سەنات دەپۋتاتتارى ۇكىمەت باسشىسى اسقار مامينگە الاش قوزعالىسىنىڭ رۋحاني كوسەمى احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ 150 جىلدىق مەرەيتويىن يۋنەسكو كولەمىندە اتاپ ءوتۋدى ۇسىنىپ، دەپۋتاتتىق ساۋال جولدادى. 

سەناتورلاردىڭ ايتۋىنشا، ۇلت ۇستازىنىڭ مەرەيتويىنا وراي، بىرقاتار ماڭىزدى شارالار اتقارىلۋى ءتيىس.

- «ءبىز احمەت بايتۇرسىنوۆتىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىن زەرتتەۋگە ارنالعان عىلىمي كونفەرەنتسيالار مەن دوڭگەلەك ۇستەلدەر وتكىزۋ، وعان ەلوردادا جانە ءوزى قىزمەت ەتكەن قىزىلوردا، سەمەي، الماتى قالالارىندا ەسكەرتكىشتەر قويۋ قاجەت دەپ سانايمىز. سونداي-اق، سىزدەن قوستاناي وبلىسى اكىمدىگىنىڭ الدىنا احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ اۋىلىن اباتتاندىرۋ، وعان اپاراتىن جولداردى جوندەۋ تۋرالى تاپسىرما بەرۋىڭىزدى سۇرايمىز», - دەدى التىنبەك نۋحۇلى.

سونىمەن قاتار، احمەت بايتۇرسىنۇلىنا ارناپ دەرەكتى جانە كوركەم فيلمدەردى كوبىرەك ءتۇسىرۋ تۋرالى ۇسىنىس ايتىلدى.

ءبىز سەناتورلاردىڭ دەپۋتاتتىق ساۋالىن وقىرمان نازارىنا ۇسىنۋدى ءجون كوردىك...

«قۇرمەتتى اسقار ۇزاقبايۇلى!

بيىل ءتاۋ ەتەر تاۋەلسىزدىگىمىزگە 30 جىل. وسى ۇلىق مەرەكەنى مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقاەۆ تاعىلىمدىق ءمانى بار شارالارعا باسا نازار اۋدارىپ، ۇلت تاريحىندا وشپەس ءىز قالدىرعان تۇلعالاردىڭ ەڭبەگىن ناسيحاتتاۋدىڭ اسا ماڭىزدىلىعىنا دا توقتالدى. مىنە، وسى قاتاردا مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى، قازاق ءتىل ءبىلىمى مەن ادەبيەتتانۋىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى، الاش قوزعالىسىنىڭ رۋحاني كوسەمى، قازاق ءالىپبيىنىڭ تۇڭعىش رەفورماتورى، عۇلاما، ەل تاريحىندا وشپەس ءىز قالدىرعان ۇلت ۇستازى، حالقىمىزدىڭ ەڭ كورنەكتى تاريحي تۇلعالارىنىڭ ءبىرى ءارى بىرەگەيى ارداقتى احاڭ - احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ  150 جىلدىق مەرەيتويى تۇر.

وقۋ - ءبىلىم ازىعى، ءبىلىم - ىرىس قازىعى، ءبىلىمى تولىق مىڭدى جىعادى دەگەن قاعيداتتى تەمىرقازىق قىلىپ العان احمەت بايتۇرسىنۇلى - وسىدان تۋرا 100 جىل بۇرىن - وقۋ ءمينيسترى بولىپ، سان بۋىن قازاقتىڭ ساۋاتىن اشتى. الىپپەسى 1912-25 جىلدار ارالىعىندا 7 رەت قايتا باسىلىپ، ۇلتتى اعارتۋعا ۇزدىكسىز قىزمەت ەتتى.

احاڭنىڭ ءوز ءسوزى: «ۇلتتىڭ ساقتالۋىنا دا، جوعالۋىنا دا سەبەپ بولاتىن نارسەنىڭ ەڭ قۋاتتىسى – ءتىلى» - دەدى. «ءتىل-قۇرال» اتتى وقۋلىعى ارقىلى قازاق ءتىلىنىڭ تابيعاتى مەن قۇرىلىمىن ايقىنداپ، عىلىمي جۇيەسىن جاساپ، «قازاق ءتىل ءبىلىمىنىڭ اتاسى» اتاندى.

1913 جىلى ورىنبور قالاسىندا «قازاق» گازەتىنىڭ ۇيىمداستىرۋشىسى جانە تۇڭعىش رەداكتورى بولىپ، ۇلتتىق ءباسپاسوز مادەنيەتىن قالىپتاستىردى.

الاش قوزعالىسىنىڭ ساياسي كوسەمى - ءاليحان بوكەيحان بولسا، رۋحاني كوسەمى - احمەت بايتۇرسىنۇلى ەدى. الاش اۆتونومياسىن قۇرۋ جولىنداعى جانكەشتى ەڭبەكتەرى ارقىلى سانالى عۇمىرىن ۇلتتىق مۇددە جولىنا ارنادى.    وسىنشاما ۇشان-تەڭىز ەڭبەگى ۇلت جۇرەگىنىڭ تورىنەن ورىن الىپ، تۋعان حالقى «ۇلت ۇستازى»، «ۇلتتىڭ رۋحاني كوسەمى» دەپ ارداقتاپ ات بەردى. ۇستاز ەسىمىن ۇلىقتاۋ - تۇعىرلى تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ، ۇلتتىق قۇندىلىقتار مەن ۇلت مۇراتىنىڭ جۇزەگە اسىپ جاتقاندىعىنىڭ بەلگىسى. سوندىقتان احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ 150 جىلدىق مەرەيتويىن الەمدىك دەڭگەيدە تويلاۋ - ەلىمىزدىڭ الەمدىك ارەناداعى بەدەلىن ارتتىرادى. 

