. اجال كەلگەندە، ول باسقانىڭ ەمەس - سiزدiڭ عانا اجالىڭىز. وسى ورايدا حەمينگۋەيدiڭ دە، بەتحوۆەننiڭ دە سوزiنەن اسىپ كەتكەن قازاقتىڭ ماقالى بار، «قىرىق جىل قىرعىن بولسا دا، اجالدى ولەدi» دەگەن. قازاقتىڭ وسى ماقالى، بارiنەن كەمەڭگەر.
سول كۇنi مەن كوركەم شىعارمانىڭ بiرنەشە ولشەمدە، بiرنەشە دەڭگەيدە ءومiر سۇرەتiنiن، تەكستەن كونتەكستiڭ بيiك ەكەنiن العاش تۇسiنگەن ەدiم. كەيiن مەن اسەكەڭنiڭ وقىرمانمەن كەزدەسۋدە وتىرىپ ايتا سالعان وسى يدەياسىن بەلگiلi دراماتۋرگ-اقىن يرانبەك ورازباەۆتىڭ شىعارماشىلىعىنان ۇشىراستىردىم. ارينە، اقىن بۇل كونتسەپتسيانى اسقار سۇلەيمەنوۆتەن الۋى شارت ەمەس. وسى جەردە مەن اۆتورلىققا تiكەلەي قاتىسى بار ينفورماتسيالىق ءورiس يدەياسى تۋراسىندا ايتا كەتكiم كەلەدi.
بiر كەمەڭگەردiڭ جازۋ تەحنولوگياسىنا قاتىستى ايتقاندارىنىڭ iشiندە «ەگەردە جازۋعا مۇمكiندiگiڭ بولماسا، وندا ويلاما» دەگەن ءسوز بار. تاراتىپ ايتساق، قولىڭىزدا قاعاز-قالام جوق، ويعا العانىڭىزدى جازۋعا مۇمكiندiگiڭiز بولماسا، وندا باسىڭىزعا كەلگەن ويدى ءوشiرiڭiز دەگەن ءسوز. سەبەپ؟ جاۋاپ رەتiندە مىناداي مىسال:
بiر شىعارمادا عالىم ادامزاتتىڭ تiرشiلiگiنە قاۋiپ توندiرەتiن قورقىنىشتى تەتiك ويلاپ شىعارادى. ارتىنشا، ءوزiنiڭ نە iستەپ قويعانىن ءتۇسiنiپ، شوشىپ كەتكەن ول تەتiكتi جويماق بولعاندا، قوندىرعىعا جان بiتiپ، ادامشا سويلەپ، «قيراتا بەر، بiراق مەنi جويا المايسىڭ. سەبەبi, مەن ەندi بارمىن. مەن ەندi كەز-كەلگەن ادامنىڭ ساناسىنان قالقىپ شىعا الامىن. ال سەن سياقتى كۇمانشiل ەمەس، كiنامشiل ەمەس باسقا عالىم مەنi تياناقتاپ iسكە جاراتادى» دەيدi. الەكساندر گەنيس ءوزiنiڭ «ۆاۆيلون مۇناراسى» اتتى كiتابىندا مىناداي قىزىق دەرەك كەلتiرەدi. لوندوندا تاڭەرتەڭ شىققان گازەتتەگi سوزجۇمباقكروسسۆوردتى ليۆەرپۋلدiڭ ادامدارى كەشكە قاراي وڭاي شەشەدi ەكەن، سەبەبi, ول سوزجۇمباقتى لوندوننىڭ ادامدارى تاڭەرتەڭ شەشiپ قويعان، ياعني، سوزجۇمباقتىڭ شەشiمi بۇكiل كەڭiستiكتi الىپ جايىلىپ جاتقان ينفورماتسيالىق ورiستەن ءوز ورنىن العان. ول شەشiمدi باسقا قالالاردىڭ ادامدارى تۇسiنiكسiز بiر مەحانيزم ارقىلى وقىعان. سانادان تىس وقىعان، وزدەرiنiڭ دايىن شەشiمدi ينفورماتسيالىق ورiستەن العانىن بiلمەگەن، جۇمباقتى ءوزiمiز شەشتiك دەپ ويلاعان. اسەكەڭ تاعى بiر سوزiندە «دiندەردە جامان وي، جاماندىقتى ويلاۋدىڭ كۇنا بولىپ سانالۋىندا قۇدايعا جاقتاس ۇلى يدەيا جاتىر. مەكەنiمiز بiر بولمىس. سوندىقتان وسى ورتاق مەكەنiمiزدi جامان ويمەن لاستاماۋ كەرەك. سەبەبi, سەن ويلاپ قانا قويا سالعان قياناتتى ويدى باسقا بiرەۋ مiندەتتi تۇردە iسكە اسىرادى. تولەن ابدiكوۆتiڭ «وڭ قول» دەگەن اڭگiمەسiن وقىعان شىعارسىزدار. ونداعى ءوزiن-ءوزi قىلقىندىرىپ ولتiرگەن قىز وسى بiر كەزدە بiرەۋ ويلاعان ويعا بايقاماي جاناسىپ قويعان، ەلەۋسiز بولسا دا سول ويدى قابىلداعان ادام» دەپ ەدi.
يرانبەك ورازباەۆتىڭ ساحنالىق دراماسىندا قورقىتتى اجال iزدەپ كەلەدi. قورقىت قانشاما ادامعا بارىپ «مەنiڭ ورنىما ءولشi» دەپ جالىنادى. بiراق، ەشكiم دە ونىڭ ورنىنا ولە المايدى. سەبەبi, بۇل اجال - قورقىتقا عانا كەلگەن، ودان باسقا ەشكiمنiڭ جانىن الا المايتىن، كەسiمدi كۇنi جەتپەگەن، ءالi كورەسi جارىعى بار باسقا ەشبiر پەندەگە سوقتىعا المايتىن، بiر قورقىتتىڭ عانا اجالى. نەمەسە، اسەكەڭنiڭ سوزiمەن ايتساق، «سمەرت - ادرەسنا». تاعى بiر سوزiندە ول كiسi ايتىپ ەدi, «سمەرت - ەتو پيسمو، كوتوروە نيكوگدا نە پوتەرياەتسيا، ي كوتوروە وبيازاتەلنو دوستيگنەت سۆوەگو ادرەساتا» («اجال - ول ەشقاشان جوعالمايتىن جانە ءوزiنiڭ iزدەگەن ادامىن مiندەتتi تۇردە تاۋىپ باراتىن حات») دەگەن.
وسى قازپي-دەگi كەزدەسۋدەن كەيiن، بiز، ادەبيەتشi جاستار، اعالاردىڭ شاشباۋىن كوتەرiپ، ۋلاپ-شۋلاپ تولەگەن اقساقالدىڭ ۇيiنە باردىق. ءباتيما اپامىز داستارحان جاساپ كۇتiپ وتىر ەكەن. ۇلكەندەر بiر بولمەگە ازەر سىيىپ بولەك وتىردى. بiز بولەك وتىرمىز.
