ورىس ادەبيەتىندەگى پاۆەل كورچاگين، دوكتور ايبوليت، بۋراتينو، وستاپ بەندەر، گلەب جەگلوۆ، شتيرليتس سياقتى وزگە دە  تانىمال كەيىپكەرلەردىڭ ءارالۋان كەزەڭدەر مەن ءتۇرلى بۋىنداردىڭ كۋلتتىك تۇلعاسىنا اينالعانى انىق. وتكەن عاسىرداعى ورىس زيالىسىنىڭ بەينەسى، ادەتتە، دوكتور جيۆاگومەن بايلانىستىرىلادى. ال زامانداستارىن سوڭىنان ەرتە بىلگەن تيمۋر بەينەسىنە بالالار ارمياسىنىڭ كوشباسشىسى تۇلعاسى توپتاستىرىلعانى داۋسىز.

ورىس ادەبيەتىندەگى پاۆەل كورچاگين، دوكتور ايبوليت، بۋراتينو، وستاپ بەندەر، گلەب جەگلوۆ، شتيرليتس سياقتى وزگە دە  تانىمال كەيىپكەرلەردىڭ ءارالۋان كەزەڭدەر مەن ءتۇرلى بۋىنداردىڭ كۋلتتىك تۇلعاسىنا اينالعانى انىق. وتكەن عاسىرداعى ورىس زيالىسىنىڭ بەينەسى، ادەتتە، دوكتور جيۆاگومەن بايلانىستىرىلادى. ال زامانداستارىن سوڭىنان ەرتە بىلگەن تيمۋر بەينەسىنە بالالار ارمياسىنىڭ كوشباسشىسى تۇلعاسى توپتاستىرىلعانى داۋسىز.
بەلگىلى ءبىر دارەجەدە سيمۆولعا اينالعان وسى كەيىپكەرلەردىڭ قاي-قايسىسى دا – قالامگەر قاۋىمنىڭ قيالىنان تۋىنداعان ادەبي وبراز. ەگەر دە وسى كوركەم شىندىق تاسپاعا ءتۇسىرىلىپ، كينو تىلىندە سويلەمەگەندە اتالمىش پەرسوناجدار سونشالىقتى تانىمال بولار ما ەدى؟! كەسىپ ايتۋ قيىن. ايتسە دە، بۇقاراعا   اسەرىنىڭ كۇشتىلىگىنەن دە «ونەردىڭ ىشىندەگى ەڭ ماڭىزدىسى» سانالعان كينو سالاسىنىڭ قۇدىرەتىن مويىنداماۋ استە مۇمكىن ەمەس. وسى تۇرعىدان العاندا ادەبيەت پەن كينو جانرلارىنىڭ ءبىر-بىرىمەن سالالاسا، ساباقتاسا ارەكەت ەتكەنى، تىعىز بىرلىكتە دامىعانى ونەر ءۇشىن دە، قاراپايىم جۇرتشىلىق ءۇشىن الدەقايدا ءتيىمدى بولار ەدى. مىسالى، ل.تولستويدىڭ «سوعىس جانە بەيبىتشىلىك»، «اننا كارەنينا»، م.شولوحوۆتىڭ «تىنىق دون»، ي.تۋرگەنەۆتىڭ «اڭشىنىڭ جازبالارى»، «اسيا»، ن.گوگولدىڭ «ۆي»، «رەۆيزور»، م.گوركيدىڭ «تابور شىعانداپ بارادى»، ا.چەحوۆتىڭ «ۆانيا اعاي»، يليا يلف پەن ەۆگەني پەتروۆتىڭ «ون ەكى ورىندىق»، ا.رىباكوۆتىڭ «قانجار»، «قولا قۇس» اتتى شىعارمالارىنىڭ جەلىسىمەن ەكراندالعان فيلمدەردىڭ كەشەگى كەڭەستىك كەڭىستىكتە ۇلكەن قۇبىلىس رەتىندە باعالانعانى ءوز الدىنا، ورىس ادەبيەتىنىڭ ءىنجۋ-مارجانداي وسىناۋ مۇرالارىنىڭ باعاسىن ودان ءارى ارتتىرا تۇسكەنى كۇمانسىز. قازاق ادەبيەتىندە دە وسى ۋاقىتقا دەيىن قانشاما كلاسسيكالىق دۇنيەلەر جارىق كوردى! ج.ايماۋىتوۆ، ب.مايلين، م.اۋەزوۆ، ع.