ۇلت ۇستازىنىڭ ءىزباسارلارى مۇحتار اۋەزوۆ، قانىش ساتباەۆ، الكەي مارعۇلان سياقتى عۇلامالاردىڭ 100 جىلدىق مەرەيتويلارى، كەشە عانا  سەرىكتەسى ءاليحان بوكەيحاننىڭ  150 جىلدىعى يۋنەسكو-نىڭ شەشىمىمەن دۇنيەجۇزىلىك دەڭگەيدە اتالىپ ءوتتى. وسىعان بايلانىستى جانە جوعارىدا ايتىلعانداردى ەسكەرە وتىرىپ، مىناداي  ۇسىنىستارعا توقتالماقشىمىز:

1. 2022 جىلدىڭ 5-ءشى قىركۇيەگىندە احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ 150 جىلدىعىن يۋنەسكو شەڭبەرىندە اتاپ ءوتۋ ءۇشىن ۇكىمەت ارنايى حاتتى دايىنداپ ءتيىستى جەرگە جىبەرىلۋىن قامتاماسىز ەتۋ;

2. رۋحاني كوسەم تۇلعاسىن ايشىقتاۋ ءۇشىن احاڭا ەلورداداعى كوشەسىنىڭ بويىنان ەڭسەلى ەسكەرتكىش تۇرعىزۋ. مۇنداي ساۋلەتتى ەسكەرتكىشتەر ءوزى قىزمەت جاساعان قىزىلوردا، سەمەي، الماتى قالالارىنان دا ورىن الۋى كەرەك.

3. كىندىك قانى تامعان قازىرگى احمەت بايتۇرسىنۇلى اتىنداعى اۋىلعا باراتىن جولدىڭ جوندەلۋى جانە اكەسى بايتۇرسىن مەن اعاسى قالي جاتقان بەيىتتە كەسەنە كوتەرۋ ماسەلەسىن، اۋىلدى اباتتاندىرۋ ارقىلى مۋزەي-ءۇيىن زاماناۋي قالىپقا كەلتىرۋدى قوستاناي وبلىسىنىڭ اكىمدىگىنە تاپسىرىپ، ناقتى مىندەتتەر قويۋ;

4. الاش ارداقتىسى تۋرالى دەرەكتى فيلمدەردى تولىقتىرىپ جاڭارتۋ جانە ۇلت ۇستازىنا ارناپ كوركەم فيلم ءتۇسىرۋ;

5. احمەتتانۋ سالاسىندا احاڭنىڭ كوپقىرلى ەڭبەكتەرىن الىس-جاقىن شەتەلدىك مۇراعاتتاردان جيناپ، جاڭادان كوپتومدىعىن شىعارۋ جانە حالىقارالىق عىلىمي-پراكتيكالىق كونفەرەنتسيالار ارقىلى عۇلامانىڭ عۇمىربايانى مەن شىعارمالارىن كەڭىنەن ناسيحاتتاۋدى قولعا الۋ.

ءسوز ورايىنا قاراي قۇلاعدار رەتىندە: ناۋرىز ايىنىڭ سوڭىندا سەنات قابىرعاسىندا ۇلتتىق قۇندىلىقتار تاقىرىبىندا كەڭ كولەمدە پارلامەنتتىك تىڭداۋ وتپەكشى. بۇل احاڭ اماناتىنا ادال ۇرپاقتىڭ تاعىلىم الار شاراسى بولماقشى.

«قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پارلامەنتى جانە ونىڭ دەپۋتاتتارىنىڭ مارتەبەسى تۋرالى» قازاقستان  رەسپۋبليكاسى  كونستيتۋتسيالىق زاڭىنىڭ 27-بابىنا سايكەس دەپۋتاتتىق ساۋالدى قاراۋ ناتيجەسى تۋرالى زاڭمەن بەلگىلەنگەن مەرزىمدە جازباشا جاۋاپ بەرۋىڭىزدى سۇرايمىز.

قۇرمەتپەن: ا. نۋحۇلى، ن.ءابدىروۆ، م.باقتيارۇلى، س.ايتپاەۆا، ب.جۇماعۇلوۆ، ن.ءجۇسىپ، س.كارپليۋك، ا.كۇرىشباەۆ، د.نوكەتاەۆا، ج.نۇرعاليەۆ»

ايتا كەتەيىك، احمەت بايتۇرسىنۇلى 1872 جىلى 5 قىركۇيەكتە قوستاناي وكرۋگى، تورعاي ۋەزى، توسىن بولىسىنىڭ 5-اۋىلىنا قاراستى سارتۇبەك ەلدى مەكەنىندە  دۇنيەگە كەلگەن. ول - ادەبيەت زەرتتەۋشى عالىم، تۇركىتانۋشى، پۋبليتسيست، پەداگوگ، اۋدارماشى، قوعام قايراتكەرى. قازاق حالقىنىڭ 20 عاسىردىڭ باسىنداعى ۇلت-ازاتتىق قوزعالىسى جەتەكشىلەرىنىڭ ءبىرى، مەملەكەت قايراتكەرى، اعارتۋشى، الاش-وردا وكىمەتىنىڭ مۇشەسى.

Abai.kz