بيىل سەمەيدە جىلۋ بەرۋ دۇرىس جولعا قويىلىپ، بۇگىندە حالىقتىڭ رازىلىعىندا شەك جوق. شاھاردى جىلىتۋ كەزەڭىنە دايىنداۋ ماقساتىنا بولىنگەن قىرۋار قارجى ءتيىمدى پايدالانىلدى. جەو-1, بىرقاتار قازاندىقتار كۇردەلى جوندەۋدەن ءوتىپ، جىلۋ ماگيسترالدارى اۋىستىرىلدى. ناتيجەسىندە سەمەيلىكتەر بيىلعى قىستا قىز-قىز قايناپ وتىر.
بيىل جىلىتۋ كەزەڭى باستالماستان بۇرىن قالادا ءبىرشاما تىڭعىلىقتى جۇمىستار جۇرگىزىلدى. اتاپ ايتقاندا، قارىزعا بەلشەسىنەن باتقان تۇرعىندارمەن ءجيى-ءجيى كەزدەسۋلەر ۇيىمداستىرىلىپ، وتكەن جىلدارى اپاتتى جاعداي ورىن العان جىلۋ قازاندىقتارى جوندەلدى. سونداي-اق، ۇيلەرىن قىس ماۋسىمىنا دايىنداي الماعان جەكەمەنشىك پاتەر يەلەرى كووپەراتيۆتەرى دە سىنعا ۇشىراپ، تەرموجاڭعىرتۋ باعدارلاماسى ارقىلى جىلۋ ەنەرگياسىن ۇنەمدەۋ قاجەتتىگى دە كۇن تارتىبىنە قويىلدى. اتقارىلعان ىستەر ناتيجەلى بولىپ شىقتى.

بيىل سەمەيدە جىلۋ بەرۋ دۇرىس جولعا قويىلىپ، بۇگىندە حالىقتىڭ رازىلىعىندا شەك جوق. شاھاردى جىلىتۋ كەزەڭىنە دايىنداۋ ماقساتىنا بولىنگەن قىرۋار قارجى ءتيىمدى پايدالانىلدى. جەو-1, بىرقاتار قازاندىقتار كۇردەلى جوندەۋدەن ءوتىپ، جىلۋ ماگيسترالدارى اۋىستىرىلدى. ناتيجەسىندە سەمەيلىكتەر بيىلعى قىستا قىز-قىز قايناپ وتىر.
بيىل جىلىتۋ كەزەڭى باستالماستان بۇرىن قالادا ءبىرشاما تىڭعىلىقتى جۇمىستار جۇرگىزىلدى. اتاپ ايتقاندا، قارىزعا بەلشەسىنەن باتقان تۇرعىندارمەن ءجيى-ءجيى كەزدەسۋلەر ۇيىمداستىرىلىپ، وتكەن جىلدارى اپاتتى جاعداي ورىن العان جىلۋ قازاندىقتارى جوندەلدى. سونداي-اق، ۇيلەرىن قىس ماۋسىمىنا دايىنداي الماعان جەكەمەنشىك پاتەر يەلەرى كووپەراتيۆتەرى دە سىنعا ۇشىراپ، تەرموجاڭعىرتۋ باعدارلاماسى ارقىلى جىلۋ ەنەرگياسىن ۇنەمدەۋ قاجەتتىگى دە كۇن تارتىبىنە قويىلدى. اتقارىلعان ىستەر ناتيجەلى بولىپ شىقتى.
وبلىس باسشىسى بەردىبەك ساپارباەۆ سەمەي قالاسىنداعى جىلۋ ماسەلەسىن ءاردايىم باقىلاۋدا ۇستاپ كەلەدى. ول سەمەيگە كەلگەن ءبىر ساپارىندا ارنايى باقىلايتىن بەينە قوندىرعىنىڭ جۇمىسىمەن دە تانىسقان بولاتىن. قىستى جىلى وتكىزۋدىڭ ءبىر امالى وسى بەينەقوندىرعى بولىپ تۇرعاندىعى جاسىرىن ەمەس. سەبەبى قارىزعا بەلشەسىنەن باتقان «جىلۋكوممۋنەنەرگو» مەكەمەسى جىل سايىن كومىر الاتىن اقشاسى بولماي داعدارىپ قالادى. ال جىلۋ قازاندىقتارىندا بەي-بەرەكەت قاداعالاۋسىز جۇرگەن جۇمىسشىلار نە جالاقى الا الماي، نە جوندەپ وت جاقپاي، سونىڭ ناتيجەسىندە كەيبىرەۋلەر كومىردى جاسىرىن ۇرلاپ، قاپپەن ساتىپ جىبەرگەن دە جاعدايلار كەزدەسىپ قالىپ وتىردى. ال ەندى ەلەكتروندى شۇعىل باسقارۋ ورتالىعى ارقىلى قالاداعى بارلىق جىلۋ قازاندىقتارىنداعى جاعدايلار كوزدەن تاسا قالماي، باقىلانىپ تۇراتىن بولدى.
