13 ناۋرىز كۇنى الماتى قالاسىنىڭ قىزىلتۋ ەلدى مەكەنىندە قازاقستان ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ قىزمەتكەرلەرى وتىرعان ان-26 ۇشاعى اپاتقا ۇشىرادى. اپات سالدارىنان 4 ادام قازا تاۋىپ، ەكى ادام اۋىر جاراقات الدى. بۇل تاۋەلسىز قازاقستان تاريحىنداعى العاشقى ۇشاق اپاتى ەمەس. ەسكى ۇشاقپەن اۋەگە كوتەرىلىپ، جەرگە تابىتپەن ورالعان وقيعالار جەتەرلىك. سولاردىڭ حرونيكاسىنا كوز جۇگىرتىپ كورەلىك.

ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنە تيەسىلى بولعان اپاتقا ۇشىراعان ان-26 ۇشاعى كسرو-دا قۇراستىرىلعان. ۇشاقتىڭ بۇل ءتۇرى 1969-1986 جىلدارى شىعارىلعان. جالپى جيىنتىعى 1403 دانا ۇشاق قۇراستىرىلىپتى. ياعني 1986 جىلى شىققان ۇشاقتىڭ وزىنە 35 جىل ۋاقىت بولعان.

اپاتقا ۇشىراعان Aن-26 ۇشاعى ان-24 ۇشاعىنىڭ موديفيكاتسيالانعان ءتۇرى رەتىندە كسرو-دا كەڭىنەن قولدانىلدى. الايدا بۇل ۇشاقتىڭ اپاتقا ۇشىراۋ ستاتيستيكاسى ادام شوشىتارلىق دەيگەيدە. قازىرگى ۋاقىتقا دەيىن الەمدە 170 ان-26 ۇشاعى اپاتقا ۇشىراپ، 1500-دەن استام ادام قازا تاپقان. ەڭ سوڭعى تىركەلگەن اپات 13 ناۋرىزداعى قىزىلتۋ ماڭىندا بولدى. اشىق دەرەككوزدەر قازاقستاندا 10 ان-26 ۇشاعى بار دەگەن دەرەكتەردى كەلتىرەدى. زاۋىتتان شىققان 1403 ۇشاقتىڭ 170 اپاتقا ۇشىراعانىن ەسكەرسەك، بۇل 12% دەگەندى بىلدىرەدى. ۇلكەن كورسەتكىش.

2012 جىلى 25 جەلتوقساندا شىمكەنت ماڭىندا قازاقستان ۇلتتىق كوميتەتىنە تيەسىلى تاعى ءبىر ۇشاق اپاتقا ۇشىرادى. ول ان-72 بولاتىن. اپات سالدارىنان ۇشاق بورتىندا بولعان 27 ادامنىڭ بارلىعى قازا تاپتى. Aن-72 ۇشاعى دا كەڭەستىك كەزەڭنىڭ قاڭسىعى سانالادى. 1982-1993 جىلدار ارالىعىندا شىعارىلعان. جالپى جيىنتىعى 193 ۇشاق قۇراستىرىلعان. وسى ۋاقىتقا دەيىن 10 ۇشاق اپاتقا ۇشىراپ، 40 ادام كوز جۇمعان. قازاقستاندا 2 Aن-72 ۇشاعى بار.

2015 جىلى جامبىل وبلىسىنىڭ «شاتىركول» كەنىشى ماڭىندا «قازاقمىس» قىزمەتكەرلەرى وتىرعان ان-2 ۇشاعى قۇلاپ، التى ادام كوز جۇمدى.

2016 جىلى «تامشىبۇلاق» جشس-عا تيەسىلى Aن-2 ۇشاعى الماتى وبلىسىنىڭ بەرەكە اۋىلى ماڭىندا اپاتقا ۇشىراپ، ءبىر ادام قازا تاپتى.