بiرازدان سوڭ اسەكەڭ ادەتiنشە، جاستار وتىرعان بولمەگە كەلدi. سودان كەيiن كەش بويى بiزبەن وتىردى. كەزدەسۋ كەزiندە تۋىنداعان كۇماندi ويلارىمىزدى ايتتىق. اسەكەڭ ىجداحاتپەن تىڭداپ، بارiنە جاۋاپ بەردi. وتىرعان جiگiتتەردiڭ بiرەۋi «اعا، مانا سiز كەزدەسۋ كەزiندە شىعارمانى تەكستەن تىس تالداپ ۇيرەنۋ كەرەك دەدiڭiز. بۇنى قالاي تۇسiنۋگە بولادى؟ بiزدiڭ ۇعىمىمىزدا شىعارمادا تەكستەن باسقا ەشتەڭە دە جوق. تەكستە جوق نارسەنi قالاي قيالداپ، ەلەستەتۋگە بولادى؟ وسىنى ءتۇسiندiرiپ بەرسەڭiز» دەدi.
- جاقسى سۇراق، - دەدi اسەكەڭ، شىلىمىن تۇتاتىپ جاتىپ. - بiراق، سiزدiڭ بۇل تۇسiنiگiڭiز بۇگiنگi جازۋعا تابىنۋدان قالىپتاسقان. سiز دۇنيەدە وسى ءالiپبي، وسى جازۋدان باسقا جازۋ بار دەپ بiلمەيسiز.
جۇرت ۇندەمەي قالدى.
- مەن سiزگە ايتايىن، ءارiپ ارقىلى عانا ەمەس، ءمان-ماعىنانى جەتكiزۋدiڭ باسقا دا بiز بiلەتiن پالەنباي ءتۇرi جانە بiز بiلمەيتiن، ويىمىز تۇگiلi, تۇسiمiزگە كiرمەيتiن پالەنباي ءتۇرi بار، - دەدi اسەكەڭ ءسوزiن جالعاپ. - مىسالعا، بiر قوعام عانا، بiر الەۋمەت قانا بiلەتiن ينفورماتسيا بار دەيiك. ول ينفورماتسيانى تاڭبالايتىن ءوزiنiڭ قالىپتاسقان بەلگiلەرi بار. ول بەلگiنi يەروگليف، يدەوگرامما دەپ الىڭىز. ال بۇرىنعى كونە زامانداردا جازۋ-سىزۋسىز ءومiر سۇرگەن قوعامدار بولعان. مەنiڭ ويىمشا، ول قوعامدار تiپتi تiلسiز ءومiر سۇرگەن سياقتى.
- قالايشا؟ - دەدi وتىرعان قوناقتاردىڭ بiرi, - «يازىكوۆوە مىشلەنيە» دەگەن بار ەمەس پە؟ ادام قالاي تiلسiز ويلايدى؟
- بiلمەيمiن، - دەدi اسەكەڭ. - بiر-بiرiن ويشا تۇسiنەتiن ادامدار بولادى. ادامنىڭ ويىن وقي الاتىندار بولادى. مەنiڭ ۇعىمىمدا بۇل جەكەلەگەن ادامعا قونعان ەرەكشە باق ەمەس، كەرiسiنشە، ويشا ۇعىنىسۋ، ويشا سويلەسۋ، بارلىق ادامداردا بولعان كونە قابiلەت. وركەنيەتتiڭ سالدارىنان كومiلiپ قالعان تاڭعاجايىپ قاسيەت. ادام جۇماقتان قۋىلعاننان كەيiن وسى قابiلەتتەن اقىرىنداپ اجىراي باستادى. اقىرىندا ءسوز ارقىلى عانا، جازۋ ارقىلى عانا تۇسiنiسە الاتىن قوعام قالىپتاستى. ال ءوز باسىم سوزگە، جازۋعا اياعىنا دەيiن سەنە المايمىن. سەبەبi, كوپ جاعدايدا جازۋ، نەمەسە ءسوز اقيقاتتى اشۋ ءۇشiن ەمەس، كەرiسiنشە، شىندىقتى جاسىرۋدىڭ امالى، قۇرالى بولىپ تابىلادى.
- مىسالى؟ - دەدi ستۋدەنت بالالاردىڭ بiرi.
ءوزiنiڭ قاتەرلi شەككە جەتiپ قالعانىن تۇسiنگەن اسەكەڭ تاراتىپ ەشتەڭە ايتپادى. ال قازiرگi تۇرعىدان، قازiرگi ءسوز بوستاندىعى تۇرعىسىنان قاراعاندا ءبارi دە ايدان-انىق ەدi. ول كەڭەستiك سوتسياليستiك جۇيەنiڭ شىتىناي جارىلىپ، قۇلاۋعا بەت العان كەزi. بiراق، ءباسپاسوز، كوركەم ادەبيەت، يدەولوگيانىڭ بارلىق قۇرالدارى «الەمدەگi ەڭ وسكەلەڭ قوعامدى» جىرلاۋدان تانباي وتىرعان. ول زاماندا بۇكiل قوعامدى تىڭشىلىق جايلاعان، ءار توپتا كەم دەگەندە ەكi ستۋدەنت جوعارعى جاققا مالiمەت جەتكiزiپ تۇراتىن «سالپاڭقۇلاق» بولىپ كەلۋشi ەدi. كiم بiلەدi, اسەكەڭ، ستۋدەنتتiڭ سۇراعىنان سەكەم الىپ، سول جەردە وتىرعان جاس بالالار بiردەڭەگە ۇرىنىپ قالماسىن دەپ ءۇنسiز قالعان شىعار. بiراق، وقيعانىڭ انىعى وسى ەدi.
1981 جىل. كوكتەمنىڭ اياعى ەدى. ۇلت اسپاپتار مۋزەيىن¬دە قىزمەت ەتەمىن. اسەكەڭە تەلەفون شالىپ ەدىم، قازپي-گە كەلىپ كەت دەدى. گوركي اتىنداعى ادەبي ينستيتۋتقا قابىل¬داۋ ءجۇرىپ جاتىر ەكەن. اسەكەڭ ەمتيحان كوميسسياسىنىڭ توراعاسى. قازاق تىلىنەن ورىس تىلىنە اۋدارىلعان بىرنەشە شىعارمانى قولىما ۇستاتىپ، ۇلگەرمەي جاتىرمىن، كومەكتەسىپ جىبەر دەدى. ەكەۋمىز تۇستەن كەيىن جۇمىستى ءبىتىرىپ، پانفيلوۆ پاركى¬نە قاراي اياندادىق.
- تولەگەننىڭ ۇيىنە بارامىز. زەينوللا اعاڭ سول جەردە توسىپ وتىر، - دەدى اسەكەڭ.
بۇل كەزدە رامازان اسكەر قىزمەتىندە، ول ۇيگە بارۋدىڭ رەتى دە جوق ەدى.
- قايتا رامازان جوق كەزدە بارىپ، اكە-شەشەسىنىڭ كوڭىلىن اۋلاپ تۇرۋ كەرەك، - دەدى اسەكەڭ. - ءباتيما دا، تولەگەن دە - ەكەۋى دە سەنى جاقسى كورەدى. نەگە كەلمەي كەتتى دەپ سۇراپ وتىرادى.
