ساۋىتبەك اعاعا!
حالقىڭدى قالدىردىڭ عوي كۇماندى ويعا،
ماسقارا بولادى ەكەن مىنانداي دا!
ءىنى بوپ اقسەلەۋگە سەن ەرىپ ەڭ،
بالا بوپ مەن ىلەسكەم تۇمانبايعا.

جىگىتسىڭ سوزىندە ەل ماقتاعان ءار،
وتىرسىڭ بيىك جەردە تاققا بالار.
قازاق دەپ قارسى ايىرىلعان كوكىرەگى،
ومىردەن ءوتىپ كەتتى جاقسى اعالار.

مەنداعى اقىن بولدىم لاپىلداعان،
جەتسەم دەپ جۇيرىكتەردى تاقىمداعان.
جازعانىڭ ءوز الدىنا ءبىر بولەك جىر،
ۇنايتىن الدىمەنەن اتىڭ ماعان.

جىگىتتى تەگىن ەمەس ماقتاسا ەلى،
جايىلدى ساعان دا ىستىق باق توسەگى.
قىرىقتىڭ ەكەۋىندە كوزىن جۇمعان،
جان اعام وزىڭمەنەن اتتاس ەدى.

جاپ-جارىق جىگىتپىن مەن ءىشى بىلاي،
كەتەدى كەزدەسكەنگە ءتۇسىم ۇناي.
جۇرەدى سوعان دەگەن ساعىنىشتان،
ءبىر وكسىك كوكىرەگىمدى قىسىپ ۇداي.

جاتسا دا ءبىرى ماقتاپ، ءبىرى سىباپ،
كەلەمىن ءوز الىمشە تىرىسىپ-اق.
گازەتتەن كورە قالسام ەسىمىڭدى،
كوزىمە كەتەدى ءبىر جىلى ۇشىراپ.

تانىتىپ كەتپەسەم دە تىم ەستىلىك،
كەتەتىن كەزدەرىم بار كۇرەس قىلىپ.
سويلەسە بىرەۋ سەنىڭ اتىڭدى اتاپ،
تۇرادى قۇلاعىما جىلى ەستىلىپ.

باسىڭا قوندى سەنىڭ تاماشا باق،
ءداۋىرىڭ قويدى الدىڭا جاڭا تالاپ.
سەن مەنى تانىمايسىڭ، بىلمەيسىڭ دە،
مەن سەنى ءجۇردىم تۋعان اعا ساناپ.

ساۋىتبەك اعاعا!
حالقىڭدى قالدىردىڭ عوي كۇماندى ويعا،
ماسقارا بولادى ەكەن مىنانداي دا!
ءىنى بوپ اقسەلەۋگە سەن ەرىپ ەڭ،
بالا بوپ مەن ىلەسكەم تۇمانبايعا.

جىگىتسىڭ سوزىندە ەل ماقتاعان ءار،
وتىرسىڭ بيىك جەردە تاققا بالار.
قازاق دەپ قارسى ايىرىلعان كوكىرەگى،
ومىردەن ءوتىپ كەتتى جاقسى اعالار.

مەنداعى اقىن بولدىم لاپىلداعان،
جەتسەم دەپ جۇيرىكتەردى تاقىمداعان.
جازعانىڭ ءوز الدىنا ءبىر بولەك جىر،
ۇنايتىن الدىمەنەن اتىڭ ماعان.

جىگىتتى تەگىن ەمەس ماقتاسا ەلى،
جايىلدى ساعان دا ىستىق باق توسەگى.
قىرىقتىڭ ەكەۋىندە كوزىن جۇمعان،
جان اعام وزىڭمەنەن اتتاس ەدى.

جاپ-جارىق جىگىتپىن مەن ءىشى بىلاي،
كەتەدى كەزدەسكەنگە ءتۇسىم ۇناي.
جۇرەدى سوعان دەگەن ساعىنىشتان،
ءبىر وكسىك كوكىرەگىمدى قىسىپ ۇداي.

