قازاقستان ۇلتتىق ارناسىندا ەكى كۇن بويى كورسەتىلگەن «اباي» فيلمىنەن كۇتكەنىم كوپ ەدى... بولات ءابدىلمانوۆ سومداعان اباي رولىمەن باستالعانىن كورىپ، «ءاپ-بارەكەلدى!» دەپ قالعانىم دا راس. قازاقتىڭ ماڭدايىنا بىتكەن ۇلت ۇستازى اباي تۋرالى ايتۋ، كينو ءتۇسىرۋ، شىعارما جازۋ، سىناۋ وتە ۇلكەن ساقتىقتى قاجەت ەتەدى. ەلدىڭ اسىعا كۇتكەنى دە ۇرپاققا ۇلگى بولارلىق جاڭا قىرىن تاريحي نەگىزدەرگە سۇيەنە وتىرىپ كورسەتۋ عوي. مۇنداي تاريحي قۇندىلىق اسىعىپ، اپىل-عۇپىل ءتۇسىرۋدى كەشىرمەيدى. جيىرما جىلدان ارتىق  ۋاقىتىن سارپ ەتىپ جازعان م.اۋەزوۆتىڭ «اباي جولى» رومان-ەپوپەياسى وسى كۇنگە دەيىن سان قىرىنان جارقىراي كورىنىپ، سالماعىن جوعالتپاي كەلە جاتىر ەمەس پە؟

الدىمەن ءفيلمنىڭ باسىندا م.اۋەزوۆتىڭ «اباي جولى» رومانىنىڭ جەلىسى بويىنشا تۇسىرىلگەنى تۋرالى ايتۋ كەرەك ەدى. «اباي جولى» رومان-ەپوپەياسى تاريحي وقيعالارعا سۇيەنە وتىرىپ جازىلعان كوركەم شىعارما ەكەنىن ايتىپ ءجۇرمىز. «اباي» ءفيلمى دە جاڭا قىرىنان جاڭاشا، شىنايى كورىنۋ كەرەك ەدى. ءبىزدىڭ بۇل فيلمنەن  كۇتكەنىمىز، كەڭەس ءداۋىرىنىڭ زاڭىنان شىعا الماعان م.اۋەزوۆتىڭ ايتا الماي كەتكەن ابايى مەن ونىڭ زامانىنىڭ شىنايى تاريحي بەينەسىن كورۋ بولاتىن. ءساتى كەلىپ تۇرعان تاريحي قۇندى ءفيلمنىڭ العاشقى بەتاشارىن 14 جاسار قۇنانبايدى زەرە اجەسى جەتەكتەپ اپارىپ كەڭگىرباي بيدەن باتا الاتىن وقيعادان باستاۋ كەرەك ەدى. بۇكىل كينو جەلىسىنىڭ كوزى سوندا تۇر.

كينو جاس ابايدىڭ مەدىرەسەدەگى كورىنىسىنەن باستالادى.

سەمەيدەگى 14 مەدرەسەنىڭ ىشىندەگى وزگەشەلىگى – يسلام مەن تۇركى عىلىمي الەمىنە اسا ۇلكەن رەفورماتورلىق-جاديتتىك ءىلىمدى قالىپتاستىرعان عۇلاما شاھابۋددين مارجانيدىڭ اعارتۋشىلىق باعىتىن ۇستانعان احمەت-ريزا يمامنىڭ ەرەكشە عىلىمي ساۋاتتىلىعىن كورسەتۋ كەرەك ەدى. ەسكىشە كوزقاراسپەن قۇران سۇرەلەرىن جاتتاماعان بالانى ۇرىپ-سوعۋ دۇمشە مولداداردىڭ ءىسى. اباي ونداي دۇمشە مولدالاردان وقىعان جوق.

قۇنانباي اۋەلى ابايدى سەمەيدەگى عابدۋلجاپپار دەگەن مولداعا بەرىپ، ارتىنان احمەت-ريزا مەشىت-مەدىرەسەسىنە عىلىم جولىن تەرەڭدەتە وقىتاتىنىن ءبىلىپ،  سوندا اۋىستىرادى. شامامەن 1855-1858 جىلدارى ءدارىس العان ابايدىڭ ءۇش جىلدىڭ ىشىندە شىعىس تاريحى مەن فيلوسوفياسىن، بىرنەشە ءتىلدى مەڭگەرگەنىن كورسەتۋ ءجون ەدى. كەيىن اباي مەدرەسەدە العان ءبىلىمىن ەسىنە ساقتاپ، شاكىرتتەرى مەن بالالارىنا «بالەن كىتاپتىڭ بالەن بەتىندە» دەپ سىلتەمە بەرىپ وتىرعان.