تيەلىپ جەتكەن كومىردى ەندى تۇرعىن ءۇي كوممۋنالدى شارۋاشىلىق سالاسىنىڭ ماماندارى، جۇمىسشىلارى عانا الا الاتىن بولادى. سونداي-اق، جىلۋ قازاندىقتارىنا كومىر جەتكىزەتىن جۇك كولىكتەرىنە «ناۆيگاتور» جۇيەسى ورناتىلدى. وسىنىڭ ناتيجەسىندە كومىر تيەلگەن كولىكتەردىڭ باعىتىن قاداعالاۋعا مۇمكىندىك بار. ال بەينە جازبالار ءۇش ايعا دەيىن ساقتالادى.
«جول كارتاسى» باعدارلاماسى بويىنشا سەمەيدىڭ جىلۋ قازاندىقتارىن جوندەۋگە قىرۋار قاراجات بولىنگەندىگى بەلگىلى. بۇگىندە بولىنگەن قاراجاتقا قالاداعى ەڭ ءىرى دەگەن ءتورت جىلۋ بەرۋ ورتالىقتارىندا جوندەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلگەن. جەو-دە ءتورت، اق-1-دە ءۇش جىلۋ اگرەگاتى، سونداي-اق «ورتالىق» جانە ءشۇلبى كەنتىندەگى اق-2 جىلۋ قازاندىقتارى دا كۇردەلى جوندەۋدەن ءوتتى.  جىلۋ جەلىلەرى مەن قۇبىرلاردىڭ اۋىستىرىلۋى، رەتتەلۋى دە كوپپاتەرلى ۇيلەردىڭ جىلى بولۋىنا سەپتىگىن تيگىزىپ وتىر. «ورتالىق» جانە «103-103 ا» جىلۋ قازاندىقتارىنا قوسىمشا قاراجات ءبولۋ ارقىلى جوندەۋ جۇمىستارى تياناقتى جۇرگىزىلدى. بۇل جۇمىستار قانشا دەگەنمەن حالىق تىعىز ورنالاسقان اۋداندارداعى جىلۋ بەرۋ ماسەلەسىن وڭالتۋدىڭ بىردەن-ءبىر ماڭىزدى قادامى ەدى. سەمەيدە جىلۋ كەزەڭى باستالعاننان بەرى قاراي تۇرعىنداردىڭ قۋانىشىندا شەك جوق. الدىڭعى جىلدارعا قاراعاندا بيىل پاتەرلەرى جىلى، كوڭىلدەرى دە جايلى.
حافيز ماتاەۆ، قوعام قايراتكەرى، ارداگەر:
- وتكەن جازدا، جىلىتۋ كەزەڭى باستالماس بۇرىن سەمەيدە ءومىرى ىستەلمەگەن قىرۋار جۇمىس جۇزەگە استى. وبلىس اكىمى بەردىبەك ساپارباەۆ وسى ماسەلە بويىنشا سەمەيگە بىرنەشە رەت كەلىپ، بولىنگەن قارجىنىڭ ءتيىمدى جۇمسالۋىن، جوندەۋ جۇمىستارىنىڭ ساپالى اتقارىلۋىن ەرەكشە باقىلاۋعا الدى. قالا اكىمىنە دە قاتاڭ تالاپ قويدى. ورتاق ىسكە قالا حالقى جۇمىلدىرىلدى. ەندى، مىنە، سونىڭ ناتيجەسىن كورىپ وتىرمىز. بىلتىر سۋىققا ۇرىنعان سول جاعالاۋ حالقى بيىل قىز-قىز قايناپ وتىر. ۇيلەرىندەگى تەمپەراتۋرا - +28. ارينە، بۇدان تەمپەراتۋراسى تومەن بىرەن-ساران ۇيلەر بار. مەنىڭشە، زارلايتىنداي ەشتەڭە جوق. زاپاستا تۇرعان جىلۋ قازاندىقتارى دا كوڭىلىمىزگە مەدەۋ. قىستان قىسىلماي شىعامىز.