بۇل ءبىر ەرەكشە كەش ەدى. بارلىعى قولقالاپ ماعان دومبىرا تارتقىزدى. كۇي شەرتىپ وتىرىپ اسەكەڭە قاراپ قالدىم. مەنى ونىڭ كوزىندەگى اياۋشىلىق سەزىمى تاڭقالدىرعان. بۇرىن دا اۋەزوۆ مۋزەيىنىڭ شاعىن كونتسەرت زالىندا ونەر كورسەتكەن كەزىمدە بىرنەشە رەت بايقاعانمىن. بايقاعانمىن، بىراق، تۇسىنبەگەنمىن. اياۋشىلىق، باۋىرمالدىق، تاعى قانشاما تىلەكتەستىك، سودان سوڭ... ۇرەي. ۇرەي مۇلدەم تۇسىنىكسىز ەدى. سوڭىرا تاراسقان كەزىمىزدە مەنى جانىنا ەرتىپ الىپ، الما¬تىنىڭ تۇنگى كوشەلەرىن ۇزاق كەزگەن. سونداعى ايتقانى ءالى ەسىمدە.
- سەن تۇتاس ءبىر كۇي مەكتەبىنىڭ جالعىز وكىلىسىڭ. بۇل تاراپتا سەنىڭ اعاڭ دا، ءىنىڭ دە، ەشقانداي تۋىسىڭ دا جوق. تەك ءولىپ قالعان اكەڭ عانا بار. ءبىزدىڭ قولدان تىلەكتەس بولعاننان باسقا نە كەلەدى. سوندىقتان، ساعان ايتارىم، الگى، ماحامبەت اتاڭنىڭ «قازانات سەنى ساق¬تادىم، ازامات سەنى ساقتادىم» دەيتىنى بار ەمەس پە؟ سول سياقتى، سەن دە ءوزىڭدى ساقتاۋعا مىندەتتىسىڭ. سەن ءوزىڭ شاكىرت تاربيەلەپ شىعارعانشا - جاپادان-جالعىز¬سىڭ. ساعان ايتار وسيەتىم، ەشقاشان ەشكىممەن جاۋ¬لاسپا. بىرەۋ  تىلدەپ جاتسا، ول ءسوزدى باسىڭنان اسىرا سال. بىرەۋلەر قورقاق ەكەن دەر. ايتا بەرسىن. سەندە بار كۇي قازىناسى ەشكىمدە جوق. سەن تالانتتىسىڭ. ال ءبىزدىڭ قوعامدا تالانتتى بولعان قاتەرلى. سەن مەنى دۇرىس ءتۇسىن. ساقتىق پەن قورقاقتىقتى شاتاستىرما. مەن ەندى قانشا جاسايمىن، قۇداي بىلەدى. كەيىن، اسقار اعام وسىلاي دەگەن ەدى دەپ ايتا جۇرەرسىڭ.
سول كەزدە مەن «فرانكەنشتەين نەمەسە بۇگىنگى پرو¬مەتەي» رومانىن وقىپ، قاتتى اسەرلەنىپ ەدىم. ويىمدى بولىسكەندە اسەكەڭ، ادەتىنشە ءسال ويلانىپ بارىپ سويلەپ كەتتى.
- مەري شەلليدىڭ رومانى عوي. ول ءوزى بەلگىلى فيلوسوف ۋيليام گودۆيننىڭ قىزى. جەتى اتاسىنان بەرى ءفالسافا قۋالاعان دانىشپان اۋلەت. بارلىعى ينتەللەكتۋال بولعان. عىلىمنىڭ جاۋاپكەرشىلىگى ماسەلەسى بىزدە ەندى عانا ايتىلا باستادى. سەبەبى، تىقىر تاياندى. ال، مەري شەللي بۇل ماسەلەنى 19-عاسىردىڭ باسىندا ايتىپ كەتكەن. قىزدارىنا دەيىن وسىنداي اقىلدى، ول تۇقىمنىڭ قانداي بولعانىن وسىدان-اق شامالاي بەر. بىراق، مەن بۇل روماندى باسقاشا تۇسىنەم. ۆيكتور فرانكەنشتەين، ۇمىتپاسام، شۆەيتسار عالىمى عوي دەيمىن، ءيا. ول قولدان جاساپ شىعارعان جاساندى الىپ ادام قوعامنان، ادامداردىڭ اراسىنان ءوز ورنىن تابا الماي، اقىرىندا ادامزاتپەن جاۋلاسادى عوي. جارتى ءومىرىن وسى الىپتى جاراتۋعا جۇمساعان عالىم قالعان ءومىرىن ەندى ءوزىنىڭ تۋىندىسىن جويۋعا جۇمسايدى ەمەس پە. بۇل رومان كوپ ۇزاماي سيمۆولدىق ماعىناعا يە بولدى. ەۋروپادا فرانكەنشتەين - ءبىر تەتىكتى تۋدىرۋىن تۋدىرىپ الىپ، اقىرىندا وعان ءوزى يە بولا الماعان عىلىمنىڭ سيمۆولىنا اينالدى. مىناداي ءبىر قىزىق دەرەك وقىعانىم بار. انگليانىڭ پارلامەن¬تىن¬دەگى ءماجىلىس كەزىندە لوردتاردىڭ بىرەۋى سول كەزدەگى ۇندىستانداعى كوتەرىلىستەردى ءسوز قىلىپ، «وتارلىق جۇيە مەن قۇل يەلەنۋشىلىك - ۇلىبريتانيا ءوزى قولدان جاساعان قۇبىجىق، ەگەردە ءبىز وتارلاردان، قۇل يەلەنۋدەن ارىلماساق، وندا فرانكەنشتەيننىڭ اياعىن قۇشامىز، انگليادان ايرىلامىز» دەگەن ەكەن. روماننىڭ اياعىندا ۆيكتور فرانكەنشتەين «مەن العاش رەت جاراتۋشىنىڭ ءوز تۋىندىسىنىڭ الدىندا جاۋاپكەر ەكەنىن ءتۇسىندىم. قياناتتارىن ايتىپ ايىپ¬تاماس بۇرىن مەن ونى باقىتتى ەتۋىم كەرەك ەدى» دەيدى عوي. باتىستىڭ سىنشىلارى ۇنەمى وسى يدەيانى تالداۋعا تياناق ەتەدى. ارينە، بۇل تەكستىڭ اياسىنان شىقپايتىن مۇقيات قانا تالداۋ. وقۋشىلىق تالداۋ. ال ەندى تەكستەن شىعىپ، كونتەكستىڭ بيىكتەۋ ءبىر قاباتىنا كوتەرىلسەڭىز، روماننىڭ وقيعاسى بيبليانىڭ ءبىرىنشى كىتابى - كونە وسيەتتەن الىنعانىن بىردەن بايقايسىز. قۇداي، ادام اتا مەن حاۋا انانى جاراتادى. ولاردان بۇكىل ادامزات ءناسىلى تارايدى. بىراق، كەيىننەن ادام بالاسىنا يە بولا الماعان جاراتۋشى اقىرىندا توپان سۋىن قاپتاتىپ، بۇكىل تىرشىلىكتى جويادى. ياعني، مەري شەللي بيبلياداعى ماڭگى سيۋجەتتى كىشىرەيتىپ، بى¬لايشا ايتقاندا، جەرگە قوندىرىپ بارىپ پايدالانعان. ۆيكتور فرانكەنشتەين - ول دا دەميۋرگ، جاراتۋشى. وسى تۇرعىدان ماعان ۇنەمى ءبىر وي كەلەدى. مەنىڭ پىكىرىمشە، ادام - جاراتۋشىنىڭ ەڭ ءساتسىز جوباسى.