قۇنانبايدىڭ وبرازى «اباي جولى» رومانىنداعى قاتىگەز، زورلىقشىل قۇنانباي بولىپ كورىنەدى. ومىردەگى قۇنانبايدىڭ شىنايى بەينەسىن اشۋ كينونىڭ باستى ماقساتى بولۋ كەرەك. ەل اراسىندا داۋلى سۇراق تۋدىرعان كوپتەگەن پىكىرلەرگە جاۋاپ تا وسى بولار ەدى.

العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ، قازاق ەلىنە ءبىلىمنىڭ ساۋلەسىن تاراتىپ، زامانداستارىنان وزا تۋعان، ادال، شىنشىل، باتىر، قايراتكەر قۇنانباي  ادامدىق پەن مەيىرىمگە ەمەس - قايشىلىققا، ارامزالىققا قاتال بولدى. قۇنانباي وبرازىن تاريحي دەرەكتەرگە سۇيەنە وتىرىپ اشقاندا، ەردىڭ - نامىسى، سەرتى، باتىلدىعى، جومارتتىعى، ۇلت سۇيەرلىگى اشىلار ەدى. ءوزى مەكەن ەتكەن شىڭعىستاۋدىڭ باۋرايىنان «ەسكى تام» دەگەن مەكتەپ اشىپ،  قولىنا كوزى اشىق، ساۋاتتى عابيتحان ەسىمدى تاتار مولداسىن ۇستاپ، ءوز بالالارىمەن بىرگە اۋىل بالالارىن دا وقىتقانى بارشاعا ايان. ابايدى سەمەيگە ءوزى ەرتىپ كەلىپ، حازىرەتتىڭ قولىنا تابىستاپ كەتكەنى دە بەلگىلى. اباي مەدرەسەدە تەك ءدىني ساۋاتتى ەمەس، دۇنيەنىڭ ءتىلىن كوپ وقىپ، اقىندىق باسپالداعى وسى جەردەن باستاۋ العانىن جەتكىزۋ كەرەك ەدى. ابايدىڭ ءوزى قاتارلاس شاكىرتتەرمەن سەمەي كوشەسىندە كەتىپ بارا جاتقاندا ايداۋىلداعى وزبەك سىنشىسىنىڭ ابايدى سىناۋىن كەلتىرگەندە كينو جارق ەتە تۇسەر ەدى. كورىپكەل وزبەك 13 جاسار ابايدىڭ دانالىق بولمىسىنىڭ قالىپتاسقانىن كورگەن.

ابايدىڭ سەمەي كاتالاشكاسىنا قاماۋعا الىنۋى، ونى سالتاناتتىڭ قارجى تولەپ شىعارىپ الۋى، ءتىنىباي ۇيىندە وڭاشا كەزدەسۋى ءوز ورنىن تابا الماعان. زامانىندا ابايدىڭ قولى جەتپەگەن سۇلۋى تەك سالتانات قانا ەمەس. «ايتتىم سالەم قالامقاس» انىنە ارقاۋ بولعان تۇرجان سۇلۋدى كوسەتكەندە جوعارىداعى ءاننىڭ دە سىرى اشىلا تۇسەر ەدى. ابايدىڭ جاس كۇنىندە قاتتى قادىرلەس بولعان ايەلىنىڭ ءبىرى تانا مىرزانىڭ نەمەرە قىزى تۇرجان سۇلۋ ەكەن. بۇل كەيىن سىبان ىشىندەگى بىجى دەگەن وزبەككە ءتيىپ كەتكەندە دە، اباي ادەيىلەپ بارىپ امانداسىپ قايتىپ جۇرگەندىگى تۋرالى م.اۋەزوۆ شىعارمالارىندا ايتىلادى.

ابايعا ماناس ارقىلى سەمەيگە سالەمدەمە بەرىپ جىبەرگەن ءدىلدا ەمەس، ۇلجان انا. ۇلجاننىڭ تەكتىلىگىن اشا تۇسەتىن تۇستى ۇتىمدى پايدالانا الماعان.