ورالعايشا توققاليەۆا، زەينەتكەر، «التىن القا» يەگەرى:
- مەن بالالارىممەن بىرنەشە جىلدان بەرى تسەمەنتشىلەر كەنتىندە تۇرىپ كەلەمىن. بۇرىن قىس بولسا بولدى، وسى اۋداننىڭ جىلۋ ماسەلەسىندەگى تۇيتكىلدەر باستالاتىن. پاتەرلەر جىلىنباي، كىشكەنتاي  بالالار ءجيى اۋىرىپ، مازامىز كەتەتىن.
ال، بيىل وبلىس، قالا باسشىلىعى تاراپىنان قولعا الىنعان ناقتى شارالاردىڭ ناتيجەسىندە باسپانامىز ساپالى جىلۋمەن قامتاماسىز ەتىلىپ، كوڭىلىمىز جايلاندى. ءتىپتى، سوڭعى كۇندەرى قاتتى اياز بولىپ، دالادا تەمپەراتۋرا -40 گرادۋسقا دەيىن تومەندەگەن كەزدە دە پاتەرىمىز جىلى بولدى. مەنىمەن ءبىر ۇيدە تۇراتىن كورشىلەر دە بيىلعى قىستا جىلداعىداي توڭباعاندارىنا ءدان ريزا. باسپانانىڭ جىلى بولۋى وتباسىنداعى جايلىلىق پەن يگىلىكتىڭ باستاۋى عوي.

رينات مۇسانوۆ، سەمەيدەگى شاكەرىم داڭعىلىنىڭ تۇرعىنى:
- ءبىزدىڭ ۇيدە دە مۇنداي جىلۋ بۇرىن-سوڭدى بەرىلىپ كورگەن ەمەس ەدى. قالا اكىمدىگى تۇرعىندار جاڭا جىلدى جاقسى قارسى الۋ ءۇشىن بارلىق جاعدايدى جاسادى. جىلۋ باسىنداعىلاردىڭ تياناقتى جۇمىس ىستەۋىنە مۇمكىندىك جاساعان وبلىس باسشىسى  بەردىبەك ساپارباەۆقا العىسىمىز شەكسىز.
اسقار اسىلبەكوۆ، قالا تۇرعىنى:
- قالا باسشىسى ءتىپتى تاڭ اتپاي جىلۋ قازاندىقتارىن ءوزى ارالاپ كورىپ، جىلۋدىڭ حالىققا تولىققاندى جەتۋىن قامتاماسىز ەتتى. كوپ راحمەت. ءۇيىمىز ورنالاسقان جاڭاسەمەي اۋدانى اتى ايتىپ تۇرعانداي حالىق تىعىز ورنالاسقان اۋدان. سەمەيدىڭ سول جاعالاۋى. سوندىقتان دا حالىق كوپ ورنالاسقان جەردەگى اۋداننىڭ جىلۋعا قول جەتكىزۋى اسا ماڭىزدى.
قالاداعى يۋنوست ىقشام اۋدانى جىلۋ مەن قارىز ماسەلەسى قوردالانعان اۋدان بولاتىن. بيىل بۇل اۋداننىڭ تۇرعىندارى دا ريزاشىلىقتارىن ءبىلدىرىپ جاتىر. جىلدا جىلۋ كەشىگىپ جەتەتىن. ابدەن توڭىپ، اۋىرىپ قالعان كەزدە عانا جىلۋ بەرىلەتىن. ال كەلگەن جىلۋ ماردىمسىز بولۋشى ەدى. سول قيىندىقتار ارتتا قالدى، بيىل جىلى ۇيدە وتىرىپ جىلىنىپ قالدىق دەيدى تۇرعىندار. ال جاڭاسەمەي اۋدانى تۇرعىندارىنىڭ ايتۋىنشا، بىلتىرلارى جىلۋمەن بىرگە ىستىق سۋ دا مۇڭ بولىپ قالعان ەكەن. «جىلۋكومممۋنەنەرگو» مەكەمەسى دە بيىل ۇيىمشىلدىقپەن جۇمىس ىستەۋدە. ولار حالىقپەن تىعىز بايلانىس ورناتىپ، ارنايى كۇندەرى تەلەۆيدەنيە ارقىلى حالىقپەن تىكەلەي ەفيردە جۇزدەسەدى، ءارى گازەت-جۋرنالدار ارقىلى تۇرعىندارعا جىلۋ اقىسىن ۋاقتىلى تولەۋدى وتىنۋدە. اتالمىش مەكەمە قىزمەتكەرى ءمادي ومىرزاقوۆتىڭ ايتۋىنشا، تۇرعىنداردىڭ قارىزدارىن وتەۋگە ۇمتىلىپ جاتقاندارى قۋانتادى. ال تۇسكەن اقشا جىلۋ ماگيسترالى جۇيەلەرىن، قازاندىقتاردى جاڭارتۋعا جۇمسالماق.