- كەلەسى جاراتىلىستا ءساتتى بولاتىن شىعار، - دەدىم مەن.
- كەلەسى جاراتىلىس بولا ما-بولماي ما، ونى بولجاۋ قيىن، - دەدى اسەكەڭ.
- قۇدايعا سەنەسىز بە؟ - دەپ سۇرادىم.
- سەنەم، - دەدى اسەكەڭ. - بىراق، يكوناداعى ادام¬تۇر¬پاتتى قۇدايعا ەمەس. الەمدىك سانا رەتىندەگى قۇدايعا سەنەم. قۇداي بۇل دۇنيەدە ەمەس. بۇل دۇنيە - قۇدايدا. قۇداي ءوزى جاراتقان دۇنيەدەن تىس بولا المايدى. ول ءوزىنىڭ بارلىق قۇبىلىسىندا - قۇداي. مەن ءتۇن ىشىندە جاۋعان بال تاتىعان جاۋىننان قۇدايدى كورەم، سوعان سەنەم. تاۋدان اققان بۇلاققا سەنەم. ساحارانى كەرنەپ ەمىن-ەركىن ەسكەن قوڭىرسالقىن سامالعا سەنەم. اقجۇرەك ادال ادامنىڭ سوزىنە سەنەم. وسىلاردان تىس مەن ءۇشىن قۇداي جوق.
ونەبويىم ەلجىرەپ، ءبىرتۇرلى بولىپ كەتتىم. دومبى¬رامەن شەرتىلگەن الدەبىر قامرىقتى كۇيدى تىڭداپ تۇرعاندايمىن. اسەكەڭنىڭ داۋسى الىستان تالىقسىپ ەستىلدى.
- بىلەم، ادام - ءالسىز. وسى جۇرگەن ەشقايسىمىز دا ءمىنسىزبىز دەپ ايتا المايمىز. اباي اتاڭنىڭ ءسوزى بار عوي «ات كوتەرمەس ءمىنىم بار» دەگەن. بىراق، ءبارىبىر ادامدى قۇرمەتتەي ءبىلۋ كەرەك. ءومىردى جاقسى كورۋ كەرەك. ەگەردە ومىردەن جەرىسەڭ، وندا ءومىر دە سەنەن جەريدى.
كەيىن ءدىن ءفالسافاسىنا قاتىستى تاعى ءبىر اڭگى¬مەسىندە اسەكەڭ جوعارىدا اتالعان تاقىرىپتى تاعى ءبىر قوزعاپ وتكەن.
- يسلام - قيامەتتىڭ ءدىنى. بىراق، دۇنيەدە قۇداي ۇعىمى جوق، قۇداي دەگەننىڭ نە ەكەنىن بىلمەيتىن دىندەر بار. دزەن بۋدديزمدە ادام ءوز تاعدىرىنا ءوزى يە. قۇداي دا جوق، پەرىشتە دە جوق. ادامنىڭ ءوزى عانا بار. ءبىر قىزىعى، باتىستىڭ وزىق عىلىمى بۇگىندە وسى دزەننىڭ ميس¬تيكاسىنا بەت بۇرىپ وتىر. باتىس عىلىمى پايدا¬لانا¬تىن «بەسپريچيننوە تۆورەنيە»، ياعني «ەشقانداي سەبەپسىز جاراتىلىس» دەگەن تەرمين بار. وسى تەرمين بارلىعىن تۇسىندىرەدى. رەينكارناتسيا دەگەندى ەستۋىڭ بار شىعار.
- ءيا، دۇنيەگە قايتا-قايتا كەلۋ عوي، - دەدىم.
- دۇرىس ايتاسىڭ، - دەدى اسەكەڭ. - ءبىر بۋدديستىك تەكستە «ادامدى مىنا دۇنيەگە قايتا-قايتا الىپ كەلەتىن نارسە - نيەتتىڭ اعىنى» («پوتوك جەلاني بەسچيسلەننىي راز ۆوزۆراششاەت چەلوۆەكا ۆ ەتوت مير») دەگەن ءسوز بار. مىنە، وسى ءبىر اۋىز ءسوز بۇكىل جارا¬تىلىستىڭ سىرىن تۇسىندىرەدى. سەبەبى، مىنا دۇنيەنى كىم جاراتتى، ول قالاي جارالدى دەپ قويماي ىزدەپ، اقىرى سول سەبەپتى تاپقان ساتتە، ءسىز، بار بولعانى... باسقا ءبىر عالامعا وتەسىز. وتپەۋىڭىز دە مۇمكىن. بولدى.
كەيىن مەن ستانيسلاۆ گروفتىڭ «ترانسپەرسونالنايا پسيحولوگيا» دەگەن كىتابىن وقىپ وتىرىپ، قايران قالدىم. اۆتور پسيحودەليكالىق تاجىريبەلەر بارى¬سىندا ادامنىڭ تۋماي تۇرعانداعى، اناسىنىڭ جاتىرى ىشىندەگى ەستەلىكتەرىنە دەيىن جەتىپتى. بىراق، پەندەدە ىنساپ بولعان با. ەندى اۆتور، ال، بۇرىن، مىنا دۇنيەگە ستانيسلاۆ گروف بولىپ كەلگەنىمە دەيىن، بۇرىنعى ومىرىمدە مەن كىم بولدىم دەپ، ءوز تاجىريبەلەرىندە جاتىردان ارى بارماق بولعاندا ءبىر قاپ-قارا ەسىككە تىرەلىپتى. ارى قاراي جول جوق. بىراق، اتالعان كىتاپ اسەكەڭ دۇنيەدەن ءوتىپ كەتكەننەن كەيىن شەت ەلدەن جەتكەن. ياعني، جوعارىداعى ويلاردى اسەكەڭ بۋدديستىك تەكستەردەن قورىتىپ شىعارعان.
بىردە، تاعى دا ادەبي ورتانىڭ جيىنىندا ءبىر اقىن اعامىز، سول جەردە وتىرعان تاكەن الىمقۇلوۆقا ساۋال تاستادى.
