VIII

راقىمسىز اشارشىلىق ءبىزدى ۇلار شۋ بولىپ جىلاۋىمىزعا قاراماي ءبۇردى. "قۋانىش ايتىپ" ۋاتۋشىلاردىڭ وزدەرى دە ءبۇرىلىپ، تىجىرىنا ارەڭ سويلەيتىن بولدى. اكەمىز بەن بيگەلدى مويىندارىنا قورجىن-قاپ ارتىپ ەل كەزدى. اركىمنەن قارىز استىق سۇراعانىمەن، جاقىن ماڭنان تابىلا قويماي، الىسقا جورىتتى. ءار كۇنى كەتكەن جاقتارىنا قاراپ تۇرعانىمىزدا ەكەۋى ەكى تاياقپەن قالقاقتاپ ارەڭ جەتىپتى، ءۇن-ءتۇنسىز قۇلاپ تۇسەدى. ولار تاستاي سالعان قاپ پەن قورجىننىڭ بوس ەكەنىن كورە تۇرا كوزىمىز سەنبەي، قول سالا تىنتەمىز. تۇبىنەن كەيدە ءبىر تاباق كەبەك، ءيا، تارىنىڭ قارا تالقانى شىعا قالسا، جايراڭداپ قالامىز. تابىلماعان كۇندەرى، تابانىنان تاۋسىلىپ قايتقان ەكەۋىنشە ءبىز دە سولاي جاتا قالامىز.

ءبىر كۇنى ەكەۋى دە اقساپ تاياق سۇيەنىشىمەن ارەڭ جەتتى، دەسە دە كەبەرسىگەن ەرىندەرىنەن كۇلكى بايقاتا جەتتى. ەكەۋى ءبولىپ كوتەرگەن ەكى بۇتتاي شيكى تارى بار ەكەن. سول كەشتە ءتىلمار بيعازى بىزگە قىزىق ەرتەگى ايتىپ بەردى. ءبارىمىز كۇلكىمەن بولدىق. شەشەم دە جاساڭعىراپ قالعانداي، ول ەرتەككە جىميىپ قويىپ ءجۇردى. بۇل شاتتىق قايناپ جاتقان شيكى تارى كوجەنىڭ بۋى ەدى.

VIII

راقىمسىز اشارشىلىق ءبىزدى ۇلار شۋ بولىپ جىلاۋىمىزعا قاراماي ءبۇردى. "قۋانىش ايتىپ" ۋاتۋشىلاردىڭ وزدەرى دە ءبۇرىلىپ، تىجىرىنا ارەڭ سويلەيتىن بولدى. اكەمىز بەن بيگەلدى مويىندارىنا قورجىن-قاپ ارتىپ ەل كەزدى. اركىمنەن قارىز استىق سۇراعانىمەن، جاقىن ماڭنان تابىلا قويماي، الىسقا جورىتتى. ءار كۇنى كەتكەن جاقتارىنا قاراپ تۇرعانىمىزدا ەكەۋى ەكى تاياقپەن قالقاقتاپ ارەڭ جەتىپتى، ءۇن-ءتۇنسىز قۇلاپ تۇسەدى. ولار تاستاي سالعان قاپ پەن قورجىننىڭ بوس ەكەنىن كورە تۇرا كوزىمىز سەنبەي، قول سالا تىنتەمىز. تۇبىنەن كەيدە ءبىر تاباق كەبەك، ءيا، تارىنىڭ قارا تالقانى شىعا قالسا، جايراڭداپ قالامىز. تابىلماعان كۇندەرى، تابانىنان تاۋسىلىپ قايتقان ەكەۋىنشە ءبىز دە سولاي جاتا قالامىز.

ءبىر كۇنى ەكەۋى دە اقساپ تاياق سۇيەنىشىمەن ارەڭ جەتتى، دەسە دە كەبەرسىگەن ەرىندەرىنەن كۇلكى بايقاتا جەتتى. ەكەۋى ءبولىپ كوتەرگەن ەكى بۇتتاي شيكى تارى بار ەكەن. سول كەشتە ءتىلمار بيعازى بىزگە قىزىق ەرتەگى ايتىپ بەردى. ءبارىمىز كۇلكىمەن بولدىق. شەشەم دە جاساڭعىراپ قالعانداي، ول ەرتەككە جىميىپ قويىپ ءجۇردى. بۇل شاتتىق قايناپ جاتقان شيكى تارى كوجەنىڭ بۋى ەدى.

تاڭەرتەڭ ءبارىمىز دە ەرتە تۇردىق. شەشەمىز بار تارىنى قازانعا ءبىر-اق سالىپ قايناتىپ جاتتى. بيسارا تاتەم ارىق ۇستىنە توقىعان شي جايىپ قايناعان تارىنى سوعان سالىپ سۇزۋگە دايىندالدى. سۇزىلگەن سوڭ-اق ول تارى قۋىرىلادى. الاشا جايىلىپ ونىڭ ۇستىنە كەلى-كەلساپ قويىلدى. دەمەك، قۋىرىلعان سوڭ-اق تۇيىلەدى. ءتۇيىلدى دەگەن ءسوز - اۋىزعا ءتۇستى دەگەن ءسوز. بيگەلدى دە، بيسارا تاتەمىز دە اسقان كەلىشى بولاتىن. تارى قايناپ بولماي-اق ول ەكەۋى جەڭدەرىن ءتۇرىپ، سىبانىپ الىپ، قازىر-اق توياتىندىعىمىزعا سەندىك.

بىراق سول تارى اۋىزعا تۇسپەي، ءبىر ۋاقيعا تۋىلىپ  قالدى.

ءوز ءۇيى الدىنان بيگەلدىنى شاقىرعان بايانبايدىڭ داۋىسى ەستىلدى دە سىبانىپ تۇرعان اعامىز ۇشا جونەلدى. ءبارىمىز سول جاققا قارادىق. بيگەلدى جۇگىرىپ جەتىپ ەدى، بايانباي ءبىر قاپ بىردەمەنى ۇيىنەن ارەڭ كوتەرىپ شىعارىپ، بيگەلدىنىڭ ارقاسىنا قويدى. زور دەنەلى، كۇشتى اعامىز تالتىرەكتەي بارىپ تۇزەلدى دە، بار كۇشىمەن دەدەكتەپ بەرى تارتتى.

- ويپىر-اي، مىنا قاسقىر نە پالە تاپتى ەكەن؟ - دەپ اكەم شوشىنا قارادى ولارعا.

- سىرەسكەن ءبىر قاپ ەت ەكەن. بيگەلدى ۇيگە كىرگىزىپ قويا سالدى. وتە سەمىز جىلقىنىڭ ەتى. ءبىز قاتتى قۋانعانىمىزبەن اكەمىز قاتتى شوشىدى. كوزى شاتىناپ ءبىراز تۇردى دا، بيگەلدىگە اقىرىپ قالدى:

- اكەت، وزىنە قايتارىپ بەر!

بيگەلدى قايتەرىن بىلمەي، شەشەمە جالتاقتاي بەردى.

- ياپىرماي، مىناسى ۇرلىق قوي! - دەدى شەشەم.

- پالەسى تيەدى، اكەت! - دەپ تاعى اقىردى اكەم. بايانباي قارقىلداپ كۇلە كىردى ءبىزدىڭ ۇيگە:

- قورىقپاي-اق قويىڭىز، جاكە، پالەسى دە كۇناسى دە وزىمدىكى، سىزگە جۇقتىرمايمىن!.. بۇل ەت - بالالاردىڭ ىرىزدىعى. جاس بالالارى مەن كارى كەمپىرلەردىڭ كۇدايعا ەش جازىعى جوق. بۇلار اشتان قىرىلماسىن دەدىم دە، كەشە تاڭەرتەڭ جاياۋ جورىتىپ باندى قۋالاپ جۇرگەن اتتى سولداتتاردىڭ سوڭىنا ءتۇستىم. بۇل شاقتا باندى اتالعاندار - جازادان قۇتىلۋ ءۇشىن تاۋ-تاۋعا تىعىلىپ جۇرگەندەر بولاتىن. وتكەن ءىڭىر قاراڭعىسىندا ءساتى كەلە كەتتى: باندى جولىندا كۇزەتتە جۇرگەن ءبىر ورىس اسكەر تۇسە قالدى دا، اتىنىڭ شىلبىرىن قولىنا الىپ، توبىلعىنىڭ اراسىنا قيسايا كەتتى. ەڭبەكتەپ قاسىنا تامان باردىم. اۋىل وتە الىستا قالىپ ەدى، ۇيىقتاۋىن كۇتىپ كوپ كىدىرسەم، تاڭ اعارماي ۇيگە جەتە المايتىن سياقتىمىن، تىقىرشىپ اسىعىپ بارامىن. سىبدىر بىلدىرمەي، اتتىڭ مىنەر جاق القىمىندا ءبىراز جاتتىم. قاتەرسىز بولۋ ءۇشىن مىلتىعىن الا جونەلمەك ەدىم. باۋىن مويىنىنا اسىپ، باسىنا جاستانىپ الىپتى. شىلبىرىن قيىپ، جەرگە قويا سالدىم دا اتقا قارعىپ مىنە قاشتىم. اتتىلى اتىپ قالدى ارتىمنان. اتتىڭ جالىنان ۇستاپ قابىرعاسىنا جابىسا جونەلگەنمىن، تيمەدى. ءار جەرگە ءتۇسىپ تىنىققان بەس التى اسكەر ەدى، تارس-تۇرس ءبارى اتتى. وق شىر-شىر ەتىپ ۇستىمنەن اتتىڭ قۇلاعىنان سيپاي ءوتىپ جاتتى. جانۋار مۇنداي جۇيرىك بولار ما، لەزدە قارا ءۇزىپ كەتتىم. ءىز تاستاپ تاۋعا قاراي ءبىراز زىمىراتتىم دا، ءبىر جىراعا ءتۇسىپ الىپ، قايتا بەرى تارتتىم. ۇيگە ءتۇن ورتاسى اۋا بەرگەندە-اق جەتىپ كەلىپپىن... اتىن بۇل اۋىلعا سويىلدى دەپ ول سولداتتار مۇلدە ويلامايدى، باندى اكەتتى دەپ تۇسىنەدى. قورىقپاي-اق جەي بەرىڭىز!

"ەندى قايتارماسا ەكەن!" دەگەن تىلەكپەن ءبارىمىز اكەمىزگە جاۋدىراپ قاراي بەردىك.

- ياپىرماي!.. ياپىرماي!.. - دەي بەردى اكەم. - ءۇي،
وسىنشالىق جانىڭنان بەزەتىندەي نە بولعان ساعان، جالعىزسىڭ
عوي!

بايانباي قارقىلداپ كۇلە بەردى، اكەم شيىرشىق اتقان سايىن كۇلدى.

- اقتاي الدىنا سالىپ ايداعانىنان-اق بەزگەنمىن بۇل جاننان، - دەپ تىندى اقىرىندا. - ارتىمدا شۋلاپ قالار بالام جوق. شەشەم مەن كىشكەنە ءىنىم تاعدىردىڭ جازعانىن كورەر!
كەلىنشەك قوي جاپ-جاس، مەن ولسەم تيە سالار بىرەۋگە،
قورىققاندى قۇداي الماي ما، "ەركەك توقتى قۇرباندىق...
مىنا كارى شەشەلەرىڭ مەن جاس بالالارىڭنىڭ ءبىر كادەسىنە
جاراپ ولەيىن دەگەنىم عوي!.. ال، جاكە، بۇل پالەدەن قام جەمەڭىز،
بىرەۋ كورسە "بايانباي بالالارعا بەرىپتى، قايدان العانىن
بىلمەيمىن!" دەپ قامسىز وتىرا بەرىڭىز! جاۋابىن جالعىز ءوزىم-اق قايتارامىن!..

بايانباي شىعىپ كەتكەن سوڭ اكەم ءبىر تۇرىپ، ءبىر وتىردى،شاپانىن ءبىر كيىپ، ءبىر شەشتى. قايتا تۇرىپ، قايتا كيىندى دە، تاياعىمەن قورجىنىن الىپ جۇرە بەردى ءبىر جاققا.

- قايدا باراسىڭ؟ - دەدى شەشەم.

- جىندى دەپ اتالسام دا ۇرى دەپ اتالماعان ەدىم... مىنا ەتتىڭ ءيىسى تاراپ كەتكەنشە جوعالا تۇرايىن!.. - سول بويى ارتىنا قاراماي ءجۇرىپ كەتتى اكەم!..