اباي قاماۋدان شىعىپ ەلىنە بارعاندا ءدىلدانىڭ قارسى الۋى، ايگەرىم مەن ءدىلدانىڭ اراسىنداعى ابايدى سوگىپ، سالتاناتتى كۇندەيتىن تۇسى شىندىققا جاناسپايدى. «اباي جولىن» تولىق ءسىڭىرىپ وقىپ، ەل اراسىنان وبرازعا لايىق ادامدار ىزدەۋ كينو قۇنىن ارتا تۇسەر ەدى. ءدىلدا دا اباي سياقتى تەكتى وتباسىنان شىققان، قازىبەك ءبيدىڭ ۇرپاعى، ارعىن رۋىنىڭ ءبيى الشىنبايدىڭ تۋعان نەمەرەسى. ابايدى وسەككە بولا جازعىرىپ، ءشاي بەرمەي «توقالىڭنىڭ ۇيىنەن ءىش» دەۋى تەكتى جەردەن شىققان ءدىلدانىڭ ايتاتىن ءسوزى ەمەس. ابايدىڭ ايگەرىمدى كىشىلىككە الۋعا كەلىسىم بەرىپ، جاس توقالدىڭ كەلگەنىنە رەنجىمەي، قايتا بارىلداعان جۋان داۋسىمەن:

– ابايدىڭ كۇنى-ءتۇنى اعىلىپ كەلىپ جاتقان كوپ قوناعىن كۇتەم دەپ ابدەن سىلەم قاتىپ ەدى، ەندى مىنا توقالى كۇتسىن. بالالارىمدى ەرمەك قىلىپ وتىرا بەرەمىن، – دەپ ىرزالىعىن بىلدىرەتىنى بار عوي. كەلەر جاز شىققاندا ايگەرىم تۇراعۇلدى دۇنيەگە اكەلىپ، ەمشەكتەن شىققاندا، ءدىلدا ايگەرىمگە:

– باي سەنىكى بولسىن، بالا مەنىكى بولسىن، – دەپ تۇراعۇلدى ءوز باۋرىنا سالىپ، بالا عىپ الاتىنى ءارحام كاكىتايۇلىنىڭ ەستەلىگىندە ايتىلادى. دالا قوعامىندا ەكىنشى قاتىن ءاردايىم «توقال» اتانباعان. «اباي جولىنىڭ» ونە بويىنان ۇلجاندى قۇنانباي دا، قايىن-قايناعالارى دا «توقال» دەپ ايتقانىن كەزدەستىرە المايسىز. كەمسىتۋشىلىك دەڭگەيىندەگى ونداي اتاۋ كوبىنەسە مىنەزى جايسىز، اعايىن-تۋىس، كورشى-قولاڭعا مازاسىز ايەلدەرگە قاتىستى قولدانىلعان. ايگەرىم وسىنداي قىلىقتارىمەن «توقال» اتانسا كەرەك. قازاقتا ەنە قارتايا كەلە، كۇتىمى كەلىسۋى ءۇشىن كەلىندەرىنىڭ اراسىنان  مەيىرىمدى، ۇياسى تاتۋ، وتباسى بەرەكەلى، مىنەزى جايلىسىن تاڭدايدى. قۇنانبايدىڭ ءتورت ايەلى ىشىنەن اناسى زەرە ۇلجاندى قالاپ، سونىڭ قولىندا بولسا، ۇلجاننىڭ كۇش-قۋاتى تايعان كەزدە ونى ءدىلدا كۇتىمىنە الۋى دا كوپ جايدى اڭعارتسا كەرەك. اۋلەت اناسى وتىرعان ءۇي قاشان دا ۇلكەن ءۇي سانالعان. ياعني، ابايدىڭ ۇلكەن ءۇيى – ءدىلدانىڭ شاڭىراعى.

اباي قورا ماڭىندا، دالادا  ەشقاشان سوپايىپ جالعىز جۇرمەگەن.  ۇنەمى الدى دا، ءۇيى دە ادامداردان بوساماعان. داستارحانى جيىلماعان، ۇساق مالدار مەن ءىرى قارا كۇندە سويىلىپ، ءوزى ۇنەمى توردە ارنايى ىزدەپ كەلگەن قوناقتارمەن، اقىن شاكىرتتەرىمەن ماجىلىستەس بولىپ وتىرعان. سەمەيدە ايلار بويى قاماۋدا جاتىپ، ەلگە ورالعان ابايدىڭ كيىز ۇيدە جالعىز وتىرۋى سەنىمسىز.

