ەگور كونچالوۆسكي، كينورەجيسسەر (رەسەي): "استانا... كينو تۇسىرۋگە دە ەڭ ىڭعايلى قالا!"
- ەگور اندرەەۆيچ، ءسىزدى ءۇش-ءتورت جىل كولەمىندە استانا مەن الماتىدان ءجيى كورەتىن بولدىق. ءبىزدىڭ ەل ءسىزدى نەمەن قىزىقتىردى؟
- قازاقستاندا الماتىدا مەنىڭ انام دۇنيەگە كەلدى. اتام مەن اجەم وسىندا دۇنيەدەن ءوتتى. سىزدەردە ءالى كوتەرىلمەي جاتقان تاقىرىپتار كوپ. ال مەن جاقسى كينو تۇسىرگىم كەلەدى. قازاقستانعا قاتىستى، قازاق كينوسىنا قاتىستى كەز كەلگەن جاڭالىق مەنىڭ جانىمدى جادىراتادى. بىراق كينوندۋستريا ءالى ءالسىز، كينوپراكات جولعا قويىلماعان. رەسەيدە دە سولاي. قازىر سىزدەردە بار بولعانى ەلۋ-الپىس عانا كينوتەاتر تولىققاندى جۇمىس ىستەيدى. ولاردىڭ باسىم كوپشىلىگى استانا مەن الماتىدا. ال رەسەيدە بۇل كورسەتكىش ءتورت جۇزگە جەتىپ قالدى.
- ءسىز «شاكەن جۇلدىزدارى» فەستيۆالىنە قوناق رەتىندە شاقىرىلدىڭىز. فەستيۆال قورجىنىنا كەلىپ تۇسكەن دۇنيەلەردىڭ باسىم كورشىلىگى جاستارعا ارنالعان. جاستارعا، ەرەسەكتەرگە ارنالعان فيلم نەسىمەن ەرەكشەلەنەدى؟
- ەگور اندرەەۆيچ، ءسىزدى ءۇش-ءتورت جىل كولەمىندە استانا مەن الماتىدان ءجيى كورەتىن بولدىق. ءبىزدىڭ ەل ءسىزدى نەمەن قىزىقتىردى؟
- قازاقستاندا الماتىدا مەنىڭ انام دۇنيەگە كەلدى. اتام مەن اجەم وسىندا دۇنيەدەن ءوتتى. سىزدەردە ءالى كوتەرىلمەي جاتقان تاقىرىپتار كوپ. ال مەن جاقسى كينو تۇسىرگىم كەلەدى. قازاقستانعا قاتىستى، قازاق كينوسىنا قاتىستى كەز كەلگەن جاڭالىق مەنىڭ جانىمدى جادىراتادى. بىراق كينوندۋستريا ءالى ءالسىز، كينوپراكات جولعا قويىلماعان. رەسەيدە دە سولاي. قازىر سىزدەردە بار بولعانى ەلۋ-الپىس عانا كينوتەاتر تولىققاندى جۇمىس ىستەيدى. ولاردىڭ باسىم كوپشىلىگى استانا مەن الماتىدا. ال رەسەيدە بۇل كورسەتكىش ءتورت جۇزگە جەتىپ قالدى.
- ءسىز «شاكەن جۇلدىزدارى» فەستيۆالىنە قوناق رەتىندە شاقىرىلدىڭىز. فەستيۆال قورجىنىنا كەلىپ تۇسكەن دۇنيەلەردىڭ باسىم كورشىلىگى جاستارعا ارنالعان. جاستارعا، ەرەسەكتەرگە ارنالعان فيلم نەسىمەن ەرەكشەلەنەدى؟
- ءسىز بۇل سۇراقتى كينونىڭ تابيعاتىن تۇسىنبەگەندىكتەن قويىپ وتىرسىز دەپ ويلايمىن. ءاربىر ءفيلمنىڭ ءوزىنىڭ تاعدىرى بار. سوندىقتان كينوعا جاس مولشەرىنە بايلانىستى ەن تاعۋعا بولمايدى. كينونىڭ جاستىعى نەمەسە جاسى، سول سياقتى رەجيسسەردىڭ جاستىعى مەن جاسى عاسىرلارمەن ولشەنەدى. 70-80 جاسقا كەلسە دە ماڭگى جاس بولىپ قالاتىن رەجيسسەر بار، 40 جاسقا جەتپەي قارتتاردىڭ قاسىنا قوسىلاتىن رەجيسسەر بار. كەڭەس وداعى كەزىندە تۇسىرىلگەن سوعىستى كورسەتەتىن كينو مەن رەسەيدىڭ وسى تاقىرىپتاعى كينوسىن قاتار الىپ كورىڭىزشى. ولاردى تۇسىرگەندەردىڭ بىرقاتارى دۇنيەدەن ءوتىپ تە كەتتى. بىراق كورەرمەندەردىڭ كوڭىلىندە ماڭگى جاس بولىپ قالدى. كەڭەس وداعى كەزىندە تۇسىرىلگەن فيلمدەردىڭ ءبارى نانىمدى، سەزىمگە نەگىزدەلگەن. كۇنى بۇگىنگە دەيىن كورەرمەنىن جوعالتپاۋىنىڭ دا سەبەبى وسى. ال قازىرگى كينولاردا ءومىر ەمەس، اسىرەلەۋ باسىم.
