ەستەرىڭىزدە بولسا، ناۋرىزدىڭ 23-ءشى جۇلدىزىندا الاشتىڭ ءاليحانىنىڭ ء(اليحان بوكەيحاننىڭ) جاڭا فوتوسۇگىرەتى تابىلعانىن حابارلاعان ەدىك. ەندى جانە ءبىر ءاليحاننىڭ – ءاليحان اعاەۆتىڭ ء(امىرحان تىلەۋماعامبەتوۆ) فوتوسى تابىلعانى بەلگىلى بوپ وتىر. بۇل تۋرالى الاشتانۋشى جۋرناليست سەرىكبول حاسان ءوزىنىڭ الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشاسىندا حابارلادى:

«الاش يدەولوگياسىن وزەكتى ەتۋ ىسىنە الاش قوزعالىسىنىڭ يدەيالارىن 1920-1930 جىلدارى استىرتىن جالعاستىرعان ونىڭ سوڭعى تولقىنىن زەرتتەپ-زەردەلەۋ دە كىرەدى. وكىنىشتىسى، بىزدە وسى كەزەڭگە قاتىستى قۇجاتتى دەرەك تىم از بولعاندىقتان جوعارىداعى تاقىرىپ بويىنشا كەشەندى زەرتتەۋ جۇرگىزىلمەي كەلەدى. سونىمەن بىرگە الاش يدەيالارىنىڭ ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندە اسكەري تۇتقىندار اراسىندا ءورىس الۋى، تۇركىستان لەگيونىندا جانە «الاش قوسىندارى” دەگەن جالپى اتپەن ارنايى قۇرىلعان ۇلتتىق اسكەري بولىمشەلەرگە يدەولوگيالىق تاعان بولىپ تارتىلۋىن اشۋ ءىسى دە كەمشىن. وسى ولقىلىقتىڭ ورنىن تولتىرۋ ماقساتىندا سوڭعى جىلدارى شومەلەدەن ينە، قۇمنان تۇيىرتپەك ىزدەگەندەي مەحنات تارتىپ كەلە جاتقان بەلگىلى ەسسەيست جازۋشى، الاشتانۋشى ماقسات ءتاج-مۇرات جۋىردا ماسكەۋدەگى رەسەي مەملەكەتتىك الەۋمەتتىك-ساياسي تاريح ارحيۆىنەن (رگاسپي) گەرمانيادا قۇرىلعان “الاش” باتالونىنىڭ كومانديرى ءاليحان اعاەۆتىڭ فوتوسۇگىرەتىن تاپتى».

زەرتتەۋشىنىڭ ايتۋىنشا، فوتوسۇگىرەت – ءامىرحان تىلەۋماعامبەتوۆ اقتوبە وبلىسىنداعى ويىل اۋدانىندا ەگىنشىلىك ءبولىمىنىڭ اعا اگرونومى قىزمەتىندە ءجۇرىپ، 1939 جىلى كومپارتيا قاتارىنا قابىلدانعان كەزدە بەرىلگەن پارتيالىق بيلەتتىڭ ەسەپتىك كارتوچكاسىنا جاپسىرىلعان قۇجاتتىق فوتو. زەرتتەۋشى ەسەپتىك كارتوچكانىڭ سكان نۇسقاسىن جانە پارتبيلەتتى تىركەۋ بلانكىسىنىڭ كسەروكوشىرمەسىن ماسكەۋ ارحيۆىنەن ەلەكتروندىق جولمەن الدىرتقان جانە سونىڭ الدىندا پودولسكىدەگى رەسەي فەدەراتسياسى قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ ورتالىق ارحيۆىنەن الدىرعان مۇراعاتتىق انىقتامادا كورسەتىلگەن پارتبيلەت ءنومىرىن ءبىلۋ الگى قۇجاتتاردى تابۋ ءىسىن كوپ جەڭىلدەتكەن.

