جاڭا ءالىپبيدىڭ قۇرامىندا w, c, ح ارىپتەرى جوق. W ءارپى اعىلشىن الىپبيىندە داۋىسسىز [ۋ] دىبىسىن بەرەدى، بىراق سونداي-اق، داۋىستىلاردى بەرەتىن قوسار تاڭبالاردىڭ ىشىندە قولدانىلادى. كەز كەلگەن داۋىستىنىڭ الدىندا [ۋ] بولىپ وقىلادى، مىسالى، west, winner, r ارپىمەن بىرگە ءسوز باسىندا كەلسە، وقىلمايدى، مىسالى wrong, write, ال aw, ew, ow ديگرافىنىڭ قۇرامىندا «دىبىسى وشەدى»، ھ ارپىمەن ديگراف قۇرسا، بىردە [ۋ] بولىپ وقىلادى، بىردە تاعى «ءۇنى وشەدى». ول لاتىننىڭ تۇپنۇسقا الىپبيىندەگى u ارپىمەن جارىسىپ تا قولدانىلعان، مىسالى،  flour/flower, guard/ward ي suede/Swede. بىراق ماعىناسى باسقا سوزدەر جاسالادى. ياعني u ءارپىنىڭ بەرەتىن دىبىسىنا ۇقساس بولعاندىقتان، بۇل ءارىپتىڭ قىزمەتى كەيدە ارتىقتىق ەتكەن. ەندەشە قازاق الىپبيىندە دە u ارپىمەن بىرگە جارىستىرماي، w ءارپىن الۋدىڭ قاجەتى جوق. 

سول سياقتى س، ح ارىپتەرىنىڭ دە باسى ارتىق بولادى. الىپبيگە ءبىر [ۋ] دىبىسىن بەرەتىن w\u ارىپتەرىن، ودان قالىپ [c] دىبىسىن تاڭبالايتىن س\s ارىپتەرىن، وىنڭ ۇستىنە [ھ] دىبىسىن تاڭبالايتىن ھ\ح ارىپتەرىن جيناساق، «جوق جەردەن» «پروبلەما تابامىز». بۇگىنگى كيريل جازۋىنىڭ وزىندە ق، ھ جانە ح ارىپتەرىنىڭ قايسىسىن تاڭدارىمىزدى بىلمەي وتىراتىنىمىزدى ەسكە الايىق. ءحالى مە، قالى مە، حوش پا، قوش پا، گاۋحار ما، گاۋھار ما ەدى، جيحانگەر مە، جيھانگەر مە، داستارحان با، داستارھان با، داستارقان با، راحمەت پە، راقمەت پە؟ بۇل تاڭداۋ قۇر بوسقا ويلانۋ، ءمانسىز، تەككە قويىلاتىن سۇراق بولاتىن. سەبەبى قازىرگى قازاق جازۋىنداعى ح مەن ھ ارىپتەرىنىڭ فونولوگيالىق ايىرماشىلىعى، ياعني ەكى دىبىستىڭ ءسوز ماعىناسىن ايىراتىن ەرەكشەلىگى جوق. گاۋحار دەپ تە، گاۋھار دەپ تە، جيحانگەر، جيھانگەر دەپ جازساڭىز دا، ءمانى بىرەۋ بولاتىن. سوندىقتان بۇل تاڭداۋ ءمانسىز ەدى دە، جازۋدا ءتىپتى اركىم قالاۋىنشا جازىپ كەتە بەرەتىن. ءسوز ماعىناسىن اجىراتۋدا ح، ھ مەن ق ارىپتەرىنىڭ اراسىندا پارىق بار ەدى. مىسالى، حوش ءيىس، قوش كەلۋ، حان كوتەرۋ، قان جىلاۋ دەگەن سياقتى. سول سەبەپتى جاڭا جازۋدا ھ ءارپى قالدىرىلدى.   

ال الىپبيگە س ءارپىن الساق، ول قاي دىبىستى تاڭبالاماق؟ تسيرك، تسەمەنت سياقتى سوزدەردەگى تس ءارپى جاڭا الىپبيدە s ارپىمەن جازىلاتىن بولسا (sirk, sement), مىنا س ارپىمەن قانداي سوزدەردى جازباقپىز؟ س-مەن جازامىز با، الدە S-مەن جازامىز با دەپ تاعى ويلانامىز با؟ الساق، وسى كەزگە دەيىن تىلىمىزگە ورىس ءتىلى ارقىلى ەنىپ كەتكەن تەرمين سوزدەردى جازايىق دەپ الامىز. كەرەك قىلساق، قازىرگى كيريل سانامەن ويلايتىن ءوزىمىزدى عانا ويلاپ، كەرەك قىلامىز. ال ودان   كەيىن بۇل ءارىپتىڭ قىزمەتى بولمايدى. تەك جاڭادان كىرمە ءسوز كىرگەن سايىن قاي ارىپپەن الامىز دەپ، باس قاتىرۋ ءۇشىن الامىز. سەبەبى ول كەزدە ءبىزدىڭ كەلەسى ۇرپاقتىڭ ساناسىنان ەكىنشى شەت ءتىلى بولىپ قالاتىن – ورىس ءتىلىنىڭ تس-ءسىنىڭ بەينەسى وشەدى. الايدا...

رەسمي قۇجات، ىسقاعازداردا برەند، كومپانيا اتاۋلارى تۇپنۇسقاسى ساقتالىپ، كوشىرىلىپ جازىلاتىندىقتان قۇرامىنداعى C, W, Y, X ارىپتەرى  جازىلا بەرەدى. مىسالى، Coco-cola كومپانياسىنىڭ پرەزيدەنتى، Windows10 وپەراتسيالىق جۇيەسى، «Toyota-نىڭ باسقارۋ قاعيدالارى» دەگەن سياقتى.

قۇرالاي كۇدەرينوۆا، 

ا.بايۇرسىنۇلى اتىنداعى ءتىل ءبىلىمى ينستيتۋتىنىڭ باس عىلىمي قىزمەتكەرى، ف.ع.د.

Abai.kz