بىلتىر رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن بولiنگەن قاراجاتتىڭ 13 ملرد. تەڭگەسi يگەرiلمەپتi. ول از دەسەڭiز، 52 ملرد. تەڭگە دەبيتورلىق قارىز بەن بىلتىر قارجىلىق داعدارىستىڭ الدىن الۋ ءۇشiن بولiنگەن 5 ملرد. تەڭگە تاعى بار. دەمەك، قاراجاتقا ءزارۋ الەۋمەتتiك-ەكونوميكالىق سالا 2008 جىلى 70 ملرد. تەڭگەدەن قاعىلدى. سوندا بiر جىلدىق بيۋدجەتتiڭ شەكەسiن قىزدىرا الماي جۇرگەن ۇكiمەت ءۇش جىلدىق بيۋدجەتتi قايتiپ يگەرمەك؟

بىلتىر رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن بولiنگەن قاراجاتتىڭ 13 ملرد. تەڭگەسi يگەرiلمەپتi. ول از دەسەڭiز، 52 ملرد. تەڭگە دەبيتورلىق قارىز بەن بىلتىر قارجىلىق داعدارىستىڭ الدىن الۋ ءۇشiن بولiنگەن 5 ملرد. تەڭگە تاعى بار. دەمەك، قاراجاتقا ءزارۋ الەۋمەتتiك-ەكونوميكالىق سالا 2008 جىلى 70 ملرد. تەڭگەدەن قاعىلدى. سوندا بiر جىلدىق بيۋدجەتتiڭ شەكەسiن قىزدىرا الماي جۇرگەن ۇكiمەت ءۇش جىلدىق بيۋدجەتتi قايتiپ يگەرمەك؟
وتكەن اپتادا ۇكiمەت دەپۋتاتتار الدىندا ەسەپ بەردi. رەسمي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، 2008 جىلى رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت كiرiسi – ۇلتتىق قورداعى قاراجاتتى قوسا ەسەپتەگەندە، 3,3 ترلن. تەڭگە، ال شىعىن كولەمi – 3,6 ترلن. تەڭگە. الەمدiك ەكونوميكالىق جانە قارجىلىق داعدارىستىڭ كەسiرiنەن شاعىن جانە ورتا كاسiپكەرلiكتiڭ قارقىنى باسەڭدەۋi سەبەپتi, سالىقتىڭ باستى ءتۇرi – قوسىمشا قۇن سالىعى مەن كورپوراتيۆتiك تابىس سالىعى ورىندالماعان. ەسەپ كوميتەتiنiڭ توراعاسى ءومiرحان وكسiكباەۆتىڭ مالiمدەۋiنشە، 2007 جىلى ەڭ iرi كومپانيالاردان تۇسەتiن پايدا ەداۋiر قىسقارعان. مىسالى، “قازاقمىس كورپوراتسياسى” جشس – 28,4 ملرد. تەڭگە، “كازتسينك” اق – 22,4 ملرد. تەڭگە، “قازاتومپروم” ۇاق – 27,1 ملرد. تەڭگە ت.ب. جالپى كولەمi – 573,8 ملرد. تەڭگە. قارجى تاپشىلىعىنىڭ كەسiرiنەن قىرۋار قارجىدان مەملەكەتتiك قازىنا قاعىلدى دەگەنمەن، بىلتىر بيۋدجەتكە “Kazakhmys PLC” ي “ENRC Pic” تاراپىنان 3 جارىم ملرد. تەڭگە كولەمiندە جوسپارلانباعان كiرiس كiرگەن. قر قارجى مينيسترi بولات جامiشەۆ اتالعان قاراجات ۇلىبريتانيا زاڭىنا سايكەس تولەنگەنiن ايتادى. سونداي-اق، “سامۇرىق-قازىنا” ۇلتتىق ءال-اۋقات قورىنان تۇسكەن قارجى 1,7 ەسەگە كوپ كورiنەدi. ال “قازاتومپرومنان” كەلگەن كiرiس 1,4 ملرد. تەڭگەگە جوعارى. سوعان قاراماستان، 2008 جىلعى بيۋدجەت توڭiرەگiندە وربiگەن كەلەڭسiزدiكتەر جەتەرلiك. ماسەلەن، “باستاپقىدا بەكiتiلگەن جوسپار 4,8 پايىزعا دەيiن قىسقارتىلسا دا بيۋدجەتتiڭ كiرiس بولiگi 1,5 پايىزعا ورىندالماعان، ال بۇل سوڭعى 10 جىلدا بولماعان جاعداي. ەگەر كiرiس بولiگiن ورىندالدى دەپ قاراستىراتىن بولساق، ول ۇلتتىق قوردان تۇسكەن 1 ترلن. تەڭگەدەن استام قاراجاتتىڭ ارقاسىندا جۇزەگە اسىرىلعان. دەمەك، بيۋدجەتكە تۇسكەن كiرiستiڭ قانشالىقتى ازايىپ كەتكەنiن اڭعارامىز” ء(و.وكسiكباەۆ). بىلتىر زاڭسىز جولمەن تiركەلiپ، پايدا تاپقان جالعان كاسiپورىندار دا بيۋدجەتكە كەسiرiن تيگiزگەن: سالىق ورگاندارىنىڭ قىزمەتكەرلەرi تەكسەرۋ جۇرگiزگەندە تولەنبەگەن مiندەتتi جانە باسقا دا سالىقتىڭ 63,5 پايىزى زاڭسىز كاسiپكەرلەردiڭ ۇلەسiنە تيگەن.
