بۇگىنگى جاھاندانۋ ءداۋىرى الەم مەملەكەتتەرىنىڭ اراسىن تەك ەكونوميكالىق، ساياسي، اسكەري تۇرعىدا جاقىنداستىرىپ قويماي، دىندىك تۇرعىدا دا بىرلىككە، ىنتىماققا، ءوزارا بەيبىت ءومىر سۇرۋگە شاقىرىپ وتىرعانى ءمالىم. كىم-كىمگە دە بەلگىلى، ادامزات تاريحىنداعى قانشاما داۋ-جانجالدار مەن سوعىستارعا دىنمەن وركەنيەتتىڭ اركەلكىلىگى سەبەپشى بولعان. بۇگىنگى كۇنى دە جاھاننىڭ ءار جەر، ءار جەرىندە ءبىرى ءوشىپ، ءبىرى تۇتانىپ جاتقان ۇلكەندى-كىشىلى قاقتىعىستار مەن قانتوگىستەر استارىنان دا وسى ءدىني الا-قۇلالىقتىڭ قولتاڭباسى بايقالادى.
جەر شارى – كۇللى ادامزاتقا ورتاق ءۇي. ونى ساقتاۋ – ءبارىمىزدىڭ الدىمىزدا تۇرعان اسا كۇردەلى ماسەلە. بۇگىنگى الماعايىپ تا قىم-قۋىت دۇنيەدە بەيبىتشىلىك پەن ىنتىماقتىڭ كۇشەيىپ، دامۋى ءۇشىن، اسىرەسە دىندەرارالىق ۇنقاتىسۋ مەن توزىمدىلىكتىڭ ءمان-ماڭىزى زور. مەملەكەت باسشىسى ن.نازارباەۆتىڭ باستاماسىمەن ءۇش جىلدا ءبىر وتكىزىلىپ تۇراتىن الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر ليدەرلەرى سەزىندە ءدىني الاۋىزدىقتى بولدىرماۋ، ادامزاتتى ءبىر-بىرىنە وشىكتىرمەي، ۇنقاتىسۋ مەن پروگرەسكە شاقىرۋ، ءدىندى قارۋ ەتۋگە بولمايتىندىعى، ادامزاتقا قايعى-قاسىرەت اكەلىپ وتىرعان سوعىستاردى قارۋدىڭ كۇشىمەن ەمەس، سىيلاستىق پەن تۇسىنىستىككە نەگىزدەلگەن كەلىسىمدەرمەن عانا شەشۋگە بولاتىندىعى جونىندە ايتىلىپ كەلەتىنى جايدان-جاي ەمەس.

بۇگىنگى جاھاندانۋ ءداۋىرى الەم مەملەكەتتەرىنىڭ اراسىن تەك ەكونوميكالىق، ساياسي، اسكەري تۇرعىدا جاقىنداستىرىپ قويماي، دىندىك تۇرعىدا دا بىرلىككە، ىنتىماققا، ءوزارا بەيبىت ءومىر سۇرۋگە شاقىرىپ وتىرعانى ءمالىم. كىم-كىمگە دە بەلگىلى، ادامزات تاريحىنداعى قانشاما داۋ-جانجالدار مەن سوعىستارعا دىنمەن وركەنيەتتىڭ اركەلكىلىگى سەبەپشى بولعان. بۇگىنگى كۇنى دە جاھاننىڭ ءار جەر، ءار جەرىندە ءبىرى ءوشىپ، ءبىرى تۇتانىپ جاتقان ۇلكەندى-كىشىلى قاقتىعىستار مەن قانتوگىستەر استارىنان دا وسى ءدىني الا-قۇلالىقتىڭ قولتاڭباسى بايقالادى.
