ماسوندار. تىلسىم بيلىكتىڭ قۇپياسى (جالعاسى)
جالعاسى. باسى: ماسوندار...
لوجانىڭ ارنايى وكىلى ۇمىتكەردى ءۇش تىلسىمعا اتتاندىردى: كەشتەن – تۇنگە، كوتەرىلگەن كۇننەن – تالتۇسكە، تالتۇستەن – ىمىرتقا.
بۇل ادام بالاسىنىڭ تۋعاننان ولگەنگە دەيىنگى ساپارىنىڭ سيمۆولى. ول اناسىنىڭ قاراڭعى قۇرساعىنان جارىق دۇنيەگە وتەدى، سول نۇرلى الەمدى شارلاپ بارىپ قايتادان تۇنەككە – جەر قوينىنا كىرەدى.
ۇمىتكەر شىراق ءبىر ءسونىپ، ءبىر جانعان جىڭىشكە دالىزدەن شىققاندا ۇققانى وسى ەدى. قارسى الدىنداعى قاراڭعى كەڭىستىككە قاراپ دەل-سال بولىپ تۇرعاندا ارناۋلى وكىلدىڭ داۋسى تۋ سىرتىنان ەستىلدى.
– ءجۇر!
جەتەلەپ اپارىپ وت پەن سۋدان، ءتۇرلى گۇل مەن ءشوپ وسكەن ءۇي ورىنىنداي جەردەي، اسپان استىنا ۇقساس كوك كۇمبەزدىڭ استىنان وتكىزدى.
– قىسقا عۇمىرىڭدى ءماندى ەتكىڭ كەلسە، وتتاي جان، سۋداي تاسى، جەردەي جايقال، اۋاداي ءمولدىر بول! – دەدى كوزىنە تىكە قاراپ.
سودان كەيىن اۋليەسىندى پرەستول ماستەرىنىڭ الدىنا الىپ باردى. ۇمىتكەردىڭ تىزەسى دىرىلدەدى. وتكىر جانار وڭمەنىنەن وتكەن-ءدى.
– ءبىز ۇلى ارحيتەكتوردىڭ ءتىلى بولەك، ءدىنى بولەك، تىلەگى بولەك ميللياردتاردى ءبىر انانىڭ بالاسىنداي باۋىرلاستىرامىن دەگەن ۇلى مۇراتىن جۇزەگە اسىرۋشىلارمىز! – دەپ ساڭقىلدادى ول. – ءوزىڭدى تانى! ءوزىن تانىماعان ۇل اقيقاتتى تانىمايدى!
ءامىرلى ءۇن كەڭ زالدا سەستى جاڭعىرىقتى.
– انت بەر! – دەپ كۇركىرەدى حرام.
– انت ەتەمىن! – دەدى ارناۋلى وكىل ۇسىنعان ءراسىم تسيركۋلىن كەۋدەسىنە باسقان ۇمىتكەر.
– ءوزىمدى، بار كۇش-جىگەرىمدى وتباسىما، قوعامعا، وتانىما، ادامزاتقا، ادالدىق پەن ادىلدىككە قىزمەت ەتۋگە ارنايمىن!
اۋليە سىندى پرەستول ماستەرى الدىندا جاتقان بالعانى قولىنا الىپ ءدۇرس-ءدۇرس سوقتى.
– اقيقاتتى ىزدەگەن ازات ادامعا جول بەرىڭدەر! وسى ساتتەن ءبىزدىڭ جۇرەگىمىز ونىڭ جۇرەگىمەن بىرگە سوعۋدا. ول اقيقاتقا، زاڭ مەن باۋىرلاستىق سەزىمىنە ادال بولعانشا سولاي بولادى!
ح ح ح
وتكەن جيىرماسىنشى عاسىردىڭ باس كەزىنەن ماسونداردىڭ شىركەۋ مەن مەملەكەتتەر باسشىلارىنا ىقپالى كۇشەيگەنى تۋرالى اڭگىمە ايتىلا باستادى. بۇل تاقىرىپتا بىرنەشە زەرتتەۋ ەڭبەكتەرى جاريالانىپ، جۇزدەگەن ماقالا جازىلدى. ولاردىڭ اۆتورلارى ءتۇرلى بولجامدار جاسادى، «الەمدىك ۇلى لوجا» پلانەتانى بيلەپ-توستەپ وتىر دەدى، ەلدى رەسپۋبليكالاردىڭ پرەزيدەنتتەرىن سولار تاعايىندايدى دەدى، ءىرى عالامدىق بانكتەرگە يەلىك ەتۋدە دەدى، بىراق ناقتى دەرەكتەر كەلتىرە المادى.
– وسى ادەبيەتتەردىڭ ىشىندە ا.مەدلوردىڭ 1966 جىلى جارىققا شىققان «فرانتسۋز انتيكلەريكاليزمنىڭ تاريحى» اتتى تۋىندىسى دايەكتەرىمەن قۇندىراق.
– كلەريكاليزم دەگەنىمىز شىركەۋدىڭ، ناقتىراق ايتقاندا كاتوليك جانە حريستيان ءدىنىنىڭ ساياسات پەن قوعامعا ىقپالىن كۇشەيتۋدى كوزدەيتىن يدەولوگيالىق اعىم. مەدلور وسى اعىم تەورەتيكتەرى مەن ماسونداردىڭ كوسەمدەرى XIX عاسىردا ءتىل تابىسقان دەيدى.
اقىلعا سالساڭىز بۇلارعا تىزە قوستىرعان سەبەپ جوق ەمەس. ەكەۋىنىڭ دە اتەيزمدى سۇحبانى سۇيمەيدى، ونى كوممۋنيزمنىڭ سىڭارى دەپ ەسەپتەيدى. سوندىقتان ۇلتتىق بۋرجۋازيانى حالىقتىڭ جاۋى دەپ بىلەتىن، ديكتاتۋرانى قولدايتىن، ادامزاتتىڭ ەۆوليۋتسيالىق دامۋىنا قاتەر توندىرەتىن، فاشيزمگە تەڭەستىرىلگەن وسى ىندەتكە قارسى وداقتاسۋلارى ابدەن مۇمكىن.