- ءاي، تاكەن، مەن سەنىڭ «اقبوزاتىڭدى» وقىپ شىقتىم. ءسوز ساپتاسىڭ، ءبارى جاقسى. قاتتى ۇنادى. تەك شىعارماڭنىڭ يدەياسىن تۇسىنبەدىم. قازاقتا قىزدىڭ قالىڭمالىنا جىلقى بەرۋشى ەدى. بىراق، و زاماندا-بۇ زامان، جىلقىنىڭ جولىنا قىز بەرگەندى قايدان كوردىڭ؟ بۇنىمەن نە ايتقىڭ كەلگەن سوندا؟
تاكەن اعامىزدىڭ ءبىر قىزىق ادەتى بار ەدى. بىرەۋدىڭ سۇراعىنا جاۋاپ بەرەردە بەتىنىڭ ۇشى بوزارىپ، مۇرنىن ۋقالاپ از-ماز وتىرىپ قالاتىن. سىرىن بىلمەيتىن ادام ونى اشۋلانىپ وتىر دەپ ويلاپ قالار ەدى. بۇل جولى دا ءجۇزى ءسال قۋارىپ وتىرىپ قالدى. سودان سوڭ داستارحاننىڭ قارسى بەتىندە وتىرعان اسەكەڭە ساۋساعىن شوشايتتى.
- ونى، مىنا اسقاردان سۇراڭدار. يدەيانى بەرگەن وسى ەدى.
بۇل جولى دا داستارحان باسىندا جاستار كوپ ەدى. اسەكەڭ كوزى جاساۋراڭقىراپ، ويلانىپ وتىرىپ قالدى. سودان سوڭ باياۋ سويلەپ كەتكەن. بولمەدە سىلتىدەي تىنىشتىق ورنادى.
- ارينە، بۇل تاكەن ەكەۋمىزدىڭ اشقان جاڭالىعىمىز ەمەس. الەم ادەبيەتىنەن وسىعان ۇقساس تالاي مىسال كەلتىرۋگە بولادى. لەرمونتوۆتىڭ «بەلا» دەگەن اڭگىمەسىندە، ەستەرىڭىزدە بولار، اناۋ جالاڭ قىلىش كازبيچ دەگەن بار ەمەس پە، سونىڭ ءوزى ءمىنىپ جۇرگەن اتىن ماقتاپ ايتاتىن ءانى بار عوي.

<!--pagebreak--><!--pagebreak-->

منوگو كراساۆيتس ۆ اۋلاح ۋ ناس،
زۆەزدى سيايۋت ۆو مراكە يح گلاز.
سلادكو ليۋبيت يح - زاۆيدنايا دوليا،
نو ۆەسەلەي مولودەتسكايا ۆوليا.

زولوتو كۋپيت چەتىرە جەنى،
كون جە ليحوي نە يمەەت تسەنى.
ون ي وت ۆيحريا ۆ ستەپي نە وتستانەت،
ون نە يزمەنيت، ون نە وبمانەت.
كەيىننەن بەلانىڭ ءىنىسى سول جۇيرىكتىڭ وتەۋىنە دەپ ءوز اپكەسىنىڭ قول-اياعىن بايلاپ پەچورينگە اكەپ تاستايدى عوي. تاكەن ءوز رومانىندا بۇل ماسەلەنى ارى قاراي تەرەڭدەتكەن.
ارادا تاعى ءبىراز ۋاقىت وتكەندە اسەكەڭ اتالعان تاقىرىپقا قايتا اينالىپ سوققان.
- روماننىڭ اياعىندا وققا ۇشقان اقبوزاتتىڭ باسىن قۇشاقتاپ وتىرىپ باس كەيىپكەردىڭ ايتاتىنى بار عوي. «دۇنيەدەن ۇلى جۇيرىك كەتتى» دەپ. مىناۋ مەتا¬فورا، سيمۆول دەگەن، ءبىزدىڭ سىنشىلارىمىزعا ماتەل بولىپ جۇققان سياقتى. نەنى وقىسا دا، كوزدەرىنە سيمۆول ەلەستەپ وتىرادى. وسى تاماشا شىعارمانى دا سيمۆولعا جاتقىزدى. اقبوزات دۇنيەدەن كەتكەن قازاقىلىقتىڭ، قازاقشىلىقتىڭ سيمۆولى ەكەن. ال، مەن ايتار ەدىم، اقبوزات - جەكە كەيىپكەر بولۋعا لايىق كۇلىك. ول نەگە مىندەتتى تۇردە قازاقشىلىقتىڭ سيمۆولى بولۋى كەرەك؟ بۇنىڭ ءبارى، دۇنيەدەگىنىڭ بارلىعىن ادامعا اپارىپ تىرەپ قوياتىن، بارلىعىن اداممەن ولشەيتىن انتروپوتسەنتريزمنىڭ اسەرى ەمەس پە ەكەن؟ اقبوزات ءولدى، سونىمەن بىرگە جەر بەتىنەن تاعى ءبىر ۇلى ءناسىل كوشتى دەپ ءبىلىڭىز. ءبىر تايپا ەل قىرىل¬عانداي جوقتاڭىز.
اسەكەڭنىڭ ءبىر قىزىق مىنەزى بار ەدى. ءبىر جاقسى اڭگىمەنى كەيدە امالسىز ءۇزىپ الىپ، ارادا ءبىراز ۋاقىت وتكەندە سول ۇزىلگەن تاقىرىپتى قايتادان جاڭىلماي تاباتىن. كەيبىر ادامدار، ول قاي جەردە ايتىلعان نەندەي اڭگىمە دەپ، ەستەرىنە تۇسىرە الماي جاتاتىن. كەيىننەن مەن بۇنىڭ اسەكەڭ جۇرگەن شاعىن عانا ورتاعا ءتان داعدى ەكەنىن بايقادىم. زەينوللا سەرىكقاليەۆ، اسەكەڭ، سەمەيلىك توكەن يبراگيموۆ ۇشەۋى باسى قوسىلعاندا بەيساۋات ادام ولاردىڭ نە ايتىپ وتىرعانىن تۇسىنبەۋشى ەدى. جانىنداعىلاردى اقىماق قىلىپ، كەلەمەج قىلىپ وتىرعانداي كورىنەتىن. تىڭداپ ۇيرەنۋ كەرەك ەكەن. العاشىندا الدەبىر ءسوزدىڭ باسىن عانا ايتىپ، اياعىن جۇتىپ قوياتىن ادەتتەرىنە، شىنىم¬دى ايتايىن، جىنىم كەلەتىن. مىناداي مىسال. 1989 جىلدىڭ، ۇمىتپاسام، قىسىنىڭ اياعى ەدى. زەينوللا اعانىڭ ۇيىندەمىز. اسەكەڭ، توكەن اعا ۇشەۋى كارتا ويناپ وتىر.
- سوعىستىڭ اياقتالعانى ءۇشىن الىپ قويايىق، - دەدى اسەكەڭ، ريۋمكەلەرگە كونياكتان تولتىرا قۇيىپ.
الىپ قويدىق.
- 79-جىلى مەن ايتىپ ەدىم عوي، قوجاناسىردىڭ قاقپاسى دەپ، - دەدى اسەكەڭ.
- ءيا، العاش ايتقان سەن ەدىڭ عوي، - دەدى زەينوللا اعا جىميىپ.
ۇشەۋى كارتا ويناپ وتىرا بەردى. ءۇش دۋانانىڭ ورتاسىنا كىرىپ كەتكەندەي بولىپ مەن وتىرمىن. كەيىننەن ىشىمە سىيماي، زەينوللا اعاعا رەنىشىمدى ايتىپ سالدىم.
