دياكريتيكا مەن وپوستروپ دەگەن ءساتسىز جوبالاردىڭ جالعاسى رەتىندە اكۋت جۇيەسى و باستا قازاق ءالىپبيىن پەرنەتاقتاداعى بار تاڭباعا سىيدىرۋ ءۇشىن الىنعان ەدى. ەندى ءبىر دىبىسقا ءبىر تاڭبا ءپرينتسيپىن ۇستانىپ، پەرنەتاقتاداعى بار تاڭبامەن شەكتەلۋدەن كەتكەن سوڭ، اكۋتتىڭ قىزمەتى جاي توبە ءتۇرتۋ بوپ قالدى. ال ونداي قىزمەتكە كەز كەلگەن نوقات تاڭبالار جاراپ تۇر. سوندىقتان ورفوتوپتىڭ مۇشەلەرىنىڭ ءوزى (ز. بازارباەۆا) وتكەن جىلعى رەسمي جيىندا ەندى قاراۋعا، تالقىلاۋعا جاتپايدى دەپ، اكۋت جوباسىن كۇرەسىنگە تاستادى. وعان ءبارىمىز قول شاپالاقتادىق. ورفوتوپتىڭ مۇشەلەرى ءتۇزۋ جولعا تۇسەيىن دەگەن ەكەن دەپ قۋاندىق. مىناۋ سول كۇرەسىنگە كەتكەن اكۋت نۇسقا:

ورفوتوپ وسى جوباعا و باستان بەلسەنە كىرىسىپ ءبىراز ۋاقىت جەتەكتەپ ءجۇردى. قانشا جۇرتتى جيناپ 5 دەگەن باعاعا ديكتانتتار جازعىزدى. بۇدان اسقان جوبا بولۋى مۇمكىن ەمەس دەگەن ساۋالنامالار الدى. كوشەدەگى ماڭدايشالار اكۋت جازۋلارمەن ءىلىندى. ەملە ەرەجەلەرىن جازىپ «ەگەمەنگە» دە جاريالادى. قانشا رەسۋرس بوسقا دالاعا شاشىلدى. ەندى ونى تاستاي سالىپ جاڭا جوبا جاساۋعا كىرىسىپ كەتتى. ال لاتىن بويىنشا وسىدان ءۇش جىل بۇرىنعى جۇمىسىمىز سول

باستالعان جەرىندە قوزعالىسسىز ءالى تۇر.بۇعان كىم كىنالى دەسەك، ورفوتوپتىڭ باسىنداعى كوسەمدەر (ن. ءۋالي، ا.فازىلجان، ق. كۇدەرينوۆا) كىنالى دەر ەدىم مەن. مۇنى مەن ايتپاسام، ەرتەڭ تاريح ايتادى عوي ءبارىبىر. ولاي ەمەس دەيتىندەر بولسا، شىقسىن ەل الدىنا، تالقىلايىق.

پرەزيدەنت ق.توقاەۆ: «ءالىپبيدى لاتىن قارپىنە كوشىرۋ تۋرالى تاريحي شەشىمنىڭ قابىلدانعانىنا ەكى جىلعا جۋىقتادى. بىراق قارپىمىزدە ءالى دە ولقىلىقتار بار. ءتىل ماماندارى جاڭا ءالىپبيدى جەتىلدىرۋ كەرەك. مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترى ا.رايىمقۇلوۆاعا ءتيىستى تاپسىرما بەردىم. الدىمىزدا اۋقىمدى جۇمىس تۇر» دەگەن ەدى، ورفوتوپ قايتا كيلىگىپ، مىناداي جەتىلدىرىلگەن دەگەن جوبانى ۇسىنىپ وتىر. بۇل جولى ەلگە جاريالاماي جوعارى جاققا تىعىپ اپاردى. بۇلاردىڭ اۋزى كۇيمەيدى ەكەن... الدىنداعى ءۇش جوبانى (دياكريتيكا، وپوستروپ، اكۋت) بەكىتىلگەننەن كەيىن دە ەل قابىلداماي تاستاعان جوق پا؟ بۇگىن ەشكىمگە كورسەتپەي، عالىمدارمەن كەڭ وتىرىپ كەڭەسپەي، شەنەۋنىكتەردى الداپ ءبارى «وكەي» دەپ بەكىتتىردىك-اق دەيىك، ەرتەڭ الدىنداعى نەگىزى جوق جوبالار سياقتى قايتا كۇرەسىنگە كەتەدى عوي. بايانسىز، نەگىزسىز نارسەنىڭ ورنى سول جەر ەكەندىگىن نەگە تۇسىنبەيدى بۇلار. قايران قالام!

بۇل كەشەگى اكۋت جوباسىمەن ەگىز. تەك بىرەۋىندە ءبىر نوقات (اكۋت), ەكىنشىسىندە ەكى نوقات (ۋملاۋت). كوزشالىمعا اۋىر بولماس ءۇشىن، ياعني تەز اجىراتۋ ءۇشىن جانە قول ۇزبەي جىلدام جازۋ ءۇشىن بىردەي تاڭبالاردى نوقات قويىپ اجىراتۋ قولايسىز.

