باسى: ورالعاندار ەلى – يزرايل

جالعاسى: بوسقىندىق ءومىر. وتانسىز تاعدىر

جالعاسى: سيون تاۋىنا قايتۋ...

1939 جىلدىڭ 3-قىركۇيەگىندە انگليا گەرمانياعا قارسى سوعىس جاريالادى. سول كۇنى ەۆرەي ءىس باسقارماسىنىڭ توراعاسى حايم ۆەيتسمانن مالىمدەمە جاريالاپ: «ناتسيستىك گەرمانيانىڭ انگلياعا زورلاپ تاڭعان بۇل سوعىسىن ءبىز ەۆرەيلەرگە دە قاراتقان سوعىس دەپ قابىلدايمىز. سوندىقتان، ەۆرەيلەر انگليا ارمياسى مەن حالقىنا قالتقىسىز قولداۋ بىلدىرەدى» - دەپ جاريالادى. حايم ۆەيتسماننىڭ بۇل مالىمدەمەسى ءبىر قىرىنان ەۆرەيلەردىڭ انگليانىڭ قولداۋىنا جالعاستى يە بولۋدى ماقسات ەتسە، ەندى ءبىر قىرىنان سوعىس قيمىلدارى كەزىندە ورايدى پايدالانىپ، ەۆرەي قارۋلى كۇشتەرىنىڭ قاتارىن كوبەيتىپ، الەمدىك سوعىس اياقتالعاننان كەيىنگى ىقتيمال سوعىستارعا دايىندالۋ ماقساتىنان تۋعان بولاتىن. سوعىس قيمىلدارىنىڭ قاجەتتىلىگىنە ساي انگليا ۇكىمەتى حايم ۆەيماننىڭ ەۆرەي قارۋلى كۇشتەرى مەن جاس ساردارلاردى سوعىس قيمىلدارىنا ماشىقتاندىرۋ تالابىن بىردەن ماقۇلدادى. 1940 جىلى انگليا ۇكىمەتى 22 000 ادامنان تۇراتىن ەۆرەيلەردىڭ ەرەكشە جاساعىن انگليا ارمياسىنىڭ قۇرامىنا قوسىپ الدى. 1944 جىلى انگليا ۇكىمەتى 35 000 جاساقتان قۇرالعان ەۆرەي بريگاداسىن قۇرۋعا كەلىسىمىن بەرىپ، ونى موشە شارەت باسقاراتىن بولىپ بەلگىلەندى. ەۆرەيلەر سوعىس قيمىلدارىنا قاتىسۋ ارقىلى قارۋ ۇستاۋدى مەڭگەرىپ، سوعىس قيمىلدارىن باسقارۋ ونەرىن شەبەر مەڭگەردى. سونىمەن ءبىر ۋاقىتتا وزدەرى دە قارۋلانىپ، بولاشاق سوعىستار ءۇشىن مول قارۋ-جاراق پەن وق-ءدارىنى ۇرداپ جاسىرىپ تا ۇلگەردى. ەۆرەيلەردە حايم ۆەيتسمانن باسشىلىق ەتكەن انگلياشىلدار انگليامەن وداقتاسىپ، ءوز قارۋلى كۇشتەرىن جاساقتاپ جاتقان كەزدە ەندى ءبىر جاعىنان اسىرە راديكالدى ەۆرەي ۇلتشىلدارى انگليانىڭ 1939 جىلعى اق تىستى كىتابىنا قارسى تۇرىپ، انگلياعا قارسى تەررورلىق ارەكەتتەردى دە تىنىمسىز جۇرگىزىپ وتىردى. 1939 جىلى قازاندا ەۆرەيلەردەن قۇرالعان تەررورلىق ۇيىم «ءيزرايلدىڭ بوستاندىعى ءۇشىن كۇرەس جاساعىن» قۇردى. ونىڭ باسىندا ايگىلى اقىن اۆراام شتەرن تۇردى. سول سەبەپتى بۇل جاساقتى «شتەرن توبى» دەپ اتايتىن. ولار ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندە انگليا مەن ارابتارعا قارسى تەررورلىق قيمىلدارمەن شۇعىلداندى. 1921 جىلى ەۆرەي مەملەكەتشىلدەرى تارابىنان يرگۋن جاساعى قۇرىلدى. ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندە بۇل ۇيىم دا انگليا مەن ارابتارعا قارسى تەررورلىق قيمىلداردى ۇدەتە ءتۇستى. انگليا ۇكىمەتى ەۆرەي قونىس اۋدارۋشىلارىنا شەكتەۋ قويعان كەزدە بۇل ۇيىمدار زاڭسىز ءادىس-تاسىلدەردى قولدانىپ، قۇپيا تۇردە تەڭىز جولدارى ارقىلى ەۆرەي قونىس اۋدارۋشىلارىن پالەستيناعا ۇزدىكسىز تاسۋمەن اينالىستى. 1939 جىلدىڭ شىلدە-قىركۇيەك ايلارىنىڭ وزىندە انگليا اكىمشىلىگى 6323 ەۆرەيدىڭ پالەستيناعا زاڭسىز جولدارمەن كىرىپ ۇلگەرگەنىن انىقتادى.

ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس مەزگىلىندە انگليا ۇكىمەتى ەۆرەيلەردى شەكتەۋ ساياساتىن ۇستاندى. ال امەريكا، كەرىسىنشە، انگليانىڭ اق تىستى كىتابىنا قارسى شىعىپ، ەۆرەيلەردىڭ پالەستيناعا قونىس اۋدارۋىنا قولداۋ ءبىلدىردى. سول مەزگىلدە اقش-تاعى ەۆرەيلەردىڭ كۇشى قارقىندى ءوستى. كوپتەگەن ەۆرەي ساياساتكەرلەرى اقش-تىڭ قولداۋىنا يە بولۋدىڭ دا ايرىقشا ماڭىزدى ەكەندىگىن تانىپ-ءبىلدى. بۇل ءوز كەزەگىندە اقش-قا بۇيرەگى بۇراتىن ەۆرەي كۇشتەرىنىڭ قاتارىن مولىقتىرا ءتۇستى. 1942 جىلدىڭ مامىر ايىندا اقش-تاعى ەۆرەي مەملەكەتشىلدەرىنىڭ قۇرىلتايى نيۋ-يوركتەگى بيلتمور قوناق ۇيىندە سالتاناتپەن اشىلدى. قۇرىلتاي داۆيد بەن-گۋريوننىڭ باعدارلاماسىن قابىلدادى. باعدارلامانىڭ مازمۇنى:

- انگليانىڭ پالەستيناداعى ۇستەمدىگىن اقىرلاستىرىپ، تۇتاس پالەستينا اۋماعىندا (قازىرگى يوردانيانى قوسا العاندا) ەۆرەي مەملەكەتىن قۇرىپ، ەۆرەي ارمياسىن قالىپتاستىرۋ;

- انگليانىڭ 1939-جىلعى اق تىستى كىتابىنداعى شەشىمدەردىڭ كۇشىن جويۋ;

- پالەستيناعا قونىس اۋدارۋ جانە جەر ساتىپ الۋ ماسەلەسىندە تولىقتاي ەركىندىككە كەپىلدىك جاساۋ;

مىنە، بۇل سول كەزدەگى «بيلتمور باعدارلاماسى» بولاتىن. بۇل باعدارلاما سول كەزدە اقش ۇكىمەتىنىڭ قولداۋىنا يە بولدى. اقش-تان قولداۋ تابۋ ەۆرەي مەملەكەتشىلدىك قوزعالىسىنىڭ حالىقارادا قولداۋ ورتالىعى انگليادان اقش-قا قونىس اۋدارعاندىعىن  بىلدىرەتىن ەدى. 1946 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا حايم ۆەيتسمانن دۇنيەجۇزىلىك ەۆرەي مەملەكەتشىلدەر قوعامىنىڭ توراعالىعىمەن قوشتاستى. سودان باستاپ، ەۆرەي مەملەكەتشىلدىك قوزعالىسىنىڭ ءۇشىنشى كەزەڭى باستالدى. بۇل اقش-شىل «داۆيد بەن-گۋريون ءداۋىرى» دەپ تە اتالادى.

ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كۇللى ادامزاتقا ورنى تولماس اپات اكەلگەنى شىندىق. ال ەۆرەيلەر ءۇشىن ەڭ قاسىرەتتى قىرعىنعا تولى ءداۋىر بولدى. 1933 جىلى بيلىككە كەلگەن گيتلەر ناسىلشىلدىك تەورياسىن ناسيحاتتاپ، ناتسيستىك گەرمانيا ۇكىمەتى ەۆرەيلەردى قۋدالاي باستادى. گەنريح گەينە، زيگمۋند فرەيد، ەينشتەيندەردىڭ كىتاپتارى ورتەلدى. زيگمۋند فرەيد پەن ەينشتەين قاتارلى ەۆرەيدىڭ تاڭداۋلى پەرزەنتتەرى قۋدالاۋدىڭ كەسىرىنەن شەت ەلدەرگە قاشۋعا ءماجبۇر بولدى. 1935 جىلى ناتسيستىك گەرمانيا ۇكىمەتى نيۋرنبەرگ جارلىعىن شىعارىپ، اعزاسىندا تورتتەن بىردەن جوعارى ەۆرەي قانى بار ادامداردى ازاماتتىق قۇقىقتان ايىردى. وعان جالعاس ەۆرەيلەرمەن نەكەلەسۋگە تىيىم سالىندى. ەۆرەي عيباداتحانالارى قيراتىلدى جانە 500-600 مىڭ ەۆرەي گەرمانيادان قۋالاپ شىعارىلىپ، ولاردىڭ بۇكىل مۇلكى تاركىلەندى. 1938 جىلدىڭ 9-10 قاراشاسىنىڭ كەشىندە ناتسيستىك گەرمانيا ەۆرەيلەرگە قارسى جازالاۋ شاراسىن جۇرگىزتىپ، بۇل تاريحتا «جاقۇت كەشى» وپەراتسياسى دەپ اتالدى. وسى كەشتەردە كوپتەگەن ەۆرەي عيباداتحانالارى قيراتىلدى، ەۆرەيلەر توپ-توبىمەن قىرعىنعا ۇشىرادى، تۇتقىندالدى نەمەسە ادام ايتقىسىز ايىپپۇلدار تولەدى. سول كەزدەن باستاپ، گەرمانيادا ەۆرەيلەر زاڭنىڭ قورعاۋىنا جاتپايتىن جەكسۇرىندارعا اينالدى. 1942 جىلدىڭ قاڭتارىندا گيتلەر سوڭعى رەت ەۆەرەي ماسەلەسىن شەشۋ  جوسپارىن بەكىتتى. بۇل دەگەنىمىز كۇللى ەۋروپا قۇرلىعىنداعى ەۆرەيلەردى ءتۇپ-تۇقيانىمەن قۇرتۋ بولاتىن. نەمىس فاشيستەرى ەۆرەيلەردى ءتۇرلى ءولىم لاگەرلەرىنە ايداپ تىقتى. وسۆەنتسيم، ترەبلينكا، مايدانەك قاتارلى جازا لاگەرلەرىنە سان ميلليونداعان ەۆرەي ۇلتىنىڭ وكىلدەرى توعىتىلدى. ءبىر عانا وسۆەنتسيم جازا لاگەرىندە 1940 جىلدىڭ وزىندە ءبىر-اق جىلدا 2 ملن 500 مىڭ ەۆرەي ءولتىرىلدى. ودان تىس، بەس ءجۇز مىڭى اۋرۋ مەن اشتىقتان كوز جۇمدى. مىنە، وسىلاي 3 ملن ەۆرەي ءبىر-اق جىلدا اجال قۇشتى. ەۆرەيلەر ولتىرىلەر الدىندا التىن تىسىنەن تارتىپ، ىلىككە الار بارلىق زاتتارى توناپ الىناتىن. ولاردىڭ سۇيەكتەرىنەن فوسفورلى تىڭايتقىشتار جاسالىپ، تەرىلەرى جارىق لامپاسىنا پايدالانىلىپ، مايلارىنان سابىن جاسالاتىن. مىنە، وسىلاي ەۋروپا قۇرلىعى ەۆرەيلەردىڭ قانىنا بويالدى. 1945 جىلى سوعىس اياقتالعاندا پولشانى مەكەندەگەن 3,5 ملن ەۆرەيدەن 75 000 ادام، چەحوسلوۆاكياداعى 356 000 ەۆرەيدەن 14 000 ادام عانا قالعان بولاتىن. تاريحشىلار كۇللى ەۋروپادا 6 ملن ەۆرەيدىڭ اجال قۇشقانىن، ونىڭ 1 ملن كامەلەتكە تولماعان جاس سابيلەر بولعاندىعىن ايتادى. بۇل ساندار سول كەزدەگى بۇكىل الەمدەگى ەۆرەيلەردىڭ ۇشتەن بىرىنە تەڭ بولاتىن.

ەل تۋرالى ساي-سۇيەگىم سىرقىراپ، وسىلاي جازىپ وتىرعاندا، تەڭ جارىمىنان استامى كەڭەستىك اشارشىلىقتان اجال قۇشقان ءبىزدىڭ قازاقتارعا قاراعاندا ەۆرەيلەر بىزدەن باقىتتىراق پا دەپ قالادى ەكەنسىڭ. گيتلەر ەۆرەيلەردى قانشا قىرعانىمەن ءبىر ۇلتتىڭ سورپا بەتىنە شىعار قايماعىن تۇگەلگە جۋىق قۇرتىپ جىبەرە العان جوق قوي.