كينوندۋستريانىڭ زاڭى قاتال. ول تەك مىقتىلارعا - تابيعي دارىندارعا عانا ورىن بەرەدى. باتىستا جاستاردىڭ كيىپ - جارىپ شىعۋى وتە قيىن. الەمنىڭ كەز-كەلگەن نۇكتەسىنەن ءۇي ساتىپ الۋعا داۋلەتى جەتەتىن باتىستىق وليگارح 70 جاسقا كەلگەندە العاشقى دەبيۋتىن ءتۇسىرۋى مۇمكىن. ال قازاقستان مەن رەسەيدە، جاعداي كەرىسىنشە. پارودوكس. كينويندۋستريا نارىعىندا جۇرگەندەردىڭ 80 پايىزى - جاستار.
- ءسىز سوڭعى بىرەر جىل كولەمىندە قانداي قازاق كينوسىن كوردىڭىز؟
- كينويندۋستريا -ءتىرى اعزا. سوندىقتان پىكىر ايتۋ قيىن. «جاۋ جۇرەك - مىڭ بالا مىڭ بالا» تۋرالى پىكىرىم وڭ. ال دەن قويىپ كورگەن كينوم - ساتىبالدى نارىمبەتوۆتىڭ كينوسى. وندا مەنىڭ انام باستى رولدە ويناعان.
جالپى، ورىستار، قازاقتار جاقسى كينو تۇسىرە الادى. بىراق ونى ساتۋدى ۇيرەنە الماي كەلە جاتىر. مىقتى، ساۋاتتى كينو ۇلكەن فەستيۆالداردا بولماشى قارجىعا ساتىلادى. بۇعان «مەملەكەت اسىرايدى» دەگەن قالىپتاسىپ قالعان قاعيدا كىنالى. كەز -كەلگەن الەمدىك كينو-شەدەۆرمەن يىق تىرەسە الاتىن تۋىندىسىن بولماشى تيىن-تەبەنگە ساتىپ تۇرعان رەجيسسەردىڭ ساناسىندا «قارجىسىن مەملەكەت قۇيدى، شىعىندى دا مەملەكەت وتەيدى» دەگەن قاعيدا ۇستەمدىك قۇرىپ تۇرادى. ال قارجىسىن كينوعا سالعان جەكە ينۆەستور وعان جول بەرمەس ەدى. پروديۋسەر اقش-قا نەمەسە باتىس ەلدەرىنە بارىپ كينو-نارىقپەن تانىسۋعا، كينو ساۋداسىنىڭ ءتىلىن، اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەنۋگە ەرىنەدى. مەن مۇنى بارىپ تۇرعان جالقاۋلىق دەر ەدىم.
- رەسەي كينوسى تۋرالى: ورىستىڭ قانداي كينوسىن كورۋگە كەڭەس بەرەسىز؟
- رەسەيلىك رەجيسسيور ۆياچەسلاۆا زلاتوپولسكيدىڭ «دوم ۆەترا» كينوسىن كورىڭىزدەر دەپ كەڭەس بەرەمىن. جاقسى كينو. بىراق ول قالىڭ كوپشىلىككە جەتكەن جوق. بۇعان پروكات جۇيەسى كىنالى. «شاكەن جۇلدىزى» ءتارىزدى كينوفەستيۆالدەر كورەرمەنىنە جەتپەي جاتقان كينولارعا جول اشادى، سونداي تاماشا كينونىڭ كەلگەندىگى تۋرالى كوپشىلىكتى حاباردار ەتەدى. مۇنداي كينوفەستيۆالدەر جاس رەجيسسەرلار ءۇشىن ماڭىزدى.
- ال باتىس، اقش رەجيسسەرلارى قانداي كينوسىمەن قۋانتتى ءسىزدى؟
- مەن اقش، باتىس رەجيسسەرلارىنىڭ كينوسىن كورمەيمىن. سەبەبى وندا ءومىر جوق، تىرشىلىك جوق. جانىڭدى جادىراتا المايدى. باتىس رەجيسسەرلارى ادامنىڭ پسيحولوگياسىن جاۋلاپ الۋدىڭ، كينو ءتۇسىرۋدىڭ تەحنيكاسى مەن ءتىلىن جاقسى مەڭگەرگەن. بار بولعانى - سول. جالپى رەجيسسەرلار كينونى كوپ كورەدى دەپ ويلاساڭىز - قاتەلەسەسىز. ولاردىڭ كينو كورۋگە ۋاقىتى جوق.
- ءسىز تۇسىرگەن "انتيكيللەردىڭ" بيۋدجەتى ەكى 2 ميلليون اقش دوللارى. "انتيكيللەرا-2"-گە قانشا قارجى جۇمسالدى.
- وعان دا 2 ملن اقش دوللارى جۇمسالدى.
- دەمەۋشىڭىز قاي ەلدەن تابىلدى؟ رەسەيدەن بە؟
- جوق. مەن ماعان سپونسور بولىڭىز دەپ ەشكىمنىڭ الدىنا بارعان ەمەسپىن. اقشا مەنى ءوزى تابادى.
- قازىر قانداي جوبالارمەن جۇمىس ىستەپ جاتىرسىز؟
- قازاقستانعا قاتىستى ەكى جوبانى اياقتادىم. ونىڭ العاشقىسى «جۇرەگىم مەنىڭ -استانا» تاۋەلسىزدىكتىڭ 20 جىلدىعىنا ارنالدى. قازىر قازاقستانعا قاتىستى كينوالماناحپەن، ازەربايجاننىڭ ءبىرىنشى حانىمى تۋرالى قىسقا مەتراجدى فيلم ءتۇسىرىپ جاتىرمىن. تاقىرىبى - «باكۋ - ماحاببات الاڭى».