مۇسىرەپوۆ، س.مۇقانوۆ، ءى.ەسەنبەرلين، ح.ەسەنجانوۆ، ولاردىڭ بەر جاعىنداعى س.مۇراتبەكوۆ، س.ءجۇنىسوۆ، ءا.كەكىلباەۆ، س.سماتاەۆ، ق.ىسقاق، ءا.تارازي، م.ماعاۋين، د.يسابەكوۆ ءتارىزدى ءوندىرتىپ جازىپ، ومىرشەڭ بەينەلەر قالىپتاستىرعان، قازاقتىڭ جانىن، بولمىسىن، قيلى تاعدىرىن تارتىمدى تۋىندىلارعا ارقاۋ ەتكەن مايتالمان قالامگەرلەرىمىز جەتىپ-ارتىلادى. الايدا س.سەيفۋلليننىڭ «دالاداعى قۋعىن»، ءا.نۇرپەيىسوۆتىڭ «قان مەن تەر»، ب.سوقپاقباەۆتىڭ «مەنىڭ اتىم – قوجا»، د.يسابەكوۆتىڭ «گاۋھارتاس»، ج.قورعاسبەكتىڭ «جانسەبىل» ىسپەتتى ءبىردى-ەكىلى شىعارمالارىن ايتپاعاندا، قازاق ادەبيەتىنىڭ نەبىر تەڭدەسسىز تۋىندىلارى، نەگىزىنەن، ەكراننان تىس قالىپ وتىر. «قازاقفيلمنىڭ» اتىنان  تۇسىرىلگەنى بولماسا، كەزىندە م.اۋەزوۆتىڭ «كوكسەرەگى» مەن «قاراش-قاراش وقيعاسىنىڭ» ءوزىن دە قىرعىزدار ەكراندادى…
ارينە، قازىر دە ستسەناري جازىلىپ، كينو ءتۇسىرىلىپ جاتىر. بىراق كاسىبي رەجيسسەرلەرىمىز ت.تەمەنوۆتەن باستاپ، س.نارىمبەتوۆ، ۇ.قولداۋوۆا، س.اپرىموۆ، ول-ول ما، ءتىپتى ە.راقىشەۆ سياقتى اۋەسقويلار مەن د.سالامات، س.ابدىحالىق ءتارىزدى جاستارعا دەيىن ءوزى جازىپ، ءوزى تۇسىرمەسە نەمەسە بىرەۋگە ارنايى جازدىرتپاسا، كوڭىلى كونشىمەيتىن ادەت تاپتى. «جىگىتكە جەتى ونەر دە از» ەكەنى راس. بىراق «ارنەگە اسەمپاز بولا بەرگەن دە» ءجونسىز. ەكىنىڭ ءبىرى ۆاسيلي شۋكشين ەمەس. ول سياقتى ءارى اكتەر، ءارى جازۋشى، ءارى رەجيسسەر، سونداي-اق ۇلت تابيعاتىنىڭ شىن مانىسىندەگى تامىرشىسى دەڭگەيىنە كوتەرىلۋ ءۇشىن ادامعا، مۇمكىن، ايرىقشا تابيعي تالانت، ەڭ باستىسى، ءوز ۇلتىمەن تامىرلاس، تاعدىرلاس سەزىمتال جۇرەك، سۋرەتكەرلىك تەرەڭ پايىم-پاراسات كەرەك شىعار. ەكراندالۋعا لايىقتى دۇنيەلەر بولماي جاتسا، ءبىر ءسارى. ءتىپتى سونداي ماڭگىلىك مۇرالاردى ىزدەپ تاۋىپ، جارىققا شىعارىپ، شىعارما مەن ونىڭ اۆتورىنا ەكران ارقىلى ەكىنشى ءومىر سىيلاۋدىڭ ءوزى دە ۇلت مادەنيەتىنە دەگەن ۇلكەن قۇرمەت، جاناشىرلىق ەمەس پە؟! وكىنىشكە قاراي، ءبىزدىڭ رەجيسسەرلەرىمىز بۇلاي ويلامايدى. قاي تاقىرىپ، قاي ماسەلەدە بولسىن، تىڭنان جول سالىپ، وزىنشە ارەكەت ەتكەندى حوش كورەدى. سول سەبەپتى دە، كوركەم ادەبيەت پەن كينو ءتارىزدى قۇستىڭ قوس قاناتىنداي ەگىز جانر كۇنى بۇگىنگە دەيىن بىزدە ءبىر-ءبىرىن جاتسىنۋمەن كەلە جاتىر. رەجيسسەرىن تاپقان جاعدايدا «اباي جولى»، «ۇلپان»، «اققان جۇلدىز»، «كوشپەندىلەر»، «اق جايىق»، «الاساپىران»، «جابايى الما»، «سۇيەكشى» شىعارمالارىنىڭ مىڭداعان كورەرمەننىڭ كوزايىمىنا اينالارى انىق ەدى. اتتەڭ، سول مۇحتار، عابيت، سابيتتەر ۋاقىتىنان ءسال ەرتە تۋدى نەمەسە كينو ونەرىنە ۆ.