مەدلور وسىنىڭ ايعاعى رەتىندە 1958-1965 جىلدار ارالىعىنداعى ەكىنشى ۆاتيكان سوبورى يەرارحياسىنىڭ مالىمدەمەسىن كەلتىرەدى. وندا بىلاي دەلىنگەن: «ۆاتيكان سوبورى ادام جەكە تۇلعا رەتىندە ءدىني ەركىندىككە قۇقىلى دەپ ەسەپتەيدى. كوزقاراس جانە تاڭداۋ بوستاندىعى قوعامداعى ءتۇرلى الەۋمەتتىك توپتار مەن جەكە تۇلعالاردىڭ تاراپىنان قىسىم كورسەتىلمەۋىن قالايدى. ءدىني تانىم-ار-وجدانىڭ ءىسى».
سوبور وسىنداي ءتۇيىن ارقىلى كاتوليك دىنىندەگىلەردىڭ ماسون لوجالارىنا مۇشە بولۋىن ايىپتامايتىندىعىن بىلدىرگەن بولاتىن.
مالىمدەمە جاريالانعان سوڭ كاتوليك شىركەۋلەرى «ەرىكتى تاسقالاۋشىلارمەن» مامىلەگە كەلە باستادى. ەكىجاقتى پىكىر الماسۋ ءۇشىن «سۇحبات كوميسسياسى» («كوميسسيا پو ديالوگۋ») قۇرىلدى. ونىڭ قۇرامىنا سول تۇستا ءوز ەلدەرىندە ساياسي-قوعامدىق قىزمەتتەرىمەن بەدەلدى بولعان، ماسون اتانعان قايراتكەرلەر، كاتوليك ءدىنىنىڭ كورنەكتىلەرى ەندى.
ۇزاققا سوزىلعان كەڭەستەن سوڭ «ليحتەناۋەر مالىمدەمەسى» قابىلداندى.
1970 جىلعى شىلدەدە جاريا ەتىلگەن وسى قۇجاتتا ماسوندار وزدەرىنىڭ ءىس-قىزمەتى، كوزقاراسى، دىنگە دەگەن ۇستانىمى مەن وي-بايلامدارى تۋرالى كەڭىنەن بايانداعان.
– ماسوندىق قۇداي تۋرالى وي قوزعامايدى، – دەلىنگەن وندا، – ويتكەنى ول ءدىن ەمەس جانە ەشكىمدى دىنگە باۋلىمايدى.
– ماسوندىق دوگماعا اينالعان قوعامدىق شارتتاردىڭ ساقتالۋىن دا تالاپ ەتپەيدى، ەتيكاعا ساي ءومىر ءسۇرۋدى قالايدى.
– ماسوندار دەربەس لوجالار ارقىلى باۋىرلاستىق، بىرلىكتە ارەكەت ەتەدى. قۇلاشىن كەڭگە جايىپ، الەمدى باۋىرىنا باساتىندىعىنا سەنەدى.
– ار-وجدان، تانىم مەن سەنىم، ءدىني ەركىندىك پرينتسيپتەرىن قۇرمەتتەيدى. بۇل پرينتسيپتەردى بۇزۋعا باعىتتالعان قادامداردىڭ ءبارىن ايىپتايدى. پىكىرى باسقالارعا قىسىم كورسەتۋگە توزبەيدى.
– ۇلى لوجانىڭ زاڭدارى بارلىق لوجالارعا ساياسي جانە داۋلى ءدىني ماسەلەلەرگە ارالاسۋعا تيىم سالادى».
بۇدان ءارى شىركەۋدىڭ ماسونداردى كىنالاۋى تۇسىنىكسىز ءارى نەگىزسىز دەي كەلىپ، ريم پاپالارىنىڭ «ەرىكتى تاسقالاۋشىلارعا» قارسى شەشىمدەرىن تاريحتىڭ ارحيۆىنە لاقتىرىپ، كۇشىن جويعانىن مويىنداۋعا شاقىرادى.
كاتوليك ءدىنىنىڭ ەپيسكوپتارى ءبۇل شاقىرۋعا تەرىس قارايتىنىن دا، قوستايتىندىقتارىن دا بىلدىرگەن جوق، شىركەۋلەردىڭ جاڭا زاڭىن قابىلداعان سوڭ عانا سوڭعى شەشىمگە توقتايمىز دەستى. ال سكانديناۆيا، ۇلىبريتانيا مەن نيدەرلانديا ەپيسكوپتارىنىڭ كونفەرەنتسيالارى دەربەستىكتەرىن پايدالانىپ، «ەرىكتى تاسقالاۋشىلارعا» تەرىس قارامايتىندىقتارىن بىردەن اڭعارتتى. ماسون لوجاسىنا مۇشە بولعان كاتوليكتەردى ايىپتامايتىندىقتارى تۋرالى مالىمدەدى. ولار ەندى بۇرىنعىداي شىركەۋدەن الاستاتىلمايدى.
ال گەرمانيا ەپيسكوپتارى ناقتى قادام جاساۋعا اسىققان جوق. 1980 جىلى ەلدەگى «بىرىككەن ۇلى لوجالار» ماستەرلەرىمەن بىرنەشە رەت باس قوستى. ماسونداردىڭ راسىمدەرى، ادام مەن قۇدايعا، قوعام مەن مەملەكەتكە كوزقاراسى قىزۋ تالقىلاندى. اقىر اياعىندا «كوزگە كورىنبەيتىن بيلىك» اتانعان اعىم مەن كاتوليك ءدىنى ىمىرالاسا المايدى دەگەن قورىتىندى جاسالدى.
سول-اق ەكەن، گەرمانياداعى گازەتتەر ەپيسكوپتارعا دۇرسە قويا بەردى. «شپيگەل» جۋرنالى: «شىركەۋ سوڭعى 150 جىلدا مۇنداي ماسقارا قادامعا بارعان ەمەس» – دەپ شورت كەستى. ماسونداردىڭ «حۋمانيتەت» جۋرنالى گەرمانيا ءدىندارلارىنىڭ قورىتىندىسى زاڭعا قايشى ەكەنىن قايتا-قايتا دالەلدەدى. ءتىپتى شىركەۋدىڭ بەدەلدى «حەردەر كوررەسپوندەنەتس» اگەنتتىگىنىڭ ءوزى كاتوليك ءدىندارلارىنىڭ بۇل كەسىمىن قۇپتاعان جوق، نەگىزسىز دەپ تاپتى.
وسىنداي قارسىلىقتاردىڭ اسەرى بولعان شىعار، 1883 جىلعى قاڭتاردا ۆاتيكان «زاڭ كونوندارى كودەكسىنىڭ» جاڭا نۇسقاسىن ازىرلەپ جاريالادى. وندا ماسوندار تۋرالى ءسوز قوزعالماعان. مۇنى كوپشىلىك ماسون لوجاسىنىڭ مۇشەلىگىنە وتكەن كاتوليكتەر ەندى بۇرىنعىداي شىركەۋدەن قۋىلمايدى دەپ ءتۇسىندى. ۆاتيكان ونى تەرىسكە شىعارعان مالىمدەمە جاساعان جوق، ىشتەي كەلىسكەن سىڭاي تانىتتى.
ۇزاق ۋاقىتقا سوزىلعان تەكەتىرەس وسىمەن اياقتالعان سەكىلدەندى. بۇگىندە شىركەۋ مەن ماسونداردىڭ اراقاتىناسى تۋرالى ءسوز قوزعالمايدى. ءسىرا ءبىرجولا تابىسقان بولۋى كەرەك. «ەرىكتى تاسقالاۋشىلاردىڭ» XX عاسىردىڭ سوڭىندا ريم كۋرياسى مەن پاپا يوانن پاۆەل ەكىنشىنىڭ ءىس-قىزمەتىن قولدايتىندىقتارى تۋرالى مالىمدەمە جاساۋى وسىنى اڭعارتادى.
قازىرگى تاڭدا كاتوليكتەر مەن حريستيانداردىڭ اراسىندا كىمنىڭ بەدەلى كۇشتى ەكەنىن تاپ باسىپ ايتۋ قيىن. ۆاتيكاننىڭ ءدىني ىقپالى ارتپاسا، كەمىگەن جوق. ال ماسوندار جايلى الىپ-قاشپا اڭگىمەلەرگە سەنسەك، الەمدى بيلەپ-توستەپ وتىرعانداي. «پ-2» لوجاسىنىڭ ۇلى ماستەرى ليچو دجەلليدىڭ تىلەگى ورىندالعان با دەپ ويلايسىڭ. ول: «ماسونداردىڭ ۇيىمى ادامزاتتى بىرىكتىرە الاتىن جانە ۇلتتاردىڭ تاعدىرىن شەشۋگە قابىلەتتى كوزگە كورىنبەيتىن بيلىكتىڭ قۇدىرەتتى ورتالىعى بولۋعا ءتيىس» – دەگەندى.
ححح
2008 جىلى موسكۆا قالاسىنداعى «كرپا وليمپ» باسپاسىنان سەرگەي كارپاچەۆتىڭ «ماسونى. سلوۆار» دەگەن ەڭبەگى شىقتى. سوندا ب.ز.ب. 287-212 جىلدار ارالىعىندا ءومىر سۇرگەن كونە گرەك ماتەماتيگى، گيدروستاتيكا زاڭىن اشقان ايگىلى عالىم، سوعىس تەحنيكاسى مەن قۇرىلىس مەحانيزمدەرىنىڭ ينجەنەرى ارحيمەد ماسون لوجاسىنىڭ نەگىزىن قالاۋشىلاردىڭ ءبىرى دەلىنگەن. ەندەشە «ەرىكتى تاسقالاۋشىلاردىڭ» تاريحى كەلن قالاسىنان باستالمايدى، تىم ارىگە كەتەدى.
قالاي دەسەك تە، تامىرى تەرەڭدە جاتقان بۇل ۇيىمدى قۇدىرەتتەندىرگەندەر «وسىنداي تاريحي تۇلعالار». سولاردىڭ ءبىرى رەسەي يمپەراتورى پەتر I.
س. كارپاچەۆ ونى ورىس ماسوندارىنىڭ اتاسى دەيدى. ول XVII عاسىردىڭ سوڭىندا قۇرعان لوجانىڭ مارتەبەلى ماستەرى – لەفوت، ءبىرىنشى نادزيراتەلى – گوردەن دەگەن شەتەلدىكتەر بولعان. پاتشا ەكىنشى نادزيراتەل لاۋازىمىن قاناعات تۇتىپتى.
بۇل اۋىزشا جەتكەن مالىمەت بولسا، ورىس ماسوندارى تۋرالى باياندايتىن جازباشا دەرەك XVIII عاسىرعا جاتادى. وندا «ەرىكتى تاسقالاۋشىلاردىڭ» شەبەرحاناسىن رەسەيگە كەلگەن اعىلشىندار اشتى دەلىنەدى.
اتالعان عاسىردىڭ 50-ءىنشى جىلدارىنان باستاپ بۇل شارۋانى فرانتسۋزدار قولعا الىپتى. بۇل رەسەي اريستوكراتياسىنا ءپاريجدىڭ رۋحاني ىقپالى كۇشەيگەن كەزەڭ ەدى. پاتشا سارايىنان باستاپ بۇكىل اقسۇيەكتەر قاۋىمى فرانتسۋز تىلىندە سويلەدى. فرانتسۋز ادەبيەتى، ءداستۇرى مەن ءومىر سالتى قۇرمەتتەلدى. سانكت-پەتەربۋرگ ەكىنشى پاريجگە اينالعان سەكىلدەندى.
وسىنداي احۋالدى فرانتسيانىڭ لوجالارى بارىنشا پايدالانعانداي. ولار ءداستۇرلى لوجالاردى كوبەيتۋمەن شەكتەلمەي، كاسىبيلەندىرەدى. العاش رەت اسكەري لوجانىڭ شاڭىراعىن كوتەرەدى. بۇلاردىڭ ءبارى جەڭ ۇشىنان جالعاسا كەلە XVIII عاسىردىڭ 70-ءىنشى جىلدارى «ماسوندار وداعىن» قۇرعان.
الدە ەۋروپانىڭ يگى جاقسىلارىنا ەلىكتەۋ، الدە «ەرىكتى تاسقالاۋشىلاردىڭ» وي-يدەيالارى ۇناعان شىعار، ماسونداردىڭ قاتارىنا رەسەيدىڭ كورنەكتى ساياسي جانە رۋحاني قايراتكەرلەرى بىرتىندەپ قوسىلا باستايدى. سولاردىڭ كوشباسىندا يمپەراتور الەكساندر I تۇر. ەلدى 1801-1875 جىلدار ارالىعىندا بيلەپ-توستەگەن ول اسكەري لوجادا انت بەرىپتى. ال ونىڭ ءىزباسارى، يمپەراتور الەكساندر III «كوزگە كورىنبەيتىن بيلىك» ۇيىمىنا 1886 جىلى كوپەنگاگەندە دات كورولى حريستيان IX-دىڭ كەپىلدىگىمەن وتكەن. سالتاناتتى سوزىندە: «ماسون اعىمى نازار اۋدارۋعا تۇرارلىق، الايدا روسسياعا الىپ بارۋعا اسىقپاۋ كەرەك» – دەپتى.