جاتسا دا ءبىرى ماقتاپ، ءبىرى سىباپ،
كەلەمىن ءوز الىمشە تىرىسىپ-اق.
گازەتتەن كورە قالسام ەسىمىڭدى،
كوزىمە كەتەدى ءبىر جىلى ۇشىراپ.

تانىتىپ كەتپەسەم دە تىم ەستىلىك،
كەتەتىن كەزدەرىم بار كۇرەس قىلىپ.
سويلەسە بىرەۋ سەنىڭ اتىڭدى اتاپ،
تۇرادى قۇلاعىما جىلى ەستىلىپ.

باسىڭا قوندى سەنىڭ تاماشا باق،
ءداۋىرىڭ قويدى الدىڭا جاڭا تالاپ.
سەن مەنى تانىمايسىڭ، بىلمەيسىڭ دە،
مەن سەنى ءجۇردىم تۋعان اعا ساناپ.

جارىلدى الپىسىڭدا جۇرت اعىنان،
ءالى دە دەدى: تىنباي شىرقا، قىران.
سەيفوللانىڭ ارقاسى شىعار دەيمىن،
ساۋىتبەك اۋىت(بەگ)ىن ءبىر تانىعان.

توزگىشپىن اۋىرعا دا، جەڭىلگە دە،
بەرمەيمىن كوپ ىستەرگە كوڭىلدەنە.
يتىنە تالاتادى سورى قالىڭ،
ساۋىتبەك اۋىت(بەك)تىڭ ەلىن نەگە!؟

دەگەن وي ىنىڭىزدەن كەتەر ەمەس،
شىقپايدى اعايىننان بەكەر ەگەس.
التايدان تۇركياعا بارعان قازاق،
تۇيەسىن تايسالماستان جەتەلەپ ەش.

بىلەسىڭ تارتقان كەشە جولدا ازابىن،
سەن ونىڭ قايتا جازىپ، تولعا زارىن.
نە ءۇشىن ەگەمەندىك الا سالىپ،
بۇل قازاق جاتسىنادى ول قازاعىن؟!

ءجۇرسىڭ عوي تاباقتاس بوپ ىشىندە ۇلىق،
تۇرادى تالايلاردى مىسىڭ ءبۇرىپ.
قانداسىن نەگە «ەگەمەن» كىنالايدى،
ايتشى، اعا، سونى ماعان ءتۇسىندىرىپ!!!
اۋىت(بەك) مۇقيبەك
الماتى
09.02.2012