گيتلەردىڭ قان-قاساپ قىرعىنى ءبىر قىرىنان ەۆرەيلەردى ءوزىنىڭ تاۋەلسىز مەملەكەتىن قۇرۋعا اسىقتىرعان قۇدىرەتتى كۇشكە اينالدى. كۇللى الەمدەگى ەۆرەيلەر، ءتىپتى، ەشقانداي قۋدالاۋ مەن قىسىم كورمەگەن وڭتۇستىك پەن سولتۇستىك امەريكاداعى ەۆرەيلەردىڭ ءوزى كىم كورىنگەننىڭ قىلىشىنا تۋرالىپ، قىرعىنعا ءتۇسۋدىڭ سەبەبى  وزدەرىنىڭ دەربەس مەملەكەتى بولماعاندىقتان دەگەن تانىمعا كەلگەن بولاتىن. قىرعىننان امان قالعانداردىڭ ءوزى ءوزىنىڭ بايرىعى مەكەنىنە قايتقىسى كەلمەي، پالەستيناعا اعىلۋىنىڭ سەبەبى دە ءوزىنىڭ دەربەس مەملەكەتىن قالىپتاستىرۋ ارمانىنان تۋعان ەدى. شىنىندا، ءوزىنىڭ دەربەس وتانى جوق كىم كورىنگەننىڭ ەسىگىندە تەلىم بولعان پاقىردى ەرتەڭ تاعى بىرەۋ مىلتىقپەن اتىپ، قىلىشپەن تۋراماسىنا كىم كەپىلدىك بەرەدى؟! بۇگىنگى كۇندە قىتايداعى ۇيعىرلار مەن ءوز قانداس قازاقتارىمىزدىڭ تاعدىرى دا وسىعان ۇقسايدى. ارقانداي ۇلتتىڭ ۇلت رەتىندە جويىلىپ كەتپەي، ءومىر ءسۇرۋىنىڭ بىردەن-ءبىر جولى - تاۋەلسىز مەملەكەت. باسقا جولدىڭ ءبارى دە بايانسىز، بۇلىڭعىر. ءتىپتى، مۇمكىن ەمەس.

ءوزىمىزدىڭ تاۋەلسىز مەملەكەتىمىزدى قۇرامىز دەگەن سەنىم مەن تاۋەكەلدىڭ جەتەگىندە ەۆرەيلەر الەمنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن پالەستيناعا توقتاۋسىز اعىلا باستادى. ولار پالەستينانى وزدەرىنىڭ سوڭعى تابان تىرەر تياناعى دەپ ءبىلدى. «ولار سول اراعا كوشىپ بارعاندا ءالى دە قۇرىللىپ ۇلگەرمەگەن مەملەكەتتىڭ بولاشاعى بار ما؟ ول ارادا ولاردى نە كۇتىپ تۇر؟ تۇرمىسىنا قانداي كەپىلدىك بار؟» دەگەن سۇراقتار جان كەشتى ەۆرەيلەردى ەندى مازالامايتىن بولدى. ءتىپتى ولار  سۇيەگىمىز پالەستيناعا جەتسە، سول ارادا ولسەك تە ەۋروپادا قالعاننان ارتىق دەپ ءبىلدى. سول سەبەپتى دە ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندە جانە سوعىستان كەيىن دە ەۋروپادا امان قالعان ەۆرەيلەردىڭ پالەستيناعا ءتۇپ قوتارىلا بەت تۇزەۋىنىڭ سىرى دا وسىندا ەدى. انگليانىڭ وتارشىل اكىمشىلىگى مۇنداي كوشى-قونعا ءوز الىنشە كەدەرگى جاسادى. ال ەسەسىنە ەۆرەيلەر ءتۇرلى زاڭسىز جولدارمەن جاسىرىن تۇردە پالەستيناعا اعىلىپ جاتتى. 1945 جىلدىڭ شىلدە ايىنان 1948 جىلدىڭ مامىر ايىنا دەيىن 56 كەمە زاڭسىز قونىس اۋدارۋشىلاردان 70 000 ادامدى ەۋروپادان پالەستيناعا جەتكىزگەن. ونىڭ ەلۋ مىڭىن اعىلشىندار قولعا ءتۇسىرىپ، جازالاۋ لاگەرلەرىنە قاماعانىمەن، كەيىن يزرايل مەملەكەتى قۇرىلعاندا امالسىز بوساتۋعا ءماجبۇر بولدى.

گيتلەردىڭ ەۆرەيلەرگە سالعان لاڭى مەن قاندى قىرعىنى كۇللى الەمدى تۇرشىكتىردى. بۇل ءوز كەزەگىندە بۇكىل الەمدە ەۆرەي مەملەكەتشىلدەرىنە تىلەۋلەستىك سەزىمدى وياتىپ، ولاردىڭ مەملەكەت قۇرۋىنا حالىقارالىق دارەجەدە جۇرتشىلىق ءۇنىن ازىرلەپ بەردى. مىنە، بۇل 1947 جىلى بۇۇ پالەستينانى ەكىگە ءبولىپ، ارابتار مەن ەۆرەيلەرگە جەكە مەملەكەت قۇرۋعا شەشىم قابىلداۋىنا دا تۇرتكى بولىپ ەدى. سول سەبەپتى، قىرعىنعا ۇشىراعان 6 ملن ەۆرەيدىڭ ارۋاعى ەۆرەي مەملەكەتىنىڭ ومىرگە كەلۋىنە ەلەۋلى ەسە قوستى دەسە دە بولادى.

ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندە اقش-تاعى ەۆرەيلەردىڭ ىقپالى بۇرىن-سوڭدى بولماعان دارەجەدە ارتا ءتۇستى. رەسپۋبليكاشىلدار مەن دەموكراتياشىلداردىڭ ءبارى دە ەۆرەيلەردىڭ بيۋللەتەندەرى مەن اقشالارىنا ەرەكشە مۇقتاج ەدى. سول سەبەپتى دە اقش ۇكىمەتى ەۆرەي مەملەكەتشىلدەرىنىڭ قوزعالىسىن قولداۋدا ەرەكشە بەلسەندى بولدى. ولار ارابتار مەن ەۆرەيلەردىڭ داۋ-دامايى كەزىندە انگليا ۇكىمەتىمەن قايشىلىقتاسۋدان قايمىقپاي ەۆرەيلەردى قولداپ، ورتا شىعىس ماسەلەسىنە تىكەلەي ارالاسىپ، سوڭىندا انگليانى ىعىستىرىپ، ءوز ىقپال-كۇشتەرىن ورتا شىعىسقا ورناتۋعا قول جەتكىزدى. 1945 جىلدىڭ 22-مامىرىندا پالەستيناداعى ەۆرەي ءىس باسقارماسىنىڭ توراعاسى حايم ۆەيتسمانن چەرچيلگە حات جازىپ، 1939 جىلعى اق تىستى كىتاپتىڭ كۇشىن جويۋدى تالاپ ەتىپ، پالەستينانىڭ قاقپاسىن ايقارا اشىپ، ەۆرەي مەملەكەتىنىڭ قۇرىلۋىنا قولداۋ كورسەتۋدى ءوتىندى. انگليا ۇكىمەتى «اقىلداسايىق، زەرتتەپ تالقىلايىق» دەگەن سىلتاۋمەن ءسوز بۇيداعا سالىپ، ءجۇرىپ الدى. ال ەۆرەي مەملەكەتشىلدەرى وسىمەن ءبىر باعىتتا اقش-تىڭ قولداۋىنا بەلسەندى تۇردە ارقا سۇيەدى. سول كەزدەگى اقش پرەزيدەنتى  گارري ترۋمەن 1945 جىلدىڭ 31-تامىزىندا انگليانىڭ باس ءۋازىرى ەنتوني يدەنگە حات جازىپ، «ەۋروپادا قۋعىن كورگەن ەۆرەيلەردىڭ تاعدىرىنا ادامگەرشىلىك تۇرعىدا كومەك كورسەتۋدى» تالاپ ەتىپ، انگلياعا قىسىم جاساي باستادى. انگليا ۇكىمەتى دەرەۋ 100 000 ەۆرەي بوسقىندارىنىڭ پالەستيناعا قونىس اۋدارىنا رۇقسات بەردى. سونىمەن ءبىر ۋاقىتتا 1945 جىلدىڭ جەلتوقسانىنان كەيىنگى ءبىر جىل ىشىندە اقش 7767 ەۆرەيدىڭ اقش-قا قونىس اۋدارۋىنا مۇمكىندىك بەرەتىندىگىن جاريالادى. اقش-تىڭ بۇل ارەكەتى ەۆرەيلەردى وزدەرىنىڭ بايىرعى اتا قونىسىنا كەلتىرمەي وتىرعان انگليا ۇكىمەتىنىڭ قىلىعىمەن سالىستىرعاندا حالىقارالىق قاۋىمداستىقتىڭ الدىندا اقش-تىڭ ءجۇزىن جارىق ەتىپ، انگليانى ىرىقسىز جاعدايعا ءتۇسىردى. ەۆرەيلەر دە قاراپ جاتپاعان ەدى. ولاردىڭ اسكەري قوسىندارى ارت-ارتىنان جارىستار ۇيىمداستىرىپ، انگليا ۇكىمەتىنە قىسىمىن ۇدەتە ءتۇستى.