م.اۋەزوۆ رومانداعى كەرەعار قادامدارعا امالسىزدان بارادى. ويتكەنى، 1953 جىلى «كازاحستانسكايا پراۆدا» گازەتىندە «بۋرجۋازياشىل رومان» دەپ «اباي جولىن» ايىپتاعان ۇلكەن ماقالا جارىق كورەدى. وندا ابايدىڭ مەككەگە بارا جاتقاندا اكەسىنە جول كورسەتۋى، قۇنانباي، ءدىلدا بەينەسى سىنعا الىنادى. ناتيجەسىندە جازۋشى قۇنانبايدى قاتىگەز، قاتال، ابايعا قارسى ادام رەتىندە سۋرەتتەيدى. ال ءدىلدا «اباي جولىنىڭ» العاشقى نۇسقاسىندا ابايدىڭ سۇيىكتى ايەلى رەتىندە بەرىلسە، كەيىن «بايدىڭ قىزى» بولعانى ءۇشىن جاعىمسىز رولگە اۋىستىرىلىپ، «كەدەيدىڭ قىزى» ايگەرىم الدىڭعى ورىنعا شىعادى. وسىنداي وزگەرتۋلەر كىتاپ جارىققا شىققاننان كەيىن دە  ەل اقساقالدارىنىڭ سىنىنا قالادى. قۇنانبايدىڭ شىن بەينەسىن بىلەتىن اقساقالدار اراسىندا اۋەزوۆكە وكپەلەپ، قاتتى ءسوز ايتقاندارى دا از بولماپتى. الايدا، روماندا تاريحي شىندىقتان تىس دۇنيەلەر كوپ. عالىم تۇرسىن جۇرتباي: «اباي جولى» – كوركەم شىعارما. ءبىز ابايعا كەلگەندە تاريحي شىندىق پەن كوركەم شىندىقتى ايىرباستاپ الدىق» دەگەن پىكىرى بار. سوندىقتان «اباي» ءفيلمىن تۇسىرمەس بۇرىن تاريحي شىندىق پەن كوركەم شىعارمالاردىڭ ارا جىگىن اجىراتىپ، كەڭەسىپ العاندارى ءجون ەدى.

قازاق تاريحىندا شەربەشناي سەزى، شار سەزى، مۇقىر، قوڭىركوكشە، قارامولا سەزى سياقتى بىرنەشە اتاۋعا يە تاريحي وقيعا بۇگىنگى تاۋەلسىز قازاقستاندا ءوز باعاسىن الۋى زاڭدىلىق. سونىڭ ىشىندە شەرباشناي سەزىنىڭ ورنى بولەك. ابايعا قاستىق نيەت ويلايتىن ادامدار قارامولاعا كەلەتىن جاندارالدان ابايدى جازالايتىن قاتتىلىقتى كۇتەتىنى، جاندارالدىڭ ابايدى وزىنە تىككەن ۇيگە ەرتىپ ءجۇرىپ، ۇزاق اڭگىمەلەسىپ وتىرىپ  ەلگە «سيەزدى جاقسى وتكىزىڭدەر، ۇرىدا اقىسى كەتكەندەردىڭ اقىسىن اپەرىڭدەر، سيەزدى جاقسى وتكىزۋ ءۇشىن اباي سياقتى كىسىنى توبە بي سايلاڭىزدار» دەيتىنى تاريحي دەرەك بويىنشا كوركەمدەلسە الدەقايدا قۇندى بولار ەدى. اباي شار بويىندا ءۇش كۇننىڭ ىشىندە جانىنا بىرنەشە ادامدى عانا الىپ، 100-دەن ارتىق باپتان تۇراتىن زاڭدى جاسايدى. قارامولا سەزىنە ارنايى زاڭ ەرەجەسى جاسالىپ، بيلەر تالقىسىنان 73-ءى وتەدى.