قۋعىننان تيتىقتاپ كوزى قىپ-قىزىل بولعان اشۋلى قاسقىردىڭ اقسيىپ تۇرعان تىسىنەن قايمىقپاي القىمىنان ۇستاي الاتىن، ءتىپتى، اقتاي "كوممۋنيستىڭ" تىلەرسەگىن قيا سالماق بولىپ تالاي ۇمتىلعان اكەمنىڭ ۇرلىققا كەلگەندە تىم سۋ جۇرەك ەكەنىن كورگەنىم وسى. شەشەم ونىڭ بۇل مىنەزىن ىنجىقتىق-قورقاقتىق دەپ بىلمەيتىندەي ارتىنان قاراپ تۇرىپ كۇلدى دە، كوز جاسىن ءبىر ءسۇرتىپ الدى. بيگەلدى ەتتى قابىمەن ەگىندىك اراسىنا اپارىپ، دىمدى، سالقىن جەرگە كومىپ قويدى. ول ەتكە قاراپ سىلەكەيىمىز قانشا شۇبىرسا دا، كۇن باتپاي اۋىزعا تۇسپەيتىنىن شەشەم قاتال ءتۇسىندىردى بىزگە. ەندى قۋىرىلا باستاعان تارىعا قاراپ تامساندىق. جان-جاعىنا قاراپ جالتاقتاپ تۇرعان بيگەلدى:

- ءبا-...لە! - دەدى ءبىر كەزدە. الىستاعى اۋىلاتكومى جاقتان ءبىر توپ اتتى قۇيىنداتىپ كەلە جاتقانى كورىندى. ءتابي شەشەمىز ءۇش-ءتورت قاپ ەتتى ءبىر تۇيەگە ارتىپ الىپ، ىقتاپ كەتىپ بارادى. بايانباي ءوز ءۇيىنىڭ الدىندا تۇرەگەلىپ تۇر.

- سويقان بولعان ەكەن! - دەدى شەشەم. سويتسە دە كەلە جاتقاندارعا قاراماي، تارىسىن قۋىرا بەردى. بيگەلدى مەن بيسارا تارى قارالاۋعا كىرىستى. ولار دا ول جاققا قاراماي، كەلى تۇيۋمەن بولدى. ال، ءبىزدىڭ اسپان قۇلاپ تۇسسە دە قارايتىنداي مۇرشامىز جوق، بيعازىدان باستاپ ءبارىمىزدىڭ كوزىمىز كەلىنىڭ اۋزىندا، كەلساپتىڭ تابانىندا ەدى. كوڭىل-كۇيىمىز وتە جاقسى ءتارىزدى، تارى جەيتىن ۋاقىت تاياپ قالدى عوي ايتەۋىر. بيگەلدى ءتابي كەتكەن جاققا جالت قاراعاندا ءبارىمىز قارادىق. ءتابيدىڭ الدىنان ەكى اتتى ادام توسىپ تۇرا قالىپتى. بىرەۋى قاپتاردى قامشىمەن ءتۇرتىپ-ءتۇرتىپ جىبەردى.

- وي، شەشە، تۇيەگە ارتقانىڭ نەمەنە بۇل؟ - دەدى بىرەۋى وقشاۋ ۇنمەن. ءتابي ءبىراز كىدىرىپ قالدى دا داۋىستاپ، اشىق جاۋىپ قايىردى:

- ەت قوي، كاراعىم، اشىققان سوڭ ءبىر ات ۇرلاپ اكەلىپ سويعانبىز!

- ە، ەندى قايدا اپاراسىڭ؟

- سەندەردەن تاسالاي تۇرايىن دەپ اكەتىپ بارامىن.

- جوق، ەندى تاسالاماي-اق ءۇي جاعىڭىزعا الىپ ءجۇرىڭىز!..
بۇل كەزدە بايانبايدى الىستان قورشاپ مىلتىقتارىن قولدارىنا العان اتتى ادامدار تۇردى. ولار دا، بايانباي دا ءۇنسىز ارباسىپ تۇرعانداي قاراسادى. ەت ارتقان تۇيە قايتارىلىپ كەلگەندە بايانبايدىڭ ءامىرلى ءۇنى شىقتى:

- اپا، تۇيەندى شوگەر!.. تۇلتاي، بەرى شىق، - دەپ ۇيىندەگى كەلىنشەگىن دە شاقىردى، - مىنا ەتتى جايعاستىرىپ كولەڭكەلى جەرگە قويىندار!

ءوزى ارقاندى شەشىپ جىبەرىپ، قاپتاردى تۇسىرە باستادى!

- تۇسىرمە! - دەپ اقىردى ءبىر مىلتىقتى، - ءوزىڭ تۇيەنى
جەتەكتەپ الىپ ءجۇر.

بۇل كەزدە ءبىز دە جۇگىرىپ جەتىپ ەدىك.

- مەنىڭ قۇنىم ءبىر اتتىڭ ەتىندىك بولماي ما؟ - دەدى بايانباي.
- قايدا اپارساڭدار دا مەن دايىن تۇرمىن، قولىممەن ىستەدىم،
موينىممەن كوتەرەمىن، جالعىز سيىرلارىنان ايىرىلىپ اش قالعان مىنا ۇيگە ءبولىپ بەرەمىن دە، الدارىڭا تۇسەمىن!..

بايانباي قاپتاردى ءۇي كولەڭكەسىنە ءبىر-بىردەن كوتەرىپ اپارىپ قويدى دا، ءوزى بۇرىنعى تۇرعان جەرىنە قايتا كەلىپ وتىرا كەتتى. قورشاۋشىلار تۇسپەي، ات ۇستىنەن ءتوندى. قايدان اكەلگەندىگى، قالاي العاندىعى جونىندە سۇراق جۇرگىزە ءتوندى. بايانباي بارىنە جاۋاپ قايىرىپ وتىردى. ونىڭ بارىنشا شىنشىل جۇرەكتى ءسوزىن ەشقايسىسى بولە الار ەمەس. جىم-جىرت تىڭداۋدا.

ءبىز اقتاي بار ما ەكەن دەپ كوزىمىزدى قانشا قىدىرتساق تا كورىنبەدى، ول كەلمەگەن ەكەن. ال، مىنا مىلتىقتىلار ونشالىق قورقىنىشتى ەمەس ءتارىزدى، شىكىرەيىپ تۇرعان ءبىرى جوق، تۇستەرى جىپ-جىلى. بايانباي اعامىزدىڭ دا شىرايى بۇزىلماپتى. قانعا تولى قىزىل-سارى ءجۇزى ءباز قالپىندا. ات جاقتى جۋان باسىن يزەپ تاستاپ، كۇلىمدەپ سويلەدى، اعىتىلا سويلەپ وتىرعاندىقتان ەكى ەزۋىنەن عانا ازداعان اق كوبىك كورىنەدى. تەگىس ەتتى، جۋان مۇرنى دا، ساقال-مۇرتسىز تولىق يەگى دە، ءتىپتى بارلىق ءمۇسىنى ءوزىنىڭ سوم ۇنىنە سومدىق قوسا تۇسكەندەي. قازىر وعان اتسا مىلتىق، شاپسا قىلىش وتپەيتىندەي سەزىلدى ماعان. كوز الماي قاراپ تۇرسام دا سوزىنە تولىق كوڭىل بولمەپپىن. ايتەۋىر ونىڭ جۇزىنەن ەشقانداي قورقىنىش ءىزى بىلىنبەگەن سوڭ، قورقىنىشتان مەن دە ازات بولدىم. ءبىر كەزدە بايانباي:

- ەي، بيگەلدى! اناۋ ەكى قاپتاعى ەتتى ۇيىڭە جەتكىزىپ ال!..
اش ەلدەن قايىر تىلەگەنشە، كانپيسكىلەنگەن مالدان ۇرلاپ جە!. ءشوپ جەسەڭ قاقالىپ ولەسىڭ، باسقا لاجى جوق، باۋىرلارىم! - دەپ ورنىنان تۇردى دا ۇرلاپ سويعان قۇلا جورعانىڭ تەرىسىن يىعىنا سالىپ الىپ جۇرە بەردى. - ال مەنى ايداپ اپارىڭدار! بىراق، مىنا كوپ جاننىڭ اشتان ولمەۋى ءۇشىن ەتكە تيىسە كورمەڭىزدەر! ۇرلاعانىم مىنە، موينىمدا تۇرماي ما!.. موينىما قويامىن دەپ اۋرە بولمايسىزدار!

ۇستاۋعا كەلگەن ادامداردىڭ ءبىر-ەكەۋى ەتتى دە شىپ-شىرعاسىن شىعارماي الا كەتپەكشى بولىپ ەدى، باسقالارى توقتاۋ ايتتى.

- بۇل - سولداتتىڭ اتى، ولار جىلقى ەتىن قايتارىپ المايدى، تەرىسى مەن ۇرىسىن اپارىپ بەرسەڭ بولمادى ما، ەتىن جەپ قويىپتى دەي سالارمىز! - دەدى ەگدەلەۋ بىرەۋى. بايانباي قايىرىلىپ تۇرا قالدى:

- ەي، تۋىستار، مەنىڭ باسىم بىرنەشە اتقا تاتيدى، اشتان قىرماڭدار، ايتتىم عوي!..

ءسويتىپ ات ەتى بىزدە قالدى، اتانداي بايانباي ايداۋعا كەتتى. ارتىندا قالعان اناسى دا، كەلىنشەگى دە كوزىنە جاس المادى. جىلاعان مەنىڭ شەشەم عانا.

- ءبىز ءۇشىن ءولدى-اۋ ەسىل قاينىم! - دەپ جىلادى ول. ءتابي شەشە جالعىز ازامات ۇلىنىڭ قولدى بولعانىنا بوساعانى سول، قايتا مەنىڭ شەشەمە باسۋ ايتتى:

- قوي، ءماديان، مۇنداي شاقتا جاسىساڭ كۇن كورە المايسىڭ، شىراعىم!..

بايانباي كەتىسىمەن ەت اسىلدى دا، ءبارىمىز تويدىق. بىرەر ايدان بەرگى بار تىلەگىمىز ورىندالىپ، ارمانعا جەتكەندەي قامسىز ۇيىقتادىق، ەرتەڭىنە ساسكەدە ءبىر-اق ويانىپپىز. دالاعا شىقساق، كەشە بايانبايدىڭ ۇيىندە قالعان ەكى قاپ ەت ءبىزدىڭ ەسىك الدىنا تاعى كەلىپ قالىپتى. ونىڭ ءۇيى جاعىنا جالتاقتاي كاراۋمەن بولدىق. ء"بارىن بىزگە بەرىپ، ولار نە جەمەكشى ەكەن!" دەپ ەندى ولاردىڭ وزدەرىنە جانىمىز اشىعانداي بولىپ ەدى. بيعادىل ەكەۋمىز قانشا قاراساق تا ول ءۇيدىڭ تۇڭىلىگىنەن ءتۇتىن، ەسىگىنەن شىققان بىرەر ادام كورىنبەيدى. بايقاساق، تۇڭىلىگى دە، ەسىگى دە تارس جابۋلى ەكەن. جۇگىرىپ بارىپ بوساعاسىنان سىعالاساق، كيىز ءۇيدىڭ ىشىندە ادام تۇرماق ىدىس-اياعى دا قالماپتى. ءوزىمىز شوشىپ قايتا قاشتىق.

بيعادىل ايقايلاي جەتىپ ەدى، بيگەلدى ونىڭ اۋزىن باسا قويىپ، قۇلاعىنا سىبىرلادى. بيعادىل ماعان سىبىرلادى:

- بايانباي ايدالىپ بارعان جەرىنەن ىڭىردە قاشىپ كەلىپتى دە، ءۇي ءىشىن كوشىرىپ الا بەزىپتى. - بيعادىل سىبىرلاسىپ وتىرىپ قانا شاي ىشكەنىمەن ۇيدەن بيگەلدىنىڭ ءبىر ءسوزىن قايتالاپ ايقايلاي شىقتى:

- ەت بىزدىكى، كەتۋ بايانبايدىكى!...

اعامىز          ونى     قۋا      شىعىپ، قۇلاعىنان جەتەكتەي كىردى ۇيگە. "بۇل ءسوزدى ەشكىمگە ايتپاۋعا، بايانباي قالدىرعان كيىز ءۇي جاققا بارماۋعا"   قۇلاقتاپ تۇرىپ قاسام الدى. ءبىزدىڭ كوپتەن بەرگى ويناۋدى كوكسەگەن كۇنىمىز سول كۇن ەدى، ايقايلاماي تىنىش ويناعان كۇنىمىز دە سول كۇن بولدى.

بايانبايدىڭ تىگۋلى قالعان ءۇيىن تۇسكە جاقىن تاعى دا كوپ ادام كەلىپ قورشادى دا ءبىر توبى ءبىزدىڭ ۇيگە قاراي شاپتى.

- بايانباي قايدا؟.. ءۇيى ءىشى قايدا كەتتى؟

- بايانباي ايدالىپ كەتىپ ەدى عوي، - دەدى شەشەم، - ءۇي ءىشى كەشە كەشتە بار سياقتى بولاتىن.