- ءسىزدىڭ ءبىزدىڭ ەلگە دە قاتىستى كينوالماناحتارىڭىز پاتريوتتىق تاقىرىپپەن شەكتەلەدى. ءسىز تاپسىرىسپەن عانا جۇمىس ىستەيسىز بە؟
- ەلباسىلارىڭىز نۇرسۇلتان نازارباەۆ جاستارعا پارتيوتتىق تاربيە بەرۋدى ۇندەيتىن فيلمدەردى كوپتەپ ءتۇسىرۋ تۋرالى ءجيى ايتادى. دەمەك، ەلباسىلارىڭىزدىڭ تاپسىرماسىن ورىنداپ ءجۇرمىن.
رەسەيدە دە، قازاقستاندا دا كينوالماناحتار جايلى «دايىن دۇنيەمەن عانا جۇمىس ىستەيدى» دەگەن پىكىر قالىپتاسقان. بۇل جاڭساق پىكىر. الدىڭا كەلىپ تۇسكەن ستسەنريدىڭ تەك قاڭقاسى قانا قالادى. قالعانى - تاپسىرىستى قابىلداپ الۋشىنىڭ قيالىنا بايلانىستى.
- كينوقورجىنىڭىزدا بىزگە قاتىستى جاڭارعان دۇنيە بار ما؟
- قازاقستان جايلى كينو ءتۇسىردىم. ول ازىرگە جالپىعا بىردەي تارالا قويعان جوق. سەبەبى كينوپروكاتتىڭ جاعدايى مەنىڭ ەلىمدە دە، ءسىزدىڭ ەلدە دە ءماز ەمەس. تمد ەلدەرى ءۇشىن قىزىقتى بولادى دەپ ويلايمىن. كينو وقيعاسى الماتى مەن ماسكەۋدە وتەدى.
- ستسەناري اۆتورى بىزدىڭ ەلدەن بە؟
- ونى ايتا المايمىن. ازىرگە قۇپيا. مۇمكىن مەن تەك پروديۋسەر عانا بولاتىن شىعارمىن.
- ەگور اندرەەۆيچ، سىزگە داعدارىس دەم بەرگەن ءتارىزدى. وزگە رەجيسسەرلار «اقشا جوق» دەپ جىلاپ ءجۇر. ال ءسىز ...
- ماعان جۋرناليستەر وسى سۇراقتى ءجيى قويادى. داعدارىس باستالعالى ءۇش كارتينانى اياقتادىم. ونىڭ ىشىندە ءسىزدىڭ ەل جايلى ءىرى كينوجوبام دا بار.
- ارىپتەستەرىڭىز تاراپىنان قىزعانىشتى بايقايسىز با؟
- تالانتتى رەجيسسەرلار جۇمىسسىز قالدى. بىلىكسىزدىگىنەن ەمەس، تاپسىرىستىڭ جوقتىعىنان. ەكىنشىدەن، مەن رەجيسسەرلارمەن مۇلدەم ارالاسپايمىن. ولاردىڭ پىكىرى دە قىزىقتىرمايدى. سوندىقتان سۇراعىڭىزعا جاۋاپ بەرگىم كەلمەيدى.
- سوندا اقسۇيەكتەردىڭ دە باس قوسۋ كەشتەرىنە قاتىسپايسىز با؟
ماعان ءسىزدىڭ سۇراقتارىڭىز ۇناماي بارا جاتىر.
- از عانا بولسا دا ولاردىڭ پىكىرى قوعام ءۇشىن ماڭىزدى. سوندا قوعامدىق پىكىرگە دە قۇلاق اسپايسىز با؟
- جەتىستىكتى باعالاۋدىڭ نەمەسە سىناۋدىڭ، قىزعانىشتىڭ بەلگىلى ءبىر شەگى تۋرالى ويلانىپ كوردىڭىز بە؟ مەنىڭ بىردە ءبىر حالىقارالىق دەڭگەيدەگى سىي-ماراپاتىم جوق. تۇسىرگەن كينولارىم از عانا تارالىممەن شىعادى. قازاقستان جايلى تۇسىرگەن دۇنيەلەرىم از عانا تارالىممەن شىقتى. جان-جاعىم ونىمەن تانىسىپ تا ۇلگىرگەن جوق. بۇل ماسەلەنىڭ ءبىر جاعى.
- ەكىنشى جاعىن ويلانىپ كوردىڭىز بە؟ ءسىز ءبىر ورىندا قاراپ وتىرمايسىز. ءسىز جۇرتتىڭ كوزى مەن سوزىندە جۇرەسىز. ونداي ادامدار جان-جاعىنا جاعا بەرمەيدى، دۇشپاندارى دا، اياقتان شالۋشىلارى دا كوپ بولادى. مۇنداي جاعداي قازاقتىڭ ورتاسىندا دا كوپ كەزدەسەدى.
- راس، ءبىر جوبادان ەكىنشى جوباعا سۇڭگىپ جۇرەمىن. ولار ءبىر قالىپقا ءتۇسىپ كەلە جاتىر. مەن ەشكىمنىڭ اۋلاسىنا كوز جۇگىرتكەن جوقپىن. ءوزىمنىڭ مەنشىكتى اۋلام بار. وعان باسا-كوكتەپ كىرۋگە ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ ءداتى بارا بەرمەيدى. ولارعا ۇناماعان دۇنيە وزىمە ۇنايدى.