- وسى سىزدەردىكى نە ادەت؟ بىرنارسەنى تامشىلاتىپ قانا ايتاسىزدار. جاندارىڭىزدا وتىرعان ادامدار دىم تۇسىنبەيدى. بۇل نە سوندا، مازاق قىلعاندارىڭىز با؟ - دەدىم.
زەينوللا اعا جىميىپ كۇلدى.
- تالاسجان، رەنجىمە. مىسالى، ءبىر توپ ادام ءبىر-بىرىمەن ارالاسا كەلە وسىنداي تىلگە كوشەدى. الگى، پوستمودەرنيزمنىڭ پايعامبارلارىنىڭ بىرەۋى ايتتى دەگەن ءسوز بار عوي، «ءاننىڭ ءبارى باياعىدا ايتىلىپ جانە مىڭ رەت قايتالانىپ بولعان» («ۆسە پەسني سپەتى ي تىسياچۋ راز پەرەپەتى») دەگەن. ارالارىنداعى سىردىڭ بارلىعى بەلگىلى ادامدار، وزدەرى بىلەتىن اڭگىمەنى قايتالاپ ايتىپ جاتۋى شارت ەمەس. ونداي ادامدار ەمەۋرىن ارقىلى سويلەسە بەرەدى. بۋدديست موناحتار ءبىر-بىرىمەن «كوان» ارقىلى سويلەسەدى عوي. كەيىن سەندەر دە وسىلاي سويلەسىپ ۇيرەنەسىڭدەر.
- جارايدى، وندا وتكەندە ايتىلعان قوجانا¬سىردىڭ قاقپاسى دەگەن نە اڭگىمە، ءتۇسىندىرىڭىزشى ماعان، - دەدىم مەن.
زەينوللا اعا راحاتتانىپ تۇرىپ كۇلدى.
- ول بىلاي، - دەدى سودان سوڭ بەتىمە قاراپ مەيىرلەنە جىميىپ الىپ. - قوجاناسىر ەسىگىنىڭ الدىنا قورشاۋى جوق قاقپا قويىپ قويعان عوي. ادامدار قاقپانى اينالىپ وتسە، قاقپادان كىرمەيسىڭ بە دەپ تاياقپەن ۇرىپ ايداپ شىعادى ەكەن. قورشاۋىڭ جوق قوي، قالاي كىرسەك تە ءبارىبىر ەمەس پە دەگەندەرگە، «ءاي، قورشاۋدىڭ بار-جوعىندا سەنىڭ نە شارۋاڭ بار. قاقپا نە ءۇشىن قويىل¬عان؟» دەپ جاۋاپ بەرەدى ەكەن. 1979 جىلى كەڭەس اسكەرى اۋعانستانعا كىرگەندە اسقار اعاڭ وسى مىسالدى كەلتىرگەن. «ءبىز اۋعانستاننان بىت-شىت بولىپ جەڭىلىپ شىعامىز» دەدى. سوندا «قالامگەردە» وتىرعان بىرەۋ «قالاي جەڭىلەدى ەكەنبىز، الەمدى تىتىرەنتكەن كەڭەس وداعى ەمەسپىز بە؟» دەدى. اسەكەڭ سوندا، «قوجاناسىر ءبارىبىر ءبىزدى قاقپادان كىرۋگە ءماجبۇر ەتەدى» دەدى. ال، اناۋ ادام ەشتەڭە تۇسىنبەي، يىعىن قيقاڭ ەتكىزدى دە كەتە بەردى. اسەكەڭنىڭ ايتقان جۇمباعىن ءتۇسىندىرىپ بەرەيىن ساعان. قوجەكەڭنىڭ حيكاياسىن سول وقيعاعا ولشەسەڭ، وندا اسقاردىڭ ايتىپ وتىرعانى مىناۋ: «اۋعانستان قانداي ءالسىز ەل بولسا دا، ياعني، قورشاۋى جوق، قاقپاسى عانا بار ەل بولسا دا، كەڭەس وداعى قۇرمەتتەپ قاقپادان كىرۋى كەرەك ەدى. ءبىز حالىقارالىق زاڭداردى بەلىنەن باسىپ، قاقپانى اينالىپ وتە سالدىق. بىراق، ەرتە مە-كەش پە، ءبارىبىر ادامدىقتىڭ زاڭىمەن ساناسۋعا ءماجبۇر بولامىز، ياعني، ءبارىبىر اۋعانستان ءبىزدى ايداپ شىعادى دا، قاقپادان كىرگىزەدى. اسقاردىڭ ايتقانى تۋرا كەلدى. ون جىلدان كەيىن جەڭىلىپ شىقتىق. مىنە، تالاسجان، سەنى شامداندىرعان مىلقاۋ اڭگىمەنىڭ سىرى وسى ەدى.
كەيىننەن، بورحەستىڭ «الەمدىك كىتاپحانا» جايلى يدەياسىن بويىما سىڭىرگەندە بارىپ، اسەكەڭ مەن ونىڭ ەتەنە ورتاسىنىڭ تۇسىنىكسىز مىنەزدەرىن، تاڭعاجايىپ سويلەۋ مانەرىنىڭ سىرىن پايىمدادىم. الەمدىك ادەبيەت ۋاقىتتا ەمەس - كەڭىستىكتە عانا ءومىر سۇرەدى. ەگەردە سەن سول «الەمدىك كىتاپحانانىڭ» ادامى بولساڭ، وندا سەن ءۇشىن ۋاقىت ۇعىمى جويىلادى. كەز-كەلگەن تاقىرىپ - سەنىڭ ەتەنە تاقىرىبىڭ، قاي زاماندا قوزعالعان تاقىرىپ بولسا دا. قاي كەيىپكەر بولسا دا - سەنىڭ ەتەنە تانىسىڭ، قاي زاماندا ءومىر سۇرگەنىنە قاراماستان. اسەكەڭ ەشقانداي دايىندىقسىز مۇلدەم تاڭسىق تاقىرىپتى قوزعايتىن. قارسىسىندا وتىرعان ادام تۇسىنەدى، اقىلىنا ءوزى قوندىرىپ الادى دەپ سەنگەندىكتەن بولار. ايتسە¬دە، بۇنداي مانەردە اڭگىمەلەسۋ، الەم ادەبيەتىن ءبىرشاما مەڭگەرگەن مەنىڭ ءوزىم ءۇشىن دە قيىنداۋ ەدى. الايدا، كەيىننەن بۇل تەحنيكا ماعان ۇلكەن پايدا كەلتىردى. قانداي دا بولماسىن شىعار¬مانىڭ مىنەزىن جانە نە ايتپاعىن العاش¬قى بەتتەن، نەمەسە كەيدە ءتىپتى بىرنەشە سويلەمنەن اڭعارۋدى ۇيرەندىم. ارادا بىرنەشە جىل ءوت-كەندە اسەكەڭ ءبىر اڭگىمەسىندە:
- اباي اتاڭ ايتقان عوي، «شىن جۇرەك - ءبىر جۇرەك» دەپ. ادامدا، ادام-داردى سۇيەتىن ارنايى ءبىر جۇرەك، جانە تابيعاتتى، ادامنان باسقا ءتىرى جاندىكتى سۇيەتىن بولەك جۇرەك بولمايدى. ءوز باسىم تابيعاتتى سۇيمەيتىن ادامنىڭ باسقا ادامدى سۇيە الاتىنىنا كۇمانىم بار، - دەپ ەدى.
سول ساتتە مەن، بۇل ءبىر كەزدە تاكەن الىمقۇلوۆ قاتىسقان داستارحان باسىنداعى اڭگىمەسىنىڭ جالعاسى ەكەنىن ءتۇسىندىم. قولىڭمەن قۇس اۋلاپ ۇيرەنگەن كۇنى، ولجاڭ اققۋ ەمەس - شىمشىق بولسا دا قۋانا ءبىل. سەبەبى، تانىمنىڭ جاڭا ساتىسىنا كوتەرىلدىڭ.
سەكسەنىنشى جىلداردىڭ باسىندا تولەگەن توقبەرگەنوۆ قازمۋ-ءدىڭ فيلفاگىندا، ۇمىتپاسام، «پوچاسوۆيك» بولىپ ادەبي سىننان ساباق بەرىپ ءجۇردى. بىردە كەزەكتى لەكتسيانى جۇرگىزىپ بەرۋگە اسقار سۇلەيمەنوۆتى شاقىردى (ول كەزدە قازمۋ قازىرگى ت.جۇرگەنوۆ اتىنداعى ونەر اكادەمياسى وتىرعان عيماراتتا ەدى). ەستىپ الىپ، بارىپ، ستۋدەنتتەرمەن ارالاسىپ اۋديتورياعا وتىرىپ الدىق. اسەكەڭنىڭ وزىنە جاراساتىن قالجى¬ڭى بار ەدى، ارت جاقتا وتىرعان ءبىزدى كورىپ جىميىپ كۇلدى دە:
- باياعىدا ءبىتىرىپ كەتكەن ادامدار مۇندا نەعىپ ءجۇر؟ - دەدى تولەگەن اعاعا قاراپ.
سول كەشتە اسەكەڭنىڭ فيلوسوفيانىڭ كونە باستاۋلارى جايىندا ايتقان ءبىر ءسوزى ەسىمدە قالىپتى.
- قانداي فيلوسوفيا بولماسىن، ول ەڭ اۋەلى - ەكزيستەنتسيالدىق فيلوسوفيا. جانە سوڭىندا دا ول - ەكزيستەنتسيالدىق فيلوسوفيا. ەگەردە، ەكزيستەنتسيالدىق بولماسا - وندا ول ەشقانداي دا فيلوسوفيا ەمەس. مىسال-عا، باتىس الەۋمەتى جانە كەڭەس عىلىمى پايدالاناتىن «ناتۋرفيلوسوفيا» دەگەن تەرمين، ول حالىقتاردىڭ، ۇلتتاردىڭ بىرەۋىن جوعارى، بىرەۋىن تومەن قويۋ ءۇشىن ويلاپ شىعارىلعان. ناتۋرفيلوسوفيا، ياعني، «ناتۋرالدىق فيلوسوفيا» نەمەسە تابيعاتتىڭ قۇبىلىستارىن ەندى عانا پايىمداي باستاعان پاك، ال دالىرەك ايتقاندا، جابايى فيلوسوفيا دەگەن تەرميننىڭ تاساسىنان ساياساتتىڭ قۇلاعى شوشايىپ كورىنىپ تۇر. ەشقانداي دا ناتۋرفيلوسوفيا جوق. تەك قانا ءوز زامانىنا لايىق ەكزيستەنتسيالدىق فيلوسوفيا بار.
اسەكەڭ اۋديتورياعا ءبىر كوز تاستاپ، قىز-جىگىتى ارالاسا بىرنەشە ورىس ستۋدەنتتەرىنىڭ وتىرعانىن بايقادى دا، ءسوزىن ورىسشا جالعاعان.
- فيلوسوفيا،  كوگدا بى ونا ني سۋششەستۆوۆالا، ي كاك بى ونا ني نازىۆالاس، بىلا، ەست ي وستاەتسيا ەكزيس¬تەنتسيالنوي، تو ەست جيزنەننوي. درەۆني چەلوۆەك، ۆەتحي ادام، سۆويۋ پەششەرنۋيۋ درامۋ پەرەجيۆال تاك جە جيزنەننو، تاك جە ستراستنو، كاك سوۆرەمەننىي چەلوۆەك پەرەجيۆاەت سۆوي ەكزيستەنتسيالنىە پروبلەمى. پوەتومۋ، نەت نيكاكوي ناتۋرفيلوسوفي، ا ەست ەكزيستەنتسيالنايا فيلوسوفيا، كوتورايا يز ۆەكا ۆ ۆەك مەنياەت تولكو سۆويۋ فورمۋ، نو نە سۋششنوست.
سودان سوڭ، قايتادان قازاقشاعا كوشتى.
- كونە تۇرىكتەر وزدەرىنىڭ كونە تۇرىكتەر ەكەنىن بىلگەن جوق. كونە سكيفتەر وزدەرىنىڭ كونە سكيفتەر ەكەنىن بىلگەن جوق. كەيىننەن فيلوسوفيانىڭ تاريحى دەگەن ءپاننىڭ پايدا بولاتىنىن بىلگەن جوق. ولار تەك ءومىر ءسۇردى. جاۋلاسقانمەن جاۋلاستى، دوستاسقانمەن دوستاستى. قاندى دا توكتى، كۇيدى دە، ءسۇيدى دە. جانە وزدەرىن جاراتقان يەنىڭ بالاسىمىز دەپ سانادى. سوعىس پەن جاۋلىقتى ءبىر-بىرىنە ءوش قۇدايلار مەن كيەلەردىڭ، ءبىر-بىرىنە جاۋ نەگىزدەردىڭ سوعىسى دەپ قارادى. دوستىق پەن ماحابباتتى دا ءتۇرلى كيەنىڭ جاراسىم تابۋى دەپ قارادى. مايداندا اياسپادى، ال دوستاسقانمەن قۇدايداي سىيلاستى. بالالار، اتالارىڭنان قالعان قىمبات مۇلىكتەگى نەشە ءتۇرلى ايۋانداردىڭ ءبىرىن-ءبىرى قاۋجاپ، بىرىمەن-ءبىرى قارجىسىپ جاتقان سۋرەتىنەن، بەدەرىنەن وسى اتالارىڭنىڭ ومىرلىك فيلوسوفياسىن تانىپ ۇيرەنىڭدەر. تاريحىن دۇشپان ەلدەر جازعان قازاق ءۇشىن ەڭ باستى، ەڭ قاسيەتتى دەرەك - وسى.