م.اۋەزوۆتىڭ سانالى تۇردە كوپتەگەن قۇرباندىققا بارىپ، قۇنانبايدى جاۋىز، مايباساردى داڭعوي، ءدىلدانى قىتىمىر، ار ۇيالار ءىس قىلعان قودار مەن قامقانى جازىقسىز قۇرباندار ەتىپ كورسەتۋگە تىرىستى. قازاق قوعامىنىڭ كەڭەستىك بيلىككە دەيىنگى كەزەڭىن «اباي جولى» ارقىلى عانا تانيتىن وقىرمانعا بۇلاردىڭ ءبارىن تاپتىشتەپ ءتۇسىندىرۋدىڭ قاجەتى جوق. دەگەنمەن، رومانعا سۇيەنىپ اباي ءوزى كۋا بولماعان، ۇلكەندەردەن ەستىگەن قودار مەن قامقا وقيعاسىن كەز كەلگەن جەرگە تىقپالاي بەرۋ كەرەك ەمەس. ەڭلىك پەن كەبەك، قالقامان مەن مامىر وقيعاسىن دا اباي ۇلكەندەردەن ەستىپ وسكەن. ال، قۇنانباي 1851 جىلدان كەيىن بيلىككە قايتىپ كەلگەن جوق. اعا سۇلتان دا، بولىس تا بولعان جوق.

بىرىنشىدەن، قودار مەن قامقا وقيعاسى وتكەن 1834-1839 جىلداردىڭ اراسىندا اباي دۇنيەگە كەلگەن دە جوق. دۇنيەگە كەلمەگەن اباي ول وقيعانى قالاي كورەدى؟ م.اۋەزوۆتىڭ ءوزى: «اباي قودار-قامقا وقيعاسىن ەستىگەن بولۋى مۇمكىن» دەپ جازادى. ەستىگەنىنىڭ وزىنە اۋەزوۆ «مۇمكىن» دەپ قارايدى. بىراق كوشپەلى ومىردە، قازاق حالقىنىڭ تۇرمىسىندا ول وقيعا ورىن العان. تاريحي شىندىق ەكەنى راس. ال كوركەم شىعارمادا ول ابايداي كەيىپكەردى ءدۇر سىلكىندىرۋ ءۇشىن كەرەك بولدى.

قودار – قامقا وقيعاسىنان كەيىنگى ۇلكەن وقيعا – مۇساقۇل سوعىسى. بۇل وقيعا 1845 جىلعى قىركۇيەكتىڭ 10-16-سى ارالىعىندا وتكەن. ول كەزدە اباي – ءالى قىرقىنان شىقپاعان بالا. يانۋشكەۆيچ: «قۇنانباي جاڭا تۋعان بالاسىنىڭ ءىشى اۋىرىپ، مايمەن سىلاتىپ جازىپ الدى»، – دەپ تامىزدىڭ 25-تەرىندە جازعان كۇندەلىگىندە ايتقان. ال، قىركۇيەكتىڭ ورتاسىندا مۇساقۇل سوعىسى كەزىندە «قۇنانباي اعايىندارىنا الدەنەگە شيرىعىپ، بىزبەن تەز قوشتاسىپ كەتىپ قالدى»، – دەيدى. ول قۇنانبايدىڭ مۇساقۇل سوعىسىنا كەتىپ بارا جاتقان كەزى. قىرقىنان دا شىقپاعان اباي قالاي ەكى ورتاعا ەلشىلىككە جۇرەدى؟  روماندا بۇل وقيعا دا شيرىقتىرۋ ءۇشىن قولدانىلعان. وسى تۇسىرىلىمدە جىبەرىلگەن تاعى ءبىر قاتە – بوجەيگە دۇرە سوعىلۋى. تاريحي وقيعادا كەرىسىنشە بوجەيدىڭ جاقتاستارى مايباساردى ۇستاپ، بايلاپ دۇرەلەيدى. وسىنى ەستىگەن قۇنانباي قارسى شايقاسقا شىعىپ، بوجەيدىڭ ادامدارىن سوققىعا جىعىپ جارالاپ، ءىس شينەلىسەدى. كينودا بوجەي مەن مايباسار قايتا-قايتا جانجالداسا بەرەتىنىن كورسەتكەنشە، بوجەيدىڭ مايباسارعا بولىستىق ورنىن بەرەتىنى بار ەمەس پە؟ سوندا مايباساردىڭ سودىرلىعى مەن بوجەيدىڭ جاعىمدى قىرى كورىنەر ەدى.