- ىرگەلەس وتىرعان ءۇيدىڭ قاشقانىن بىلمەيسىڭدەر مە!.. قايدا كەتتى؟

- يە، قايدان بىلەيىك تاي شاپتىرىم جەردەن! ۇرلىعى شىعىپ، ايداعالى ات ءىزىن سالعان كىم بار ەكەن ول ۇيگە. جاكەڭ الدىنعى كۇنى استىق ىزدەپ كەتكەن. كەشە كەشتەن بەرى بالالار قورقىپ، ول جاققا اتتاپ باسپادى!

شەشەم وسى سوزبەن قالدى دا، ولار اربا كەلتىرىپ، بايانبايدىڭ كيىز ءۇيىن جىعىپ الىپ كەتتى. ءبىزدىڭ ءۇي ەندى جالعىز شوشايدى.

قۇلازۋدان ەگىن سارى الا تارتقان سوڭ عانا قۇتىلدىق. استىق جيۋ ناۋقانىنا بۇكىل ءۇي ءىشى بولىپ تۇتاس كىرىستىك. اكەم مەن بيگەلدى استىقتىڭ پىسكەنىن كەكىلدەپ تاسۋمەن بولدى دا، ءبىز باستىرۋمەن بولدىق: الاشا مەن كيىز، تۋلاق جايىلعان "قىرمانىمىزدىڭ" ۇستىندە توبىمىزبەن ويناقتايتىنبىز. ءۇپ-ۇلكەن شەشەمىز بەن بيسارا تاتەمىز كەكىلدەنگەن بيداي مەن تارىنىڭ ۇستىندە ويناقتاپ جۇرگەندە بيعادىل ەكەۋمىزدىڭ دەلەبەمىز قالاي قوزباسىن. شاڭتاس بولىپ دومالاۋدى دا شىعاردىق. مۇنداي قىزىققا ءىش پىسا ما، بيداي باساتىن شاڭتاس بولماي، شاشاتىن "شاڭتاس" بولىپ شىققاندىعىمىزدان كەيدە شاپالاق جەپ قالساق تا، قىزىق سياقتى. قىڭق ەتپەي ويناق سالاتىن كونتەرىلى جىگىت بولىپ قالدىق. بيداي دەگەندى ۋىستاپ ەمەس، تاباقتاپ جەيتىن بولعان سوڭ، ونىڭ بۋى نەنى كوتەرمەيدى. كوڭىلىمىز توق، "كولىگىمىز" كۇيلى ءبىر توپ بولىپ "بيلەۋگە" نە جەتسىن!

استىق تولىق پىسكەن سوڭ قاشقىنداردان قالعان بيداي تارىسىن ءبىر جەردەگى كولحوزشىلار كەلىپ ورىپ الدى. بۇل كەزدە ءبىزدىڭ "قىرمان توبى" قىران ماساقشى بولىپ شىعا كەلىپ ەدى. بۇلاردىڭ ىشىندە بيعادىل ەكەۋمىز ەڭ قىرانى بولدىق. ەرەسەك ماساقشىلار جەرگە شاشىلعانىن عانا تەرسە، ءبىز باۋعا باسىلعانىن تونايمىز. كولحوزشىلار مۇنىمىزعا كۇلەدى دە قويادى. جاپپاردىڭ كوپ بالاسى دا كۇن كورسىن دەپ كەڭشىلىك ەتەتىن ءتارىزدى. "مىنا دەستە باستىراق ەكەن، تۇگەل الىپ كەت!" دەپ سىبىرلايدى كەيبىرەۋى. ەكەۋمىز ءبولىپ كوتەرە الماي، بيعازىنى شاقىرامىز. ءبىزدىڭ "بەدەلىمىزبەن" ول دا تابىستى بولىپ قايتادى ءسويتىپ. ماساق كەزىندەگى قىرمانشىمىز - مىقتى بيعادىلدىڭ ءوزى بولدى دا، ول ۇيدە الاشا ۇستىندە تۇرىپ الىپ، تاۋىپ كەلگەنىمىزدى جۋان تابانىمەن ءبىر-اق تارپي سالادى. ءسويتىپ، ەگىن جيىلىپ بولعانشا، بارلىق قابىمىزدى تولتىرىپ الدىق تا، الاشانى دا قاپقا اينالدىردىق. اكەم «وسى تاپقان استىعىمىزدى وزىمىزگە بۇيىرتىپ جەگىزەر مە ەكەن» دەپ قامىقتى ءبىر كۇنى.

- اقتاي، ساناتپايدىڭ كوزىنە قازىرشە تۇسپەي، كەلدىمۇراتقا كوشەيىك! - دەدى. مۇقامادي ناعاشىمىز كوپتەن بەرى سوندا ەدى. بيسارانى وزدەرىنىڭ ءبىر قالاعان جەرىنە ۇزاتىپ بەرە سالىپ، اكەم كەلدىمۇرات جاققا كولىك ىزدەپ كەتتى. بيعادىل ەكەۋمىز ۇيىقتاپ قالعان ءبىر ىڭىردە ەكى اربا كەلىپ ءۇيىمىزدى الا جونەلىپتى، كەلدىمۇراتتىق ازامات بولعانىمىزدى ويانعاندا ءبىر-اق بىلدىك.

كەلدىمۇراتتىڭ "كەڭقارىن" دەيتىن اۋىلى تارباعاتايدىڭ باۋىرىنداعى ءبىر قويناۋدا ەكەن. "كەڭقارىن" ءبىزدى كەلىسىمىزبەن كەڭ باۋىرىنا تارتىپ، ءسىڭىرىپ اكەتكەندەي بولدى، دالانىمەن ءبىر اۋىز تام ءۇي بەرىپ قارسى الدى. كارى ناعاشى اتامىز ءتىرى ەكەن. مۇقامادي ناعاشى قىرىق جاستان اسىڭقىراپ قالعان جالعىز. ال، ونىڭ بالاسى دا جالعىز قىز بولعاندىقتان مەنى ول دا ءوز بالام دەپ ەسەپتەيتىن. كوشىپ بارىسىمىزبەن مەن كوبىنە سول بالاجان ناعاشىمنىڭ ۇيىندە تۇردىم. بويجەتكەن ناعاشى اپكەم - كامال وقۋدا ەكەن، ونىڭ كىتاپ-داپتەرلەرى دە مەنى تارتا ءتۇستى. وتكەن قىستا ءوزىم جازىپ ۇيرەنگەن ون شاقتى ادام اتىنىڭ جالعاسىنا "مۇقامەدي", "جانقوجا", "مايقىبەك", "مارقا" دەپ تاعى دا ءتورت ادامنىڭ اتىن قوسىپ جازاتىن بولدىم. ءسويتىپ لەنين مەن ءستاليننىڭ جالعاسىنا ناعاشى تەگىم دە تىركەلدى. بۇل "ماعلۇماتىما" اقىلى تولعان ساۋاتتى كامال قاتتى كۇلىپ، ادەمى داپتەرى مەن بوياۋلى قارىنداشىن سىيلاپ ءجۇردى. بۇل ءۇي مەنى وتە ەركەلەتەتىن. بىراق، "مىلقاۋلىق" ماسەلەم سوندا دا شەشىلە قويعان جوق، ىڭىردە كوبىنە ءۇنسىز جازۋ جازىپ وتىرىپ ۇيىقتاپ تا قالىپ، تاڭەرتەڭ كامال مەكتەپكە كەتىسىمەن بيعادىلدى ىزدەپ جونەلەمىن، ءسويتىپ كۇندىز ۇيىمدە بولىپ ءجۇردىم.

"كەڭقارىن" بىزگە كەڭ بولعانىمەن اقتاي، ساناتپايدىڭ ىزعارى ارتىمىزدان تاعى دا قۋىپ جەتىپ، تاعى دا تارايتا تۇسكەنى بايقالدى. بۇل جايدى شەشەمنىڭ نەمەرەلەس ناعاشىسى شالاقباي دەيتىن كىسى اكەمە ايتىپتى. ول كىسى كەلدىمۇراتتاعى ساقشىلىق قىزمەتىندە ەكەن. ارت جاعىمىزدان كەلگەن ماتەريال بويىنشا ءبىزدىڭ ۇيگە باقىلاۋ، ۇزدىكسىز ءتىنتۋ جۇرگىزىلەتىندىگىن ەسكەرتىپتى. "كۇندەلىكتى تۇرمىستان ارتىعىراق ازىق-تۇلىكتەرىڭ بولسا قاۋىپتى" دەپتى. اكەم وعان اقتاي، ساناتپايدىڭ نەلىكتەن كوزىككەندىگى، ءوزىنىڭ "جۋاننىڭ تۇقىمى" بولىپ قالاي اتالۋى جايلى تولىق ايتقان ەكەن. شالاقباي وعان قولىنان كەلگەنشە قۇتقارۋ جاعىندا بولاتىندىعىن ايتىپتى:

- جۋاننىڭ تۇقىمى ەمەس، جۋاننىڭ سوعىمى بولىپ كەلگەنىڭدى تولىق بىلەمىن عوي، - دەپتى ول كىسى، - جەتىم دەسە جەتىم، كەدەي دەسە تۋما كەدەي ەدىڭ. تۇرمىس ەزگىسىن سەندەي-اق كورگەن شىعار ءبىر باتىراق. سەنى شىرماپ العان بۇل جالاعا قاتتى اشىنامىن، شىندىعىندا بۇل - كوممۋنيزمشىلدىك ەمەس، بۇزاقىلىق، سۋدى لايلاپ بالىق اۋلايتىن مۇنداي بۇزاقىلىق پەن جالاقورلىق قازىر كوپ جەردى بىلىقتىرىپ جاتىر. بۇل ۇلكەن اۋقىمعا اينالىپ الدى. امال قانشا، ونى تىيامىن دەيتىن ادامنىڭ ءوزىن دومالاتا جونەلەدى. سويقانداي الماعان ادامنىڭ ءوزىن سويقان دەپ ەسەپتەيدى. "بۋرجۋيدى قورعاۋشى كونتىر" دەپ ەرتەڭ اقتاي مەنىڭ ۇستىمنەن شاعىم ايداسا بۇل جەردەگى اقتايلار مەنى باس سالادى. سوندا دا ولارعا سەنى ءتۇسىندىرىپ كورەيىن، بىراق، ءوزىڭ ساق بول!

اكەم مۇنى ەستىگەن كۇننىڭ كەشىندە ءۇيدىڭ قارسى الدىنداعى ءبىر جال قيدىڭ دالداسىنان ەكى ۇرا قازىپ، بيداي مەن تارىسىن كومىپ تاستاعان ەكەن. مەن تاڭەرتەڭ كەلگەندە بيعادىل سونىڭ ۇستىندە ويناپ ءجۇرىپتى، مەن دە ويناپ كەتتىم. ول استىندا بار قازىناسى جاتقانىن ءبىلىپ ويناقتاسا، مەن "مىلقاۋ" بىلمەي-اق ويناقتاي بەرىپپىن. قاسىمىزدان ەكى جىگىت، ويىنىمىزعا قاراپ كۇلىمسىرەي ءوتتى. بيعادىل دە ولارعا ماعىناسىز ىرجيىپ قويدى. ءبىرازدان سوڭ الگى ەكى جىگىت تاعى ءوتتى. ءبىز ءالى دە سول جەردە ويناقتاپ ءجۇر ەدىك، بىرەۋى قيدىڭ دالداسىنا قايىرىلىپ كەلىپ وتىرا قالدى جانە كۇلىمسىرەدى. قاسقىر قۇيرىعىن بۇلانداتا كەلەتىنىن قايدان بىلەيىك؟ قۋانىشى قوينىنا سىيماعانداي جارقىلداعان بيعادىل وعان قاراپ جانە جىميىپ الدى دا، ەندى قاتتىراق ويناقتادى. ءوزىنىڭ ەكى ويناعىنا كەزەك-كەزەك سەكىرىپ ويناقتادى.

- سەنىڭ وسى جەردەن باسقا ويناعىڭ جوق سياقتى، ءيا؟ - دەدى الگى جىگىت كۇلىمسىرەگەن كۇيى، - مىنا قي باسقا بىرەۋدىكى، بۇل جەردە نەلەرىڭ بار ەدى.

- مىنا جەردە ءبىزدىڭ بيدايىمىز بار! - دەپ بيعادىل ءبىر ويناعىن تەۋىپ-تەۋىپ جىبەرىپ، ەكىنشى ويناعىنا سەكىرىپ باردى دا تاعى تەپكىلەدى، - مىنا جەردە تارىمىز بار!

- ە، سولاي ما ەدى، وندا ويناقتاي بەرسەندەر بولادى ەكەن! - دەپ جۇرە بەردى الگى جىگىت.