– وتىرىككە ۇيىتۋدىڭ الەمدە بۇرىن بولىپ كورمەگەن اسا جەتىك ۇلگىسىن جاساعان كەڭەستىك ناسيحات تاريحقا «اعاەۆ» دەگەن اتپەن كىرگەن ءامىرحان تىلەۋماعامبەتوۆتى ءوزىنىڭ اقپاراتتىق فانتومىمەن ءبىرمويىن كۇيە جاعۋ ارقىلى اسا مەيىرىمسىز، قاتىگەز ادام رەتىندە كورسەتىپ، جەك (دەمون) رەتىندەگى جاعىمسىز وبرازىن جاساپ قويعان، – دەيدى ماقسات ءتاج-مۇرات. – ال مەن ون جىلدان اسا ۋاقىت بويى زەرتتەپ كەلە جاتقان بۇل تاريحي پەرسوناج ومىردە ونداي جاعىمسىز ادام بولماعان. ول – 1930-شى جىلدارى ورالدا، تاشكەنتتە ارنايى ءبىلىم العان العاشقى اگرونومدارىمىزدىڭ ءبىرى، الاششىل مۇعالىم-وقىتۋشىلاردان وقىعان كوزى اشىق، سارامجال، العىر ادام. ويىل-قوبدانىڭ تىڭ جاتقان جەرىنە تارى ەگۋدى ۇيىمداستىرۋ ءىسىنىڭ باسىندا تۇرعان، اتاقتى شىعاناق بەرسەۇلىنىڭ ءداندى داقىلدار بويىنشا دۇنيەجۇزىلىك رەكوردتار جاساۋىنا كەسەك ۇلەس قوسقان. قازاق كاۆالەريالىق پولكىنىڭ العاشقى كومانديرلەرىنىڭ ءبىرى. ول قىزمەت ەتكەن 44-ءشى كاۆالەريالىق ديۆيزيانىڭ 51-ءشى كاۆپولكىنىڭ كومانديرىنىڭ ورىنباسارى ابىلقايىر ءبايمولديننىڭ جازۋىنشا، پۋلەمەت ۆزۆودىنىڭ پوليترۋگى تىلەۋماعامبەتوۆ سوعىستىڭ العاشقى ايلارىندا ماسكەۋ تۇبىندە ۇلكەن ەرلىك كورسەتكەن. نەمىسكە تۇتقىنعا تۇسكەننەن كەيىن الاش كوسەمىنىڭ اتىمەن «ءاليحان اعاەۆ» دەگەن ەسىم الىپ، پولكوۆنيك گەلەن سياقتى ۆەرماحت قۇپيا قىزمەتىنىڭ باسشىلارىن الاش تۋى استىندا تاۋەلسىز قازاق ەلىن قۇرۋ تۋرالى يدەياعا يلاندىرا وتىرىپ، الدىمەن «الاش» بارلاۋ-ديۆەرسيالىق ايرىقشا توبىن (زوندەرۆەرباند), سوڭىرا بەرلين تۇبىندەگى ليۋككەنۆالدە قالاشىعىندا، كەيىن گەرتسوگوۆينانىڭ حرۆات، بوسناك مۇسىلماندار قونىستانعان موستار قالاسىندا قازاق پەن قىرعىز اسكەري تۇتقىندارىنان «الاش» باتالونىن جاساقتايدى. ارعى استىرتىن ويلارى ورىستان دا، نەمىستەن دە بوستان قازاق رەسپۋبليكاسىن قۇرۋ بولعان. تاريحتا مۇنى «ءۇشىنشى جول» دەيدى. ول ءۇشىن نەمىس كەڭەستى ەڭسەرگەن بويدا، الگى «الاش» اسكەري قۇراماسىن قازاق جەرىنە ءبىرىنشى قىلىپ كىرگىزىپ، ەل بيلىگىن وزدەرى قولعا الۋدى جوسپارلاعان. «مىنا دۇنيە تىرشىلىگىندە، دوستىم گوراتستسيو، ءبىزدىڭ دانىشپەندەردىڭ تۇسىنە دە كىرمەيتىن تالا-اي نارسە بار» دەگەن شەكسپير لۇعاتى وسى جەرگە ءدال... بىزگە اعاەۆ سياقتى قيلى تاعدىر يەلەرىن اقتاپ الۋدىڭ قاجەتى شامالى، سول سياقتى ولاردى قارالاپ تاپتاۋدا دا اباي بولۋىمىز كەرەك. بىزگە ازىراق ماقتانىپ، ازىراق قارالاپ، تاريحىمىزدىڭ 1930-1940-شى جىلدارىن ساياساتتاندىرماي، پالەنشەنى تۇگەنشەنىڭ اڭگىمەسىمەن تىرىلتە بەرمەي، ناقتى دالەل-دايەكپەن كوبىرەك زەرتتەۋ كەرەك. بۇل كەزەڭ تاريحىمىزدان جۇلىپ تاستالعان ءبىر بەت. وسى جىلدارى مىقتى ءبىر بۋىنىمىز سوعىستا ورىلىپ تۇسكەننەن كەيىن دە ءبىز بەلگە سوققان جىلانداي بولىپ قالعانبىز.

وسى جولدا، اربەردەسىن، «ول ويتكەن»، «ول بۇيتكەن» دەگەن قىرىق الۋان الىپقاشتىنىڭ تورەلىگىن دە بەرەتىن، شىندىعىن دا اشاتىن ەڭ سەنىمدى قازى – قۇجاتتى دەرەك. وسى ورايدا مەنى اعاەۆ سياقتى تۇلعالاردى ءوزىمىزدىڭ ارحيۆتەر الىگە دەيىن «نەلەۋ» تاقىرىپ كورىپ، ولارعا قاتىستى دەرەكتەردى قۇلىپ استىنان شىعارماۋى، ال بۇل جاعىنان، كەرىسىنشە، رەسەيلىك ارحيۆتەردىڭ قولجەتىمدىلىگى، اشىقتىعى، بەيتاراپ كوزقاراسى تاڭداندىرادى. قالاي دەسە دە، ورىستاردا ۇلتتىق تاريحقا ءبىرتۇتاس كوزقاراس – ۇلتتىق بىرتەكتىلىكتىڭ ولشەمى دەگەن ۇستانىم باسىمداۋ ءتارىزدى.

Abai.kz