قۇرمەتتى لاتىن ءالىپبيىن جاساپ جاتقان كوميسسيا مۇشەلەرىنە پىكىرىمىزدى ايتۋدى ءجون كوردىك...

21 قاراشا، 2019 ج. قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى ەرسۇلتان بەكتۇرعانوۆ مىرزانىڭ «ءتول ءالىپبيىمىز تورگە شىقسىن دەسەك…»، اتتى ماقالاسىندا ءالىپبيىمىزدىڭ كەمشىلىگى دۇرىس كورسەتىلگەن ەكەن. العىسىمىزدى ەرەكشە ايتامىز...

ءبىزدىڭ جانە باسقا كوپتەگەن ازاماتتاردىڭ سىن ماقالاسىن قازاقستاننىڭ گازەتتەرى جارىققا شىعارماي ءجۇر ەدى. ءماجىلىس دەپۋتاتىنىڭ ماقالاسى شىققانى ءبىزدى قاتتى قۋانتتى. جوعارىدان نۇسقاۋدى قاتاڭ بەرگەنى كورىنىپ تۇر. قانشاما ناشار، نە دەگەن سوراقى بولسا دا ەلباسى بەكىتكەن قازاق لاتىنشا الىپبيگە سىن ايتتىرماي جۇرگەن ەدى.

2013 جىلدىڭ 31 قاڭتارىندا «قازاق ءۇنى» گازەتىندە لاتىن ءالىپبيى جاريالانىپ، كوپتىڭ كوڭىلىنەن شىققان ەدى. ول تومەندەگىدەي:

وسى تابليتساداعى لاتىنشا قازاق ءالىپبيى كوڭىلىمىزگە قونىپ، قۋانىپ قالعان ەدىك. ءبىز سوندا تەك، «حح كس كوپ قولدانىلمايدى، ونىڭ ورنىنا كوپ قولدانىلاتىن ەە ەە ءارپىن قويۋ كەرەك»، - دەپ ايتقان ەدىك...

بىرنەشە جىل ەلدى شۋلاتىپ، قانشاما قاراجات ءبولىپ جاساعان سوراقى ءالىپبيدى پرەزيدەنت قالايشا بەكىتكەنى جۇمباق... الدەكىم لاتىنشا ءالىپبيدى قولدانۋعا قارسى ەكەنى ايتپاي-اق، تۇسىنىكتى. ال ەندى ەلباسى بەكىتكەن لاتىن ءالىپبيىن كورگەندە قاتتى شوشىپ قالدىق. ەڭ كوپ قولدانىلاتىن سس ءارىپىنىڭ بولماۋى، قوسارلانعان ارىپتەر جانە ەڭ سوراقىسى كەيبىر داۋىستى دىبىستاردىڭ (Ii Yy Uu) بۇرمالانىپ بەرىلگەنى توبەمىزدەن جاي تۇسكەندەي اسەر ەتتى. لاتىنشا ءالىپبيىمىزدى جاساۋشىلار حالىقتى تەككە شۋلاتىپ، اقىرىندا قولدانىسقا كىرگىزبەۋدىڭ ايلاسىن جاساپ جاتىر – دەپ جامان ويعا باتۋعا ءماجبۇر بولدىق...

سوڭعى كۇندەرى ۇلتتىق ءالىپبيىمىزدى جاساۋشى كوميسسيا كىشكەنە وزگەرىستەر كىرگىزىپ، يگىلىكتى ءىس جاساپتى. الايدا تولىق تارتىپكە كەلىپ، قولدانىسقا وڭاي بولۋ ءۇشىن بۇل وزگەرىس پەن تالپىنىس ازدىق ەتەدى

لاتىننىڭ 3-ءشى ءارىپى سس دىبىسىن تۇگەلدەي الىپ تاستاۋ قازاق ەلىنە جاسالعان  قيانات ەدى. سەبەبى ول بارلىق ماتەمەتيكا مەن فيزيكا پاندەرىندە كەڭىنەن قولدانىلاتىن اۆس بەلگىلەرىنەن ۇرپاعىمىزدى اۋلاق ۇستاۋ ءۇشىن جاسالعان كەرەعار ۇسىنىس دەپ تۇسىنەمىن. قازاق بالالارىن ميعۇلا ەتۋدىڭ كەزەكتى ءادىسىنىڭ ءبىرى دەپ ويلايمىن. كوميسسيا سول سس ءارىپىن چچ دىبىسىن بەرەتىن ەتىپ قايتارىپتى. بۇل دۇرىس بولعان. الايدا سول سس ءارىپىن تستس دەپ قايتارىپ، ءۇشىنشى ورىنعا قويسا نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى. ال چچ ءۇشىن قۇيرىق قويسا دا جەتەر ەدى.

قازاقتىڭ كيريليتساداعى ءاا، ءوو ارىپتەرىن سول كۇيىندە قالدىرۋ كەرەك. سەبەبى ءاا ءارىپىنىڭ ءتۇبىرى لاتىننىڭ اا ءارىپى. دەمەك سلاۆيانداردىڭ كيريلليتساسى دا، جانە ورىستىكى دە ەمەس. ونىڭ قۇيرىعى الىنىپ ءاا ءارىپى جاسالىنىپ ەدى.