مۇنداي جاعدايدا انگليا ۇكىمەتى اقش-تىڭ قولداۋى مەن ارىپتەستىگىنە يەك ارتۋعا ءماجبۇر بولدى. انگليا ۇكىمەتى  اقش-تىڭ انگليامەن بىرلەسىپ، ارنايى تەكسەرۋ-زەرتتەۋ توبىن قۇرىپ، ەۋروپاداعى ەۆرەيلەردىڭ جاعدايىن زەرتتەپ، پالەستينانىڭ ساياسي بولاشاعى ماسەلەسىن اقىلداسىپ، شەشۋدى ۇسىندى. 1946 جىلدىڭ 30-ساۋىرىندە اقش پەن انگليانىڭ بىرلەسكەن جۇمىس توبى ءوز بايانداماسىن ۇسىندى. ونىڭ نەگىزگى مازمۇنى مىناداي ءتورت تارماقتان تۇراتىن:

1. ارابتار مەن ەۆرەيلەر تەڭ قۇقىلى، تولىق اۆتونوميالى ءبىر مەملەكەت قۇرۋ. بىراق ول ارابتارعا دا، ەۆرەيلەرگە دە باسى ءبۇتىن تيەسىلى ەمەس. ەكەۋىنە ورتاق ءبىر مەملەكەت. وسى مەملەكەت قۇرىلۋىنان بۇرىن پالەستينا جالعاستى انگليا ۇكىمەتىنىڭ قامقورلىعىندا بولادى.

2. شۇعىل تۇردە ەۋروپادا تۇرىپ جاتقان 100 000 ەۆرەي بوسقىنىنا كوشى-قون كۋالىگىن بەرىپ، پالەستيناعا كوشىرۋ.

3. ەۆرەيلەردىڭ جەر ساتىپ الۋىنا جاسالعان ءتۇرلى شەكتەۋلەردى تۇبىرىمەن جويۋ.

4. پالەستيناعا بەيبىتشىلىك قاجەت. ارابتار مەن ەۆرەيلەردىڭ قاي-قايسىسى دا زورلىقتى كۇش، قورقىتىپ-ۇركىتۋ جانە تەررورلىق قيمىلدار ارقىلى اتالعان جوسپاردىڭ ورىندالۋىنا كەدەرگى جاساعاندارى قاتاڭ جانىشتالادى. پالەستيناداعى ەۆرەي ءىس باسقارماسى شۇعىل تۇردە انگليا اكىمشىلىگىمەن بايلانىسىن قالپىنا كەلتىرىپ، جەرگىلىكتى اكىمشىلىكتەرمەن بىرلەسە وتىرىپ، ەۆرەي سودىرلارىنىڭ تەرروريستىك ارەكەتتەرىن جانىشتاۋ جانە ەۆرەيلەردىڭ زاڭسىز تۇردە پالەستيناعا قونىس اۋدارۋىنا توقتاۋ سالۋ.

اتالعان بايانداما نەگىزگى جاقتان اقش پەن ەۆرەي مەملەكەتشىلدەرىنىڭ تالابىنا ۇيلەسكەنىمەن، ارابتار بۇعان ءۇزىلدى-كەسىلدى قارسى بولدى. انگليا ۇكىمەتى دە مۇنداي جوبانى ورىنداۋدا قيىندىقتار بارىن، وعان اقش-تىڭ قولداۋى كەرەكتىگىن سىلتاۋ ەتىپ، ورىنداۋدان باس تارتتى. تەك قانا اقش پرەزيدەنتى گارري ترۋمەن عانا كوميسسيانىڭ بايانداماسىن بەكىتتى. سول جىلدىڭ ماۋسىم-شىلدە ايلارىندا ەۆرەي مەملەكەتشىلدەرى قول قۋسىرىپ قاراپ وتىرماستان باتىل ارەكەتتەرگە كىرىستى. ولارعا شىن مانىندە شەگىنەرگە جول دا جوق بولاتىن. سول سەبەپتى ولار تەررورلىق سيپاتتاعى ءبۇلدىرۋ ارەكەتتەرىن تولاسسىز جۇرگىزتىپ، انگليا ۇكىمەتىنە قىسىمىن كۇشەيتە ءتۇستى. ماۋسىمنىڭ 18-كۇنى حاگانا جاساقتارى سىرتپەن بايلانىساتىن شەكاراداعى سەگىز بىردەي كوپىردى جارىپ جىبەرىپ، پالەستينانىڭ سىرتقى ەلدەرمەن بايلانىسىن مۇلدە تۋرالاپ تاستادى. شىلدەنىڭ 22-كۇنى يرگۋن جاساقتارى يەرۋساليمدەگى ءداۋىت پاتشا قوناق ءۇيىنىڭ ءبىر بۇرىشىندا ورنالاسقان انگليا ارمياسىنىڭ قولباسىلىق شتابىن كۇيرەتىپ، جۇزدەگەن ادامدى جارىلىس قۇربانىنا اينالدىردى.