جەر شارى – كۇللى ادامزاتقا ورتاق ءۇي. ونى ساقتاۋ – ءبارىمىزدىڭ الدىمىزدا تۇرعان اسا كۇردەلى ماسەلە. بۇگىنگى الماعايىپ تا قىم-قۋىت دۇنيەدە بەيبىتشىلىك پەن ىنتىماقتىڭ كۇشەيىپ، دامۋى ءۇشىن، اسىرەسە دىندەرارالىق ۇنقاتىسۋ مەن توزىمدىلىكتىڭ ءمان-ماڭىزى زور. مەملەكەت باسشىسى ن.نازارباەۆتىڭ باستاماسىمەن ءۇش جىلدا ءبىر وتكىزىلىپ تۇراتىن الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر ليدەرلەرى سەزىندە ءدىني الاۋىزدىقتى بولدىرماۋ، ادامزاتتى ءبىر-بىرىنە وشىكتىرمەي، ۇنقاتىسۋ مەن پروگرەسكە شاقىرۋ، ءدىندى قارۋ ەتۋگە بولمايتىندىعى، ادامزاتقا قايعى-قاسىرەت اكەلىپ وتىرعان سوعىستاردى قارۋدىڭ كۇشىمەن ەمەس، سىيلاستىق پەن تۇسىنىستىككە نەگىزدەلگەن كەلىسىمدەرمەن عانا شەشۋگە بولاتىندىعى جونىندە ايتىلىپ كەلەتىنى جايدان-جاي ەمەس.
قازىرگى ۋاقىتتا ەلىمىزدەگى ءدىني فاكتور ايتارلىقتاي الۋان ءتۇرلى قۇرىلىم جانە ول ءوزىنىڭ جيىنتىعىندا ادامعا، ونىڭ دۇنيەتانىمدىق قۇندىلىعىنا، ونەگەلىلىك باعىت-باعدارىنا مىنەز-قۇلىق ەرەكشەلىگىنە، ونىڭ جان-دۇنيەسىنە ىقپال ەتۋگە قابىلەتتى رۋحاني كۇشكە اينالعانى كۇمانسىز.
سوندىقتان ن.نازارباەۆ باستى قۇندىلىق دەپ تەك ەتنوسارالىق كەلىسىمدى ساقتاۋ جانە بەكىتۋ عانا ەمەس، سونىمەن قاتار بارلىق ءدىني تولەرانتتىلىقتى، كونفەسسياارالىق ۇنقاتىسۋ كەلىسىمدى ساقتاۋ مەن نىعايتۋ دەپ سانايدى. قازاقستاندا رۋحاني كەلىسىم ەۋرازيا قۇرلىعىنداعى ەكى ۇلكەن ەتنوستىڭ – تۇركى ءتىلدى جانە سلاۆيانداردىڭ ءدىنى بولىپ تابىلاتىن ەكى الەمدىك ءدىن – يسلام مەن حريستياننىڭ اراسىندا باسىم بولۋى ءتيىس. مىنە، سوندىقتان دا قازاقستانداعى "يسلام-حريستيان" ارقىلى قازاقستاندىقتاردىڭ تولەرانتتىعى قالىپتاسادى جانە ساقتالادى. كەلىسىم تەك ۋاقىتشا عانا نارسە ەمەس: ول جاھاندانۋ جاعدايىندا قازاقستاننىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جانە ساياسي دامۋىنىڭ بازاسىندا جانە جاقسىلىقتى، ىزگىلىكتى، سەنىمدى، اشىقتىقتى، الىس-جاقىندارعا دەگەن قۇرمەتتەۋشىلىكتى، لايىقتى مىنەز-قۇلىقتى جانە يگى ىستەردەگى ادامداردىڭ قاتىسۋىن ءوسىرۋدى پارىز سانايتىن يسلام مەن حريستياندىقتىڭ ماڭىزدى وسيەتتەرى مەن عيبراتتارى نەگىزىندە جۇزەگە اسا الادى. كونتينەنتالدىق قاۋىپسىزدىك پەن تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋدىڭ فاكتورى، كونفەسسياارالىق ۇنقاتىسۋدىڭ ىزگىلىكتى نەگىزدەرى وسىنداي.