مەن بۇل جەرگە استىعىمىز كومىلگەنىن ەندى بىلسەم دە، نە ءۇشىن كومىلگەنىن تۇسىنە المادىم. تاعى دا "بۋرجۋي" بولىپ قالعانىمىزدان حابارىم جوق ەدى. بيعادىلدىڭ الگى ءسوزىن بيگەلدى ەستىپ قالىپتى، ۇيدەن شىعا كەلدى دە ءبىزدى شاقىردى. ۇيگە كىرىسىمەن الگى مومىن اعامىزدىڭ ءتۇسى ەرەكشە بۇزىلىپ كەتكەنىن بايقادىم، باسى قالتىراپ گۇج-گۇج ەتە ءتۇستى. شۇبارى بۇرىنعىدان دا كوبەيىپ، بۇدىر-بۇدىر بولا قالىپتى. بيعادىلدى شاپالاقتاپ-شاپالاقتاپ جىبەردى. ول شىرىلداعاندا مەنىڭ "شىبىنىم" مۇرنىم ۇشىنا كەلسە دە، اڭ-تاڭ بولىپ تۇرىپ قالدىم. جايدى ەستي كەلە اكەمنىڭ كوزىنىڭ قالى دا بادىرايىپ، شاعىن ساقال-مۇرتى تارام-تارام بولا قالدى. تۇنشىققانداي تۇكسيگەن كۇيى ءۇن-ءتۇنسىز وتىر. شودىرلاۋ ماڭدايىنداعى بيىل تەرەڭدەگەن ءاجىم شي بارقىتتاي جول-جول. ەكى قاسىنىڭ اراسىنداعى الىپتەي-الىپتەي ءۇش تىك سىزىق ءۇش تاياقتاي تىگىلدى. بۇك تۇسە كۇرسىنىپ قارت اجەمىز جاتتى. مەيىرىمدى شەشەم سۇپ-سۇر بولىپ، تىكسىنە قالدى.

- قۇرىدىق-اۋ ەندى، - دەدى ول، - ياپىرماي، بۇل تۇينەكتى
قايدان كورىپ ەدىم. ەسىمىزدە بولسايشى!..

مەن ەندى تۇسىنە باستادىم، جازى-كۇزى "ويناقتاپ" ءجۇرىپ تاپقان ازىعىمىزدى ويناقتاپ ءجۇرىپ الدىرعان سياقتىمىز. ءار جەردە تومپيىپ-تومپيىپ وتىرىپ قالدىق. ۇلكەندەردى بىلاي قويعاندا كىشكەنە بيعايشادا دا ءۇن جوق.

- وسى كەش امان قالساق، ءتۇن بويى باسقا جەرگە
جايلاستىرار ەدىك-اۋ! - دەپ اكەم قاتتى كۇرسىندى ءبىر كەزدە.

سۇپ-سۇرى ءىشى سۇپ-سۋىق قاۋىپپەن ءۇنسىز داعدارىپ كەشتى باتىردى. مەن بۇل كۇنى ناعاشىمنىڭ ۇيىنە بارماي قالدىم. ءتونىپ تۇرعان قاۋىپتى ءۇي ىشىممەن بىرگە كورگىم كەلدى.

"قاۋىپ نەدەن بولسا، اجال سودان", كەشكە دەيىن ەلەستەگەن قۇبىجىقتار ىمىرت جابىلا ساۋ ەتە ءتۇستى. ەسىك الدىنا جينالعان ادامنىڭ ءبىر توبى ۇيگە كىرىپ ءتىنتۋ جۇرگىزدى. بىرنەشەۋى ۇرالاردى قازىپ، استىق قاپتاۋعا كىرىستى. ۇياسىن قورىعان قىزعىشتاي بىجاق بولىپ، شەشەم باردى ولاردىڭ قاسىنا. بالالارىنىڭ بارلىق تىرشىلىگى تۇگەلىمەن سوندا ەكەن، سول ءجايتتى بارىنە ايتتى. تىڭداعان بىرەۋى بولماي الىپ جاتىر، ارباعا باسىپ جاتىر.

- وبالدارىڭ بولسا ءوز اۋىلىڭنان شىققان اتقا مىنەرلەرىڭە
بولسىن، ءبىز نە بىلەيىك! - دەدى دە ولار جانىمىزدى -
اۋزىمىزداعى نانىمىزدى الىپ جۇرە بەردى.

ءبىز تاعى دا ءۇرپيىسىپ، ەسىك الدىندا تۇرىپ قالدىق. قاپ-قاراڭعى ءتۇن بولعانىمەن كەتىپ بارا جاتقان ىرىزدىعىمىز كوڭىلىمىزگە جاپ-جارىق. جازدا كۇندىز كەتكەن قىزىل قاسقا سيىرداي اپ-ايقىن كەتىپ بارادى. الىستاعان سايىن ايقىندالىپ، اۋىر كۇيىنىشىمىز بەن قايعىمىزدى اۋىرلاتا، جاپ-جاس قابىرعامىزدى كۇيرەتە جانشىپ كەتىپ بارا جاتقانداي. بۇل جولى ءبىزدى قاسقا سيىردان دا قاتتىراق قيناپ كەتتى. "كىشكەنتاي ساۋساقتارىمىزبەن ارەڭ تەرىپ، بالعىن تاباندارىمىزعا نايزالارىن سۇققانىنا قاراماي ارەڭ تاپقان تارى- تالقانىمىز، قوش بول!"

بۇكىل ادامزات بىزگە قاراپ قارعىس ايتىپ تۇرعانداي، جان-جاعىمىزعا سۇپ-سۋىق كوزبەن قاراپ قويىپ، مولەيىپ ۇزاق تۇردىق. كۇننىڭ ايازىنان ءبىزدىڭ كوزىمىز سۋىعىراق سەزىلسە كەرەك، ءبىز قاراعاندا ماڭايىمىزداعى ادامدار جەرگە قارايدى، ولار دا ءۇنسىز.

- مۇنشالىق ءبۇرىسىپ نەعىپ تۇرسىڭ، جارىعىم-اۋ! - دەپ ناعاشىم قۇشاق جايا كەلىپ، كوتەرىپ الدى مەنى. بيىك دەنەلى ناعاشىم ءوز بويىمنان قانشالىق بيىككە كوتەرسە دە كوڭىلىم جەرگە كىرىپ بارا جاتقانداي. ناعاشىمنىڭ القىمىنا باسىمدى تىعا سولقىلدادىم.

قۇدىرەتتى "تەرگەۋشىم", باسقا ۇلكەن بۋرجۋيلار ءبىر رەت قانا كونفەسكەلەنگەندە ءبىز وسىلاي ەكى رەت كونفەسكەلەنگەن، اسقان زور بۋرجۋي بولعانبىز. بۇل قىلمىسىمدى قانداي نار كوتەرەر؟

IX

ۇيدە بار-جوعى ءبىر پۇتتاي تارى عانا قالعان ەكەن. ەرتەڭىنە اكەم شاناقبايعا كەتتى. تىرشىلىك قامىمەن جەرگىلىكتى ۇكىمەت ورىندارىنا جوعارى جاققا ارىز كوتەرۋى ءجونىن سۇرايىن دەپ كەتىپ ەدى. قايتقاندا وتە شيراپ، كوزىنىڭ قالى قىزارىپ، بادىرايا كىردى ۇيگە. جاي-جاپساردى شەشەم مەن بيگەلدىگە سىبىرلاپ قانا ايتتى، وتە سۋىق حابار سياقتى. بىزگە ونىڭ ىزعارى پىكىرلەسۋشىلەردىڭ شىرايىنان ءبىلىنىپ، ءبۇرىستىرىپ بارادى. قاشان تولىق ۇعارمىن ەكەن دەپ مەن بار سەزىممەن باقتىم. "ايدالۋ", "جەر اۋدارىلۋ", ء"سىبىر" دەيتىن سوزدەر ەستىلدى.

- اتتەگەنە! - دەدى اكەم، اقىلداسۋ ءبىراز كىدىرگەن كەزدە. سونى ايتتى دا تاعى كىدىرىپ ويلانىپ قالدى، - جوق مەن قاشپايمىن!.. سول ەكەۋىن ولتىرمەي كەتپەيمىن!..

- سەن كىسى ولتىرەمىن دەپ ءجۇرىپ بالالاردى اشتان قىراسىڭ! -دەدى شەشەم.

- ولتىرەمىن دەپ ءجۇرىپ ءوزىڭ اتىلاسىڭ! - دەپ بيگەلدى
بۇرقىلداپ اڭىرا قارادى اكەمە. - وسىنداي امانىمىزدا كەتۋىمىز كەرەك، جاناشىر جاقىنىڭنىڭ ءبارى وسىنى ايتىپ جاتپاي ما!

ءبىراز ءۇنسىز وتىرعان سوڭ اكەمنىڭ ءجۇزى سىنىپ، ءبىر ءتۇرلى مۇساپىرلىك حالگە تۇسكەندەي بولدى.

- ال، ولاي بولسا... دايىندالايىق، - دەدى دىرىلدەگەن وتە باسەڭ ۇنمەن، دەرەۋ ورىندارىنان تۇردى. اكەم دالاعا شىعىپ كەتتى دە، بيگەلدى تارىنى اقتاۋعا كىرىستى. ارتىنان ەستىسەم شاناقبايدىڭ ءسوزى قىسقا بولىپتى:

-  ال جاپپار، مەنەن قايران كەتتى. تىزىمگە ءىلىنىپسىڭ، ەندىگى ارىزىڭ وتپەيدى. ايدالماي تۇرىپ، نەعۇرلىم تەز كەتىپ ال! - دەپتى.

-  اينالدىرعان ءبىر پۇت تارى ءتۇس اۋماي-اق اقتالىپ بولدى. شەشەم اقتالعان تارىنىڭ ءبىر بولىگىن شەكەر قوسىپ جارمالادى دا، جىلاپ وتىرىپ ءبىر دورباعا سالدى. ونى كارى اجەمىزدىڭ باس جاعىنا قويدى. قالعان تارىنى قورجىنىنىڭ ءبىر باسىنا، تالقانىن ءبىر باسىنا سالىپ تىگىپ تاستادى. ەندى بۇل ۇيدە وتىرىپ جەرلىك ەش نارسەنىڭ قالماعانىن كىشكەنە بولساق تا ءبارىمىز ءبىلىپ الدىق. ءۇي دەگەنىمىز قۋىس ۇڭگىر بولىپ قاڭعىراپ قالعانداي سەزىلدى. ويناۋعا زاۋقىمىز بولماي، ءبۇرىسىپ-ءبۇرىسىپ وتىرىپ قالدىق. كۇن باتا كارى اجەمىز ءۇنسىز جىلاپ ورنىنان تۇردى دا، ءبارىمىزدىڭ بەتىمىزدەن ءسۇيدى. اكەم دە، بيگەلدى دە، ءتىپتى، ون جاستاعى بيعازى دا مەنى مەن بيعايشانىڭ بەتىنەن قايتا-قايتا سۇيە بەردى بيعادىلدىڭ ماندايىنان شەشەم يىسكەپ، الدىنا ءدامىل-ءدامىل الدى. ءۇي ىشىندەگى قىم-قيعاش بۇل سۇيىسپەنشىلىك قالايدان-قالاي كۇشەيىپ كەتكەنىن بىلمەي مەلشيىپ مەن وتىردىم. ءبىرىن-ءبىرى سۇيەدى، سۇيەدى دە تەرىس اينالىپ كەتىپ كوزدەرىن سۇرتەدى. سەميانىڭ توز-توز بولۋىنىڭ بۇل ايانىشتى بەلگىسى ماعان ايقىن ۇعىلمادى. ۇققان بولسام، قۇلاقتاسىپ كوز اشقان بيعادىلدى قۇشاقتاپ الىپ، ايىرىلماي جىلار ەدىم. ول ەكەۋمىز ءبىر-بىرىمىزگە جىلاسپادىق تا، سويلەسپەدىك تە. بيعازى مەن بيعادىلدى شەشەم بارىنشا جىلى كيىندىردى، قاتتى-قاتتى ءسۇيدى دە، وكسىپ-وكسىپ قالدى سونان سوڭ.

ىمىرت جابىلعان، ماي شام جاعۋلى. اكەم تاياق ۇستاپ بۋىنشاعىن ارقاسىنا سالدى دا، بيعازىنى جەتەكتەپ الدىمەن شىعىپ كەتتى. اجەم تەرىس قاراپ توسەگىندە جاتىر: ونە بويىمەن سولقىلداپ، ءۇنسىز جىلاپ جاتىر. بيگەلدى ازىق سالىنعان قورجىندى موينىنا استى دا، بيعادىلدى وراپ ارقالاپ شىعا جونەلدى.

- قايدا بارادى، اپا؟ - دەدىم مەن سوندا عانا.

- شاۋەشەككە بارادى، ءبىز دە بارامىز، جىلاما، - دەدى شەشەم، - ءبىز دە قازىر جۇرەمىز!

مەن مۇنان سوڭ "شاۋەشەك" دەگەننىڭ نەمەنە ەكەنىن، وندا نەگە باراتىنىمىزدى سۇراي بەردىم: "ناعاشىم دا بارا ما؟ كامال تاتەم دە بارا ما؟" مەنىڭ سۇراۋلارىما شەشەم جارتىمسىز عانا قىسقا-قىسقا جاۋاپ قايىرىپ، بىردەمەلەرىن بۋىپ، تۇيە بەردى. ۇيىقتايتىن ۋاقىت الدەقاشان ءوتىپ كەتسە دە ۇيقىم كەلمەدى. "قىس ىشىندە قالاي جەتەر ەكەنبىز، اۋرۋ اجەم قايتىپ جەتەر ەكەن؟!" - تىتىرەنە ويلانۋمەن بولدىم.