1946 جىلى شىلدەنىڭ سوڭىندا انگليا مەن اقش ديپلوماتتارى پالەستينا ماسەلەسىن شەشۋدەگى گرەدي-مورريسون جوباسىن جاريالاپ، اقش-انگليا بىرلەسكەن جۇمىس توبىنىڭ كۇنى وتكەن جوباسىمەن ورنىن اۋىستىردى. اتالعان جوباعا سايكەس پالەستينانى ءتورت ولكەگە بولىنەتىن بولدى. ونىڭ بىرەۋى ەۆرەيلەر اۆتونوميالى ولكەسى دەپ اتالىپ، پالەستينا جەرىنىڭ 17% مەنشىكتەنە الاتىن بولدى. ەندى بىرەۋى - اراب اۆتونوميالى ولكەسى. ول  پالەستينا جەرىنىڭ 42% يەلەنەدى. قالعان ەكەۋى انگلياعا تيەسىلى ولكەلەر بولىپ، ولاردىڭ قۇرامىنا يەرۋساليم ولكەسى مەن نەگەۆ ولكەسى ەنىپ، ءتورت ولكەدەن قۇرام تاپقان پالەستينا فەدەراتيۆتىك مەملەكەتى قۇرىلاتىن بولدى. بۇل جوباعا ەۆرەيلەر ءۇزىلدى-كەسىلدى كەلىسپەدى. سەبەبى، ولارعا بولىنگەن جەر اۋماعى تىم ماردىمسىز دەپ ەسەپتەدى. بۇل جوبا ارابتاردى دا قۋانتا قويعان جوق - پالەستينادا وزدەرىنە تيەسىلى تاۋەلسىز مەملەكەتتىڭ قۇرىلماعانى ولاردىڭ كوڭىلىنەن شىقپاپتى. اقش ۇكىمەتىنىڭ ىشىندەگى ەۆرەيلەرگە بۇيرەگى بۇراتىن ساياسي كۇشتەر دە بۇل جوباعا ءوز قارسىلىقتارىن تانىتىپ، گارري ترۋمەن ۇكىمەتىنە قىسىم جاساپ، اقش بيلىگىن بۇل جوبادان باس تارتۋعا ءماجبۇر ەتتى.  بۇل كەزدە ەۆرەي مەملەكەتشىلدەر ۇيىمىنىڭ كوسەمدەرى دە تۇتاس پالەستينا ايماعىندا (يوردانيانى ءوز ىشىنە العان) ەۆرەي مەملەكەتىن قۇرۋدىڭ شىندىققا جاناسپايتىندىعىن سەزىنە باستادى. سەبەبى، ەۆرەيلەردىڭ جان سانى ءالى دە باسىمدىققا جەتە قويماپتى. بۇل جەردە ەڭ شىندىققا جاناساتىن جوبا پالەستينانىڭ ءبىر ءبولىم ايماعىندا مەملەكەت قۇرىپ، ەۆرەيلەردىڭ دەربەستىگىن تەز ارادا جۇزەگە اسىرۋدى ارماندادى. سونىمەن، ەۆرەي مەملەكەتشىلدەر ۇيىمى پالەستينانىڭ «ىڭعايلى ايماعىنان» ەۆرەي مەملەكەتىن قۇرۋدىڭ جاڭا جوسپارىن ۇسىندى. ولاردىڭ «ىڭايلى ايماق» دەپ وتىرعانى گاليلەيا، تەل-اۆيۆتەن اككوعا دەيىنگى تەڭىز جاعالاۋى وڭىرلەرى، وعان قوسا نەگەۆ ءشولىن ءوز ىشىنە العان اۋماقتار قامتىلاتىن. اقش پرەزيدەنتى گارري ترۋمەن بۇل جوباعا بىردەن قولداۋ ءبىلدىردى. وسى كەزدە انگليا ارابتارمەن ىنتىماقتاسىپ، ءوزىنىڭ ورتا شىعىستاعى وتارلىق ۇستەمدىگىن ساقتاپ قالۋ ماقساتىندا بۇل جوباعا قارسىلىق ءبىلدىردى. انگليا ۇكىمەتىنىڭ بۇل قىلىعى ەۆرەي مەملەكەتشىلدەرىن قاتتى شامىرقانتىپ، پالەستينا ايماعىنداعى تەررورلىق قيمىلدارىن ودان بەتەر ۇدەتە ءتۇستى. انگليا ۇكىمەتى ولارعا تۇك تە ىستەي العان جوق.

اعىلشىندار پالەستينا ماسەلەسىن وڭتايلى شەشە الماعاندىعى بىلاي تۇرسىن، اراب پەن ەۆرەيلەردىڭ بىردەي نالاسىنا تاپ بولدى. ەۆرەيلەر مەن ارابتار دا ولارعا بولعان وشپەندىلىگىن ۇدەتە تۇسكەن سوڭ، انگليا ۇكىمەتى ەندىگارى وسى ءبىر مازاسىز ايماقتا تۇراقتاپ قالۋ قاجەت ەمەس دەپ شەشتى. سونىمەن، «اش بالەدەن قاش بالە» دەپ، 1947 جىلدىڭ اقپان ايىندا انگليا ۇكىمەتى پالەستينا ماسەلەسىن بۇۇ قاراۋىنا بەرىپ، پالەستينادان تەزدەتىپ قاشىپ قۇتىلۋعا اسىقتى. انگليا ۇكىمەتىنىڭ تالابىنا سايكەس، ءساۋىردىڭ 28-نەن مامىردىڭ 18 دەيىن بۇۇ ارنايى ءماجىلىس شاقىرىپ، بۇۇ تۇراقتى مۇشەلەرىنەن تىس، 11 ەلدىڭ وكىلى قاتىسقان ارنايى كوميسسيا قۇرىپ، پالەستينا ماسەلەسىن زەرتتەپ، سول جىلدىڭ قىركۇيەك ايىنا دەيىن بۇۇ جالپى جينالىسىنا ارنايى بايانداما ۇسىناتىن بولدى. سول جىلى 31-تامىزدا ەرەكشە كوميسسيا بۇۇ جالپى جينالىسىنا ءوز بايانداماسىن ۇسىنىپ، انگليانىڭ پالەستيناداعى ۇستەمدىگىن تەز ارادا اياقتاۋ ارقىلى پالەستينانى قىسقا مەرزىمدە دەربەس مەملەكەت دەپ تانۋدى ۇسىندى. بىراق، پالەستينا ساياسي فورماسىنا بايلانىستى ەرەكشە كوميسسياداعىلاردىڭ پىكىرى ەكىگە جارىلدى. ءبىر-بىرىمەن كەلىسە الماعان ەكى جاق ەكى ءتۇرلى جوبا ۇسىندى. كانادا، چەحوسلوۆاكيا، گۆاتەمالا، گوللانديا، پەرۋ، شۆەتسيا جانە ۋرۋگۆاي قاتارلى جەتى مەملەكەت كوپشىلىك جاق بولىپ پالەستينانى ەكونوميكالىق جاقتان بىرىكتىرىپ، ساياسي جاقتان ءبولىپ باسقارۋدى ۇسىندى. دەمەك، ولاردىڭ جوباسى بويىنشا پالەستينادا ءبىر-بىرىنەن تاۋەلسىز ەكى مەملەكەت قۇرىلۋى كەرەك بولاتىن. ال ينديا، يۋگوسلاۆيا جانە يران باستاعان 3 مەملەكەت ازشىلىق توپ بولىپ پالەستينادا ءۇش جىلعا سوزىلعان وتپەلى داۋىردەن سوڭ بارىپ، فەدەراتيۆتى مەملەكەت قۇرىپ، فەدەراتسيانى اراب جانە ەۆرەي ايماعى ەتىپ قۇرۋدى ۇسىندى. ولاردىڭ جوباسى بويىنشا ارابتار قونىستانعان ايماق ەۆرەيلەردەن كولەمدىرەك بولادى، ءار ايماق ءوزىن-ءوزى باسقارادى. فەدەرالدىق ۇكىمەت تەك قانا مەملەكەت قورعانىسى، ديپلوماتيالىق قارىم-قاتىناس جانە كوشى-قون ماسەلەلەرىنە جاۋاپ بەرەتىن بولسىن دەگەنگە سايادى. ەكى ءتۇرلى جوباعا اۆستراليا عانا قالىس قالدى.