ۇكiمەت تاراپىنان شارالار قابىلدانىپ جاتقانىنا قاراماستان، وتاندىق شاعىن جانە ورتا كاسiپكەرلiكتiڭ وتە باياۋ دامۋى دا بيۋدجەتكە تۇسەتiن پايداعا كەدەرگi. وسىدان ەكi جىل بۇرىن 39,3 پايىز بولعان بيۋدجەتتەگi كاسiپكەرلiكتiڭ ۇلەسi, بىلتىر ءوسۋدiڭ ورنىنا، كەرiسiنشە، 2,2 پايىزعا (37,1%) كۇرت قىسقارىپتى. كەيبiر ساراپشىلار ۇستiمiزدەگi جىلدىڭ باسىندا بىلتىرعى كورسەتكiشكە قاراعاندا، 4 پايىزعا قىسقارعان ءجIو دەڭگەيi تومەندەۋiن ءالi جالعاستىرۋدا دەگەن پiكiردە. 2008 جىلدىڭ سوڭىنا قاراي قر ۇكiمەتiنiڭ 2009 جىلعا ارنالعان بيۋدجەتتi شۇعىل تۇردە قايتا قاراستىرۋى – وسىنىڭ ايعاعى. ءاپ دەگەندە 2,7 پايىزعا جوعارىلاتۋدى كوزدەگەن ءجIو كولەمi بيىل ۇكiمەتتiڭ بولجامى بويىنشا، 1 پايىزبەن شەكتەلمەك. ال ساۋدا بالانسىنىڭ جاعىمدى سالدوسى – 18,6 ملرد. دوللاردان 10,5 ملرد. دوللارعا دەيiن. قر ەكونوميكا جانە بيۋدجەتتiك جوسپارلاۋ مينيسترلiگiندەگiلەر ۇستiمiزدەگi جىلى سالىقتىق تولەمدەر دە جوسپارلانعان مەجەدەن 317 ملرد. تەڭگەگە از تۇسەتiنiن كولدەنەڭ تارتادى. بۇل بىلتىرعىمەن سالىستىرعاندا، 25 پايىزعا تومەن. ال بيۋدجەتتiڭ كiرiس پەن شىعىس بولiگiندەگi بولىمسىز ايىرماشىلىق – 668,5 ملرد. تەڭگە. بۇعان سەبەپ، پرەزيدەنتتiڭ تاپسىرماسى بويىنشا ەكونوميكالىق جانە قارجىلىق داعدارىسقا قارسى كۇرەس شارالارىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشiن قوسىمشا 297 ملرد. تەڭگە قاجەت كورiنەدi. جامiشەۆ 2008 جىلى ءجIو كولەمi 3,3-كە ءوستi دەيدi. الايدا، كەيبiر تاۋەلسiز ساراپشىلاردىڭ ەسەبi بويىنشا، بىلتىرعى ءجIو 3,3% ەمەس، 2,48%. بۇل 1999 جىلدان بەرگi ەڭ تومەن كورسەتكiش.
ۇكiمەت بيۋدجەت تاپشىلىعىن ۇلتتىق قوردان ءبولiنۋi تيiس كەپiلدiك قاراجاتتى 347,9 ملرد. تەڭگەدەن 320 ملرد. تەڭگەگە دەيiن قىسقارتۋ ارقىلى شەشۋدi قاراستىرۋدا. جامiشەۆ بىلتىرعى جانە بيىلعى بيۋدجەت تاپشىلىعىنىڭ 3,4 پايىزعا ء(جIو) ارتۋى ۇكiمەتتiك قارىزدىڭ كوبەيۋiنە ىقپال ەتكەنiن ايتادى. قازiرگi كەزدە مەملەكەتتiك قارىز بەن مەملەكەتتiك كەپiلدiك بەرگەن قارىز – 1 398 ترلن. تەڭگە. بۇل سوما ۇكiمەتتiڭ بيۋدجەت تاپشىلىعىن قارجىلاندىرۋعا قاتىستى ارەكەتiنەن قوردالانعان. تاۋەلسiز ساراپشىلار قاۋىمى قاراجاتتان قىسىلعان قازاق بيلiگi بiرiككەن اراب امiرلiكتەرiنەن نەمەسە حالىقارالىق قارجى قورىنان نەسيە الۋعا ءماجبۇر بولادى دەگەن پiكiردە. قوعامدى تولعانتقان ساۋالداردىڭ بiرi ءارi بiرەگەيi: بiر جىلدىق بيۋدجەتتiڭ شەكەسiن قىزدىرا الماي، قىرۋار قاراجاتتى ىسىراپ ەتكەن بيلiك ءۇش جىلدىق بيۋدجەتتi قايتiپ يگەرمەك؟

ءنازيا جويامەرگەنقىزى
«تۇركىستان» گازەتى» 2 شىلدە 2009 جىل