ءبىر كەزدە ناعاشىم كىردى ۇيگە. ول شەشەمنىڭ بۋىپ-تۇيگەن كيىم-كەشەگى مەن ءبىر-ەكى كورپەنى الىپ شىعىپ كەتتى دە قايتا كىردى.

- ال، جۇردىك! - دەدى. مەنى قولىمنان جەتەكتەپ ەسىككە بەتتەدى. كارى اجەم باج ەتە تۇسكەندە قايىرىلىپ تۇرا قالىپپىن. باعانادان بەرى قاسىمدا سىبىرلاسىپ، ارىزداسىپ وتىرعان شەشەم، ول كىسىنى باس سالىپ قۇشاقتاپ جىلاپ جاتىر ەكەن. قىستىعىپ جاتقان اجەمنىڭ ىشتەگى بارلىق قاسىرەت-قاپاسى بارىلداعان داۋسىمەن ءبىر-اق اقتارىلدى.

- قوش، اجەتايىم!.. كەشىرە گور!.. ولەر شاعىڭىزدا قاسىڭىزدا بولۋ قولىمىزدان كەلمەدى. باقىل بول، اجە! - دەپ شەشەم دە ءۇن سالا جىلادى. ولمەلى كارى كەمپىردىڭ زارى ونە بويىمدى سىرقىراتىپ اكەتتى. ونىڭ ەندى جالعىز قالىپ ولەتىندىگىن سوندا ءبىلدىم. سولقىلداپ كەتكەن زور دەنەلى ناعاشىم بار قاۋقارىمەن تارتىنىپ، ارتىنا قاراي قۇلاعان مەنى كوتەرىپ الا جونەلمەكشى، ونان سايىن تۋلادىم.

- قويىندار!.. قويىندار! - دەدى ناعاشىم. -  ماڭايداعىلار ەستىمەسىن!.. اجەم زارلى داۋسىن توقتاتا قويىپ، توسەگىندە وتىرعان بويى مۇقامەديدىڭ قۇشاعىندا تۇرعان مەنى سۇرادى.

- بەرى كەلشى، قۇلىنىم!.. نەمەرە-شوبەرەلەرىمنەن ەڭ اقىرعى ءسۇيىپ قالعانىم سەن بولارسىڭ! - دەپ سۇيە بەردى مەنى. ماڭدايىمنان دا، يەگىمنەن دە ءسۇيىپ كەلىپ، بەتىن ەكى بەتىمە كەزەك-كەزەك باستى. قاتپارلى كوزىنەن تامشىلاعان ءىرى-ءىرى تامشىلار بەتىمنەن سىرعاناپ سەل بوپ اقتى. يە، يە، ول كوزدەردەن اققان قاسىرەت تامشىسى مەنىڭ كوزدەرىمە دە قۇيىلىپ كەتتى.  - امان بول، قۇلىنىم!.. ءومىرىڭ ۇزاق بولسىن!.. قايدا جۇرسەڭ دە باقىتتى بول!.. سەندەر امان بولساندار، اتا-بابالارىڭنىڭ دا، مەنىڭ دە ولمەگەنىمىز سول... جاراتۋشىدان ەڭ اقىرعى تىلەگىم وسى!.. قۇلىنىم!.. قۇلىنىم!..

مەنى ناعاشىم كوتەرە جونەلدى. ەڭىرەپ-زارلاپ جالعىز قارت كەمپىر قالدى سول ۇڭگىردە!

بۇل كەمپىر   -  مەن ەس بىلگەلى ءبىزدىڭ اتالاس ءۇش-ءتورت اۋىلدىڭ ەڭ ۇلكەنى دە، ءايت-ءشايسىز، ەڭ بەيۋاز مومىنى ەدى. اكەمنىڭ اكەسىنىڭ كىشى شەشەسى - بالپاڭنىڭ كىشى ايەلى. سول ءبيدىڭ قارتايىپ ولەر شاعىندا زەرىككەننەن العان ايەلى ەكەن. جاس شاعىندا ماحاببات قىزىعىن دا كورمەگەن، ءوز قۇرساعىنان بالا دا سۇيمەگەن، ءسويتىپ توقسان جىلدىق ءومىرى ءىش قۇستالىقپەن، ىشىنەن جىلاپ وتكەن ەڭ سورلى كەمپىر ەدى بۇل!. اقىرىندا مۇلدە سورلانىپ سول ۇڭگىردە قالدى! كوپ مالدىڭ ىشىندە كوپ مۇڭ مەن وكسىك جاستىق شاعى وتسە، كارتەيگەن قىزىل يەك اۋرۋ شاعىندا جارتى دوربا جارمانى جاستانىپ يەن ۇڭگىردە قالدى.

مەنى ناعاشىم ءبىراز جەرگە كوتەرىپ اكەلىپ، قوس ات جەككەن شاناعا وراپ وتىرعىزدى. قولىندا ۇزىن بيشىگى بار، پيمالى، توندى بىرەۋ بوجى ۇستاپ وتىر. ۇيىقتاپ قالعان بيعايشانى كورپەگە وراپ جاتقىزىپ، شەشەم دە، ناعاشىم دا كەلىپ وتىردى. بيشىك ۇستاعان سىرت بەينەسى ءدال ناعاشىما ۇقسايتىن ۇزىن مۇرتتى ادام ەكەن، ارتىنا قايىرىلىپ ءبىر قاراپ الدى دا شانانى ايداي جونەلدى.

"ناعاشى اتام مەن كامال دا قالعان ەكەن عوي!" دەگەن تاعى ءبىر اۋىر قايعى تۇسە قالدى ماعان. مەنىڭ ويىمداعىنى شەشەم سۇرادى.

-  ولاردى قايتىپ كەلىپ اكەتەمىن! - دەدى ناعاشىم. شەشەم بۇل اقىلعا قاناعاتتانعانداي، قايتا ءتىل قاتپاي ءۇنسىز جىلاي بەردى. جىلاۋى كەلدىمۇراتتىڭ كوشەسىنەن شىققان سوڭ ءتىپتى ۇدەدى، ەڭىرەپ-ەگىلۋگە اينالدى. ال اۋرۋ اجەمىزدىڭ جالعى كۇڭىرەنىپ قالعانى، اسىرەسە وعان تيگەن جارمانىڭ ازدىعى مەنىڭ ەسىمنەن كەتپەي قويدى. «نەگە جىلايسىڭ؟»  دەپ سۇراعان اعاسىنا شەشەم دە سونى ايتىپ سولقىلدادى.

- ەل بار عوي، اشتان ولمەس! شاناقبايعا جىلاپ وتىرىپ-اق تاپسىردىڭدار عوي، بولمادى ما، قولدارىڭنان ودان باسقا نە كەلمەك!...

-  اجال قۇدايدان، جاسارىن جاساعان ادام عوي!

- سەندەرگە اق جول، اماندىق تىلەپ، ءوز رازدىلىعىمەن قالعان سوڭ بولدى ەندى! ارقالاپ ءجۇرىپ دالادا ولتىرگەنشە، وسىندا  - ەلى ىشىندە قالعانى كورىم بولدى!

ناعاشىم دا، شاناكەش تە سونى ايتىپ شەشەمدى جۇباتا بەردى. شەشەم ءۇنسىز وتىرىپ قالدى. جىلاۋىن قويعان سياقتى. مەن كوڭىلسىز مارعاۋ ۇيقىعا كەتىپپىن.

ءبىر مەزەتتە ويانىپ قاراسام، سۇرعىلت اسپان قارسى الدىمىزدان اعارىپ تاڭ اتىپتى. ۇزىن جولدا شانا شىقىرلاپ باياۋ سىرعىپ كەلەدى. ناعاشىم مەن شەشەم شانانىڭ سوڭىندا جاياۋ قاتار كەلە جاتىر. شاناكەش مۇرتتىنى ەندى تانىدىم: قازاققا دا جارىم-جارتىلاي ورىسشا سويلەيتىن ناعاشىمنىڭ دوسى قابىكەن دەگەن كىسى ەكەن. قابىكەننىڭ ءۇيى الىستا، كوكتۇما جاققا كوشتى دەپ كامالدان ەستىگەنمىن.

قايرىلىپ قاراسام، شەشەم جانە جىلاۋدا، كوزى بۇلاۋداي. ناعاشىم ۇزاق سويلەپ، ءبىر جايدى ۇقتىرىپ كەلە جاتقان ءتارىزدى.

- مۇنى ماعان بۇرىن نەگە ايتپاعانسىڭ؟ - دەپ شەشەم اشۋلانا قارادى وعان.

- سەنىڭ ۇرىساتىنىڭدى ءبىلىپ ايتپادىم. ەندى سوندا باراتىن بولعان سوڭ جاسىرۋىما بولمادى. ۇرىسقىڭ كەلسە وسى جولدا-اق ۇرىسىپ ال ماعان، وندا بارعان سوڭ نارازىلىق سىر بىلدىرمە!

شانادان قابىكەن دە تۇسە قالىپ سولارعا قاتارلاستى.

- ءماديان، شىراعىم، نەچەگو، سەن ەندى وتە جاقسى جەڭگە تاپتىڭ! قىتايعا وتكەنىڭشە قۇس توسەكتە جاتاسىڭ... نو، بارعاندا كورەسىڭ، قاپ-قارا جامال ونىڭ قولىنا سۋ قۇيىپ تا بەرە المايدى!..

- "ولاردى قايتا كەلىپ اكەتەمىن!" دەگەنىڭە سەنىپپىن، - دەپ ەڭىرەدى شەشەم، - قاماشىمنىڭ بەتىنەن دە سۇيە الماي كەتتىم-اۋ!

- نيچەگو، نيچەگو! - دەپ قابىكەن تاعى سويلەدى. وندا دا ءبىر كاماش بار، سونى سۇيەسىڭ!..

- قويىڭىزشى! - دەپ شەشەم ونىڭ ءسوزىن ءبولىپ تاستادى. مۇقامەديدى قاتىن-بالاسىنان ازدىرعان سەن ەكەنسىڭ عوي دەگەندەي جازعىرا قارادى وعان، - كاماشتى جاۋدىراتىپ ءتىرى جەتىم ەتەتىندەي نە جازىعى بار، نەتكەن ازعىندىق بۇل!.. جامالدىڭ ۇل تاپپاعاندىعىنان باسقا قىلمىسى بار ما؟ بۇلاردى جىلاتىپ تاستاپ العان كارى سالداقىڭنان جولىڭ بولعانىن كورەرمىن!.. جوق، مەن بارمايمىن ول ۇيىڭە، ءوز جونىمە كەتە بەرەمىن، توقتات شاناڭدى!..

ناعاشى مەن قابىكەن ەكى قولتىعىنان ۇستاپ الىپ، جالىنا بەردى شەشەمە. جاڭا قاتىندى ماقتاپ، جامالدى جامانداي جالىندى...

كامال تاتەم وتتاي جاينادى كوز الدىمدا. ءتۇپ-ءتۇزۋ جۇرەتىن سۇڭعاق بويىمەن، دوڭگەلەك قارا تورى جۇزىمەن، قاراقاتتاي جايناعان كوزىمەن، قاباق شىتپايتىن جاعىمدى مىنەزىمەن قاتتى ساعىندىرا ەلەستەدى، ءدال وسى كەزدە ەسىگىنىڭ الدىندا جالعىز جىلاپ تۇرعانداي. قابىرعام قاتتى قايىستى. ۇل تاپپاعان ءۇشىن قاتىننىڭ دا، قىز بولىپ تۋىلعاندىعى ءۇشىن قىزدىڭ دا قىلمىستى بولىپ جازالاناتىندىعىن، تاستاندى بولاتىندىعىن تۇڭعىش رەت وسى جولدا سەزدىم. جالعىز قىزىن، جانىنداي جاقسى كورەتىن بالاجان ناعاشىم سونشالىق وپاسىز، سونشالىق مۇزجۇرەك - ىزعارلى بولىپ كورىندى كوزىمە. مەنىڭ بەتىمە تالاي ءتيىپ، جۇپ-جۇمساق تا ىستىق سەزىلەتىن ونىڭ شالعىلى سارعىش مۇرتى ءدال قازىر قانجارداي قاتتى، قۇبىجىقتاي سۋىق سەزىلدى. قىزىل-سارى ءجۇزى، ات جاقتى سوپاق ەرىندەگى قىزىل مەڭى ۇياتسىز وپاسىزدىقتىڭ بەلگىسىڭدەي، ءاپ-ساتتە جيرەنىشتى، جات ادام سياقتى كورىنە قالىپ، جاتىرقاي قارادىم. شەشەم وعان قاتال ءتيىپ، قاتتىراق سويلەدى ەندى:

-  سەندەر دە اسپاننان تۇسپەي، ايەلدەن تۋىپ ەدىندەر عوي، قىز تۋعاندىعى ءۇشىن عانا وسىنشالىق جازالاي ما ەكەن ايەلدى، وسىنشالىق قورلاي ما ەكەن ايەل زاتىن! سەندەر كىمنىڭ ارقاسىندا تەرەكتەي-تەرەكتەي بولىپ وستىڭدەر! كامال ەكى ۇلعا ايىرباستايتىن قىز با!.. قىزدى بالاعا ەسەپتەمەسەڭ، مەنى ءبىر قۇرساقتان شىققان باۋىرعا ەسەپتەمەگەندىگىڭ، ادامنان تۋعان ازعىن!.. بۇل قاتىننىڭ شۇبىرتىپ وتىرعان ۇلى قايسى سوندا!..