كسرو Aن-2 ۇشاقتارىن 1947-1992 جىلدارى شىعارعان، ال قىتاي ەلى 1957 جىلدان باستاپ «فونگ شۋ-2» اتتى اتاۋمەن ءالى كۇنگە دەيىن شىعارىپ كەلەدى. قازاقستاندا كەڭەستىك ان-2 ۇشاقتارى بار. وسى ۋاقىتقا دەيىن الەمدە 18 مىڭ ان-2 ۇشاعى قۇراستىرىلىپتى. الەمدە 750 ان-2 ۇشاعى اپاتقا ۇشىراپ، 805 ادام كوز جۇمعان. ۇشاق كوبىنە اۋىل شارۋاشىلىعىندا قولدانىلىپ كەلەدى.

2017 جىلى East Wing كومپانياسىنا تيەسىلى Aن-28 ۇشاعى اپاتقا ۇشىرادى.  الماتى – شىمكەنت باعىتىندا ۇشقان ۇشاقتىڭ ىشىندە بەس ادام بولاتىن، ولاردىڭ بارلىعى دا قازا تاپتى. ان-28 ۇشاعى 1983-1997 جىلدار ارالىعىندا شىعارىلعان. جالپى جيىنتىعى 198 ۇشاق قۇراستىرىلىپتى. ونىڭ 13 اپاتقا ۇشىراعان.

2008 جىلى جالاعاش ماڭىندا كوكتەمگى سۋ كوتەرىلۋ دەڭگەيىن تەكسەرۋ ماقساتىندا كوككە كوتەرىلگەن مي-8 تىكۇشاعى قۇلادى. تىكۇشاق بورتىنداعى بولعان 18 ادامنىڭ 5-ەۋى قازا تاپتى.

2009 جىلى 8 قىركۇيەكتە قازاقستان ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنە تيەسىلى مي-8 تىكۇشاعى قازاق-وزبەك شەكاراسىنىڭ ماڭىندا اپاتقا ۇشىراپ، 10 ادام كوز جۇمدى.

2019 جىلى 27 ناۋرىزدا جالاعاش ماڭىندا مي-8 تىكۇشاعى كەزەكتى مارتە اپاتقا ۇشىراپ، 13 ادام قازا تاپتى.

مي-8 تىكۇشاقتارى 1965 جىلدان باستاپ شىعارىلىپ كەلەدى، وسى ۋاقىتقا دەيىن 12 مىڭنان استام داناسى قۇراستىرىلعان. مي-8 ۇشاقتارى اسكەريلەردى تاسۋعا قولدانىلاتىندىقتان، ۇرىس دالاسىندا كوپ اتىپ تۇسىرىلگەن. مىسالى 1979-1989 جىلدارى بولعان اۋعانستانداعى سوعىستا كەڭەس اسكەرىنىڭ 40-بولىمشەسى 174 مي-8 تىكۇشاعىن جوعالتقان. ال جالپى سوعىس بارىسىندا قانشا تىكۇشاقتىق قۇلاتىلعانى بەلگىسىز.

قازاقستاننىڭ ازاماتتىق اۆياتسياسى مەن قاۋىپسىزدىك سالا ماماندارى كوبىنە كەڭەستىك كەزەڭنىڭ ۇشاقتارى مەن تىكۇشاقتارىن پايدالانىپ كەلەدى. ونىڭ سەبەبى دە تۇسىنىكتى. باسىم بولىگى كسرو-دان قالعان، ال كەيبىرىن رەسەيدەن وداقتاس ەل رەتىندە ساتىپ الادى. الايدا شىققانىنا قىرىق جىل بولعان كەڭەستىك قاڭسىقپەن قالايشا قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋگە بولادى؟ ازاماتتاردىڭ ءومىرىن، قاۋىپسىزدىگىن جارتى عاسىرلىق «ۇشاتىن تابىتقا» سەنىپ تاپسىرۋ قانشالىقتى دۇرىس؟!

قازاقستان جىلىنا قورعانىس سالاسىنا 2 ملرد دوللاردان ارتىق جۇمسايتىن ەل. مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك سالاسىنداعى ۇشاقتار مەن تىكۇشاقتاردى جاڭارتاتىن ءسات كەلدى ەمەس پە؟ كەڭەستىك كەزەڭنىڭ ۇشاقتارىن قانشا جوندەۋدەن وتكىزسە دە، ەسكىنىڭ اتى ەسكى ەكەنىن ەرمەكباەۆ باسقاراتىن مينيسترلىك قاشان تۇسىنەدى؟

اسحات قاسەنعالي

Abai.kz