بوجەيدىڭ ابايعا باتا بەرەتىن جەرى بۇل ەمەس، قۇنانبايدىڭ بالا ابايدى قارقارالىعا ەرتىپ اپاراتىن وقيعاسىندا. ابايدى اتىنا مىنگىزىپ، اتتىڭ جالىن سيپاپ تۇرىپ، تەكتى انا ۇلجاننىڭ بالاسىنا «ۇلكەندەر بىردە تاتۋ، بىردە باتۋ بولا بەرەدى، بوجەيدى كورسەڭ سالەمىڭ ءتۇزۋ بولسىن» دەپ ايتاتىن ءسوزى بار. بوجەي ابايعا باتانى قارقارالىدا بەرەدى.

بالا وسپاننىڭ وسپادار مىنەزى دە اقىلعا سىيىمسىز. ابايدىڭ اۋىرىپ جاتقان وقيعاسى ارقىلى ءۇش وبرازدى بىردەي اشار ەدى. ابايدىڭ اناسى ۇلجان ۇلكەن، تولىق دەنەلى ادام. ويتكەنى، اباي اۋىرىپ جاتقاندا وسپان «ويباي باۋرەم!» دەپ كەلگەندە، ۇلجان ابايدىڭ سىرقاتىنىڭ ۇستىندە ءوزىن جامان شوشىتقان وسپان مىنەزىنە قاتتى اشۋلانادى. وسپان جيناۋلى تۇرعان جۇك ۇستىندە جاتىپ الىپ «ويباي، اباي!» دەپ داۋىسىن ۇلعايتا تۇسەدى. ماتىنگە سۇيەنسەك: «وسپان ەندى بايقادى. شەشەسىنىڭ ۇلكەن، تولىق دەنەسى قايتا قوزعالا باستادى»، دەيدى. ۇلجاننىڭ دەنەلى ەكەندىگى وسى جەردەن بايقالادى.

وسپان مەن ورازباي وقيعاسى دا دۇرىس جەتكىزىلمەگەن. رۋلاسى بالتابەكتىڭ 800 باس مالىن ورازباي ۇرلادى دەپ ارىز جازدىرعان وسپان، ءوزىنىڭ ورنىنا كۇنتۋدىڭ بولىس سايلانۋ وقيعاسىندا كەتكەن ەسەسىن قايتارماق بولادى.  قياسباي مەن اباي اراسىنداعى ديالوگتىڭ نە ءتۇرلى تاريحي دەرەكتەرى بار عوي، ويدان قۇراعاننان الدەقايدا سەنىمدى. بازارالى جولدا جالعىز كەتىپ بارا جاتاتىن مۇسكىن ەمەس، سىبىردەن ايدالىپ كەلگەندە ەلى قۇرمەتتەپ كۇتىپ العان اق، ادال ادام.

قىسقاسى كوركەم ءفيلمنىڭ كوركەمدىك جاعى جاقسى بولعانىمەن اباي زامانىنىڭ تاريحى اشىلماعان. كينودا جۇيە جوق، بىرەسە بالا اباي، بىرەسە ەرەسەك اباي، ءبىر جەردە اباي زامانىنان بۇرىن بولعان قۇنانباي زامانى... كينونى وسى سالادا ءجۇرىپ، اباي جولىن تولىق وقىعاندار بولماسا، قاراپايىم ادامدارعا مۇلدەم تۇسىنىكسىز.  كينو ءبىر ماۋسىمدا عانا تۇسىرىلگەن. ابايدىڭ «جاز» ، «كۇز»، «قىس»، «جازعىتۇرى» ءتورت ماۋسىمىن قامتۋ، اباي شىعارماشىلىعىن دا تولىقتىرا تۇسەر ەدى.

اكتەرلەردىڭ باسىم بولىگى تەاتر اكتەرلەرىنىڭ ءرولىن سومدايدى، اباي ومىرىنە قاتىستى وقيعالاردى وزدەرى تولىق بويلارىنا سىڭدىرە الماعان، تۇسىنۋگە وتە اۋىر. وبرازدار اشىلماعان، جاتىق ەمەس، كورەرمەنىن سەندىرە المايدى.  فيلمدە ابايدىڭ اۋزىمەن ايتىلاتىن سوزدەردىڭ بارلىعى اقىن ايتاتىن ءسوز ەمەس، ۇلى تۇلعانىڭ ەمەس، جەڭىل-جەلپى، اۋىزەكى ايتىلادى.