- ءوسىپ -ونگەن داۋلەتتى وتباسىندا دۇنيەگە بالالارعا «كىشى» دەگەن انىقتاۋىش تىركەسىپ جۇرەدى. قىرىقتان اسىپ كەتسەڭىزدە ءالى «كىشى» اتانىپ ءجۇرسىز؟
- مۇنداي انىقتاۋىشتىڭ ماعان قاتىسى جوق. مەن ءتۇسىرىپ جۇرگەن كينولار ۇلكەن كونچالوۆسكي نەمەسە نيكيتا ميحالكوۆتىڭ جۇمىستارىنا مۇلدەم ۇقسامايدى. ولار ءۇشىن ءتىپتى بوتەن دەپ تە ايتا الامىن. ولاردىڭ پىكىرىنە سىي-قۇرمەتپەن قارايمىن، بىراق جەكە ۇستانىمىم ماڭىزدىراق. «سوندىقتان كىم نە دەيدى؟» دەمەيمىن، ويعا العان دۇنيەمە الاڭسىز كىرىسەمىن. نيكيتا سەرگەەۆيچ پەن اندرەي سەرگەەۆيچ رەسەي تاريحىنا قايتالانباس تۇلعا رەتىندە ەنەدى. تاريحتان الار مەنىڭ ەنشىم ءسىز تۇگىل وزىمە دە بۇلىڭعىر.
جاسىم 45-تەن استى. «تۋىسقاندارىم تۇسىرگەن كينولاردىڭ قاسىندا مەنىڭ دۇنيەم الاسارىپ تۇرماي مە؟» دەپ ويلاۋعا قازىرگى جاسىم دا مۇمكىندىك بەرمەيدى. وسىدان 10 جىل بۇرىن جۋرناليستەر وسىنداي سۇراق قويسا، مۇمكىن ويلانار ما ەدىم. بۇل ءۇشىن وكىنۋگە بلمايدى. ۋاقىتتىڭ ءامىرشىسى بولىپ، ساعات ءتىلىن كەرى بۇرۋ جەر بەتىندە جۇرگەن پەندەلەردىڭ ماڭدايىنا جازىلماعان. باقىت.
- سوندا دا وتە ىقپالدى اۋلەتتىڭ، بەدەلدى تۋىستاردىڭ كولەڭكەسى دەگەندى قالاي تۇسىنەسىز؟
-مەن ەشكىمنىڭ دە كولەڭكەسى ەمەسپىن. ماسەلەگە باسقا قىرىنان كەلەر بولساق، ول ماعان كەدەرگىدەن وزگە ەشنارسە سىيلاعان جوق. «نيكا» مەن «التىن قىران» كينوفەستيۆالدەرىنە مەنى تەك كىشى كونچالوۆسكي بولعانىم ءۇشىن عانا شاقىردى. مۇنداي جەڭىلدىكتەر مەنى قاناعاتتاندىرمايدى. مەن رەسەيدىڭ عانا ەمەس الەمدىك كينو-تاريحقا ەگور كونچالوۆسكي بولىپ ەنگىم كەلەدى، سونداي اتپەن قالعىم كەلەدى.
- ءسىز تولقۇجات بويىنشا ميحالكوۆسىز، ال ومىردە كونچالوۆسكيسىز. ەكىنىڭ ءبىرىن تاڭداۋ سىزگە قيىن تيگەن جوق پا؟
- كونچالوۆسكي دەگەن تەكتى اكەم تاڭدادى. سەبەبى موسفيلم ەكى ميحالكوۆقا تارلىق ەتىپتى. ال مەن تولقۇجات الاتىن كەزدە «ەگور كونچالوۆسكي-دجۋنيور» دەپ اتاساق قالاي بولادى » دەگەن ۇسىنىس ءتۇستى. بىراق ول كوڭىلىمنە شىقپادى. ال كىشى كونچالوۆسكي دەگەن اتاۋدى ويلاپ تاپقان جۋرناليستەر.
- مەكتەپتە وقىپ جۇرگەن كەزىڭىزدى ەسكە ءتۇسىرىڭىزشى؟ اتا-انالار جينالىسىنا كىم باراتىن ەدى؟ اناڭىز با؟
- ارينە، انام باراتىن. ەسەسىنە اكەم مەن انامنىڭ قولتاڭباسىن كۇندەلىگىمە اينا-قاتەسىز ەتىپ «كوشىرىپ الاتىنمىن». مەكتەپتە تىم جاقسى وقىدىم دەپ ايتا المايمىن. ۋنيۆەرسيتەتتى ۇزدىك باعامەن ءبىتىردىم.
- اعاڭىز نيكيتا ميحالكوۆ ءسىز جايلى « بالا كەزدەن باستاپ ءوز نانىن ءوزى تاپتى. اسكەرگە كەتكەنگە دەيىن كولىك جۇرگىزۋشىسى بولدى» دەيدى.
- ول راس. جانە وعان نامىستانبايمىن. مەن بالا كۇنىمنەن سومنىڭ عانا ەمەس، تيىننىڭ دا قادىرىن ءبىلىپ ءوستىم.