اتالعان جوبانىڭ ەكەۋىنە دە ارابتار جاعى كەلىسىم بەرگەن جوق. ال ەۆرەيلەر كوپشىلىك مەملەكەتتەر ۇسىنعان جوبانى قابىلداۋعا دايىن ەكەندىكتەرىن ءبىلدىردى. ەكى ۇلكەن دەرجاۆا اقش پەن كەڭەس وداعى كوپشىلىك جاقتىڭ جوباسىن قولداپ شىقتى.

1947 جىلدىڭ 29-قاراشاسىندا بۇۇ ەكىنشى كەزەكتى ءماجىلىسى كوپشىلىك جاقتىڭ جوباسىن داۋىسقا سالدى. ناتيجەسىندە، اقش، كەڭەس وداعى باستاعان 33 ەل قولداپ داۋىس بەردى. 13 ەل قارسى بولدى. ونى قالىس قالدى. سونىمەن، پالەستينانىڭ بولاشاق تاعدىرىنا بايلانىستى بۇۇ 181(2) قارارى ومىرگە كەلدى. قارار ءتورت بولىمنەن تۇرادى:

1. پالەستينانىڭ بولاشاقتاعى ۇيىمدىق جانە باسقارۋ قۇرىلىمى;

2. پالەستينانىڭ شەكاراسى;

3. يەرۋساليم قالاسى;

4. بيلىكتەن تىسقارى قۇقىقتارى;

قاراردا مىنالار بەلگىلەندى:

- انگليانىڭ پالەستيناداعى ۇستەمدىگى 1948 جىلدىڭ 1-تامىزىنان كەشىكپەي اقىرلاسۋى ءتيىس;

- انگليانىڭ بيلىگى اقىرلاسقاننان كەيىن ەكى ايدىڭ ىشىندە اراب جانە ەۆرەي مەملەكەتى قۇرىلۋى كەرەك;

- ارابتارعا ءتيىستى جەر اۋماعى 11203 شارشى كم اۋماقتى قامتىپ، وعان سولتۇستىك گاليلەيا، يوردان وزەنىنىڭ باتىسىنداعى ايماقتار جانە ياففو قالاسىنداعى ارابتار قونىستانعان اۋداندار كىرەدى. ول جالپى پالەستينا جەر اۋماعىنىڭ 42,88% قۇرايدى. بۇل ايماقتاعى ارابتاردىڭ جان سانى 725 مىڭ جانە 10 مىڭ ەۆرەي بار;

- ەۆرەي مەملەكەتىنىڭ جەر اۋماعى 14942 شارشى كم. بۇل پالەستينا جەرىنىڭ 56,47% يەلەيدى. بۇل اۋماقتا 498 000 ەۆرەي، 407 000 اراب بولدى. بۇدان تىس، يەرۋساليم مەن ونىڭ ىرگەسىندەگى اۋىلدار دەربەس قۇرىلىم رەتىندە بۇۇ باسقارىلۋىنا قالدىرىلدى.

بۇۇ جەر اۋماعىن ءبولۋ جونىندەگى قاۋلىسى ارابتار مەن ەۆرەيلەردىڭ جان سانىنا مۇلدە سايكەس كەلمەدى. سول كەزدەگى ەۆرەيلەر پالەستينا جان سانىنىڭ نەبارى ۇشتەن ءبىر بولىگن قۇرايتىن. ال، ولاردىڭ مەنشىگىندەگى جەر كولەمى نەبارى 6-اق پايىز ەدى. ناتيجەسىندە، ولارعا 56,48% جەر تيەسىلى بولدى. ونىڭ ۇستىنە، ولارعا بولىنگەن جەرلەر ەكونوميكاسى دامىعان ايماقتار مەن تەڭىز جاعالاۋىنداعى شۇرايلى القاپتار ەدى. ال جان سانىنىڭ ۇشتەن ەكى بولىگىن قۇرايتىن ارابتار نەبارى جەر اۋماعىنىڭ 42,88% يەلەندى. ال ولارعا بولىنگەن جەرلەر نەگىزىنەن قىراتتار مەن قۋ مەديان قۇنارسىز تاقىر دالالار ەدى. اراب مەملەكەتتەرى مەن پالەستينالىق ارابتار بۇل قارارعا تىس-تىرناعىمەن قارسى بولدى. ارابتاردىڭ ۇعىمىنشا، ەۆرەيلەر پالەستينادا مەملەكەت قۇرۋعا تىپتەن قۇقىسىز، تەك قانا از ساندى ۇلت رەتىندە ءومىر سۇرۋىنە بولادى. بۇۇ ەۆرەيلەرگە مەملەكەت قۇرۋعا قۇقىق بەرۋى ارابتارعا جاسالعان شاپقىنشىلىقپەن پاراپار. بۇل ارابتاردىڭ يەلىك قۇقىعى مەن كىسىلىك قۇقىعىن ورەسكەل تۇردە اياققا تاپتاۋ دەپ قابىلدادى. ال ەۆرەيلەردىڭ تانىمىندا بۇۇ ءبولىپ باسقارۋ جونىندەگى قارارى ەۆرەيلەردىڭ سان عاسىرلىق ارمانىنىڭ جەمىسى جانە ۇلى ءداۋىردىڭ باستالۋى. ءتىپتى، ەۆرەيلەردىڭ ءوز اتا-قونىسىنا بولعان يەلىك قۇقىعىن قايتارىپ الۋى دەپ اتادى. شىنداپ كەلگەندە، ءىرى ەلدەردىڭ ءبولىپ باسقارۋ جونىندەگى قارارعا قولداۋ ءبىلدىرۋى وزدەرىنىڭ مەملەكەتتىك مۇددەسىنەن تۋىنداعان بولاتىن. ەۆرەيلەردى جارىلقاي قويايىق دەگەن وي ولاردىڭ ساناسىنا كىرىپ تە شىقپايتىن. ودان تىس، ءبولۋ جۇمىستارى كەزىندە دە كوپتەگەن ماسەلەلەردىڭ كورىنىس تاپقانى دا جاسىرىن ەمەس. سول سەبەپتى، قارار جوباسىن ورىنداۋ كەزىندە ورتا شىعىستىڭ تىنىشتىلىعى مەن بەيبىتشىلىگىنە جانە ارابتار مەن ەۆرەيلەردىڭ ۇزاق ۋاقىتتىق قاقتىعىسىنا سەبەپ بولاتىن داۋلى ماسەلەلەردى مۇراعا قالدىرىپ كەتتى.

