بانك سالىمى – اقشانى ساقتاۋ مەن جيناۋدىڭ ەڭ قاراپايىم، ەڭ ءتيىمدى، ەڭ قاۋىپسىز ءتاسىلى. ءسىز اقشاڭىزدى بانككە بەلگىلى ءبىر مەرزىمگە ورنالاستىرىپ قانا قويمايسىز، سالىمنىڭ مەرزىمى اياقتالعان سوڭ، اقشاڭىزدى قولىڭىزعا سىياقىسىمەن بىرگە الاسىز. ياعني، بانك سالىمى اقشاڭىزدى ينفلياتسيادان قورعايدى ءارى تابىس اكەلەدى. ونىڭ ۇستىنە ەلىمىزدە سالىمداردىڭ سىياقىلارىنا سالىق سالىنبايدى.

بۇگىندە قازاقستاننىڭ دەپوزيتتەرگە مىندەتتى كەپىلدىك بەرۋ جۇيەسىنە ەكىنشى دەڭگەيدەگى 23 بانك قاتىسادى جانە سالىمشىلارعا ءار ءتۇرلى دەپوزيتتەر ۇسىنادى. ولاردىڭ بارلىعى «مەرزىمسىز»، «مەرزىمدى» جانە «جيناق سالىمدار» بولىپ ءۇش توپقا بولىنگەن.

بانك ەسەپتەيتىن سىياقى مولشەرلەمەسى ءاربىر سالىمنىڭ ءتۇرى مەن مەرزىمى، تولىقتىرۋعا بولاتىن جانە بولمايتىندىعىنا قاراي ءار ءتۇرلى بولىپ كەلەدى. ادەتتە تولىقتىرۋعا بولمايتىن، ۇزاق مەرزىمگە اشىلعان دەپوزيتتەردىڭ سىياقىسى جوعارى بولماق. بۇل رەتتە تەڭگەلىك سالىمدار بويىنشا سىياقى مولشەرلەمەلەرى شەتەل ۆاليۋتاسىندا اشىلعان سالىمدارعا قاراعاندا ەداۋىر جوعارى. دەمەك تەڭگەلىك دەپوزيتتەردى اشۋ ءتيىمدى دەگەن ءسوز.

قارجىلىق احۋالى جاقسى، رەيتينگى جوعارى بانكتى تاڭداعان سوڭ، الدىڭىزعا قويعان ماقساتىڭىزعا قاراي، اقشاڭىزدى بەلگىلى ءبىر سالىم تۇرىنە سالا الاسىز. بۇل رەتتە وزىڭىزگە قاجەتتى سالىمنىڭ شارتىمەن مۇقيات تانىسىپ شىعۋ وتە ماڭىزدى. بۇگىن سولاردىڭ ىشىندە مەرزىمسىز سالىمعا مۇقيات توقتالايىق.

مەرزىمسىز سالىم - اتى ايتىپ تۇرعانداي، ەڭ ۇيرەنشىكتى، ەڭ تانىمال سالىم ءتۇرى. ونى كەز كەلگەن ۋاقىتتا تولىقتىرىپ وتىرۋعا جانە ودان كەز كەلگەن ۋاقىتتا ازايتىلمايتىن قالدىق شەگىندە اقشا الۋعا بولادى. ال قالدىق شەگى ءار بانكتە ارقالاي. مىڭ تەڭگەدەن بىرنەشە مىڭ تەڭگەگە دەيىن بارۋى مۇمكىن.

مەرزىمسىز بولىپ اتالاتىندىعىنا قاراماستان بۇل سالىمنىڭ قولدانىلۋ مەرزىمى بار – مۇندا سىياقى مولشەرلەمەسى بەلگىلى ءبىر مەرزىمگە تاعايىندالادى. بانكتەردە مەرزىمسىز سالىمدى ءارتۇرلى مەرزىمگە اشۋعا بولادى. مىسالى، اقشاڭىزدى ءبىر جىلعا سالساڭىز، وسى مەرزىم ىشىندە، ياعني سالىمىڭىز جابىلىپ نەمەسە ءارى قاراي ۇزارتىلعانشا سىياقى مولشەرلەمەسى وزگەرمەيدى.

سىياقى مولشەرلەمەلەرى ۇلتتىق بانكتىڭ بازالىق مولشەرلەمەسىنە تەڭ جانە باسقا سالىمدارعا قاراعاندا تومەن، بىراق ينفلياتسيادان جوعارى. قازىرگى ۋاقىتتا مەرزىمسىز سالىمدار بويىنشا جىلدىق سىياقى مولشەرى 9 پايىزدى قۇرايدى.

سالىمنىڭ تابىستى بولۋى وعان پايىزدىق سىياقىنىڭ قالاي ەسەپتەلەتىندىگىنە بايلانىستى. ول سالىم شارتىندا ناقتى كورسەتىلەدى. ادەتتە بانك سىياقى بويىنشا سالىم يەسىنە ەكى بازالىق نۇسقانى: جىلدىق نومينالدى، ياعني اتاۋلى مولشەرلەمەنى نەمەسە جىلدىق ءتيىمدى مولشەرلەمەنى ۇسىنادى. اتاۋلى مولشەرلەمە – سالىمعا اي سايىن ەسەپتەلەتىن سىياقى. مۇنداي جاعدايدا سالىم سوماسى جىلدىق مولشەرلەمەگە كوبەيتىلىپ، 100-گە بولىنەدى جانە ودان شىققان سوما 12 ايعا بولىنەدى. الىنعان سوما – ايلىق اتاۋلى سىياقى. ول ءسىزدىڭ قالاۋىڭىز بويىنشا شارتتا كورسەتىلگەن مەرزىم ىشىندە جەكە شوتىڭىزعا اۋدارىلىپ وتىرادى.