وسى تۇستان باستاپ ماسون اتانعان ورىس زيالىلارى كىمدەر دەسەڭىزدەر، ولار: پۋشكين الەكساندر سەرگەەۆيچ، جازۋشى تۋرگەنەۆ الەكساندر يۆانوۆيچ، فيلوسوف، «فيلوسوفيالىق حاتتار» عىلىمي پايىمداردىڭ اۆتورى چااداەۆ پەتر ياكوۆلەۆيچ، كورنەكتى كومپوزيتور چايكوۆسكي نيكولاي ۆاسيلەۆيچ، رەسەي عىلىم اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتى (1818-1855), مەملەكەت قايراتكەرى ۋۆاروۆ سەرگەي سەمەنوۆيچ، داڭقتى قولباسشى، گەنەراليسسيمۋس سۋۆوروۆ الەكساندر ۆاسيلەۆيچ، اقىن، دەكابريستەر قوزعالىسىنىڭ قايراتكەرى رىلەەۆ كوندراتي فەدوروۆيچ، بەلگىلى سۋرەتشى رەريح نيكولاي كونستانتينوۆيچ، جازۋشى «پۋتشەستۆيە يز پەتەربۋرگا ۆ موسكۆۋ» كوركەم شىعارماسىنىڭ اۆتورى راديششەۆ الەكساندر نيكولاەۆيچ، ۇلى اقىننىڭ اكەسى پۋشكين سەرگەي لۆوۆيچ، نەميروۆيچ – دانچەنكو، اسا كورنەكتى اسكەرباسى، 1812 جىلعى وتان سوعىسىندا ورىس ارمياسىنىڭ باس قولباسشىسى بولعان كۋتۋزوۆ ميحايل يللاريونوۆيچ، اقىن، دەكابريست كيۋحەلبەككەر ۆيلگەلم كارلوۆيچ، ۋاقىتشا ۇكىمەتتىڭ پرەمەر-ءمينيسترى كەرەنسكي الەكساندر فەدوروۆيچ، سۋرەتشى، «پومپەيدىڭ سوڭعى كۇنى» كارتيناسىنىڭ اۆتورى بريۋللوۆ كارل پاۆلوۆيچ، تالانتتى شاحماتشى الەحين الەكساندر الەكساندروۆيچ.
«ماسون سوزدىگىندە» (237-بەت) دۇنيەجۇزى پرولەتارياتىنىڭ كوسەمى ۆلاديمير يليچ لەنيننىڭ دە ماسون بولعانىنا دالەل كەلتىرىلگەن. ول پاريجدەگى «سويۋز بەلۆيلليا» لوجاسىندا مۇشەلىككە ءوتىپتى. 1905 جىلى ۇلى فرانتسۋز لوجاسىنىڭ كىتابىنا ماسون بولعانىن راستاپ قول قويعانى تۋرالى دەرەك بار. ونى جۋرناليست ە.دەەۆا تاپقان.
لەنين كوممۋنيزم يدەياسىنا ءباسىبۇتىن بەرىلمەي تۇرعاندا ماسونداردىڭ اۋ-جايىن بايقاپ كورگىسى كەلگەنگە ۇقسايدى.
«ەرىكتى تاسقالاۋشىلار» جايلى ادەبيەتتەردە «كوزگە كورىنبەيتىن بيلىكتىڭ ەۋروپا مەن اقش-تاعى اتاقتىلاردىڭ دا ءىلتيپاتىنا يە بولعانىنا دالەل كوپ. ماسونداردىڭ ماقسات-مۇراتىنا ادال بولامىز دەپ انت بەرگەن كورولدەر دە بار، پرەزيدەنتتەر مەن قولباسىلار، مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرلەرى دە از ەمەس. اتاپ ايتساق، انگليانىڭ كورولى ەدۋارد VII 1868 جىلى ستوكگولمدە ماسون اتانىپتى. پرۋسسيا كورولى فريدريح II XVIII عاسىردىڭ 30-ىنشى جىلدارىندا ابەالوم لوجاسىنا مۇشە بولعان. كارى قۇرلىققا اسكەري ستراتەگ رەتىندە دە تانىلعان وعان ماسون وردەنىنىڭ جەلەپ-جەبەۋشىسى تيتۋلى بەرىلىپتى.
ال مەملەكەت باسشىلارى مەن ءىرى ساياسي قايراتكەرلەرگە كەلسەك، كەيبىرىن جوعارىدا ايتتىق. تولىقتىرا وتىرىپ تاعى دا ەسكە سالساق ارتىق بولماس.
اتاتۇرىك – بۇكىل تۇرىك تەكتەستەردىڭ ماقتانىشى، وسمان سۇلتاندارىنىڭ سوڭعى ۇرپاقتارى ابدەن تۇرالاتقان تۋرتسيانى قايتادان ەڭسەلى ەلگە اينالدىرعان، ساياسي-ەكونوميكالىق جانە رۋحاني رەفورمالاردى باتىل جۇرگىزگەن ۇلتجاندى قايراتكەر يتالياداعى «ۆوسستاۆشايا ماكەدونيا ي يستينا» لوجاسىنىڭ مۇشەسى بولىپتى.
دجوردج ۆاشينگتون – امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ ءبىرىنشى پرەزيدەنتى. جەتىجىلدىق سوعىس كەزىندە پولكوۆنيك شەنىن الىپ، بريتانيا كورولىنە جولداعان ءوتىنىشى قاناعاتتاندىرىلماۋىنا بايلانىستى كوتەرىلىسكە شىققان امەريكا اسكەرىنىڭ قولباسشىسى بولعان، 1787 جىلى قابىلداعان اقش كونستيتۋتسياسىن دايىنداۋعا اتسالىسقان، وعان اسا ماڭىزدى 10 تۇزەتۋ ەنگىزگەن، ەۋروپانىڭ ىشكى ماسەلەلەرىنە ارالاسپاۋدى ۇسىنعان تۇلعا. ۆيردجينيدەگى لوجانىڭ مۇشەلىگىنە وتەدى. حوللاند لوجاسىنىڭ قۇرمەتتى مۇشەسى دەگەن لاۋازىمى جانە بار.