1947 جىلدىڭ 29-قاراشاسىندا بۇۇ ءبولىپ باسقارۋ جونىندەگى قارارى قابىلدانعاننان كەيىن ارابتار مەن ەۆرەيلەردىڭ بەيرەسمي سوعىسى باستالىپ كەتكەن بولاتىن. ەكى جاقتىڭ قارۋلى كۇشتەرى ءبىر-بىرىنە شابۋىلداپ، ءولىم-ءجىتىم كۇن وتكەن سايىن كوبەيە بەردى. 1948 جىلدىڭ ناۋرىز ايىنا دەيىن 1200 ەۆرەي اجال قۇشتى. باستاپقى كەزدە ارابتاردىڭ كۇشى باسىم تۇسكەندەي كورىنگەن. بۇۇ قارارى دا تەك قاعاز جۇزىندە قالاتىن سياقتى ەدى. اقىلدى ەۆرەيلەر ماسەلەنىڭ اۋىرلاپ بارا جاتقاندىعىن بىردەن سەزىندى. جاعالاسپاي  جان قالمايتىندىعىن ءبىلىپ، تەك قارۋدىڭ كۇشىمەن عانا مەملەكەت قۇرۋ بولاتىندىعىن تانىپ-ءبىلدى. 1948 جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا حاگانا قارۋلى كۇشتەرى «داررەت» دەپ اتالاتىن جوسپار جاساپ، ارابتارعا قارسى كەڭ كولەمدى  قايتارما سوققى جاسادى. ونداعى ماقسات ارابتاردان ءوش الۋ عانا ەمەس، ءبولىپ باسقارۋ قارارىندا بەلگىلەنگەن ەۆرەي مەملەكەتىنە تيەسىلى تەرريتوريانى قايتارىپ الىپ، ەۆرەيلەر قونىستانعان ەلدى-مەكەندەردى امان ساقتاپ قالۋ بولاتىن. ەۆرەيلەر بىرتىندەپ كۇش الىپ، سوعىستا ىرىقتى جاعدايعا قول جەتكىزدى. يرگۋن جاساعى اسقان قاتىگەزدىگىمەن كوزگە ءتۇستى. ءساۋىردىڭ توعىزىنشى كۇنى ولار يەرۋساليم ماڭىنداعى دەجەر ياسين قىستاعىن قانعا بوياپ، سول ەلدى-مەكەندەگى 250 ارابتى ەر-ايەل، بالا-شاعا دەمەستەن ءتۇپ-تۇگەل تىگەرگە تۇياق قالتىرماي قىرىپ سالدى. 1948 جىلى ءساۋىر ايىنىڭ سوڭىندا 300 000 اراب وزدەرىنىڭ تۋعان جەرىن تاستاپ، باسى اۋعان جاققا بوسىپ كەتۋگە ءماجبۇر بولدى.

ارابتار مەن ەۆرەيلەردىڭ بەيرەسمي سوعىسى باستالعاننان كەيىن كوپ وتپەي اقش ۇكىمەتى ارابتاردىڭ جەڭىسكە قول سوزىم قالعانىدىعىن كورىپ، ءبولىپ باسقارۋ جوسپارى جۇزەگە اسپايدى دەپ توپشىلادى. وعان قوسا، اقش-تىڭ مۇناي الىپتارى ۇكىمەتكە قىسىمدى كۇشەيتىپ، ۇكىمەتتىڭ ءبولىپ باسقارۋ جوسپارىنان باس تارتۋىن تالاپ ەتتى. سايقال ساياساتتىڭ كەسىرىنەن اقش-تىڭ ەۆرەيلەردى قولداۋ جوسپارى قۇردىمعا كەتۋگە شاق قالىپ تۇردى. 1948 جىلدىڭ 19-ناۋرىزىندا اقش-تىڭ بۇۇ-داعى وكىلى ۋوررەن وستين قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنە جاڭا ءبىر قارار جوباسىن ۇسىنىپ، ءبولىپ باسقارۋ قىزمەتىن تولىقتاي دوعارۋدى، سونداي-اق بۇۇ تاعى ءبىر ءماجىلىسىن شاقىرىپ، پالەستينانى ۋاقىتشا سەنىمدى باسقارۋعا بەرۋدى ۇسىندى. اقش پوزيتسياسىنىڭ بۇلايشا قۇبىلۋى ەۆرەيلەردىڭ ەرەكشە اشۋ-ىزاسىن تۋدىردى. ولاردىڭ مەملەكەت قۇرۋ ارمانى كۇل-تالقان بولاتىنداي قاۋىپتى شەككە بەتتەپ بارا جاتتى. سول سەبەپتى، ەۆرەيلەر 19-ناۋرىزدى «قارا تۇنەك جۇما» دەپ اتايدى. ءساۋىردىڭ 16-كۇنى بۇۇ شۇعىل جينالىس شاقىرىپ، اقش-تىڭ پالەستينانى سەنىمدى  باسقارۋعا بەرۋ جوباسىن تالقىلادى. بىراق، ناتيجە بولعان جوق. ەۆرەيلەر پالەستينادا توقتاۋسىز قارۋلى قاقتىعىس بولعاندا عانا سەنىمدى باسقارۋدىڭ ورىندالمايتىندىعىنا كوزى جەتتى. سول سەبەپتى، ولار ارابتارعا بولعان قارۋلى شابۋىلدارىن ۇدەتىپ، اقش-تىڭ سەنىمدى باسقارۋعا بەرۋ جوباسىنىڭ كۇل-تالقانىن شىعاردى. وعان قوسا، اقش-تاعى ەۆرەيلەرگە بۇيرەگى بۇراتىن قارجى الپاۋىتتارى ۇكىمەتكە قىسىم جاساپ، پرەزيدەنت گارري ترۋمەندى قايتا-قايتا مازالاپ ءجۇرىپ، ءبولىپ باسقارۋ جوباسىن قولداۋعا كوندىردى. سونداي-اق، ەگەر، ەۆرەي مەملەكەتى قۇرىلا قالسا، ونى بىردەن مويىنداۋعا شەشىم قابىلداتتى.

سول جىلدىڭ 14-ماۋسىمىندا انگليانىڭ 7-كەزەكتى گۋبەرناتورى سەر الان كاننينگەم پالەستينادان كەتىپ، انگليانىڭ اتالعان ايماقتاعى ۇستەمدىگىن اياقتاتتى. سول كۇنى تۇستەن كەيىن ساعات 16.00-دە ەۆرەي مەملەكەتشىلدەرىنىڭ بۇكىل مەملەكەتتىك كوميتەتى شۇعىل جينالىس شاقىرىپ، تەل-اۆيۆا ونەر مۇراجايىندا يزرايل مەملەكەتىنىڭ قۇرىلعاندىعىن جاريالادى. جينالىس تاۋەلسىزدىك دەكلاراتسياسىن قابىلداپ، داۆيد بەن-گۋريون باستاعان اتقارۋ كوميتەتىن قۇرىپ، ۋاقىتشا ۇكىمەتتىڭ بيلىگىن ءوز قولىنا الدى. وسىدان باستاپ، ەۆرەيلەردىڭ تاريحىندا جاڭا ءبىر بەت اشىلدى. تەل-اۆيۆادا يزرايل مەملەكەتىنىڭ قۇرىلعاندىعىن جاريالاعان سوڭ، ون مينۋت وتكەندە اقش پرەزيدەنتى گارري ترۋمەن يزرايل مەملەكەتىن مويىندايتىندىعىن جاريالادى. سودان ءۇش كۇن وتكەن سوڭ، 17-مامىردا، كەڭەس وداعى دا يزرايل مەملەكەتىن تانيتىندىعىن جاريالادى.