شەشەمنىڭ اششى ءتىلىن ەستىگەنىم وسى، ناعاشىمدى دا، قابىكەندى دە ءبۇرىستىرىپ جىبەردى. ەكەۋى دە ەڭكەيىپ، تومەن قاراپ كەلەدى. كەزەك-كەزەك سويلەيدى، كۇلە بەرەدى. ءوز قىلمىستارىن بىلسە دە قىسىلمايتىنداي، جەر-سۋعا سىيعىزباي ماقتايدى تاپقاندارىن. ادامگەرشىلىكتەن قانشالىق تونالسا دا ارمانسىز سياقتى. شەشەمنىڭ زىلدەي سوزدەرىن شىبىن قۇرلى كورمەي، كوتەرىپ اكەتكەندەي ەكى ءداۋ!

وسى كونتەرىلىكتەرى ءۇشىن كەشىرىم ەتتى مە، نەمەسە ولاردىڭ ىستەرىنىڭ "ادىلەتتىلىگىنە" سىندى ما، الدە لاجسىزدىقتان با بەلگىسىز، مۇنان سوڭ شەشەم سويلەۋدى قويدى. قابىكەن شاناسىن توقتاتىپ، شەشەمدى ورنىقتىرىپ وتىرعىزدى دا، اتتارىن قۋزاي جونەلدى. تالاي ويپاڭعا زىمىراي اعىپ، تالاي بەلگە سىقىرلاي ورلەدىك. تاعى دا زىمىراي اقتىق. كامال تاتەم مۇلدە قالعان سياقتى، وتە الىستا، الىستاعان سايىن ونىڭ قىمباتى اسا ءتۇستى. باۋىر مەن جۇرەگىمدى ساعىنىش كۇيدىرىپ بارادى، ەلەستەگەن سايىن بەزىپ بارادى. انە، جىلاپ تۇر ول، ءبىز كەتكەن جولعا قاراپ جىلايدى، ءوزىن قىز ەتىپ تۋعىزعان قۇدايعا وكپەلەپ جىلاي ما، مىناۋ قىزىل مەڭدى اكەسى مەن قارا سۇرى قاسكۇنەمنىڭ وپاسىزدىعىنا ىزا بولىپ جىلاي ما، بۋلىعىپ، بۋىرقانا وكسىپ جىلايدى. سوندا دا ونىڭ جازىق ماڭدايى جيىرىلمايدى، بيىكتەي بىتكەن ەكى قاسىنىڭ اراسى تۇيىلمەيدى، كىناسىز ادەمى اجارىندا كىنارات بىلدىرەتىن ەشقانداي ءتۇيىن جوق. بار زارىن كوز جاسىنان عانا كورگەندەيسىڭ. ول تۇپ-تۇنىق بولىپ زىرعيدى تولىقشا بەتىنەن. ويتكەنى اكەسىنە وتە تۇنىق ەدى ول. قۇداي تاعالا ءوزىن نە جازىعى ءۇشىن قىز ەتىپ جاراتتى ەكەن!

شانادان اۋىپ قالماۋىم ءۇشىن بارىنشا قورعاپ، ءدال قاسىما وتىرعان ناعاشىما ءبىر قاراماي مەلشيىپ وتىرا بەردىم مەن. كوز الدىمنان كامال تاتەم كەتپەدى. شاڭقيعان اشىق كۇن قارمەن شاعىلىسىپ، شانا ەكپىنىمەن سۋىق جەل ۇيىتقىپ بۇقتىرا ءتۇستى، بۇقسام دا تىگىلە قارايمىن كامالعا. جىلاپ تۇرىپ "بەرى كەلشى!" دەگەندەي قوس قولىن جايادى ماعان. "الىس قالدىڭ عوي، تاتەتاي!.. بارا المايمىن عوي ەندى!" مەن قىسىلا قارادىم شەشەمە، ول دا تومەن قاراپ الىپ ءۇنسىز ەگىلىپ وتىر ەكەن. سالىسىنىڭ شالعايى مەن ومىراۋىنىڭ ءبارى سۋ. ايەلدەردىڭ كوز جاسى نە دەگەن كوپ، قۇداي تاعالا بۇل جاعىن اياماي اق بەرگەن ەكەن...

-  اناۋ  -  كوكتۇمانىڭ تاۋى، باقتى،  - دەدى ناعاشىم.  - شاۋەشەك سونىڭ شىعىس جاعىندا.

شەشەم ەكەۋمىز دە قارادىق. ءبىز سونىڭ تەرىسكەيىن كورىپ، تارباعاتايعا قاراي ورلەپ بارامىز. ءبىزدىڭ بارىپ ورنالاسىپ، قار كەتكەنشە تۇراتىن جەرىمىز - تارباعاتايدىڭ تاعى ءبىر قويناۋىنداعى "ساز" دەگەن قالاشىق ەكەن. "وندا دا ءبىر كامال بار، سونى سۇيەسىڭ" دەپ شەشەمە قابىكەن ايتقان، بىزگە قاراڭعى - سۋىق بويجەتكەن مەن ونىڭ ناعاشىمدى جامالدان تارتىپ اكەتكەن جەسىر شەشەسى سول سازدا دەيدى. ءبىز سوندا كەلە جاتىرمىز. "بۇل تاتەڭ ىڭعاي ورىسشا وقيدى، كىتاپ-داپتەرلەرى وتە ادەمى، سۋرەتى كوپ، سونى كورەسىڭ!" دەپ ناعاشىم ماعان ونى كوپىرتە ماقتاۋمەن، ماعان ونى "تاتە" ەتىپ تەلۋمەن بولدى، مەن ۇيىقتاپ قالىپپىن. "دىر... ىر" دەگەن قابىكەننىڭ داۋىسىنان ويانىپ، كوزىمدى اشىپ السام، ءتۇن ەكەن، ەكى-ءۇش تەرەزەلى بيىك ءۇيدىڭ الدىنا كەلىپ توقتاپپىز. قابىكەن شاناسىن بوساتىپ الىپ، باسقا جاققا ءجۇرىپ كەتتى. مەن شەشەمنىڭ ارتىنان دىردەكتەپ، قوبالجي كىردىم سول ۇيگە. ءۇي ءىشى دە، ادامدارى دا جات كورىندى. "ورىسشا" ادەمى كيىنگەن ءجىپ-جىڭىشكە اق سۇرى بويجەتكەن كەلىپ، مەنىڭ مالاقايىمدى، ماقتالى بەشپەتىمدى شەشىندىردى، تىعىرشىقتاي سەمىز، تورتپاق اق قاتىن شەشەمنىڭ الدىنان شىعىپ، بيعايشانى قولىنا الدى. ۇيلەرى دە اپپاق كىرشىكسىز، مەنىڭ كورىپ كەلگەن ۇيلەرىمنەن بۇتىندەي باسقا، ءۇي جيھازى مول بولماعانىمەن ۇلكەن بايدىڭ ءۇيى ءتارىزدى ساۋلەتتى كورىندى. ءوزىمىز جول بويىڭدا ءتۇسىپ شاي ءىشىپ، تىنىعىپ شىققان ورىستاردىڭ ۇيىنە كوبىرەك ۇقسايدى. مۇندا دا جۋان بولكە پىسىرەتىن. اۋزى ارانداي اشىلعان ۇلكەن مەش بار ەكەن.

جۋان ايەل جۋان بولكەنى كەسەك-كەسەك قويىپ، ساماۋرىننان شاي قۇيدى. قىزى تارەلكەمەن قانت-كامپيت اكەلىپ قويدى. "وسىنشالىق جۋان بولكە جەپ ءجۇرىپ، نەلىكتەن جىڭىشكە بولىپ قالدى ەكەن" دەگەندەي مەن وعان كوزىمنىڭ استىمەن ۇرلانىپ قاراپ قويىپ وتىردىم. ۇيالىس پا، تارتىنىس پا، جەك كورگەندىگىم بە بىلمەيمىن، قارنىم اشىپ كەلسە دە از جەپ، شايدى اندا-ساندا ءبىر ۇرتتاپ شەشەمە تىعىلا وتىردىم. بولكە مەن كامپيتكە تامسانىپ ىشەگىم شۇرىلداسا دا، وزىمنەن-ءوزىم قاتتى شەكتەلدىم. شەشەم دە سويلەمەي قويۋ ءسۇتتى شايدى تارتىپ وتىر. جۋان ايەل مەن قىزى ماعان قاراي بەردى:

- ءسىز ايتقان الگى ۇندەمەس بالاڭىز وسى شىعار؟ - دەپ سۇرادى ايەل ناعاشىمنان. - ۇيالشاق ەكەن.

"ساعان بالا بولسام-اۋ، ەندى" دەگەن ويمەن تۇيىلە قالدىم.

- جە، سۋىقتان كەلدىڭ عوي، كوپ جە، - دەپ الدىما بولكەنى جاقىنداتا بەردى. - ەي، ماكەن، قاسىنا كەلىپ وتىرشى، قايسىسىڭ كوپ جەيدى ەكەنسىڭدەر، كورەيىك!

قىزىنىڭ اتى ماكەن ەكەن. ول مەنىڭ قاسىما كەلىپ وتىردى دا، ءۇنسىز كۇلىمسىرەپ الدىما كامپيت قويدى. باستاماشى بولماق سەكىلدى. بولكە مەن كامپيتتى ءوزى دە كۇيسەي باستادى. "سەن ادەتتە بىلاي جەسەڭ عوي، ءدال مۇنداي جىڭىشكە بولماس ەدىڭ" دەگەن وي كەلدى ماعان. ونىڭ "قۋلىعىن" ءبىلىپ قويسام دا ەلىكتەپ جەۋگە كىرىستىم. اش ادام مەن توق ادامنىڭ تاماققا دەگەن "ماحابباتى" بىردەي بولمايدى. بىرەۋى بار پەيىلمەن قۇنىعا جەسە، بىرەۋى زورلانا ارەڭ جەيدى. بىرەۋى ناندى دۇنيەنىڭ ەڭ ءتاتتىسى دەپ قادىرىنە جەتە جۇتسا، بىرەۋى ءدام تاتۋسىز سەزىپ، ارەڭ جۇتادى، بىرەۋىنىڭ ىشەگى شۋىلداسا، بىرەۋىنىڭ جۇرەگى اينيدى. ەكەۋمىزدىڭ وزگەشەلىگىمىز سونداي كوپ ەكەن. ماعان جەگىزۋ ءۇشىن شايناڭداي بەرگەنىمەن ونىڭ جۇتقانى از بولدى دا، مەن شايناۋىم از، جۇتۋىم كوپ بولعانىن سەزە قويدىم، ار جاعىم ايداھارداي تارتقانىن بىلدىرمەگىم كەلىپ، ەندى مەن دە شاينانداۋدى كوبەيتتىم. ول كۇلىپ جىبەردى:

- مەن جاڭا عانا تويىپ العانمىن، - دەپ ۇيانداي قاراپ كۇلىمدەدى ماعان، - سەن كوپ جە!

- ماكەن، ول ۇندەمەي وتىرعانىمەن سەنەن قۋشىكەشتەۋ، - دەدى ناعاشىم. ماكەننىڭ وزىنشە شايناڭداسام دا بولكەگە كوڭىلىم اۋىپ وتىرعانىن ءبىلىپ قويعان قۋلىعىن مەن مويىنداپ ۇيالىپ قالىپ ەدىم، -سەن وعان كىتاپ بەرشى! - دەدى ناعاشىم تاعى دا، - قاعازعا قاراي وتىرسا كوپ جەيدى ول.

- وقي الا ما! - دەپ جايناڭ قاقتى ماكەن.

- وقىعاندا قانداي! ءبىزدىڭ جيەندەردىڭ ىشىندەگى ەڭ وقىمىستىسى وسى كىسى.

- وقي المايمىن! - دەدىم مەن تومەن قاراعان بويىمدا. قىسىلعانىمنان تەر بۇرق ەتە ءتۇستى. "ماكەن كىتابىن اكەلىپ وقى دەسە قايتپەكپىن» دەگەن كۇدىكتەن شوشىنا قارادىم جان-جاعىما.