ەندريۋ دجەكسون – امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ 7-ءىنشى پرەزيدەنتى، دەموكراتيالىق پارتيانىڭ نەگىزىن قالاعان. گەرمانيا لوجاسىنىڭ مۇشەسى. 1822-1824 جىلدارى تەننەسي ۇلى لوجاسىنىڭ ماستەرى.
ماك-كينلي ۋيليام – اقش-تىڭ 25-ءىنشى پرەزيدەنتى. سىڭىرگەن ەڭبەگىنە وراي سولتۇستىك امەريكاداعى 6196 مەتر ەڭ بيىك شىڭعا سونىڭ ەسىمى بەرىلگەن. 1865 جىلى حيراما لوجاسىنا انت بەرەدى.
رۋزۆەلت تەودار – امەريكا قۇراما شتاتتارىن 1901-1904 جىلدارى باسقارعان 26-ىنشى پرەزيدەنت. ۆاشينگتونداعى پەنتالپحا لوجاسىنىڭ قۇرمەتتى مۇشەسى.
رۋزۆەلت فرانكلين دەلانو – اقش-تىڭ 1933-1945 جىلدارداعى 92-ءىنشى پرەزيدەنتى. ساياسي قىزمەتىن، نيۋ-يورك شتاتىنىڭ سەناتورى، وسى شتاتتىڭ گۋبەرناتورى بولىپ باستاعان، داعدارىس كەزىندە كۇيزەلگەن حالىققا كومەك كورسەتۋ جۇيەسىن قۇرعان، ەلدى تۇيىقتان شىعارۋدىڭ جاڭا باعىتىن ۇسىنىپ، مەملەكەت، قارجى، ەكونوميكا جانە الەۋمەتتىك سالالاردى قامتىعان ءتيىمدى رەفورمانى ءساتتى جۇرگىزۋ ارقىلى امەريكانى قۋاتتى دەرجاۆاعا اينالدىرعان. 1932 جىلدان باستاپ ءتورت دۇركىن پرەزيدەنت بولىپ سايلانعان. 1943 جانە 1945 جىلدارى اقش، كسرو مەن ۇلىبريتانيا باسشىلارىنىڭ فاشيستىك گەرمانيامەن سوعىسقا بايلانىستى وتكەن تەگەران مەن قىرىمداعى كونفەرەنتسيالارىنا قاتىسىپ، قابىلدانعان شەشىمدەرىنە قول قويعان ونىڭ ەسىمىن الەم ەلدەرى كۇنى بۇگىنگە دەيىن قۇرمەتتەيدى. وسى قايراتكەر 1911 جىلدان ماسونداردىڭ قاتارىنا قوسىلىپتى. ۆاشينگتونداعى ستانسبۋرگ لوجاسىنىڭ قۇرمەتتى مۇشەسى.
تافت ۋيليام گوۆارد – امەريكا قۇراما شتاتتارىنىڭ 27-ءىنشى پرەزيدەنتى. تەودار رۋزۆەلتتىڭ ۇسىنۋىمەن حالىق قولداعان، مونوپوليستەرگە قارسى زاڭدارىمەن ەستە قالعان ول 1909 جىلدان «ەرىكتى تاسقالاۋشىلاردىڭ» جاعىنا شىعىپتى.
گارري ترۋمەن – اقش-تىڭ 33-ءىنشى پرەزيدەنتى. «ناتسيزم مەن ءفاشيزمدى جەڭدىك، ەندىگى الەمگە كوممۋنيزمنىڭ قاتەرى ءتونىپ تۇر» دەگەن، كەڭەس وداعىنىڭ ەۋروپاعا ىقپالىن السىرەتۋگە بار كۇشىن سالعان، ءستاليننىڭ قارسىلىعىنا قاراماستان بەرلينگە 2,5 ميلليون توننا ازىق-تۇلىك، جانارماي، باسقا دا اسا قاجەت زاتتاردى اۋە ارقىلى جەتكىزگەن، سۋتەگى بومباسىنىڭ جاسالۋىن جەدەلدەتكەن، اقش، ۇلىبريتانيا، فرانتسيا، يسپانيا، كانادا، بەلگيا، ليۋكسەمبۋرگ، نيدەرلانديا، يتاليا، پورتۋگاليا، دانيا، نورۆەگيا – ۇزىن سانى ون ەكى ەلدىڭ سولتۇستىك اتلانتيكالىق وداعىنىڭ (ناتو) قۇرىلۋىنا ۇيتقى بولعان ول ميسسۋري شتاتىنداعى بەلوندا ماسون لوجاسىنىڭ ۇلى ماستەرى اتانادى.
چەرچيلل ۋينستون لەونارد سپەنسەر – انگليانىڭ ەكى مارتە پرەمەر-ءمينيسترى. ونىڭ الدىندا ۇلىبريتانيانىڭ ساۋدا، ىشكى ىستەر، اسكەري-تەڭىز، اۆياتسيا، وتارلار ىستەرى، قارجى مينيسترلىكتەرىن اركەز باسقارعان، لوندوننىڭ دۇنيەجۇزى قارجى ورتالىعى رەتىندەگى بەدەلىن قالپىنا كەلتىرگەن، فاشيستىك گەرمانياعا قارسى سوعىستا تاباندىلىق كورسەتكەن، كەيىن كەڭەس وداعىنىڭ ەۋروپادان كەتۋى ءۇشىن بارىن سالعان، كارىقۇرلىق مەملەكەتتەرىن بىرىگۋگە شاقىرعان اسا كورنەكتى ساياساتكەر ءارى وراتور، تالانتتى جۋرناليست، 6 تومنان تۇراتىن «ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس»، 4 تومدىق «اعىلشىن ءتىلدى حالىقتاردىڭ تاريحى» ەڭبەكتەرىنىڭ اۆتورى. 1902 جىلى لوندون لوجاسىندا ماستەر دارەجەسىنە يە بولىپتى.
سالۆادار الەندە – ءچيليدىڭ پرەزيدەنتى. مەملەكەتتىك توڭكەرىس كەزىندە قازا تاپقان. ماسوندار قوزعالىسىنا ەرەكشە ەڭبەك سىڭىرگەندىكتەن پاريجدە ءوزى قۇرعان لوجاعا ەسىمى بەرىلگەن.