يزرايل مەملەكەتى قازىرگە دەيىن الەمدە بىردەن-ءبىر بۇۇ-نىڭ قارارى نەگىزىندە قۇرىلعان مەملەكەت ەرتىندە اتالادى. ەۆرەيلەر دە 2000 جىل سەرگەلدەڭدىك ءومىردى باستان وتكىزىپ، جۇتىلىپ-جويىلىپ كەتپەي، قايتا مەملەكەت قۇرعان ەرەكشە ءبىر ۇلت سانالادى. ولار 3000 جىلدىڭ الدىنا-اق ەجەلگى پالەستينا جەرىندە مەملەكەت قۇردى. بىراق، ەۆرەيلەردىڭ تاۋەلسىزدىك تاريحىنىڭ ۋاقىتى ولاردىڭ كۇللى الەمگە تارىداي شاشىلىپ، كىسى ەسىگىندە كۇن كورگەن ۋاقىتىنان الدەقايدا قىسقا. مىڭداعان جىلدارعا سوزىلعان بوسقىندىق ءومىر كەزىندە ەۆرەيلەر الەمدى كەزىپ، بوسىپ كەتتى. ولار كوپ جاعدايدا بولشەكتەنىپ، شاعىن كولەمدە توپتانىپ  تۇرمىس كەشىردى. ولاردىڭ دەربەس ەلدى-مەكەندەرى مەن قالالارى بولعان جوق. ورتاق ءتىلى، ايقىن ۇلتتىق كەلبەتى، ءبىرتۇتاس پسيحولوگيالىق ەرەكشەلىكتەرى دە بولمادى. بىلايشا ايتقاندا، ولاردىڭ بويىندا ءبىرتۇتاس ۇلتقا تيەسىلى ەرەكشەلىكتەردىڭ جۇرناعى دا قالماعان ەدى. تاياۋ زامانعا كەلگەندە كەيبىر ەۆرەي وقىمىستىلارىنىڭ ەۆرەي مەملەكەتىن قۇرۋ يدەياسىن ورتاعا سالعاندا ۇزاق ۋاقىتتار بويى تۇنشىعىپ جاتقان ۇلتتىق سانا-سەزىمدەرى عايىپتان تايىپ، تاڭعالارلىق جاعدايدا بۇرقانىپ شىعا كەلدى. ولاردىڭ بۇل باستامالارى العاشىندا كۇلكىلى جانە ادامداردىڭ مۇسىركەۋ سەزىمىن قوزعايتىنداي بەيشارا تىرلىك ەدى. بىراق، بىرتىندەپ جاندانىپ، كۇش الىپ، ەڭ سوڭىندا قيالدان شىندىققا اينالدى. ارينە، يزرايل مەملەكەتىنىڭ قۇرىلۋى ءىرى دەرجاۆالاردىڭ قولداۋىنسىز جۇزەگە اسقان جوق. بىراق، سول قولداۋدى قولعا كەلتىرگەن ەۆرەيدىڭ ەرەكشە دارىندى جانە جان كەشتى ۇل-قىزدارىنىڭ تىنىمسىز ەڭبەگىنىڭ ناتيجەسى بولاتىن. ەۆرەي مەملەكەتشىلدەرىنىڭ كوسەمدەرى كۇللى الەمدى كەزىپ ءجۇرىپ، ۇگىت-ناسيحات جۇرگىزىپ، وزىنە تىلەۋلەستەر تاۋىپ، كۇشتىلەردەن قولداۋ ىزدەدى. ولار گەرمانيا پاتشاسى مەن تۇركيانىڭ سۇلتاندارىنان، انگليانىڭ باس ۋازىرلەرىنەن، امەريكا پرەزيدەنتتەرىنەن، الپاۋىت ەلدەردىڭ ديپلوماتتارىنان، دەپۋتاتتار مەن قارجى الپاۋىتتارىنىڭ ءتىلىن تاۋىپ، قولداۋىنا يە بولىپ وتىردى. ەۋروپانىڭ كوپتەگەن ەۆرەيلەرى بۇرىندارى  شەتىنەن ساۋداگەر، وسىمقورلار بولاتىن. ولار ءوز عۇمىرىندا قولىنا كۇرەك الىپ، يىعىنا جۇك كوتەرىپ تە كورمەگەن. دەنە ەڭبەگىنىڭ قالاي بولاتىندىعىن ءتىپتى دە بىلمەيتىن. بىراق، ولار ەۆرەي مەملەكەتشىلدەرىنىڭ ۇندەۋىمەن پالەستيناعا بارىپ، وسى ءبىر قۇنارسىز جەردە ەگىنشىلىكتى كاسىپ ەتتى. باسى اۋىرىپ، بالتىرى سىزدادى. اشتىق پەن جوقشىلىقتىڭ، اۋرۋ مەن ازىپ-توزۋدىڭ ازابىن ءبىر كىسىدەي تارتا ءجۇرىپ، قالا-قالاشىقتاردى سالدى. وزدەرىنىڭ قان-تەرىمەن يزرايل دەگەن مەملەكەتتىڭ نەگىزىن قالادى.

1948 جىلدىڭ 14- مامىرىندا يزرايل مەملەكەتىنىڭ قۇرىلۋى ەۆرەي ۇلتىنىڭ تاريحىنداعى ءداۋىر بولگىشتىك مانگە يە تاريحي كۇن بولدى. ولار ءوز ۇلتىنىڭ وتانسىز كۇي كەشكەن تاريحىنا نۇكتە قويدى. بىراق، يزرايل مەملەكەتىنىڭ قۇرىلۋى ەۆرەيلەردىڭ يزرايل مەملەكەتىن قۇرۋداعى استامشىلدىق، اشقاراق سەزىمدەرىن وياتىپ، كورشىلەرىن بورىدەي تالادى. يزرايل مەملەكەتى قۇرىلعان 70-جىلدان اسا ۋاقىتتان بەرى اينالاسىمەن جاۋلاسىپ، سوعىس جاعدايىندا ءومىر ءسۇرىپ كەلەدى. بىلايشا ايتقاندا، يزرايل ءار كۇنىن سوعىسپەن نەمەسە سوعىسقا دايىندالۋمەن وتكىزۋدە. سول سەبەپتى، كۇنى بۇگىنگە دەيىن ءيزرايلدىڭ ىرگەسى بەكەمدەلىپ، الەم مويىنداعان تۇراقتى شەكاراسى سىزىلعان ەمەس.

جالعاسى بار...

راقىم ايىپۇلى 

Abai.kz