جىلدىق ءتيىمدى مولشەرلەمە – اتاۋلى مولشەرلەمە + كاپيتالداندىرۋ. بۇل جەردە كاپيتالداندىرۋ – ەسەپتەلگەن پايىزدىڭ باسقا شوتقا ەمەس، سالىمنىڭ وزىنە اۆتوماتتى تۇردە قوسىلىپ وتىرۋى. ياعني، سالىم سوماسىنا عانا ەمەس، وعان ەسەپتەلگەن سىياقىعا دا سىياقى ەسەپتەلەدى. دەپوزيتتەگى اقشا وعان قوسىلعان پايىزداردىڭ ەسەبىنەن ارتا تۇسەدى. ال كەلەسى جولى سىياقى، وتكەن ايدا قوسىلعان سىياقىنىڭ ەسەبىنەن كوبەيگەن سالىمنىڭ بۇكىل سوماسىنا ەسەپتەلەدى. كاپيتالداندىرۋ جيىلىگى جوعارى بولعان سايىن، دەپوزيتتىڭ تابىستىلىعى دا ارتا تۇسەدى. كاپيتالداندىرۋ ەسەبىنەن قالىپتاسقان تۇپكىلىكتى تابىستىلىق – جىلدىق ءتيىمدى سىياقى مولشەرلەمەسى دەپ اتالادى.

ەكىنشى دەڭگەيدەگى بانك قر ازاماتتىق كودەكسىنە سايكەس مەرزىمسىز سالىمدى نەمەسە ونىڭ ءبىر بولىگىن سالىمشىنىڭ ءوتىنىشى كەلىپ تۇسۋىنە قاراي تولەۋگە مىندەتتى. بۇل رەتتە بانك مەرزىمدى نەمەسە شارتتى سالىمدى نە بولماسا ونىڭ ءبىر بولىگىن سالىمشىنىڭ ءوتىنىشى كەلىپ تۇسكەن كۇننەن باستاپ كۇنتىزبەلىك 7 (جەتى) كۇن ىشىندە بەرۋگە مىندەتتى بولسا، جيناق سالىمى بويىنشا تولەۋ مەرزىمى – ءوتىنىش كەلىپ تۇسكەن كۇننەن باستاپ كەمىندە كۇنتىزبەلىك 30 (كۇندى) قۇرايدى. سوندىقتان دەپوزيتتەن ءىرى كولەمدە قولما-قول اقشا الۋ ءۇشىن بۇل تۋرالى بانككە الدىن الا حابارلاۋ قاجەتتىگىن ەسكە سالامىز.

ايتا كەتەلىك، ەگەر اقشا دەپوزيتتە ۇزاق جاتپاسا (ادەتتەگىدەي ءبىر ايدان از ۋاقىت), بانك سىياقى ەسەپتەمەۋى مۇمكىن نەمەسە ونى تومەنگى مولشەرلەمە بويىنشا ەسەپتەيدى.

بانكتەردىڭ بانكروت بولۋى سيرەك قۇبىلىس. بىراق ەگەر قانداي دا ءبىر بانك بارلىق بانك وپەراتسيالارىن جۇرگىزۋ ليتسەنزياسىنان ايىرىلار بولسا، قازاقستاننىڭ دەپوزيتتەرگە كەپىلدىك بەرۋ قورى (قور) جەكە تۇلعالاردىڭ كەپىلدىك بەرىلگەن سالىمدارى بويىنشا وتەم تولەيدى. كەپىلدىك بەرىلگەن شەكتى سومانىڭ كولەمى سالىمنىڭ ءتۇرى مەن ۆاليۋتاسىنا تىكەلەي بايلانىستى. ياعني بۇل سوما:

• شەتەل ۆاليۋتاسىنداعى دەپوزيتتەردىڭ بارلىق ءتۇرى بويىنشا – 5 ميلليون تەڭگەدەن;
• جيناق سالىمنان باسقا، تەڭگەدەگى مەرزىمسىز جانە مەرزىمدى سالىمدار، تولەم كارتوچكالارى مەن اعىمداعى بانك شوتتارى بويىنشا – 10 ميلليون تەڭگەدەن;
• تەڭگەدەگى جيناق سالىمدار بويىنشا – 15 ميلليون تەڭگەدەن اسپايدى.

ەگەر ءبىر بانكتە ءتۇرى مەن ۆاليۋتاسىنا قاراي ءارتۇرلى بىرنەشە دەپوزيتىڭىز بار بولسا، ولار بويىنشا قور كەپىلدىك بەرەتىن ەڭ جوعارى جيىنتىق سوما – 15 ميلليون تەڭگە. ارينە، قور اقشاڭىزدى بانك ليتسەنزياسىنان ايىرىلعان كۇنى ەسەپتەلگەن سىياقىمەن بىرگە تولەيدى. ال شەتەل ۆاليۋتاسىنداعى سالىمداردىڭ وتەم اقشاسى بانك ليتسەنزياسىنان ايىرىلعان كۇنگى ايىرباس باعامى بويىنشا تەڭگەمەن ەسەپتەلەدى. بۇدان باسقا سالىمشى ءبىر ەمەس بiرنەشە بانكتە دەپوزيتتەر اشقان جاعدايدا، كەپiلدiك بەرiلگەن وتەم ءاربiر بانك بويىنشا جەكە-جەكە تولەنەدى.

Abai.kz