كەشە ەكى كەشتىڭ اراسىندا ءبىر جيىنعا بارا قويىپ، رەداكتسياعا ورالساق، ەلەكتروندى پوشتامەن كەلگەن وسى ولەڭ ۇستەلىمىزدىڭ ۇستىندە جاتىر. ساعات جەتىنىڭ ماڭايىندا ءتۇسىپتى. گازەتتە 2 اقپان كۇنى جاريالانعان سەيفوللا شايىنعازىنىڭ «ءوز ەلىندە ءوزى قوناق بولعىسى كەلەتىن ورالمان اعايىنداردىڭ ويلاعاندارى نە؟» اتتى ماقالاسىنا وراي جا-زىلعان. ءبىر اپتادان بەرى سول ماقالانىڭ توڭىرەگىندە قانشاما ايقىش-ۇيقىش، ارتىق-كەم پىكىر ايتىلىپ جاتسا دا، ەڭ الدىمەن اعايىننىڭ اۋىزبىرلىگىن، ودان كەيىن اۋزىمىزدىڭ قادىرى كەتپەۋىن ويلاپ، جۇيەلى  ءسوز جۇيەسىن تابار، جۇيەسىز ءسوز يەسىن تابار دەگەن ويمەن جاۋاپسىز قالدىرماققا بەكىنگەنبىز. ال سول نارازىلىق ولەڭ تىلىمەن ورىلگەندە وزگەشە اسەر ەتەدى ەكەن. جانىڭا بولەكشە باتادى ەكەن. ايتپاسا ءسوزدىڭ اتاسى ولەر دەپ، قول قويىلعالى جاتقان گازەتتەن ورىن بوساتىپ تۇرىپ، مىنا ىقشام جەدەعابىل جاۋاپتى جازۋعا ۇيعاردىق.
باۋىرىم اۋىتبەك!
«حالقىڭدى قالدىردىڭ عوي كۇماندى ويعا، ماسقارا بولادى ەكەن مىنانداي دا!»  دەپ باستاپسىڭ ولەڭىڭدى. تالاي تىلدەۋدىڭ ۇيقاسقا تۇسكەن ءتۇرى بولدى عوي بۇل دەپ اۋەلدە تىكسىنىپ قالعانىمىز راس. سالدەن كەيىن-اق ءسوز ساپتاۋىڭ وزگەرىپتى. ىشكى مادەنيەتىڭ، ادامدى، اعانى قۇرمەتتەۋىڭ كورىنىپ تۇر. «جازعانىڭ ءوز الدىنا ءبىر بولەك جىر، ۇنايتىن الدىمەنەن اتىڭ ماعان»، دەپسىڭ. «قىرىقتىڭ ەكەۋىندە كوزىن جۇمعان، جان اعام وزىڭمەنەن اتتاس ەدى»، دەپسىڭ. «گازەتتەن كورە قالسام ەسىمىڭدى، كوزىمە كەتەدى ءبىر جىلى ۇشىراپ»، دەپسىڭ. «سويلەسە بىرەۋ سەنىڭ اتىڭدى اتاپ، تۇرادى قۇلاعىما جىلى ەستىلىپ» دەپسىڭ تاعى. «سەن مەنى تانىمايسىڭ، بىلمەيسىڭ دە، مەن سەنى ءجۇردىم تۋعان اعا ساناپ» دەپسىڭ تاعى.
مەن بۇل جەدەل جاۋاپتا «ەگەمەن قازاقستاننىڭ» ەلدىك مۇراتتاردى ۇدايى ۇستاناتىنىن، ال ەلدىك مۇراتتارىنىڭ ءبىرى قازاقتىڭ قابىرعالى جۇرت بولۋى ەكەندىگىن، قابىرعالى جۇرت بولۋدىڭ باستى ءبىر شارتى قاتارىنىڭ كوبەيۋى ەكەندىگىن، كوبەيمەگەننىڭ كوسەگەسى كو-گەرمەيتىنىن ءدايىم ەسكەرەتىندىگىن، بولاشاقتا دەموكراتيا تۋىنداتۋى مۇمكىن تالاي پروبلە-مانى دەموگرافيا شەشىپ بەرەتىندىگىن، ال دەموگرافيالىق ءوسۋدىڭ باستى تەتىگىنىڭ ءبىرى تاريحتىڭ تالايىمەن دۇنيەنىڭ ءتورت بۇرىشىنا تارىداي شاشىراعان قازاقتى وتانىنا ورالتىپ، قاتارىمىزدى قالىڭداتۋ ەكەندىگىن بىلەتىندىگىن، سوندىقتان دا وتانداستارىن تاريحي مەكەنىنە قايتارۋمەن مەملەكەتتىك تۇرعىدا اينالىسىپ جاتقان الەمدەگى ءۇش ەلدىڭ ءبىرى بولىپ تابىلاتىن ءبىزدىڭ قازاقستاننىڭ بۇل باعىتتاعى ساياساتىن ءدايىم كورسەتۋمەن اينالىساتىندىعىن، سول ماقساتپەن «كوبەيمەسەك كوسەگەمىز كوگەرمەس»، «ورالماندار - وتان دەپ ورالعاندار»، «الىستاعى اعايىن»،  «الىستان كەلگەن اعايىن» سياقتى تالاي ايدار اشىپ، ولاردىڭ اياسىندا تاۋەلسىزدىكتىڭ ارقاسىندا اتامەكەنگە جەتكەن قانداستارى-مىزدىڭ اراسىنداعى الاش ابىرويىن اسىرعان اسىلداردىڭ قاسيەتى، مىنا جانتالاس زاماندا ەل اۋىستىرىپ، جەر اۋىستىرىپ ءجۇرىپ، جاڭا مەملەكەتتەن ءوز ورنىن تاپقان، كاسىبى-مەن نەسىبىن تەرىپ جەپ، بالا-شاعاسىن اسىراپ، ءبىلىم الىپ، ونەر قۋىپ جۇرگەن ازاماتتار جايىنداعى ماقالالاردى، سۇحباتتاردى جۇيەلى جاريالاپ تۇراتىنىن، باس باسىلىمنىڭ ناقتى جاناشىرلىعىمەن تالاي باۋىرىمىزدىڭ ماسەلەلەرى وڭدى شەشىلىپ جاتقانىن ايتپاق ەمەسپىن. كوزى قاراقتى اعايىن مۇنى جاقسى بىلەدى. كورمەس تۇيەنى دە كورمەستىڭ كەبىن كيەتىندەردىڭ ءجونى باسقا.
ەندى ناقتى ماقالاعا كەلەيىك. ماقالا، نەگىزىنەن، ءبىر-اق ماسەلەگە ارنالعان. ول ماسەلە - ميگراتسيالىق ساياساتتاعى كوزگە ۇرىپ تۇرعان قيعاشتىق. باۋىرلارىمىزدىڭ 60 پايىزدان استامىنىڭ ءتورت وبلىسقا عانا قونىستانعانى - شىندىق. ول ءتورت وبلىستىڭ ءبارى وڭتۇستىك-تەگى وڭىرلەر ەكەنى - شىندىق. قانداستارىمىز از بارىپ جاتقان وڭىرلەردە قازاقتاردىڭ از ەكەنى - شىندىق. ءدال سول وبلىستاردا جۇمىس كۇشى جەتپەي جاتقانى، ءدال سول وبلىستاردا قازاق ءتىلىنىڭ تومەنشىكتەپ تۇراتىنى - شىندىق. اۆتور وسى شىندىقتاردى ايتادى. ونىڭ سەبەپتەرىن تالدايدى. «قازاقستاندا «نۇرلى كوش» باعدارلاماسى قابىلدانىپ، ول بويىنشا جەكەلەگەن تۇرعىن ۇيلەر عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە، بۇتىندەي ءبىر اۋىلداردىڭ تۇرعىزىل-عانىن» مىسالمەن كەلتىرەدى. ماڭىزدى ماسەلەنىڭ تۇيتكىلدەرىن اتاپ، «بالكىم جاڭادان قونىس اۋدارعاندىقتان تۇرمىستارىندا بەلگىلى ءبىر پروبلەمالاردىڭ دا بولۋى مۇمكىن، بىراق «كوش جۇرە تۇزەلەدى» دەگەن ماتەلدى ەسكەرسەك، ولاردىڭ دا بىرتىندەپ شەشىم تابارىنا كۇمان جوق»، دەيدى، بۇل ىستەگى كەمشىلىكتەردىڭ سەبەپتەرى جايىندا سويلەگەندە «روبوت سياقتى جۇمىس ىستەيتىن كەيبىر شەنەۋنىكتەردىڭ الىستان كەلگەن اعايىندارعا سالقىن قاراي-تىنىنان، كەيدە سەبەپسىزدەن سەبەپسىز اۋرە-سارساڭعا سالىپ قوياتىنىنان دا حاباردارمىز»، دەيدى، «بەس ساۋساقتىڭ بىردەي بولمايتىنى سەكىلدى، ادامداردىڭ دا جاراتىلىسى، مىنەز-قۇلىقتارى ءارتۇرلى. سوندىقتان جۇرتتىڭ ءبارىن ءبىر قالىپقا سىيعىزامىن دەۋ قاتەلىك»، دەيدى، «ەلگە ورالعان وتانداستارىمىزدىڭ ءبارىنىڭ بىردەي وزدەرىنىڭ اتامەكەندەرىنە شەكەسىنەن قارامايتىنىن، اڭساعان قازاقستانىمىزدىڭ ءبىر پۇشپاعىنان ورىن بۇيىرعانىنا تاۋبە دەپ، وزگە جۇرتپەن بىرگە ەڭبەك ەتىپ، تىنىش قانا ءومىر ءسۇرىپ جاتقاندارىن» جازادى، ءسوزىنىڭ سوڭىن: «ال ەندى، ءوز ەلىنە ءوزى بۇلدانبايتىن، ءوز ەلىنە ءوزى قوناق بولمايتىن، مەملەكەت تاراپىنان كورسەتىلگەن كومەكتى قاناعات ەتىپ، ودان ارعىسىن ءوز تىرلىگىمەن جالعاستىرىپ اكەتىپ جاتقان اعايىندارعا قازاقستاندىقتار دا ريزا. قارامىز كوبەيەر ەدى، سونداي اعايىندار كوبىرەك كەلسە ەكەن دەپ تىلەيدى...» دەپ بىتىرەدى. وسى ۇزىندىلەردىڭ ءوزى-اق ماقالانىڭ تۇتاستاي العاندا قانداستارىمىزدىڭ قامىن ويلاپ جازىلعانىن، قوردالانىپ قالعان ماسەلەلەردى شەشۋدىڭ جولدارىن قاراستىراتىنىن، وقىر-ماندى ويلاسۋعا شاقىراتىنىن كورسەتەدى.
ارينە، اۆتور ميگراتسيالىق ساياساتتاعى قيعاشتىقتاردان، وسى وراسان ءماندى ماسەلەنى جەرىنە جەتكىزە ويلاستىرماعاندىقتان، مىسالى، اقتوبە وبلىسىندا 2010 جىلى قۇرىلىسى باستالعان 300 پاتەردىڭ 271-ءى، سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا 140 ءۇيدىڭ 25-ءى، شىعىس قازاقستان وبلىسىندا 363 ءۇيدىڭ 170-ءى بوس تۇرعانىن ايتقانىندا، ىشكى ىستەر مينيسترلىگى كوشى-قون كوميتەتىنىڭ ميليتسيا گەنەرال-مايورى حيبراتۋللا دوسقاليەۆتىڭ ءبىر جيىنداعى بايانداماسىندا 57 مىڭ ادام قازاقستاننىڭ جاردەماقىسىن الىپ، جەكە كۋالىگىن الماي جۇرگەندىگىن كەلتىرگەنىن ايتقانىندا، 2007 جىلى سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىنا بارعان 700 ورالمان وتباسىنىڭ جاردەماقى الىسىمەن ءىزىم-قايىم جوعالىپ كەتكەنىن، 2010 جىلى موڭعوليادان كەلدىك دەپ قۇجات وتكىزگەن اعايىنداردىڭ 18 مىڭى مۇلدەم ول جاقتا تۋماعان بولىپ شىققانىن، سول جىلى موڭعوليادان ورالدىق دەگەن 2 مىڭ ادامنىڭ 1400-ءنىڭ ەكى ەل اراسىنداعى شەكارادان ەشقاشان وتپەگەنى انىقتالعانىن كەلتىرگەنىندە ماقالا الدەقايدا سالماقتى شىعار ەدى.  بىراق، قايتالاپ ايتامىز، ماقالا ءبىر-اق ماسەلە - ەلگە ورالعان قانداستارىمىزدى ەل اۋماعىندا بىركەلكى ورنالاستىرۋعا ۇمتىلۋ قاجەتتىگىنە ارنالعان.