ال، ءوو ءارىپى قولدانۋعا وڭاي جانە دىبىس جاعىنان وو عا ۇقساس. ونىڭ ۇستىنە ونداي بەلگى (زناك) اعىلشىن ءتىلى ارقىلى ءبىزدىڭ جاستارىمىزعا ەتەنە تانىس.

ەندى لاتىننىڭ جاڭا الىپبيدەگى بۇرمالانعان داۋىستى دىبىستارىنا توقتالايىق.

Ii Yy Uu ارىپتەرىن سول كۇيىندە قالدىرعانىمىز دۇرىس، ياعني ي، ي جانە ۋ بولىپ قالۋى كەرەك. لاتىننىڭ كوپ قولدانىلاتىن داۋىستى دىبىستارىن قازاق الىپبيىندە بۇرمالاۋ حالقىمىزعا جاسالعان قيانات بولادى. داۋىستى دىبىستار قاي ەلدىڭ تىلىندە دە كوپ.

سول لاتىن ءالىپبيىمىزدى جاساعان اعايىندار اعىلشىن تىلىندەگى جازۋدا Almaty دەگەن تەرميندەگى ىى دىبىسىن پايدالانىپ، ىى-نىڭ ورنىنا وسى  لاتىننىڭ Yy ءارىپىن الا سالىپتى. لاتىننىڭ وسى Yy ءارپىنىڭ ءوز ورنى بار ەمەس پە؟ وسى ءۇش داۋىستى دىبىستاردى لاتىنشا جانە قازاقشا سول كۇيىندە قالدىرۋ كەرەك. مىسالى: Aydana - ايدانا...

ىى ءارىپىن بەلگىسى ارقىلى بەرسەك نۇر ۇستىنە نۇر بولماق.

جالپى اعىلشىن تىلىنەن ۇلگى الۋعا بولمايدى. ەۋروپا تىلدەرى، سونىڭ ىشىندە گەرمان تىلدەرى گرۋپپاسىندا ەڭ ناشار ءتىل - اعىلشىن ءتىلى ەكەنىن ەستەن شىعارمايىق. مىسالى ءبىر Uu دەگەن دىبىستى بەس ءتۇرلى ەتىپ ايتىپ قولدانادى. قىسقا Yy-ءدى دە سولاي نەشە ءتۇرلى بۇرمالاپ قولدانادى.

نەگىزگى ءوتىنىشىمىز: داۋىستى دىبىستاردى سول كۇيىندە قالدىرسىن. سەبەبى داۋىستى دىبىس بارلىق حالىقتار تىلىندە نەگىزگى دىبىس ەكەنى تابيعي قۇبىلىس. داۋىستى دىبىسسىز ءسوز بولمايدى جانە داۋىستى دىبىسسىز ەشقانداي ءسوزدىڭ بۋىنى بولمايدى. سوندىقتان ەڭ كوپ قولدانىلاتىن داۋىستى دىبىستاردىڭ لاتىنشا ءارىپىن بۇرمالاۋعا انا تىلىمىزدە جول بەرمەيىك. ونىڭ ۇستىنە اعىلشىن، نەمىس، فرانتسۋز، يسپان تىلدەرىن قازىرگى جاستار كوپ قولدانادى. دەمەك كومپيۋتەردەگى سولاردىڭ داۋىستى دىبىستارى مەن قازاق تىلىندەگى دىبىستار ءدال بولعانى دۇرىس. مىسالى ەۋروپا تىلدەرىندەگى داۋىستى دىبىس Uu-دى باسىپ قالساڭ قازاقشا ۋ شىعاتىن، ال Yy-دى باسىپ قالساڭ ي شىعاتىن بولسا جاقسى. ال بەكىتىلگەن الىپبيمەن كومپيۋتەردە جۇمىس ىستەۋ قيىن، ياعني ادەيى شاتىستىرىپ بەرىلگەنى كورىنىپ تۇر...

قۇرمەتتى كوميسسيا مۇشەلەرى!

ءبىز لاتىننىڭ ءتول دىبىستارىن بۇرمالاۋعا ەشقانداي قۇقىمىز جوق. لاتىندا جوق ءوزىمىزدىڭ دىبىستاردى عانا قالاعانىمىزشا بۇرمالاۋىمىزعا بولادى. باسقا ۇساق-تۇيەك ماسەلەلەردى تالقىلاماساق تا بولادى.

تومەندەگى لاتىنشا 35 ارىپتەن تۇراتىن قازاق ءالىپبيىن بايىپتاپ قاراڭىز... قولدانىسقا وڭاي جانە ىڭعايلى:

ۇستىنە ەكى نۇكتە قويىلعان ارىپتەردى سوراقى كورمەيىك. ەكى نۇكتەنى قولمەن جازعاندا سىزىقشا اۋىستىرادى...

قۇرمەتپەن سامات وتەنيازوۆ،  

يسپان جانە لاتىن تىلدەرىنىڭ مامانى،
ءال فارابي اتىنداعى قازۇۋ

Abai.kz