- سىزبەن سۇحباتقا دايىندىق بارىسىندا اتا -اناڭىزدىڭ اۆتوبيوگرافيالىق شىعارماسىن وقىپ شىقتىم. شىعارماشىلىقتىڭ مۇنداي ءتۇرى سىزگە ۇناي ما؟
- ادەبي شىعارمالار، اسىرەسە اكەمنىڭ شىعارماسى تۋرالى سىن ايتۋ ماعان وتە قيىن. مەكتەپتە تىم جاقسى وقىدىم دەپ ايتا المايمىن. ءسىز وقىعان بيوگرافيانىڭ باستى كەيىپكەرى مەن ەكەنىمدى ءسىز جاقسى بىلەسىز.
-ءسىزدى كينوالماناحتاردان بولەك قانداي تاقىرىپ قىزىقتىرادى؟
- قازىر ءبىزدىڭ عاسىرىمىزعا دەيىنگى 500 جىل بۇرىن قازاق جەرىندە وتكەن تاريحي وقيعالارعا دەن قويىپ ءجۇرمىن. وتە ەرتەدەگى قازاقستاندا بولعان تاريحي وقيعالار، ساق تايپالارى - سكيفتەر جايلى، موڭعول شاپقىنشىلىعى كەزىندەگى قازاق دالاسى جايلى كينو ءتۇسىرۋدى ارماندايمىن.
- ودان بەرگى وقيعالار ءسىزدى قىزىقتىرماي ما؟ مىسالى تاۋكە حان تۇسىنداعى قازاقستان مەن رەسەي اراسىنداعى ديپلوماتيالىق قارىم -قاتىناستاردىڭ العاش ورناي باستاعان كەزەڭى، قازاق حاندارىنىڭ تاريحى.
- جاقىندا عانا ءىلياس ەسەنبەرليننىڭ «كوشپەندىلەرىن» وقىپ شىقتىم. تۇنىپ تۇرعان تاريح.
- رەسەيلىك كينواكتەر كونستانتين حابەنسكي «ادميرالدا» كولچاكتىڭ تاريحي بەينەسىن كەرەمەت ەتىپ سومدادى. بىزدە تولىققاندى اشىلا الماي، كينونىڭ قالتارىسىندا قالىپ قويعان تاريحي تۇلعالار كوپ. مىسالى - كەنەسارى حان... سىزدى قازاقتىڭ حان كەنەسىنىڭ تۇلعاسى قىزىقتىرا ما؟
-ءسىز كەنەسارى حان ءومىرىنىڭ قاي كەزەڭدەرىن سومداعانىمدى قالايسىز؟
- حان كەنەنىڭ ءومىرى درامالارعا تولى. ونى بويىندا قازاقتىڭ قانى بار رەسەيلىك رەجيسسەر تۇسىرسە، كەرەمەت دۇنيە بولار ەدى.
- ويلانىپ كورۋگە بولادى ەكەن.
- ءسىز بەدەلدى اتا -انانىڭ ىقپالىندا قالىپ قويمايمىن دەپ قورىقپايسىز با؟ شىعارماشىلىق دەربەستىگىڭىزدى ساقتاۋ سىزگە قيىن ەمەس پە؟
- مەنىڭ جاسىم 45 -تەن استى. ءوزىمدى جاستاردىڭ ساناتىنان الدەقاشان سىزىپ تاستاعانمىن. اكەم نەمەسە نيكيتا ميحالكوۆ 45 جاسىندا "نەسكولكو دنەي يز جيزني وبلوموۆا", "سيبيريادا", "رومانس و ۆليۋبلەننىح"فيلمدەرىن ءتۇسىردى. ال ەكىنشىدەن، 1977 جىلدار مەن قازىرگى 2012 جىلدى سالىستىرۋعا مۇلدەم بولمايدى.
- ءسىز اڭگىمەمىزدىڭ باسىندا ونشا اشىلا قويمادىڭىز. «تاڭ اتقالى باسىم اۋىرىپ تۇر. بۇل «فەستيۆال سيندرومى» دەدىڭىز. سوندا الماتىعا نە ءۇشىن كەلدىڭىز؟ شىعارماشىلىق پروتسەستەردى سىرتتاي سىناۋ ءۇشىن كەلدىڭىز بە؟
- مەن قازاقستانعا بارۋىما جول اشاتىن مۇمكىندىكتەردى بوس جىبەرمەيمىن. سەبەبى ەلدەرىڭىزدى سۇيەمىن. شىن ايتامىن. بۇل جولى مەن ەمەس، ايەلىم كەلۋ كەرەك ەدى. الماتىعا كەلۋ ءۇشىن ايەلىمنىڭ كوڭىلىن «كوبىرەك» تابۋعا تىرىستىم. تمد كينوينۋدستياسىنىڭ كوريفەيى ءاسانالى اشىموۆپەن امانداسىپ كەتۋدىڭ ءوزى نەگە تۇرادى.