گاريبالدي دجۋزەپپە – يتاليانىڭ حالىق باتىرى، ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىسىنىڭ ۇيىمداستىرۋشىسى، ريم رەسپۋبليكاسى باسشىلارىنىڭ ءبىرى. پالەرمو ۇلى شىعىس لوجاسىنىڭ، يتاليا ماسوندارىنىڭ ۇلى ماستەرى. بۇعان قوسا يتاليادا اسا بەدەلدى مەمفيس ريتۋالىنىڭ ۇلى ماستەرى بولىپ سايلانعان.
نەلسون گوراتسيو – ادميرال، انگليانىڭ ۇلتتىق باتىرى. ابۋكير جانە ترافالگار شايقاستارىندا فرانتسيانىڭ تەڭىز فلوتىن تالقانداعان. يورك بىرىككەن لوجاسىنىڭ مۇشەسى.
بوليۆار سيمون – لاتىن امەريكاسىنىڭ كورنەكتى ساياسي قايراتكەرى. كولۋمبيا جانە بوليۆيا مەملەكەتتەرىنىڭ نەگىزىن قالاعان. ميرونداداعى ۇلى امەريكا وداعىندا ماسونداردىڭ قاتارىنا وتەدى. ۆەنەسۋەلانىڭ ۇلى لوجاسىن قۇرعان.
ح ح ح
ءبىزدىڭ قولىمىزعا تۇسكەن دەرەكتەردەگى مەملەكەت باسشىلارى وسىلار. XX جانە XXI عاسىرلاردا بۇلاردىڭ قاتارى تولىققانى داۋسىز. ءبىر كەزدەرى ولاردىڭ دا ەسىمدەرى بەلگىلى بولار.
«ەرىكتى تاسقالاۋشىلاردىڭ» وي-يدەيالارىنا تەرىس قارامايتىنداردىڭ اراسىندا دارىندى قالامگەرلەر مەن ونەر ادامدارى دا بار ەكەنىن ورىس لوجالارى جايلى بايانداعاندا ايتقانبىز. پۋشكين، تۋرگەنەۆ، چايكوۆسكي جانە باسقالارىنىڭ ەسىمدەرىن اتادىق. بۇلاردىڭ ەۋروپا مەن اقش-تاعى ارىپتەستەرى از ەمەس. شىعارمالارى ادامزاتتىڭ رۋحاني قۇندىلىعىنا اينالعان موتسارت ۆولفگانگ امادەي، بەتحوۆەن ليۋدۆيگ، بەرنس روبەرت، ۆالتەر (ماري ارۋە), گەتە يوگانن ۆولفگانگ، ارتۋر كونان دويل، كيپلينگ رەديارد جوزەۆ، لەسسينگ گوتحولد ەفرايم، ەجەن پوتە، سەن-سيمون كلود انري دە رۋۆرۋا، مارك تۆەن، ۋايلد وسكار مارتەبەلى ماسوندار.
ح ح ح
جاھان جاقسىلارىنىڭ بۇيرەگى بۇرعان ماسون اعىمىنىڭ تاريحى ءار جەردە ءارتۇرلى باياندالعان. كوپشىلىگىندە اڭىزداندىرىلعان. تىم ارىدەن باستاپ ادام اتاعا بارىپ تىرەيدى. ونى جەردەگى العاشقى قۇرىلىسشى دەپ دارىپتەيدى، ەگيپەت پيراميدالارىندا سونىڭ قولتاڭباسى بار ەكەنىنە يلاندىرماق بولادى.
تاعى ءبىر باياندا العاشقى ماسوندار ەگيپەت اۋليەلەرىمەن دە ءتىل تابىسقان دەلىنەدى، سولومون حرامىن سالۋعا قاتىسسا كەرەك.
ال شىن مانىندە «ەرىكتى تاسقالاۋشىلاردىڭ» تاريحى ورتا عاسىردان باستالادى. ماسونداردىڭ لوجاسى قۇرىلىس شەبەرلەرىنىڭ وداعى تۇرىندە پايدا بولىپ، بىرتە-بىرتە جاڭا وي-يدەيالاردى ىزدەگەن زيالىلاردىڭ وشاعىنا اينالعان ولار وزدەرىن تاۋەلسىز، ەركىن ينتەللەكتۋالدار رەتىندە سەزىندى. بارلىق اڭگىمەلەر، پىكىر الماسۋلار مەن جىيىندار سىرت كوزدەردەن تىس جەردە، نەگىزىنەن لوجا اتالىپ كەتكەن شەبەرحانالاردا وتكىزىلدى. مۇنداي باسقوسۋلاردى ۇيىمداستىرىپ باسقاراتىن تۇراقتى جەتەكشى سايلاندى. ول «ماستەر» دەپ اتالىپ، ەكى نادزيراتەل كومەكشىلەردىڭ مىندەتىن اتقاردى.
قانداي دا ءبىر ۇيىمنىڭ ماقساتى مەن قىزمەتىن بەينەلەيتىن ءداستۇرلى بەلگىلەرى بولاتىنى سەكىلدى ماسوندار دا ءتول سيمۆولدارىن تاڭدادى. قۇرىلىسشىلاردىڭ قۇرال-جابدىقتارىن: تسيركۋل، تىكبۇرىش، بالعا، كەسكىش پەن سىزعىشتى گەربكە اينالدىردى.
XVII عاسىردا ف. بەكون، باسقا دا ويشىلدار ماسون لوجالارى ارقىلى عىلىمدى شىركەۋدىڭ قاساڭ دوگمالارىنان ازات ەتۋدىڭ جولدارىن تالقىلاپ، جۇزەگە اسىرۋعا تالپىندى. ادامنىڭ ىشكى بوستاندىعى مەن ار-نامىسى، رۋحاني ازاتتىق ماسەلەلەرى ءجيى قوزعالدى. الەۋمەتتىك رەفورمالار جاساۋدىڭ قاجەتتىگى، ادامزاتتىڭ ءومىرى مەن تۇرمىسىن ءبىلىم، تاربيە، مورال ارقىلى جاقسارتىپ، ادامداردىڭ دۇنيەجۇزىلىك باۋىرلاستىعىن قۇرۋ جونىندە ءسوز قوزعالدى. ءمىنسىز مەملەكەت پەن بارشاعا جايلى قوعامدىق قۇرىلىس، ءادىل بيلىك تۋرالى كوركەم-پۋبليتسيستيكالىق شىعارمالار جازىلدى. ەۋروپانىڭ، ونىڭ ىشىندە انگليانىڭ الدىڭعى قاتارلى ينتەلليگەنتسياسى سولاردى تالداپ، جاڭا يدەيالار تۇلەتتى.