ارتىنان كافەدرادا شاعىن داستارحان جاسالدى. مۇعالىمدەرمەن قاتار بىرنەشە اسپيرانتقا قاتىسۋعا رۇقسات بەرىلگەن ەكەن. كەش بويى ەشكىم ەشتەڭە دەگەن جوق. بۇكىل داستارحان باسىنداعى اتموسفەرادان مەيمانعا دەگەن شەكسىز قۇرمەت ەسىپ تۇردى. كەش بويى اسەكەڭ عانا سويلەدى. ءوزىنىڭ بۇيىعىلاۋ ەستىلەتىن قوڭىر داۋسىمەن وتىرعان جۇرتتىڭ اقىلى مەن جۇرەگىن قوسا تەربەگەن. مەن جالعىز قايتتىم. كوكىرەگىمدەگى اسەردى بۇزىپ الماي ساقتاعىم كەلگەننەن بولسا كەرەك.

***
كەيىنگى جىلدارى اسەكەڭدە الدەبىر قاجۋ پايدا بولدى.
- ادام ءومىر سۇرگەننەن شارشايدى ەكەن، - دەدى بىردە.
ەكەۋمىز «لدينكا» كافەسىندە وتىرعانبىز.
- ولاي دەمەڭىز، اعا، - دەدىم ءبىرتۇرلى جايسىزدانىپ.
پانفيلوۆ كوشەسىنىڭ بويىمەن اعىلعان اۆتوموبيلدەرگە، تروتۋارمەن ارى-بەرى قايشىلاسقان ادامدارعا قاراپ ۇزاعىراق وتىرىپ قالعان اسەكەڭ كەنەت مۇڭايا جىميدى.
- قوعامنىڭ اتىندا، ونىڭ ۇستانعان باعىتىندا تۇرعان ەشتەڭە جوق. سەرگەي دوۆلاتوۆتىڭ ايتقانى بار عوي، «سوۆەتسكي ي انتيسوۆەتسكي، ەتو ودنو ي تو جە» دەپ. ديسسيدەنت بولىپ، امەريكاعا كەتىپ، سونداعى كەڭەستىك  سيستەماعا قارسى جۇمىس ىستەپ جاتقان، بۇرىن كەتىپ قالعان ديسسيدەنتتەردىڭ سيقىن، ولاردىڭ ادامدىق كەلبەتىن كورىپ ايتقان ءسوزى عوي. ماسەلە، ادامنىڭ نە ايتىپ، نە قويعانىندا ەمەس. ماسەلە، سول ءسوزدى ايتىپ وتىرعان ادامنىڭ كىم ەكەندىگىندە. جىن مەن شايتاندار دا قۇدايعا سەنەدى دەيدى عوي.
- مەن ساعان ءبىر قىزىق ايتايىن، - دەدى سوداڭ سوڭ قورقورىن تۇتاتىپ جاتىپ. - ءبىز كەڭەس زامانىندا اتەيستىك قوعام بولدىق دەيمىز عوي. ال، قازىر دىنگە قايتادان بەت بۇردىق دەيمىز. ال، مەن، وسى قازىرگى ءدىن ۇستاعان قوعامنان، سول كەڭەستىك اتەيستىك قوعام قۇدايعا الدەقايدا جاقىن بولدى دەر ەدىم. ول كەزدەگى ادامداردىڭ ءبىر-بىرىنە دەگەن قامقورلىعى مەن جاناشىرلىعى مىنا جۇرگەن دىنشىلدەردىڭ تۇسىنە دە كىرمەگەن. ال قازىر، مەشىت سالدىرادى، قۇران ۇستايدى، ءتاسپى تارتادى. بىراق، سولاردىڭ قولىن الماق تۇگىلى، جانىنا وتىرعىڭ كەلمەيدى. بىلعانىپ قالاسىڭ.
- وسى كەلە جاتقان «ءدىنشىل»، «ءدىندار» قوعامدى، كاك ني ستراننو، سادىقبەك ادامبەكوۆ بولجاپ جازىپ كەتكەن. «اتىلعان قىز تۋرالى اڭىز» رومانىنىڭ تۋرا ءبىرىنشى بەتىندە ءبىر موللا تاسبيكە دەگەن ايەلدى ۇشكىرىپ وتىرىپ، باس سالىپ زورلاماق بولادى. وقىپ پا ەدىڭ؟
- ءيا، وقىدىم، - دەدىم مەن.
اسەكەڭ كەنەت جادىراي كۇلدى.
- روماندا سىنشىلار بايقاماعان تاماشا دەتالدار بار. موللا ۇشكىرىپ وتىرعاندا، اۋىلدىڭ ءبىر جىگىتى كىرىپ، انەۋكۇنگى اراق قايدا دەيدى عوي، ەسىڭدە مە. سوندا مولدەكەڭ كولدەنەڭ كوزدەن ساسىپ قالىپ، «الگى تىزەمە جاعىپ جۇرگەن سپيرتتى ايتاسىڭ عوي» دەپ شيشانى جىگىتتىڭ قولىنا ۇستاتادى. جىگىت، شيشاداعى ءسپيرتتىڭ ازايىپ قالعانىن كورىپ، «ءسىزدىڭ دە تىزەڭىز ءبىر جالماۋىز ەكەن» دەيدى. ەكى-اق اۋىز ءسوز وسىنداي شاعىن ديالوگ ارقىلى وسىنشا ماعىنا بەرۋ - بۇل گوگولدىڭ دەڭگەيىندەگى  يۋمور. ال، ول قالجىڭنىڭ ار جاعىندا ۇلكەن قاسىرەت جاتىر. ءبىر قولىندا قۇران، ءبىر قولىندا وتىرىك پەن قيانات - بىزگە قانداي قوعامنىڭ ءتونىپ  كەلە جاتقانىن كورسەتەتىن قورقىنىشتى ەپيزود.
كەشكە قاراي ۇيىنە دەيىن شىعارىپ سالدىم. اۋلاداعى «بەسەدكانىڭ» ىشىنە وتىرىپ تاعى ءبىراز اڭگىمەلەستىك.
- ءبىزدىڭ اتالارىمىز ءومىر بويى ءدىن ۇستاعان، قازاق¬تىڭ يمانىنىڭ  ساقشىسى بولعان. جاڭا زاماندا اق جولدان تايماي، رەپرەسسياعا ۇشىراپ كەتكەنى قانشاما. تۇسىنىكسىز ءبىر ۋاقىت كەلە جاتىر. ءبىر اقىننىڭ ايتقانى بار عوي، «مۇسىلماندىق كىمدە جوق، تىلدە بار دا، دىلدە جوق» دەپ. قازاق سياقتى ءتوزىمدى، ەر حالىقتىڭ ءدىن-يمانى ۇستاعاننىڭ قولىندا، تىستەگەننىڭ اۋزىندا كەتە مە دەپ قورقام.
اسەكەڭ شارشاي كۇرسىنىپ، سەلقوس قوشتاسىپ، بۇرى¬لىپ جۇرە بەردى. سوڭىنان كوز الماي قاراپ قالدىم. ول، دۇنيەدەن كەتەتىن قامرىقتى كوكتەمگە ەكى-اق جىل، قاسقاعىم ءسات قانا قالعان ەدى.
(جالعاسى بار)
«الماتى اقشامى»، №15,16, 31-قاڭتار، 2-اقپان، 2012 جىل.