مەن قازاقستاندا ءوزىمنىڭ ەكىنشى وتانىم دەپ تانيمىن. الماتىعا دەگەن ىقىلاسىم الا -بوتەن. سەبەبى الماتىعا ءبىر كەلىپ كەتكەن شەتەلدىك ونى ءومىر بويى ساعىنىپ وتەدى. ماعان جۋرناليستەر «استانا مەن الماتىنىڭ قايسىسى كوبىرەك ۇنايدى؟» دەگەن سۇراقتى كوپ ۇنايدى. ەكى قالا ءبىر-بىرىنە مۇلدەم ۇقسامايدى. ءتىپتى سالىستىرا دا المايسىڭ. استانا جەر بەتىندەگى ءومىر سۇرۋگە عانا ەمەس كينو تۇسىرۋگە دە ەڭ ىڭعايلى قالا. كەڭ كوشە، تازا اۋا، كولىك كەپتەلىسى دە از. كامەراعا قونعان شاڭدى دا استانانىڭ جەلى ءسۇرتىپ الىپ كەتەدى. ماعان قازاق قىزدارى وتە ۇنايدى. مۇندا ادەمى قىزدار وتە كوپ.
- اناڭىز - ناتاليا ارىنباساروۆانى تەلەەكرانداردان سيرەك كورەتىن بولىپ ءجۇرمىز.
- انام ەكراننان جوعالىپ كەتكەن جوق. سيرەك بولسا دا كورىنىپ تۇرادى. ونىڭ قازىرگى جاسى كينو ءۇشىن وتە قولايسىز. جاس كەلىنشەك بولىپ ويناي المايدى، ال كارى اجەنىڭ ءرولى وعان ءالى ەرتە.
- ءسىزدىڭ اتىڭىزعا سىن وتە كوپ ايتىلادى. بىراق سوعان قاراماستان ءوز-وزىڭىزگە سەنىمدىسىز؟
- ءسىز مەنى اشۋلاندىرا باستادىڭىز. بىرەۋگە قازى ۇنايدى، بىرەۋگە قۇرباقانىڭ سيراعى ۇنايدى. اعام نيكيتا سەرگەەۆيچ ميحالكوۆتىڭ شىعارمالارى تۋرالى پىكىرىم بىرجاقتى ەمەس. ماعان ونىڭ كەڭەس وداعى كەزىندە تۇسىرگەن شىعارمالارى كوبىرەك ۇنايدى.
- ال اتاڭىز نەمەسە اكەڭىزدىڭ اتىنا ايتىلعان سىندى قالاي قابىلدايسىز؟
- اكەم كينودا دا، ومىردە دە ۇلكەن بەدەلگە يە بولدى.
- ءسىزدىڭ اكەڭىز جاقسى اكە بولعان شىعار.
- مەن ءسىزدى ءتۇسىنىپ وتىرمىن. ول بەس رەت ۇيلەندى. بالالارى دا كوپ بولدى. مەن - تۇڭعىشىمىن. ءبىر اكەدەن تۋعان ءىنى -قارىنداستارىمنىڭ ءبىرازىنا اتا بولارلىق جاسقا جەتتىم. اكەمنىڭ جاراتىلىسى تاۋدى تىك جارىپ شىققان قاراعاي ءتارىزدى. انام تۋرالى دا سونى ايتامىن. راس، اكەم ماعان كوبىرەك كوڭىل بولە الامادى. بىراق بايلانىسىن ۇزگەن ەمەس، ءۇزىلىپ قالۋىنا جول بەرگەن دە ەمەس. باتىس ەلدەرىندە جوعارى ءبىلىم الۋىما، فرانتسۋز، اعىلشىن تىلدەرىن ەركىن مەڭگەرۋىمە كوڭىل ءبولدى. ال اناممەن ءبولىنىپ كورگەن ەمەسپىن. قازىر دە انامنىڭ قولىندامىن.
- ءسىز «مەنىڭ ەڭ ۇلكەن كۇنام - قاتەلىگىم اتاممەن ارالاسا الماعانىم» دەپسىز. بۇل قاتەلىگىڭىز اكەڭىزدى الىستان ەمەس جاقىننان تانۋعا جول اشقان شىعار. اكەڭىزبەن ءجيى ارالاسىپ تۇراسىز با؟
- ول راس. سوڭعى جىلدارى اتاممەن ارالاسا المادىم. 1990 جىلداردىڭ الاساپىرىنىندا ول جالعىز قالدى. سول كەزدە ونى جالعىزسىراتپاۋعا تىرىستىم. بىراق ۇنەمى قاسىندا بولا المادىم. ال اكەم ماعان الىستا بولسا جاقىن، جاقىن دا بولسا -الىس. اكەم ماعان اسقار تاۋ ءتارىزدى. اكەمنىڭ الدىنا ءجيى بارا المايسىن. جيىرەك ارالاسۋدىڭ قاجەت ەكەنىن بىلەمىن. بىراق قانمەن بىتكەن ادەتتى وزگەرتە المايدى ەكەنسىڭ. ۋاقىت ءوتىپ جاتىر. ال اناما جيىرەك كوڭىل بولەمىن.
- ءسىزدىڭ جاستىق شاعىڭىز شەتەلدە ءوتتى. باتىستا جوعارى ءبىلىم الدىڭىز. جالپى رەجيسسەرعا نەمەسە جازۋشىعا باتىس نە بەرەدى؟
- باتىس سەنىمدىلىك بەرەدى. تانىم -ءورىسىڭدى كەڭىتەدى. مەنىڭ كوزقاراسىمنىڭ جان -جاعىممەن، ءتىپتى جاقىن ادامدارىممەن ۇيلەسىم تابا بەرمەيتىندىگىنە باتىس الەمىمەن تىم ەرتە ارالاسۋىم سەبەپ بولدى. اينالامداعىلارعا جانە قوعامعا دەگەن كوزقاراسىم قۇرداستارىما ۇقساي بەرمەيدى. «قازىر ءسىز ماعان سوندا رەسەي سىزگە بوتەن بە؟» دەپ سۇراق قويۋعا دايىندالىپ وتىرعانىڭىزدى سەزىپ وتىرمىن. جوق ولاي ەمەس. مەن ورىسپىن بىراق 45 جىلدى ارتقا تاستاعان ءومىرىمنىڭ تەڭ جارتىسى انگليادا، امەريكا مەن فرانتسيادا ءوتتى. بۇل مەنىڭ ورىستىق -شىعىستىق مەنتاليتەتىمە اسەر ەتە المادى.