ەگىز قىزدى (اا) بىردەي كيىندىرىپ قويساڭ، ولاردى ءبىرىنىڭ ا ءبىرىنىڭ ءا ەكەنىن تەك توبەسىندەگى شاپكىسى ارقىلى عانا اجىراتا الامىز. (ق. ۆانوۆ)

پەرنەتاقتاداعى 26 تاڭباعا سىيماعان سوڭ، جات ەلەمەنت كىرگىزىپ، توبەسىن ءتۇرت، استىن سىز، ءارىپتىڭ بويىنا وزگەرىس ەنگىز، ءبارىبىر جاساندى تاڭبا بولىپ ەسەپتەلەدى. ولار ءۇشىن ءبارىبىر قوسىمشا باعدارلاما جاسالادى. جەتىلدىرىلگەن جوبانىڭ باستى كەمشىلىگى، بىرىنشىدەن، وندا بۇرىنعىداي 31 تاڭبا بار. بۇل دۇرىس ەمەس. بۇرىنعى كيريللدە 42 تاڭبا. اقىرىنداپ-اقىرىنداپ، بىرتە-بىرتە جوبادان جوباعا قاراي ازايىپ 11 جات تاڭبا ءوز ۇيىرىنە كەتتى. ۇشەۋى قالىپ قويدى (ف، ۆ، ح (ھ)). قازاق ءتىلىنىڭ جۇيەسى ءۇشىن بۇلار ۆيرۋس، بوتەن. ءتىل جۇيەسى، ءتىلدىڭ ىشكى زاڭدارى بۇلاردى كەرەك قىلىپ وتىرعان جوق. بىزدە جيىرما سەگىز-اق دىبىس بار. ونى كەزىندە ا. بايتۇرسىنۇلى انىقتاپ كەتكەن. ءبىز ءتول ءالىپبيدى سول ءتول دىبىستارعا نەگىزدەپ ءتۇزۋىمىز كەرەك. ال قيماي جۇرگەن تىڭبالارىڭىز بولسا، ول پەرنەتاقتادا تۇر. ونى ەشكىم الىپ تاستاي المايدى، پايدالانا بەرىڭىز. ال ءتىلدىڭ جۇيەسىنە جات ەلەمەنت كىرگىزىپ، ونى قولدان بۇزۋعا ەندى ەشكىمگە جول بەرۋگە بولمايدى.

ءبىز وسى لاتىن قارپىنە نە ءۇشىن ءوتىپ جاتىرمىز؟ قازاق ءتىلىن الەمدىك دەڭگەيگە شىعارامىز، تۇركىلەرمەن جاقىنداسامىز،تەحنولوگيانى لەزدە يگەرەمىز، اعىلشىن ءتىلىن تەز ۇيرەنەمىز دەسەك، ءبارى بوس ءسوز. ەڭ باستى ماقساتىمىز – اقىمەت بايتۇرسىنۇلىن وتكەن عاسىردىڭ وتىزىنشى جىلى قاماعاننان كەيىن ءوزىنىڭ ۇلتتىق دامۋىنان اداسىپ، ساياسات سىلتەگەن جالعان جولعا ءتۇسىپ كەتكەن ءتىل عىلىمىن ۇلتتىق ارناسىنا قايتا بۇرۋ. ودان باسقاسىنىڭ ءبارى ءجاي گاپ.

قر پرەزيدەنتى قازاق ءالىپبيىن لاتىن گرافيكاسىنا كوشىرۋ ماسەلەسى بويىنشا 2020 جىلى 9 قاراشادا كەڭەس وتكىزدى. بۇل جولى دا ق. توقاەۆ «اسىعىستىق بۇكىل مادەنيەتىمىزگە جانە تاريحي بولمىسىمىزعا زيان كەلتىرۋى مۇمكىن. ماسەلە – كيريلليتسادان لاتىن الىپبيىنە اۋدارۋدا ەمەس، بۇل قازاق ءتىلىنىڭ اۋقىمدى رەفورماسى» - دەپتى. بۇرىن دا اسا دانىشپاندىقتان ءتىل ماماندارى جاڭا ءالىپبيدى جەتىلدىرۋ كەرەك دەگەن ەدى. بۇل جولى دا ءالىپبي جوباسى عالىمدارمەن بىرگە تولىق زەردەلەنۋى كەرەك دەپتى. نەگە تىڭدامايسىزدار! ءبىر عانا توپ عىلىمي قاۋىمنىڭ پىكىرىن ەلەمەي، «مەتودوم پروب ي وشيبوك» ەلدىڭ ميىن قاشانعى اشىتا بەرمەك؟

بيجومارت قاپالبەك

Abai.kz