- نەشە جاسقا كەلىپ ەدى؟ - دەپ سۇرادى ماكەننىڭ شەشەسى. مەنىڭ شەشەم كۇرسىنە جاۋاپ قايىردى:

- جەتىدە...  اعالارىنان بىردەمە جازىپ ۇيرەنىپ جۇرگەن.

ماكەن تەرەزە الدىنان ءبىر كىتابىن الىپ ماعان ۇسىندى. السام دا بەتىن اشىپ كورۋدەن ۇيالدىم. كىتاپتى الدىما قويا سالىپ، نان جەۋگە كىرىستىم ەندى. وقي الماي قالۋدىڭ ۇياتىنان، نان جەۋدىڭ ۇياتى الدەقايدا جەڭىل سياقتى. اۋزىمدى بوساتپاۋعا تىرىسىپ، تىقپالاي بەردىم ناندى. كىتاپتى ماكەننىڭ ءوزى الىپ اشتى.

- مىنانى وقىشى! - دەدى. مەنىڭ نان جەسىمە قاراپ تاعى دا كۇلىپ جىبەردى ءوزى. تاعى دا ءبىلىپ قويعاننان ۇيالدىم.

- شاي ىشەمىن! - دەدىم شەشەمە سىبىرلاپ قانا. مەن شەشەمە تىعىلعان سايىن، ماكەن دە جاقىنداي ءتۇستى. شەشەم كۇبىرلەدى ماعان:

- كىتاپ وقۋدان ۇيالا ما ەكەن، وقي بەر!

كوزىمنىڭ قيىعىمەن قاراسام ماكەننىڭ كورسەتىپ وتىرعانى "ا" ءارپى ەكەن. مەن ايتا سالدىم.

- يە، وقي الادى ەكەنسىڭ عوي، تارتىنبا!.. مىناۋ نە؟ - دەپ "ب" سياقتى ءبىر ءارىپتى كورسەتتى.

- بىلمەيمىن.

- "ب" - دەپ اتادى ماكەن.

- "ۆ" ەمەس، بالپاڭنىڭ "ب-سى" ول ەمەس! - دەدىم مەن. شەشەم كۇلىپ جىبەردى. ماكەن تاڭىرقاي قالدى:

- نە دەيدى، تاتە؟!

- بۇل لاتىنشا ۇيرەنىپ جۇرگەن، - دەپ تۇزەتتى شەشەم، - سەن ورىسشانى كورسەتىپ وتىرعان شىعارسىڭ، ماكەن "ۆ" ءارپىن كورسەتتى سونان سوڭ.

- بالپاڭنىڭ "ب-سى" وسى! - دەدىم مەن. ماكەن تاعى دا تاڭىرقادى:

- "بالپاڭ" دەگەن نە؟

- بالپاڭشى! - دەدىم مەن. "مەنىڭ بابامدى بىلمەيتىن بۇل قانداي ادام" دەگەندەي تاڭىرقاپ قارادىم. شايىن ىشە كۇلىمسىرەپ وتىرعان شەشەم ەندى قاتتى كۇلىپ جىبەردى. ونىڭ كوپتەن بەرى كوڭىلدى كۇلكىسىن ەستىگەنىم وسى ەدى، مەن دە جادىراپ كوڭىلدەنە قالدىم.

- باباسىنىڭ اتى، - دەپ ءتۇسىندىردى شەشەم ماكەنگە،  اتا-بابالارى مەن ناعاشىلارىنىڭ اتىن جازىپ ۇيرەنگەن بۇل.

- مەن نەنى ايتىپ وتىر دەسەم! - دەپ ماكەن ۇيالا
سىقىلىقتادى. كۇلكىسى ءدال كامال تاتەمنىڭ كۇلكىسىندەي ەكەن.
جالت قاراپ ۇزاق قادالدىم بەتىنە. كامال تاتەمنەن كىشىلەۋ،
ورىسشا كيىمدى، سوپاقشا ءجۇزى سۇرى... ۇقسامايدى ەكەن! - قايتادان مۇڭايىپ تومەن قارادىم. كامال مەنىڭ ۇيالعانىما
قاراماي باۋىرىنا باسىپ الىپ قاتتى سۇيەتىن. باسىمنان،
ماڭدايىمنان سيپاپ ارقامدى قاسيتىن. جوق، بۇل كامال
تاتەمدەي ەمەس، مەنەن ءوزى تارتىنىپ، ءوزى ۇيالا ما، ءيا، تاكاپپار
ما، ايتەۋىر سۋىقتاۋ كورىندى.

- مەن ورىسشا وقيمىن، لاتىنشا بىلمەيىن، - دەدى ماكەن، - مەن ساعان لاتىنشا كىتاپ ىزدەيمىن، بىراق بۇل جەردە ءۇش ۇيدەن باسقا قازاق جوق. ولاردىڭ وقيتىن بالاسى دا جوق.

- مەن وقۋدى بىلمەيمىن، لاتىنشا جازۋدى بىلەمىن، - دەدىم مەن. الگىندەي سۇراي بەرۋ قاتەرىنەن قۇتىلعىم كەلىپ ايتتىم. ول تەرەزە الدىنان داپتەر مەن قارىنداش الىپ كەلدى.

- كانە، جازشى! - دەدى.

اركىم ءوز بىلگەنىنە جۇيرىك قوي. مەن قورعانباي جازا بەردىم. بىلگەنىمنىڭ ءبارىن جازىپ بولعانىمدا باسىمدى ءبىر-اق كوتەردىم. لەنيننەن باستاپ مارقاعا كەلىپ ءبىر-اق توقتايتىن ءبىر ۇلكەن "شەجىرەنى" ماكەن قولىنا الىپ، الدىمەن جازۋىمنىڭ ادەمىلىگىنە تاڭىرقاعانداي مەنى ماقتاپ قويدى.

- سەن وقىپ ۇيرەنبەي جازۋدى قالاي ءبىلدىڭ؟ - دەپ سۇرادى سونان سوڭ، ۇلكەندەردەن ۇيالعانداي باسىن تومەن سالىپ، وتە باسەڭ ۇنمەن سۇرادى.

- جازا بەردىم، جازا بەردىم، سونان سوڭ ءبىلدىم.

بۇل سوزىمە كامال تاتەمشە مەيىرلەنە كۇلدى ول ەندى. مەن تاعى دا تەلمىرە قاراپ قالدىم. ونىڭ "قۋلىقسىز" ىقىلاسپەن جاقسى كورىپ كۇلگەنىن جىلى كوز جانارىنان بايقاعاندايمىن. قوڭىرلاۋ بولعانىمەن مۇنىڭ كوزى دە ادەمى ەكەن. ول ماڭدايىمنان تارتىنا سيپادى دا، الاقانىن جەلكەمە قويدى. بىرەۋدىڭ جاقسى كورگەنىن بىلسەم، ۇيالشاقتىعىم قاتتى ۇستايتىن ادەتىممەن مەن ەندى تۇقىرىپ وتىرىپ قالدىم.

- سەن مەنەن زەرەگىرەك ەكەنسىڭ، - دەدى اقىرىن عانا، - تالاپتى ەكەنسىڭ!.. مەن وقىعالى ءۇش جىل بولدى، ءالى جاقسى جازا المايمىن!..

ول ءوزىنىڭ وقۋعا كەشىگىپ، ون ءۇش جاستا ارەڭ تۇسكەنىن دە ايتتى. سونشالىق "اسىل كيىنگەن" بويجەتكەن قىزدىڭ ۇيالسا دا، ءوزىن "جامانداپ" وتىرعانىنا، ءوزىن مەنىمەن سالىستىرا سويلەگەن قاراپايىمدىلىعىنا ىشىمنەن جاقىنداپ، جاقسى كورىپ قالدىم ونى: "يە، بۇل دا تاتەم ەكەن"

وسى كەشتەن باستاپ-اق وعان ءۇيىر بولا باستادىم مەن. ەكى-ءۇش كۇن وتكەن سوڭ ءتىپتى جاقسى كورىندى. ۇلكەندەر نە سويلەسىپ، قانداي كوزقاراستا جۇرگەنىمەن ءىسىم بولعان جوق. ول قايدا وتىرسا مەن دە سوندا، ول نە ىستەسە، مەن دە سونى ىستەيتىن بولدىم. ول تاڭەرتەڭ مەكتەپكە كەتىپ، تۇستە قايتادى. ول كەلگەنشە مەن دە وقىعانسىپ، كىتاپ-داپتەرگە قاراۋمەن بولامىن. تۇسكە جاقىن دالاعا شىعىپ، ونىڭ جولىن توسامىن. ونىمەن بىرگە تاماق ىشسەم قورعانباي كوپ جەيمىن. ەڭ كوپ اينالىساتىنىم - بولكە. بولكە جەگەندە ماعان ءبىر ءتۇرلى كوڭىلدىلىك پايدا بولادى. ويتەتىنى بيعادىل ەكەۋمىز ەس بىلگەننەن بولكە ناندى كوپ ارمان ەتەتىنبىز، بىلتىر-الدىڭعى جىلدارى "كولحوزعا كىرەمىز، كوپ بالامەن وينايمىز" دەگەن قۋانىش پايدا بولعاندا، "بولكەنى تويعانشا جەيمىز، كوپ جەيمىز" دەگەن ءتاتتى ءۇمىت تە ميىمىزعا قوسا ورناپ، قاتتى سىڭگەن. ەندى قازىر بيعادىل بۇل ارمانعا جەتكەنىن-جەتپەگەنىن بىلمەيمىن، ال ءوزىم انىق جەتتىم. سوندىقتان، بولكەنى قۇشىرلانا سوعاتىن بولدىم. كەشىكپەي دومالانىپ سەمىرىپ العانىمدى ۇلكەندەر ايتىپ ءجۇردى.

تۇستەن كەيىن ويناۋعا شىعامىز، ماكەن ۇلكەن بولسا دا ءوزى تۇستاس ورىس بالالارمەن ويناماي، ىڭعاي مەنىمەن بىرگە وينايدى. "ۇلكەنىرەك ۇلدارى ادامعا سوقتىعادى، قىزدارى ولارمەن قۇشاقتاسىپ جۇرەدى. قازاق بالا جوق، سەنىڭ كەلگەنىڭ قانداي جاقسى بولدى!" دەيدى ول بويىم الاسا بولسا دا، مەنى قولتىقتاپ جۇرەدى. مايا ءشوپتىڭ تۇبىندە وتىرىپ، ماعان اڭگىمە ايتىپ بەرەدى.

ناعاشىم بۇل جەرگە ەكى جىلدان بەرى كەلىپ-كەتىپ، تاس قازۋ جۇمىسىن ىستەيدى ەكەن، قابىكەنگە ەرىپ كەلىپ ءبىر كۇنى ماكەننىڭ ناعاشىسىمەن تانىسىپتى. سودان بىرەر اي وتكەندە ماكەنگە "اكە بولىپتى". ماكەننىڭ ءوز اكەسى سەمەيلىك، ورتا اۋقاتتى ساۋداگەر ەكەن، جەر اۋدارىلىپ كەلگەن سوڭ، شەشەسى مەن ءوزى جالعىز ناعاشىسىنىڭ ۇيىمەن بىرگە وسىندا كەلىپتى.

- مىنە، ەندى مەن قازىر سەنىڭ ناعاشىڭنىڭ قىزى بولدىم، -
دەدى ماكەن كۇلىمسىرەپ، - مەنىڭ ناعاشىمنىڭ ءۇيى قازىر سازدىڭ
ارعى شەتىندە، ءبىز وسى شەتىنەن پاتەر ءۇيدى ارەڭ تاپتىق.

سول مايانىڭ تۇبىندە ۇزاق وتىرامىز. ول وسىنداي ءبىر اڭگىمە سويلەدى دە، مەنىڭ دە اڭگىمە ايتۋىمدى سۇرايدى. مەن "اڭگىمە بىلمەيمىن" دەيمىن. سونان سوڭ تاعى دا ءوزى سويلەيدى، بۇل جەردە ءوزىنىڭ ءىشى پىساتىندىعىن ايتادى.

- سەنىمەن عانا بىرگە جۇرگىم كەلەدى، سەن اڭگىمە ايتىپ بەرەتىن بولساڭ قانداي جاقسى بولار ەدى!

- مەن اڭگىمە ايتىپ كورگەم جوق، بيعادىل بولسا ايتىپ بەرەر ەدى!

- ول كىم؟

- ول مەنىڭ ءىنىم ەمەس پە!

- ول قايدا؟

- قىتايعا كەتتى، اكەم دە، اعالارىم دا كەتتى.

- سەنىڭ قالعانىڭ جاقسى بولعان ەكەن، مەنىمەن ىڭعاي بىرگە بولاسىڭ. مەنىڭ ەندى ءىشىم پىسپايدى. سەن بىلەمىسىڭ، ەكەۋمىز قانداي ۇقسايمىز. مەن ناعاشىم مەن شەشەمە ەرىپ مۇندا كەلدىم. سەن دە ناعاشىڭ مەن شەشەڭە ەرىپ مۇندا كەلدىڭ. ەكەۋمىز قازىر مىنە بىرگە وتىرمىز. ءبىر ۇيدە تۇرامىز، قانداي جاقسى!