سونداي-اق، بۇرىندارى جىلۋدان تارشىلىق كورىپ كەلگەن ەنەرگەتيك پوسەلكەسىندەگى تۇرعىن ۇيلەر «زووۆەتينستيتۋت» قازاندىعى ەسەبىنەن ماردىمدى جىلۋعا قول جەتكىزىپ وتىر. قالانىڭ وڭ جاعالاۋىنداعى «35 كۆارتال» قازاندىعىنىڭ قۋاتتىلىعى دا ارتتى. ول ءۇشىن قوسىمشا شارالار اتقارىلىپ، جاڭا ترانسفورماتورلار ورناتۋ ارقىلى ماسەلە شەشىمىن تاپتى. كومىر تاسىمالى، قورى ءاردايىم باستى نازاردا. وتىننىڭ بۇل ءتۇرىنىڭ «جىلۋكوممۋنەنەرگو» مەكەمەسىنە تۇراقتى تۇردە جەتكىزىلەدى. اعىمداعى جىلدىڭ 7-اقپانى كۇنگى مالىمەت بويىنشا، مۇندا 279,6 مىڭ توننا كومىر جەتكىزىلگەن.  ونىڭ ۇستىنە قازىرگى كومىر قورى 15 كۇن مەرزىمگە ەركىن جەتەدى ەكەن. ناتيجەلى جۇمىستىڭ ارقاسىندا بيىل جىلۋ بەرۋ قىزمەتىندە ەشقانداي كەمشىلىكتەر ورىن العان جوق. تەك تۇرعىن ءۇي جەكەمەنشىك پاتەر يەلەرىنىڭ قىس ماۋسىمىنا دۇرىس  دايىنداماعان تۇرعىن ۇيلەرىندە عانا بولمە تەمپەراتۋراسى ماردىمسىزداۋ بولدى. قالا اكىمىنىڭ ەسكەرتپەسىنە وراي پودەزدەرى مەن پاتەرلەرىنىڭ ەسىك-تەرەزەلەرىن جىلىلاپ  العاندار پاتەرلەرىندە الاڭسىز وتىر.

- وتكەن جىلعى سۋىقتى ەسىمە دە العىم كەلمەيدى، شۇكىر ول پروبلەمالار بيىل جوق، - دەيدى قالا تۇرعىنى تامارا اليەۆا. - بولمەمىز جىلى، ءۇي تەرمومەترىنىڭ كورسەتكىشى +22-24 گرادۋس، ىستىق سۋ دا تۇراقتى بەرىلىپ جاتىر. وبلىس اكىمىنە، قالا باسشىلىعىنا ريزامىز.
№1 جىلۋ ۋچاسكەسىنىڭ باستىعى تىنىسبەك جاعىنبەتوۆتىڭ ايتۋىنشا، وتكەن جازدا 2,5 شاقىرىمدى قۇرايتىن جىلۋ جەلىلەرى اۋىستىرىلىپتى. جانە جەكەمەنشىك پاتەر يەلەرى كووپەراتيۆتەرىنىڭ دۇرىس جۇمىس ىستەۋىنىڭ ارقاسىندا ءار ءۇيدىڭ جىلۋ جۇيەلەرى اۋىستىرىلىپ، پودەزدەر ازىرلەنىپ، قۇبىرلار شايىلعان.                                                                      
- ايتا كەتۋ كەرەك، بيىل قازاندىق تا جاڭاردى، - دەدى №1 جىلۋ ۋچاسكەسىنىڭ باستىعى تىنىسبەك جاعىنبەتوۆ. - ايازدى كۇندەردە سەمەيلىكتەردىڭ ءۇيى جىلى بولدى. وسىنداي قىرۋار شارۋالار اتقارىلعاندىعى ءبىز ءۇشىن جەتىستىك.
تۇرعىنداردى تەرموجاڭعىرتۋ ماسەلەسى قىزىقتىرىپ وتىر ەكەن. پاتەر يەلەرىنىڭ ءبىرازى كەلەر جىلى قىستى جاقسى وتكىزۋ ءۇشىن ءۇيدى تەرموجاڭعىرتۋ ارقىلى كۇردەلى جوندەۋدەن وتكىزۋ قاجەت دەگەن شەشىمگە كەلىپتى.
تسەمەنتشىلەر كەنتىندەگىلەر دە جىلۋعا قاتىستى وكپە ايتپايدى. جىل سايىن ۇيدە سىرت كيىممەن جۇرەتىن تسەمەنتشىلەر كەنتىنىڭ تۇرعىندارى بيىل ريزاشىلىقتارىن ءبىلدىرىپ جاتىر.

سەمەي
«اباي-اقپارات»