قازاقتا قارالى حاباردى، جولدا، ەسىك الدىندا قالاي بولسا، سولاي ەستىرتپەيدى. جولدا بولسا، ارنايى ۇيگە شاقىرىپ الىپ، ەسىك الدىندا جۇرسە ۇيگە كىرگىزىپ، اۋىل اقساقالدارى جينالىپ، جونىمەن ەستىرتەدى. اباي ءابىشتىڭ قازاسىن ەستىگەندە تەڭسەلىپ، قۇلاپ جەرگە ەكپەتىنەن جاتا قالۋى، ءبىر ادامنىڭ قولتىعىنان دەمەۋگە جاراماي قاراپ تۇرۋى ءتىپتى اقىلعا سىيىمسىز.

اباي ءابىشتىڭ قازاسىندا ەمەس، ماعاۋيانى جەرلەۋگە اپارا جاتقاندا موينىنا بەلبەۋىن سالىپ الىپ اربانىڭ الدىنا ءتۇسىپ ءجۇرىپ كەلە جاتىپ، «اربانىڭ دوڭگەلەگىنە تيسە، ماعاۋياما باتادى عوي» دەيتىن وتە اسەرلى ءسوزى، قۇانبايدىڭ زيراتىنىنىڭ باسىندا وتىرىپ، «تاتە، مەنى ماعاۋيامنىڭ ارتىنا قالدىرما،.. » دەيتىنىن السا، كورەرمەندەرىن ءدۇر سىلكىندىرەر ەدى.

اباي ورازبايدىڭ ەسىگىنىڭ الدىندا ەمەس، مۇقىر بولىسىندا ارنايى تىگىلگەن ۇيدە، توردە قوناق بولىپ وتىرعان جەرىنەن ورازبايدىڭ سودىرلارى ارناي ىزدەپ كەلىپ ەسىكتەن ايعايلاي كىرەدى. قامشى سىلتەپ تورگە ۇمتىلعاندا كوكباي مەن ۋايىس ابايدىڭ ارقاسىنا شاپاندارىن قالقالاپ قورعاپ قالادى. ءارحامنىڭ ايتۋىنشا، كاكىتاي ساسىپ، ويازعا تىگىلگەن ۇيگە قاراي جۇگىرە جونەلەدى.

كينودا ابايدىڭ 25 جىل بويى جانىندا جۇرگەن كوكباي كورسەتىلمەيدى، اباي ومىرىندە ۇلكەن ورنى بار تۇراعۇل، اقىلباي، كاكىتاي، مۇرسەيىتتەر، مۇقا، مۇقامەتجان، ت.ب. اقىن شاكىرتتەرى دە كورىنبەيدى.

ارينە، ابايعا ەرەكشە نازار اۋدارىلىپ كينو تۇسىرۋگە بەت بۇرىپ، ۇلت رۋحانياتىنا ۇلەس قوسىلىپ جاتقانىنا قۋانىشتىمىن. بىراق، ۇلت ۇلىقتاعان ۇلى تۇلعانى تاريحي ەستەلىكتەرگە سۇيەنە وتىرىپ، ەلدىڭ ەرتەڭگى قۇندىلىقتارىنا جارايتىن عۇمىرى ۇزاق بولعانى دۇرىس. «مەنىڭ اتىم قوجانى» قانشا كورسەڭىز دە كورگىڭىز كەلە بەرەدى. مەن سونداي عۇمىرلى كينو كۇتىپ ەدىم.

مەنىڭ ويىمشا «اباي» ءفيلمىن ءتۇسىرۋ ءۇشىن كەزەڭ-كەزەڭگە ءبولىنىپ، ابايدىڭ ءوسۋ جولىمەن بىرگە ءورىلىپ وتىرۋ كەرەك.  مەنىڭ قورجىنىمدا «بالا اباي» ، «اقىن اباي»، «حاكىم اباي»، «تولىق ادام ءىلىمى» دەپ بۇگىنگى زاماندى بىرگە قامتيتىن ءتورت سەريالى ۇلكەن جوبا تۇر. ابايدىڭ دۇنيەگە كەلگەن كۇنىنەن باستاپ، وتكەنگە دەيىنگى بۇكىل عۇمىرىن قامتيدى. اتتەڭ، اقشا جوق. وسىنداي شالا-جانسار دۇنيەلەرگە كەتكەن قاراجات شىنايى شىعارمالارعا جەتپەيدى.  مىقتى كينورەجيسسەرلار بار بولسا، حابارلاسىڭىزدارشى، ءۇمىتسىز شايتان عانا عوي...

الماحان مۇحامەتقاليقىزى

استانا

Abai.kz