مەملەكەت 2020 جىلى ۇلتتىق قورعا تۇسكەن قارجىنىڭ 96%-ىن جۇمسادى. بۇل تۋرالى رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتىڭ اتقارىلۋىن باقىلاۋ جونىندەگى ەسەپ كوميتەتىنىڭ ءتورايىمى ناتاليا گودۋنوۆا مالىمدەدى.

ونىڭ ايتۋىنشا، ۇلتتىق قورعا اۋدارىلۋى ءتيىس قاراجاتتىڭ اۋدارىلماعان كەزدەرى دە بولعان. سەبەبى، ۇكىمەت كۆازيمەملەكەتتىك سەكتور سۋبەكتىلەرىنە جەكەشەلەندىرۋدەن تۇسكەن قارجىنى ولاردىڭ سىرتقى جانە ىشكى قارىزىن تولەۋگە رۇقسات بەرگەن.

«ەندى، جاعداي تۇراقتالعان سايىن ونى بارىنشا تولىقتىرۋدى قامتاماسىز ەتۋ قاجەت. وكىنىشكە وراي، ۇلتتىق قورعا اۋدارىلۋعا جاتاتىن قاراجاتتىڭ ماقساتىنا ساي اۋدارىلماۋ فاكتىلەرى ورىن العان.

بۇل ۇكىمەتتىڭ كۆازيمەملەكەتتىك سەكتور سۋبەكتىلەرىنە اكتيۆتەردى جەكەشەلەندىرۋدەن تۇسكەن قاراجاتتى ولاردىڭ سىرتقى جانە ىشكى بورىشىن وتەۋگە پايدالانۋ قۇقىعىن بەرۋىنە بايلانىستى. مۇنداي پراكتيكانى توقتاتۋىمىز كەرەك.

جەكەلەگەن جاعدايلاردا بيۋدجەت كودەكسىن بۇزا وتىرىپ، ۇلتتىق قورعا سالىق تولەۋدىڭ ورنىنا مۇناي سەكتورى كومپانيالارىنىڭ اقشالاي قاراجاتى رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتكە ەسەپتەلدى. تەك 2020 جىلدىڭ وزىندە قاراشىعاناق جانە سولتۇستىك كاسپي سەرىكتەس كومپانيالارىنان 664 ملرد تەڭگە تولىق تۇسكەن جوق»،- دەدى گودۋنوۆا.

سونىمەن قاتار، «سامۇرىق-قازىنا» قورى، «قازاقستان تەمىر جولى»، «سامۇرىق-ەنەرگو»، «قازاقتەلەكوم»، «اقتاۋ حالىقارالىق تەڭىز ساۋدا پورتى»، «تاۋ-كەن سامۇرىق»، «Samruk-Kazyna Construction»، «بىرىككەن حيميالىق كومپانيا»، «قازمۇنايگاز» ۇك»، «قازاتومونەركاسىپ» سياقتى كۆازيمەملەكەتتىك سەكتوردىڭ كومپانيالارىنا تەكسەرىس جۇرگىزۋ بارىسىندا، 60-قا جۋىق جۇيەلى پروبلەمالار مەن كەمشىلىكتەر انىقتالعان. ماسەلەن، 41 ملرد تەڭگەگە قارجىلىق زاڭ بۇزۋشىلىقتار، 340 ملرد تەڭگەگە اكتيۆتەردىڭ ءتيىمسىز باسقارىلعانى انىقتالعان.

«كۆازيمەملەكەتتىك سەكتور سۋبەكتىلەرىن رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن قارجىلاندىرۋ كولەمى 2020 جىلى 2019 جىلدىڭ دەڭگەيىندە ساقتالعانىن اتاپ ءوتۋ كەرەك. بۇل - 817 ملرد تەڭگە. شامامەن 20 ملرد تەڭگە پايدالانىلماعان. ولار قبش-عا (قولما-قول اقشانى باقىلاۋ شوتتارى) تۇرىپ قالعان. بۇرىن جيناقتالعان قالدىقتاردى ەسكەرە وتىرىپ، وسىلايشا 56 ملرد تەڭگە «توقتالىپ قويىلعان». 2018 جىلعى دەڭگەيگە قاراعاندا 3 ەسەگە جۋىق وسكەن»,- دەدى ەسەپ كوميتەتىنىڭ ءتورايىمى.

گودۋنوۆانىڭ ايتۋىنشا، مەملەكەتتىڭ قارىزى جىل سايىن ءوسىپ بارادى.

«بۇل رەتتە ەسەپ كوميتەتى سوڭعى جىلدارى ايتقان تاۋەكەلدەر ىسكە اسىرىلۋدا. قازىر بۇل 20,6 ترلن تەڭگە. بورىشتىڭ ءجىو-گە اراقاتىناسى 29,4%-عا جەتتى جانە جاڭا بيۋدجەت ساياساتى تۇجىرىمداماسىندا بەلگىلەنگەن شەكتەۋدەن 27%-عا استى. 2014 جىلعا دەيىن مەملەكەتتىك بورىشتىڭ قاۋىپسىز دەڭگەيى ءجىو-گە شاققاندا 22%-ى قۇراعانى كىمنىڭ ەسىندە. بىراق كوتەرىلدى. ءبىز سوندا نەگىزدەمەنى كورمەدىك. وسىعان بايلانىستى قازىرگى 29% جوعارى دەڭگەي بولىپ كورىنەدى»،- دەدى ول.

ايتا كەتەيىك، بۇعان دەيىن ەكونوميست ماقسات حالىق مەملەكەتتىڭ سىرتقى قارىزى 167 ملرد دوللار ەكەنىن ايتقان.

«وسى قارىزداردىڭ ىشىندە ءمان بەرەتىن قارىز – ول ۇكىمەتتىڭ ءوز قارىزى.  13 ملرد دوللار. وسى 14 ملرد دوللار وتە ماڭىزدى قارىز. مەملەكەت باسىمەن جاۋاپ بەرەتىن قارىز.

جانە ءبىر ءمان بەرەتىن ماسەلە 40 ملرد دوللاردان استام قارىز – وزگە دە سەكتورلاردىڭ قارىزى دەپ تۇر. سول تۇسىنىكسىز بولاتىن. ونىڭ ىشىندە كۆازيمەملەكەتتىك سەكتور وتىر. وسى جىلى جاريالادى. كۆازيمەملەكەتتىك سەكتور قارىزى – 21 ملرد دوللارعا جۋىق ەكەن. قالعان 19 ملرد دولار وزگە سەكتورلارعا تيەسىلى. ونى دا انىقتاۋ كەرەك. مىنە، وسى قارىزدارعا مەملەكەت تىكەلەي جاۋاپ بەرەتىن قارىزدار»،-  دەگەن بولاتىن.

ەكونوميستىڭ ايتۋىنشا، ۇلتتىق قوردىڭ قازىر قالعان قارجىسى 57 ملرد دوللار. ال، وتكەن جىلى 63 ملرد دوللار بولىپتى.

نۇربيكە بەكسۇلتانقىزى

Abai.kz