شۋكشين سياقتى دەن قويۋعا، بالكىم، زامانى مۇرشا بەرمەدى. ءبىر جاعىنان، ش.ايمانوۆ، م.بەگالين، س.قوجىقوۆ، ش.بەيسەمباەۆ، ا.قارساقباەۆ سىندى عاجايىپ كينوگەرلەرمەن يىقتاسا ءومىر سۇرگەندىكتەن دە، ولاردىڭ «باقشاسىنا» ءتۇسۋدى قاجەتسىز ساناعان بولار. سەبەبى قازاقتىڭ ارعى-بەرگى فولكلورىنا قانىق، جاڭا ءداۋىر ادەبيەتىنە جەتىك اتالمىش رەجيسسەرلەردىڭ قازاق ادەبيەتىنە ونسىز دا مۇرىن شۇيىرمەسى بەلگىلى. تەك ول كەزدە «قازاقفيلمدە» بۇگىنگىدەي بيلىك بولعان جوق. تۇسىرىلۋگە ءتيىستى دۇنيەلەردىڭ ءتىزىمى دە، قاراجاتى دا تەك ماسكەۋ ارقىلى بەكىتىلدى. كەشەگى اعا بۋىن رەجيسسەرلەرىمىزدىڭ ەركى وزىندە بولعاندا قازاق ادەبيەتىنىڭ تالاي تاماشا تۋىندىسى سول ش.ايمانوۆتىڭ تۇسىندا-اق كينو تىلىندە سويلەگەن بولار ەدى. ءوز قولىمىز ءوز اۋزىمىزعا جەتكەنىنە دە 20 جىلعا جۋىقتادى. الايدا وسى ۇلان-عايىر مۇمكىندىكتى ۇلت پايداسىنا اسىرۋ كوركەم ادەبيەتتەن حابارسىز، ۇلتىنىڭ ءيىسى مۇرنىنا بارمايتىن بۇگىنگى رەجيسسەرسىماقتاردىڭ قولىنان كەلە قويۋى نەعايبىل.
ءسوز اراسىنداعى سىر
«قازاق ادەبيەتىنىڭ كلاسسيكالىق شىعارمالارىن كەڭىنەن ەكرانداۋعا كەڭەستىك كەزەڭدە مۇمكىندىك بولمادى» دەگەندە، مىنا ءبىر جايت ەرىكسىز ەسكە تۇسەدى. وسىدان ون شاقتى جىل بۇرىن قازاق كينوسى ءوزىنىڭ 70 جىلدىعىن اتاپ وتكەن-ءدى. سول جولعى دەرەككە جۇگىنسەك، 70 جىل ىشىندە بىزدە كوركەمسۋرەتتى 200 فيلم دۇنيەگە كەلىپتى. ال سودان تۋرا ءۇش جىل بۇرىن كينوستۋديانىڭ دۋبلياج ءبولىمى ءوزىنىڭ ەكى مىڭىنشى ءفيلمىنىڭ تۇساۋىن كەسىپ، توي جاساعانى بار! ال ەندى سالىستىرىپ كورىڭىز: 200 بەن 2000! ياعني ءبىز 70 جىل بويى قازاق كورەرمەنىنە ءتول تۋىندىلارىمىزدى ەمەس، اۋدارما فيلمدەردى مەيلىنشە مولىنان ۇسىنۋعا ءماجبۇر بولدىق. قازاق كينوسىنا دەگەن كەڭەستىك كەزەڭدەگى كوزقاراس وسىدان-اق كورىنىپ تۇرعان جوق پا!.. 
وسىنداي جاعدايدا ادەبي شىعارمانىڭ ايدارىنان جەل ەسىپ، تاڭداۋلى كەيىپكەرلەردىڭ ۇلت ۇرپاعىن سوڭىنا ەرتەتىندەي يدەال تۇلعاعا اينالۋى مۇمكىن بە؟! مەنىڭشە، مۇمكىن ەمەس…

روزا راقىمقىزى
“الاش ايناسى” گازەتى 9 شىلدە 2009 جىل