قاراپ وتىرساڭىز، ماسون لوجالارى سول تۇستا پروگرەسسيۆتى كوزقاراستاردىڭ بەدەلدى اۋديتورياسىنا اينالعان. ال مۇنداي ورتانىڭ ويلى ادامى تارتىپ تۇراتىنى بەلگىلى. اتاقتىلار مەن دارىندىلاردىڭ «ەرىكتى تاسقالاۋشىلارعا» پەيىل بەرۋىنىڭ سىرى وسىندا.
ۋاقىت وتە كەلە سولارعا ەرىپ بانكيرلەر، پومەششيكتەر مەن دۆورياندار، كوممەرسانتتار كەلە باستادى. ءبارى وڭاشادا بيلىكتىڭ كەم-كەتىگىن جىلىكتەپ «ىشتەرىن تارقاتتى».
وي-كوزقاراس اشىق ايتىلاتىن مۇنداي وتىرىستاردا ايتىس-تارتىس بولماي قويمايدى. قايشىلاسقانداردى ءبىتىستىرىپ، تورەلىك ايتاتىن بەدەلدىلەر قاجەت. وسىعان وراي لوجالاردا تۇراقتى جۇمىس ىستەيتىن وراتور جانە سەكرەتار قىزمەتتەرى تاعايىندالدى. سولاردى، لوجانىڭ باسقا دا ءىس-شارالارىن قارجىلاي قولداۋ ءۇشىن مۇشەلەردەن جارنا الىندى. قالتالىلار قايىرىمدىلىق اكتسيالارىنا دەپ قوماقتى اقشا بەرىپ تۇردى. بۇل بىرتە-بىرتە داستۇرگە اينالدى.
ەلدەگى وزىق ويلىلاردىڭ مارتەبەلى شاڭىراعى اتانعان جەردە ءبارى جۇيەلى بولۋعا ءتيىس. XVII عاسىردىڭ العاشقى ونجىلدىعىندا لوجانىڭ مۇشەلەرىنە پاسپورت بەرىلىپ، جەكە ءىس-قاعازى تولتىرىلاتىن بولدى. سىڭىرگەن ەڭبەگى مەن بىلىمىنە سايكەس اتاق-دارەجە بەلگىلەندى. ونىڭ دەڭگەيى گرادۋستارمەن انىقتالدى. ماسەلەن، «يزبراننيك يستينى» دارەجەسى 14-ءىنشى، «يزبراننيك پەرينتيانا» – 6-ىنشى، «يزبراننيك پياتنيتسى» – 7-ءىنشى، «يزبراننيك سۆەتا» – 11-ءىنشى گرادۋسقا سايكەس كەلەدى.
مۇنىمەن بىرگە ءار ءراسىمنىڭ (ريتۋالدىڭ) ءتۇرلى دارەجەلى ينسپەكتورلارى بار. ۇلى باس ينسپەكتور – مەكسيكا ءراسىمىنىڭ، وردەننىڭ ۇلى باس ءامىرشىسى – مەمفيس ءراسىمىنىڭ شەبەرلەرى.
جوعارعى ورگان – اسسامبلەيا. ول جىلىنا ءبىر رەت شاقىرىلادى. ۇلتتىق ماسون وردەندەرىنىڭ جەتەكشىلەرى مەن لوجالاردىڭ وكىلدەرى جينالىپ، كونستيتۋتسياعا ۇسىنىلعان وزگەرىستەردى تالقىلايدى. ۇلى ماستەردى سايلايدى.
ون ەكى ايدان سوڭ مىندەتتى تۇردە وتكىزىلەتىن بانكەتتىڭ دە ەلەۋلى ماڭىزى بار. وندا ەركىن اڭگىمە ۇستىندە ماسونداردىڭ الدىنا قويىلعان ماقسات-مۇراتتاردىڭ ورىندالۋىنا لايىقتى ۇلەس قوسقاندار ماداقتالىپ، قۇرمەت كورسەتىلەدى. «ۇلى لوجا مەن ونىڭ ۇلى ماستەرى ءۇشىن!»، «ماسوندار ءومىر ءسۇرىپ جاتقان مەملەكەت ءۇشىن!»، «باسىنا ءىس تۇسكەن بارلىق «ەرىكتى تاسقالاۋشىلار ءۇشىن!» توست كوتەرىلەدى.
ماسونداردىڭ قول الىسقاندا، سويلەسكەندە ءبىر-ءبىرىن ايتپاي بىلەتىن بەلگىلەرى بار. ول قۇپيا.
«ەرىكتى تاسقالاۋشىلار» الەمنىڭ ۇلى ارحيتەكتورىن قالاي قۇرمەتتەسە، وزدەرى ايقىنداعان رۋحاني قۇندىلىقتاردى دا سولاي قادىرلەيدى.
قاسيەتتى دەلىنەتىن قۇندىلىقتاردىڭ ءبىرى جانە بىرەگەيى – اقيقات. ونى ىزدەۋ ماسون باۋىرلاستىعىنىڭ ايرىقشا مىندەتى. سوعان بۇكىل عۇمىرىن ارنايدى.
ەكىنشى قۇندىلىق – ءوزارا قۇرمەت. «ەرىكتى تاسقالاۋشىلار» بارلىق ۋاقىتتا ءبىر-ءبىرىن سىيلاپ، ارداقتاۋعا ءتيىس.
ءۇشىنشى قۇندىلىق – قايىرىمدىلىق. الدەقانداي سەبەپپەن قينالعان ماسوندار مەن بارلىق ادامعا قول ۇشىن بەرۋ پارىز.
«كوزگە كورىنبەيتىن بيلىكتىڭ» ءتول كالەندارى بار. اعىلشىن، فرانتسۋز جانە نەمىس لوجالارى ماسون اعىمىنىڭ پايدا بولعان كەزىن بيبليامەن ۇيلەستىرۋ ءۇشىن الەمنىڭ جاراتىلۋ مەرزىمىن تاڭداعان. ونى «اقيقات عالام جىلى» (گود يستيننوگو سۆەتا) دەپ اتايدى. XVII عاسىردا ءبۇل جىلدى حريستوس تۋعانعا دەيىنگى 4000-ىنشى جىلعا تەڭەگەن.