ول مەنى قۇشاقتاپ تارتىپ، باسىمدى الدىنا الدى. مەن ونىڭ ەركىنە بەرىلىپ قۇلاي كەتتىم. كامال تاتەمنىڭ ەركەلەتۋىن ساعىنىپ ءجۇر ەدىم. سول كامال تاعى دا اپ-ايقىن ەلەستەدى كوز الدىما. يە، بۇل دا مەنىڭ تاتەم ەمەس پە! ماكەن ماڭدايىمدى قايىرا سىلادى. سيپاپ وتىردى دا ەڭكەيىپ بەتىمنەن ءسۇيدى. بىراق، كامال تاتەمشە قالاي بولسا سولاي جۇلمالاپ-تىستەلەپ، دومالاتىپ-لاقتىرىپ ەسىمدى شىعارماي، ماپەلەپ قانا ءسۇيدى.

- سەنىڭ اكەڭ قىتايعا نەگە قاشتى، - دەپ سۇرادى ول ءبىر كەزدە. - باي بولىپ پا ەدى؟

- ءبىز وتىرىك باي بولدىق!

-  وتىرىك باي بولعانى نەسى؟ - دەپ كۇلدى ول.

-  ءبىز باي ەمەسپىز، باسقا بىرەۋلەر بايسىڭ دەدى دە، قىزىل قاسقا سيىرىمىزدى الىپ كەتتى، سونان سوڭ استىعىمىزدى اكەتتى. جەيتىن ەش نارسەمىز قالماعان سوڭ اكەم دە، اعالارىم دا بيعادىلدى كوتەرىپ قىتايعا كەتتى. اپام ء"بىز دە كەتەمىز" دەيدى.

ماكەننىڭ مەن تىعىلىپ جاتقان باۋىرى بۇلك-بۇلك ەتە ءتۇستى. جىلاعاندا شەشەمنىڭ باۋىرى دا وسىلاي بۇلكىلدەيدى. جالت قاراسام، ماكەن باسىن كوتەرىپ دالاعا قاراپ وتىر ەكەن. اپپاق تاماعى دا بۇلكىلدەپ تۇر. بىرەۋدىڭ جىلاعانىن كورگەندەگى ادەتىم بويىنشا باسىمدى كوتەرىپ ءتۇزۋ وتىردىم. ونىڭ جۇزىنە تۋرا قاراسام دا، بەتىن تەرىس بۇرا بەرە جان قالتاسىنان ورامالىن الىپ، كوز جاسىن تەز ءسۇرتىپ تاستاعانى بايقالدى.

- سەن كەتپە، - دەدى ول باسىمدى قايتادان الدىنا الىپ،
جاساۋراپ تۇرعان تۇپ-تۇنىق قوڭىر كوزىنەن ءوز ءجۇزىمدى كورىپ،
ايناعا قاراعاڭداي قارانا بەردىم مەن. - سەن اپاڭا ايت، قىتايعا
بارمايمىن دە! وسى جەردە وقيمىن دەپ ايت، بولا ما؟!.. بىرگە
وقيمىز، بىرگە تۇرامىز!..

كەي جەكسەنبى كۇندەرى ناعاشىم مەنى ازىق-تۇلىك الۋعا ەرتىپ كەتىپ ءجۇردى. استىق، قانت، كارتوپ، قىزىلشا، شەكەر نورمالارىن العاندا مەنى "حاتشىلىققا" ەرتەدى. الاتىنىن الىپ، ولشەتىپ بولعان سوڭ ستول ۇستىندەگى قاعازعا مەنى كوتەرىپ تۇرىپ، "مۇقامادي" دەپ قول قويعىزادى. بۇل ونەرىمدى ءبىر رەت كورگەن سوڭ قالعان ەكى قازاق تا سولاي ەتەتىن بولدى. ءسويتىپ، كىشكەنە "سەكرەتار" اتاندىم. بىرەۋى كوتەرىپ تۇرىپ       "احمەتجان" دەپ جازۋىمدى سۇرايدى. مەنىڭ وقىعان "كىتابىمدا" ونداي ادام اتى بولماعاندىقتان "جاپپار" دەپ جازا سالامىن. ەندى بىرەۋى "ىبىرايدى" جاز دەپ كوتەرگەندە "كۇرمان" دەپ قويا سالامىن. ولار ءماز بولىپ ازىق-تۇلىگىن الا جونەلەدى. ول جەردە مەنىڭ وتىرىك مولدالىعىمدى ايىرا الاتىن ەشكىم جوق. زاۆحوز ورىس تا مەنى تانىپ الدى. قازاقتارعا ازىق-تۇلىك بەرەدى دەپ، "سەكرەتار" دەپ الدىمەن مەنى شاقىرادى. كەيدە مەنى ءوزى كوتەرىپ قول قويعىزادى. ونىسى تىم قاتەرلى ەدى: «مولودتسى» دەپ تىك كوتەرىپ، دوپشا لاقتىرىپ وينايدى. "جالعىز حاتشىمىزدى ءولتىرىپ الاسىڭ، ءۇي، ورىس" دەسىپ ءۇش قازاق بىردەي ۇمتىلادى وندا. زاۆحوزدىڭ قاقپاقىلىنا تۇسپەۋ ءۇشىن سول قازاقتاردىڭ بىرەۋىنىڭ ەتەگىنەن مىقتاپ ۇستاپ تۇراتىن بولدىم.

ۋاقىت وتە كەلە ماكەن ماعان ءبىر تۋىسقان جالعىز باۋىرىنداي، وتە باۋىرمال بولىپ كەتتى. كەي كۇندەرى ازىق-تۇلىك نەمەسە قىرمانداردا مولوتيلكادان شالا شىققان توپاندى ۇشىرىپ بيداي الۋعا شەشەلەرىممەن بىرگە كەتكەنىمدە، ول دا مەنىڭ جولىمدى توسىپ كۇتەتىن بولدى. مايا تۇبىنە وتىرىپ الىپ اڭگىمە ايتىسۋعا، بىرگە ساباق وقۋعا اسىعامىز.

- «قىتايعا بارمايمىن» دەپ ايت اپاڭا! - ماكەننىڭ ماعان الدىمەن ۇيرەتەتىنى وسى بولدى. - وسى جەردە وقيمىن دە، جاراي ما؟! ورىسشا تىلمەن مىنا ەسەپتى ۇيرەنىپ العان سوڭ، كەلەر جىلى ەكىنشى كلاسسقا وقۋعا تۇسەسىڭ، سوندا مەكتەپكە ءبىر بارىپ، ءبىر قايتىپ تۇرامىز.

بۇل ۇسىنىستارىنا مەن باس يزەي بەرەمىن. كەيدە "جاراي ما" دەپ قادالعاندا، مەن «جارايدى» دەپ جاۋاپ تا قايىرامىن. سونان سوڭ بار ىقىلاسىن سالىپ ورىسشا ۇيرەتۋگە كىرىسەدى. كەش باتىپ، شام جانعان سوڭ دا ونىڭ ىستە دەگەنىن بار ىنتاممەن ورىنداۋعا كىرىسىپ ءجۇردىم.

ماكەننىڭ ەڭبەگى مەن مەنىڭ تالابىم دا زايا كەتكەنىن ءبىر-اق بىلدىك ءبىر كۇنى. ناعاشىم كورشىمىزدىڭ الا اتىنا ءبىر اربا جەگىپ كەلدى دە، شەشەم مەنى كيىندىرە باستادى.

- كەتەمىز، - دەدى، - اكەڭە، بيعادىلىڭە باراسىڭ...

- بيعابىل كەتپەسىنشى، تاتە!.. وسىندا قالسىنشى! - دەپ ماكەن جالىندى دا، جىلاپ تۇرىپ، ەكى قولىمەن بەتىن جاۋىپ الدى. كوزىن سۇرتە سالىپ، ءۇنسىز قاراي بەرگەن ماعان ىمدادى، "ايتساڭشى! ايتساڭشى!" دەي بەردى سىبىرلاپ. وعان ءبىر، شەشەمە ءبىر جالتاقتاي بەرگەن مەنەن ءسوز شىقپاعان سوڭ، ءوزى تاعى جالىندى-قالسىنشى، تاتەتاي، وسىندا وقىسىنشى!.. ەندىگى جىلى وقۋعا مەنىمەن بىرگە كىرەدى! شەشەم وعان جاۋابىن قىسقا-قىسقا قايىردى.

- بيعايشا قالادى، ونى قايتىپ كەپ اكەتەمىن، قازىر جالعىز كەتە المايمىن!.. جوق بيعابىلدى تاستاپ كەتپەيمىن!

- تاتەتاي، وندا بيعابىلدى قايتىپ كەپ اكەتەرسىن، قازىرشە قالسىن!

- جالعىزسىراپ ءجۇر ەدى، - دەپ شەشەسى قۇپتادى ونى.
- باۋىرى كەلگەن سوڭ عانا ء"ىشى پىسپايتىن بولىپ ەدى، قازىرشە قالا تۇرسىنشى!

- جوق، مەن بۇل بولماسا جالعىز كەتە المايمىن، بيعايشانى كوتەرىپ ءجۇرۋ قيىن! شەشەم بۇل جالىنىشتاردى تىڭدامادى، مەنى جەتەكتەپ اكەلىپ، ارباعا شىعاردى. بيعايشانى كۇنى بۇرىن الداپ كوندىرگەن كورىنەدى، ول قىڭق ەتپەي سول ۇيدە قالا بەردى. مەن جابىعا قارادىم، ماكەندى قيماي قانشالىق جالتاقتاعانىممەن، شەشەمدى ءتىپتى قيا المايتىن سياقتىمىن. ناعاشىم اربانى ايداي جونەلدى. مەن ارتقا - ماكەنگە قاراپ وتىرىپ الىپ كەتە باردىم. ول مەنەن كوز الماي، سولقىلداپ تۇردى. انە، قولىن كوتەرىپ سەرمەپ تۇر، جىلاپ تۇر! مەن مىلقاۋ ۇيالعانىمنان "قوش" دەپ ايتا الماي كەتىپ بارامىن. بىراق، ەكى كوزىم ماكەندە قالعانداي، باسقا ەش نارسەنى كورەر ەمەسپىن. ول ەندى جالعىز قالدى عوي! مىنەكي، بەلەڭنەن استىق، ول مۇلدە كورىنبەي قالدى! "قوش بول، ماكەن! جالعىزدىقپەن زەرىگۋدىڭ قىسپاعىندا تاعى قالدىڭ!" قيماستىقتان ىشەك-قارنىم با، ءبىر جەرىم كۇيگەندەي ەلجىرەپ مەن كەتتىم. كامالدىڭ اكەسىن اكە ەتىپ العانىنا جاۋىعا كەلىپ ەدىم عوي، ەندى نەگە قيماي قامىعا كەتتىم؟!.

ناعاشىم ءبىزدى اقشوقىنىڭ كوكتۇما جاق تۇسىنا اكەلىپ ءتۇسىردى دە جول كورسەتتى، جول ەمەس-اۋ، جولسىزعا ءجون سىلتەدى: شاۋەشەكتىڭ تۇسىن كورسەتتى. اربادان تۇستىك. شەشەم يىعىنا بوس قاپ سالدى دا، تەزەك تەرگەن بولىپ جونەلە بەردى. مەن ونىن جۇرىسىنە ىلەسە الماي قالىپ ەدىم، ەتىگىمدى شەشىپ قابىنا سالدى دا، بايپاقشاڭ جەتەكتەي ەرىتتى. مەن دە دەدەكتەي زىتتىم. شىنجاڭعا قاراي دەدەكتەدىم.

ادىلەتتى "تەرگەۋشىم", ءوزىمدى ۇراتىن كۇرزىنى قاھارلى قولىڭىزعا ەندى ۇستاتتىم بىلەم، قانداي قاشقىن ەكەنىمدى باياندادىم عوي. دالەلدەپ ايتقاندا، پرولەتاريات ديكتاتۋراسىنداعى سوۆەت وداعىنان سول كەزدە فەوداليزم ديكتاتۋراسىندا تۇرعان شىنجاڭعا قاشقانمىن. پرولەتاريات ديكتاتۋراسىنا قارسى فەودال بولماسام، فەودالدىق ەلدە نەم بار ەدى؟! دەمەك، مەن قارشادايىمنان بۇزىلعان كەرى توڭكەرىسشى قاشقىنمىن. بۇل ءسىزدىڭ مۇقتاجىڭىز ءۇشىن ايتقاندا، سوقىردىڭ قولىنداعى تاياقتاي، ايىرىلماي قوس قولداپ ۇستايتىن قىلمىس ەمەس پە؟

(جالعاسى بار)

«اباي-اقپارات»