قازاقستاننىڭ بىرنەشە كونفەسسيالىلىعىن ەلىمىزدىڭ بىرلىگىن نىعايتۋ مەن ساقتاۋ ءۇشىن قالاي پايدالانۋعا بولادى؟ پرەزيدەنتىمىز ن.ءا.نازارباەۆ بۇل سۇراققا جاۋاپ بەرە كەلىپ، تاريحي جانە قازىرگى تاجىريبە كورسەتكەنىندەي، بۇل ەگەر ءارتۇرلى كونفەسسيالاردىڭ ۇنقاتىسۋ جۇيەسى قالىپتاسسا عانا مۇمكىن بولادى دەپ سانايدى.
قازىرگى جاعدايلاردا بولۋعا ءتيىس جانە قاجەتتى دىندەردىڭ، مادەنيەت پەن وركەنيەتتەردىڭ ۇنقاتىسۋ كەڭىستىگىن قالىپتاستىرۋ – شيەلەنىستى الەمنىڭ الەۋمەتتىك جانە مادەني رەتتەلۋىنىڭ ماڭىزدى نىساندارىنىڭ ءبىرى.
ۇنقاتىسۋ ىنتىماقتاستىقپەن بىرلەسىپ ءومىر ءسۇرۋدىڭ نىسانى رەتىندە زورلىق-زومبىلىققا، ۇستەمشىلدىككە، باسىمدىققا، مونوپولياعا قاتىستى ناقتى بالاما. كوپقىرلى، ءار الۋان پىكىردەگى ادامزات قاۋىمداستىعىن قالىپتاستىرۋعا دەگەن وبەكتيۆتى تاريحي اعىم الەمدى ورتالىقسىزداندىرىلعان جانە كەلىسىم ورنىققانىن قالامايتىن كۇشتەردىڭ تاراپىنان قارسىلىققا كەزدەسۋدە. ولار ءوزىنىڭ ۇستانىمى مەن ساياسي ەركىن باسقا حالىقتارعا جانە ەلدەرگە تاڭعىسى كەلەدى. بۇل – شىن مانىندە، بولماشى كەلىسىمدى جالعان ەركىندىك پەن كۆازي دەموكراتيانى ىشكى كەلىسىم مەن دەموكراتيالىق بوستاندىقتاردىڭ بولماشى قولداۋىن كورسەتەتىن تاريحي ەسكىرگەن تاجىريبە. شىن مانىندەگى كەلىسىمگە قول جەتكىزۋدىڭ جولدارىن، مۇمكىندىكتەرىن جاريالاي بىلەتىن دىندەردىڭ، مادەنيەتتەر مەن وركەنيەتتەردىڭ ۇنقاتىسۋى الگىندەي ساياساتقا توسقاۋىل بولا الادى. ن.ءا.نازارباەۆ الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر جەتەكشىلەرىنىڭ ءبىرىنشى سەزىندە: «ءبىرتۇتاس ءدىني كەڭىستىك قۇرۋعا بولمايدى. قازىرگى ايىرماشىلىقتاردى اقىرىنا دەيىن ەڭسەرۋگە بولمايدى، ونىڭ ۇستىنە ولار ۇلى دىندەردىڭ نەگىزىنە قاتىستى بولىپ وتىر. الايدا تۇراقتى ۇنقاتىسۋدىڭ قۇندىلىعى مىنادا، ورىن الىپ وتىرعان كەلىسپەۋشىلىكتەرگە قاراماستان، ءبازبىر «التىن ورتانى» ىزدەۋدىڭ ءمانى مەن پروتسەسىنىڭ ءوزى ساقتالادى» دەگەن بولاتىن.
ءيا، دىندەرارالىق ۇنقاتىسۋ – بارلىق دىندەردى بىرىكتىرىپ، قولدان ءبىر ءدىن جاساۋ ەمەس. جەر شارىنداعى بارشا الەمدىك دىندەر ناسيحاتتاپ وتىرعان گۋمانيزم يدەالارى مەن ورتاق قۇندىلىقتارى ارقىلى ۇلتى مەن ءدىنى، ءدىلى مەن مادەنيەتى بولەك جەر بەتىندەگى كۇللى ادامزاتتى بەيبىت عۇمىر كەشۋگە شاقىرۋ.

«ايقىن» گازەتى 1 شىلدە 2009 جىل