راس، سەيفوللا شايىنعازىنىڭ بۇل ماقالاسى ونىڭ ءوزىنىڭ دە، گازەتتىڭ دە ءساتتى جاريا-لانىمدارى قاتارىنا قوسىلا قويمايدى. وكىنىشكە وراي. «ەلىم» دەپ «ەڭىرەپ» جەتكەن قان-داستارىمىزدىڭ» دەگەن سياقتى تىركەستەردەگى تىرناقشالاردى كەيبىرەۋلەر كەكەسىن سياقتى قابىلدايتىنى، «باۋىرلارىمىزدىڭ قازاقستانعا وتانىم دەپ ەمەس، وسىندا بۇرىننان تۇرىپ جاتقان نەمەسە سوڭعى جىلدارى كوشىپ كەلگەن اعايىن-تۋعاندارىن ساعالاپ، كۇنەلتۋ ءۇشىن كەلەتىندىگىن دالەلدەيدى» دەگەن تۇستاردى كەيبىرەۋلەردىڭ بۇكىل ورالمان اتاۋلىعا باعىتتالعانداي باعالاۋى مۇمكىن ەكەندىگى      ەسكەرىلمەي قالعان. تىرشىلىككە قولايلىلاۋ، جانعا جايلىلاۋ جاقتاردى جاقتىراتىن اعايىنداردى «جىلى جەرگە تۇمسىقتارىن سۇعىپ بۇعىپ وتىراتىن» دەپ سيپاتتاۋ دا مىڭداعان ادامداردىڭ كوڭىلىنە كەلمەي قويمايتىنى قاپەرگە الىنباي قالعان. قايتەرسىڭ. تاسقا تۇسكەندى بالتامەن بۇتارلاي المايسىڭ. بىراق بۇل ايتىلعاننان ول ماقالا ورالمان باۋىرلارىمىزعا قارسى باعىتتالعانداي قاراۋدىڭ، ونى تاپ ءبىر «ماسقارا» دەپ سيپاتتاۋدىڭ ەش ءجونى جوق.
اۋىتبەك! «قانداسىڭ نەگە «ەگەمەن» كىنالايدى، ايتشى، اعا، ماعان سونى ءتۇسىندىرىپ!!!» دەپ ءبىتىرىپسىڭ ولەڭدى. لەپ بەلگىسىنىڭ بىرەۋىن ەمەس، ۇشەۋىن قويىپسىڭ.
نە ايتايىن؟ ءسوزىڭ سۇيەگىمنەن ءوتتى. اعاڭنىڭ اتى ساۋىتبەك ەكەن. ەسىمىڭدى اعاڭا ۇيقاستىرىپ قويعان ەكەن. اعاڭ قىرشىن كەتكەن ەكەن. مەنىڭ دە ەلۋگە جاڭا جەتكەنىندە ومىردەن وتە بارعان جالعىز اعام، جان اعام كوز الدىما كەلىپ، ءوزىمدى اعا تۇتىپ جۇرگەن قازاقتىڭ ءبىر ازاماتىنىڭ كوڭىلىن قابارجىتتىم با دەگەن ويدان جانىم جابىرقادى. قايتەيىن. سولاي بولىپتى. عافۋ ەت. ەگەر سونداي ويلار باسقا ءبىراز ادامدا دا قالسا، بۇل ول ماقالاداعى نيەتتىڭ، ماقساتتىڭ بوتەندىگىنەن ەمەس، جەكەلەگەن تۇستارداعى ءوزىمىزدى دە وكىندىرەتىن، بىزگە دە ساباق بولاتىن باز ءبىر سويلەمدەردەگى، سوزدەردەگى ساتسىزدىكتەردەن دەپ بىلگەيسىڭ.
ەل امان، جۇرت تىنىش بولسىن، باۋىرىم.
بار قازاقتىڭ اتامەكەنگە جينالار كۇنى جاقىنداي بەرسىن.

قۇرمەتپەن، اعاڭ
ساۋىتبەك ابدراحمانوۆ.  
«ەگەمەن قازاقستان» گازەتى، جۇما، 10 اقپان، 2012