بارلىق لوجالار مەن ولاردىڭ مۇشەلەرى كونستيتۋتسيانىڭ تالاپتارىن ەرەكشە قۇلشىنىسپەن.ورىنداۋعا ءتيىس. ول ماسون وردەنىنىڭ فيلوسوفيالىق جانە ۇيىمدىق پرينتسيپتەرى ايقىندالعان نەگىزگى زاڭى. العاشقى كونستيتۋتسيانى 1723 جىلى پرەسۆيتەريان پاستورى، ءدىن دوكتورى دجەيمس اندەرسون جازعان. سودان بەرى كۇشىندە.
العاشقى ەرەجەدە قۇداي ەسكە الىنادى. «ءوزىنىڭ پارىزىنا سايكەس ماسون ادامگەرشىلىك زاڭدىلىقتارىنا جۇگىنۋگە مىندەتتى. ول ەگەر ۇلى ماستەردىڭ ۋاعىزىن دۇرىس تۇسىنسە، ەشقاشاندا كوزسىز قۇدايشىل دا، شەكتەن شىققان يمانسىز دا بولمايدى. كونە زامانداردان بەرى ماسوندار قالىپتاسقان جاعدايعا بايلانىستى بەلگىلى ءبىر مەملەكەت پەن حالىقتىڭ ءدىنىن ۇستانسا، بۇگىندە تۇپكىلىكتى تاڭداۋدى ءوزىنىڭ ەركىندە قالدىرا وتىرىپ، ادامزاتتىڭ باسىم بولىگى ۇيىعان دىنگە پەيىل بەرگەن ءجون.
باسقاشا سوزبەن ايتقاندا «قايىرىمدى جانە شىنشىل، ار-ۇياتىن جوعارى قوياتىن، پاراساتتى دا اقىلدى كوپپەن بىرگە بولعان ابزال» – دەلىنەدى.
ەكىنشى ەرەجە ماسوندار مەن مەملەكەتتىڭ اراقاتىناسىنا ارنالعان: «ەرىكتى تاسقالاۋشى» قاي جەردە ءومىر سۇرسە دە، قانداي جۇمىس اتقارسا دا بەيبىتشىلىك پەن حالىقتىڭ ەرىك-جىگەرىنە قارسى ارانداۋلاردان اۋلاق بولۋعا ءتيىس. جوعارعى بيلىكتىڭ الدىنداعى مىندەتتەرىن ۇمىتپاۋى كەرەك. ەگەر ماسون باۋىرلاردىڭ ءبىرى مەملەكەتكە قارسى ارەكەتتەرگە بارسا، ونى جەلىكتىرمەڭدەر، باقىتسىز بايعۇس دەپ مۇسىركەڭدەر، لوجادان دا قۋماڭدار، باۋىرمالدىق انتىنا ادالدىق رەتىندە قۇپتاماۋمەن شەكتەلىڭدەر».
كونستيتۋتسيادا ۇلتتىق ماسەلەلەر دە قامتىلعان. ماسوندار وزدەرىنىڭ جەكە باسىنىڭ نارازىلىعى مەن الدەكىمدەرگە وشپەندىلىگىن لوجادا كوتەرۋگە تيىم سالىنعان. ەگەر مۇنداي وكپە-رەنىش دىندەر مەن حالىقتارعا قاتىستى تۇتانسا، مۇلدە قابىلدانبايدى. ويتكەنى «ەرىكتى تاسقالاۋشىلار» جالپىعا ورتاق ءدىن مەن بارلىق حالىققا قىزمەت ەتەدى، ەشكىمدى ءبولىپ-جارمايدى، داستۇرلەر مەن تىلدەردى دە الالامايدى.
وسىلايشا ادامزاتتى باۋىرىنا باسۋدى مۇرات ەتكەن ماسونداردىڭ اۋليەسى – يوانن كرەستيتەل. ول – يۋدەي سۆياششەننيگى زاحاريا مەن ەليزاۆەتتىڭ ۇلى، دەۆا ماريانىڭ جيەنى. يسۋس حريستوستان التى اي بۇرىن تۋعان. حالىق جارىق دۇنيەگە كەلەتىن ءساتىن توسىپ، يوردان وزەنىنىڭ سۋىندا شوقىندىرادى. سوعان وراي سۋمەن تازارتۋ ءداستۇرىن قالىپتاستىرعان، سۇلۋلىققا، يدەال مەن ابسوليۋتكە جول اشقان قاسيەت يەسى رەتىندە دارىپتەلەدى.
يوانن كرەستيتەلدىڭ تۋعان كۇنى – 24-ماۋسىم ماسونداردىڭ باستى مەيرامى. سول كۇنى، 1717 جىلى لوندونداعى ءتورت ءىرى لوجا قوسىلىپ، انگليانىڭ ۇلى لوجاسىن قۇردى.
باعزىدان كەلە جاتقان سەنىم بويىنشا وسى كۇنى كۇن ەرەكشە نۇرلانادى. ادامزاتتى، بۇكىل جان-جانۋارلار الەمىن تازارتادى.
ماسوندار قاستەرلەيتىن قاسيەتتەر:
- ادامگەرشىلىك
- پاراساتتىلىق
- ءتوزىم
- ادىلدىك
- بەرىكتىك
- ەرلىك
- مەيىرىمدىلىك
- قايىرىمدىلىق
- ماحاببات
- ءۇمىت
- ادالدىق
- سەنىم
- اقىل
- دانالىق
- جاتسىنباۋ
اۋىزشا قاۋەسەتكە قۇلاق تۇرسەك، كەڭسە وداعىنان ءبولىنىپ شىققان تۇركى تىلدەس ەلدەردىڭ ساياسي-شىعارماشىلىق ەليتاسى بىرەن-سارانداپ ماسونداردىڭ قاتارىنا قوسىلعانداي. كىم ءبىلسىن، قۇرلىقتار قات-قابات ارالاسقان زاماندا وزگەلەردىڭ رۋحاني قۇندىلىقتار تۇگىلى سوراقىلىقتارىن دا جاتسىنباي بولدىق قوي.
سوڭى...
الدان سمايىل،
جازۋشى، قر مەملەكەتتىڭ سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى
Abai.kz