- رەسەيلىك باسىلىم ءسىز تۋرالى «وتە ىقپالدى اۋلەتتىڭ ءونىمى» دەيدى. وسىعان كەلىسەسىز بە؟
- ءسىز دە، مەن دە قوعامدىق فورماتسيانىڭ اۋىسپالى كەزەڭىندە قالىپتاستى. سوندىقتان ءبىزدىڭ زامانداستارىمىز ەشكىمگە ۇقسامايدى. ەشكىمگە ەلىكتەمەيدى. مەن اكەمنىڭ نە بولماسا نيكيتا ميحالكوۆتىڭ كوزقاراسىمەن وسكەن جوقپىن. مەنىڭ ۇستانىمىم ولارعا ۇناماۋى دا مۇمكىن. بىراق اكە مەن بالا بولىپ نەمەسە اعا مەن ءىنى بولىپ ارالاساۋعا، سىرلاسۋعا كەدەرگى كەلتىرمەيدى. مەن دە كونچالوۆسكي -ميحالكوۆتار اۋلەتىندە ەشكىمگە ۇقسامايمىن. مەنىڭ قانىمدا قازاقتىڭ قانى بار.
- قازاقتا «Cىرت كوز -سىنشى» دەگەن بار. وسىدان 10 جىل بۇرىن شەتەلدەن كەلدىڭىز. ورىس كينوسىن كوردىڭىز. اسەرىڭىز قانداي بولدى؟ العا جىلجۋشىلىقتى سەزە الدىڭىز با؟
- العاشقى اسەرىم قۋانتتى. 1990 جىلدارى داعدارىستى باستان كەشكەن رەسەي كينوسى ەس جيا باستاعان. العا جىلجۋشىلىق تا بار. بىراق ءبىزدىڭ مەملەكەت ەشكىمنىڭ ەركىنە باعىنبايدى. رەسەي ءالى ءوزىن-ءوزى تانىپ بىتكەن جوق. ءاپ-ادەمى دۇنيە كەز -كەلگەن ساتتە كۇيرەپ ءتۇسۋى مۇمكىن. بىراق بۇل تراگەديا ەمەس. ورىس كينوسى مىڭ ءولىپ -مىڭ تىرىلگەن. داۋىل سوعىپ وتكەن كۇننىڭ ەرتەڭىنە-اق كۇننىڭ جىلىمىق ساۋلەسىنە باس كوتەرىپ شىعا كەلەدى. قازىر جاقسى كينو تۇسىرەتىن كەز كەلدى.
- قازاققا دا جاقسى كينو تۇسىرەتىن كەز كەلدى. «بىراق كەدەرگى نە؟» دەگەن سۇراققا اركىم ءارتۇرلى جاۋاپ بەرەدى.
- كينوعا جەكە يتۆەستيتسيا تارتىلدى دەگەندى ءالى ەستىگەن جوقپىن. تەك مەملەكەت قولداپ وتىر. بۇل قاشانعا دەيىن سوزىلادى؟ ون جىل، ءارى كەتسە جيىرما جىل. كينو ءوزىن-ءوزى اسىراۋ ءۇشىن پروديۋسەرلەر - رەجيسسەرلار ءوز ءونىمىن ءوزى ساتۋدى ۇيرەنۋ كەرەك. تەك قازاقستاندىق نەمەسە رەسەيلىكتەر ەمەس، تمد كولەمىندەگى رەجيسسەرلار ءوز ونىمدەرىن ساتا المايدى.
- ءسىزدىڭ بويىڭىزدا قازاقتىڭ دا، ورىستىڭ دا قانى بار. بۇل جايلى نە ويلايسىز؟ قازاق پەن ورىس ۇلتىنا الەمدىك وركەننيەتتىڭ كوزقاراسى قانداي؟ ءسىز بەن بىزگە ورىن بار ما؟
-تمد ەلدەرىندەگى ءبىر-بىرىنە ەڭ جاقىن ۇلت ورىس پەن قازاق. ەكەۋى دە ماعان جاقىن. مىسالى، مەنى سىرت كەلبەتىمە قاراپ ورىس ۇلتى دەپ ايتا المايسىز.
- ەكى ۇلتتىڭ بويىنداعى سىزگە ۇنايتىن قاسيەتتەر بەلگىلى. ال ۇنامايتىنى، كوڭىلىڭىزدەن شىقپايتىن، ءسىزدى جابىرقاتاتىن تۇستارى بار ما؟
- ۇنامايتىن تۇستارى - وركەنيەت كوشىنە ىلەسە الماي كەلە جاتقاندىعى. سپاگەتتي جەپ، «مەرسەدەس» ءمىنۋ -وركەننيەتتىڭ بولشەگى بولۋ دەگەن ءسوز ەمەس. قازاقتار دا، ورىستار جاقسى ماشينا جاساپ شىعارا المادى، ءتىپتى كويلەك-كونشەك تىگىپ تە جارىتپادى. ءبىز كيىپ جۇرگەن كيىمىمىزگە دەيىن وزگەگە تاۋەلدىمىز.
- جاڭا قازاق دەگەن ۇعىم ءبىزدىڭ ەلدە دە، ءسىزدىڭ ەلدە دە بار. جاڭا قازاق نەمەسە جاڭا ورىستارعا ءتان بەلگى قانداي قاسيەتتەرىمەن ەرەكشەلەنەدى؟
- بۇل قولداعى قارجىنى بەي-بەرەكەت شاشۋىمەن ەرەكشەلەنەدى. ءبىزدىڭ ۇعىمىمىزداعى «ءۇشىنشى الەم» وكىلدەرىنىڭ شىنايى بەت -بەينەسى وسى. ولار جەتى اتاسىنان بەرى بايلىعى كەرتىلمەگەن اعىلشىندىق، امەريكالىق ميلليادەرلەرگە مۇلدەم ۇقسامايدى. قالتالىلاردىڭ باتىستاعى ارىپتەستەرى - گاۋھارمەن كومكەرىلگەن «رولەكس-تەردى» ساتىپ المايدى. قولىنداعى بار قارجىسىنا 200 مىڭ اقش دوللارى تۇراتىن «مەرسەدەستەردى» ساتىپ المايدى. سىرت كوزگە وركەنيەتتى ۇلت بولىپ كورىنۋگە تىرىسساق تا - جابايىلىقتان ءالى ارىلعان جوقپىز. دامحانالارعا بارىپ، تەك قانا فرانتسۋز شارابىن ىشەمىز. باۋىرساق پەن قىمىزعا مۇرنىن شۇيىرە قارايتىن قازاقتاردى دا دا كورىپ ءجۇرمىن. بىراق سوعان قاراماستان ءالى جابايىلىقتان ارىلىپ بىتكەنىمىز جوق. قازاقتار مەن ورىستاردىڭ ۇقساستىعى وسى جەردە كوپ بايقالادى. مەن بۇل تۇستا ولارعا جاقسى -جامان دەپ باعا بەرۋدەن اۋلاقپىن. تەك ساۋالىڭىزعا جاۋاپ بەرىپ وتىرمىن. ورىستار ءوزىنىڭ مەنتاليتەتى جاعىنان شىعىستىق توپقا جاتادى. ول تەك قانا سىرتتاي عانا ەۋروپا ناسىلدەس، ال ىشكى جان -دۇنيەسى شىعىس. تمد حالىقتارىنىڭ كوزقاراسى فيندەر نەمەسە شۆەدتەرمەن سالىستىرعاندا - وپتيميست. سوندىقتان مەملەكەتتىك قۇرىلىم دەموكراتيالىق جۇيەدەن جەكەلەگەن ادامداردىڭ باقىلاۋىنا نەگىزدەلگەن جۇيەگە تەز ويىسىپ كەتتى.
- بۇل سىزگە جاقپايتىن ءتارىزدى. ەس بىلگەلى اكەڭىز باتىستىڭ ىلىمىمەن اۋىزداندىرۋعا تىرىستى. دەموكراتيا ءسىزدىڭ قانىڭىزدا ەۆوليۋتسيالىق جولمەن قالىپتاسۋى ءتيىس ەدى.
- مەن كەڭەس وداعىنىڭ ادامىمىن. كوزىمدى اشقاننان ءوز نانىمدى ءوزىم تابۋعا تىرىستىم. تاربيەم وسى. ءسىز ءوزىڭىز كومسومول بولىپ پا ەدىڭىز؟
-يا. بىراق مەنىڭ وسكەن ورتام سىزگە مۇلدەم ۇقسامايدى. عۇمىر بويى قازاقستاننىڭ ءبىر قيىرىنداعى ورتا مەكتەپتى باسقارعان قاراپايىم دا ۇلى جاننىڭ وتباسىندا ءوستىم.
- وندا مەن ءسىزدىڭ ولشەممەن سالىستىرعاندا جاڭا ورىستاردىڭ قاتارىنان شىعارمىن. بىراق مەن جاڭا قازاق نەمەسە جاڭا ورىستاردىڭ - برىنتسالوۆتاردىڭ قاتارىنان ەمەسپىن.
-ءسىز وتكەن جىلى رەسەيلىك باسىلىمدارعا بەرگەن سۇحباتىڭىزدا «شىعىس الەمىنە جان-تانىممەن عاشىقپىن» دەپسىز. بۇگىنگى ايتقاندارىڭىزدىڭ استارى دا وسىلاي دەيدى.
- شىعىس شىدامدىلىققا ۇيرەتەدى. ال باتىس مۇنى قابىلداي المايدى. باتىس -ەكسپانسياعا يەك ارتادى، شىدامدىلىق، دانالىق، ونەر شىعىستىقتارعا ءتان قاسيەت. قىسقاسى حح عاسىرداعى باتىس ونەرى شىعىستان ءنار الىپ جاتىر. مەن شىعىستىق دەرتكە تىم ەرتە شالدىقتىم با دەپ قورقامىن. سەبەبى وسىعان دەيىنگىلەر تەك قاريالىققا بەت بۇرعاندا عانا شىعىسقا مويىن بۇرعان.
- اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
اڭگىمەلەسكەن گۇلبارشىن Cاباەۆا،
«اباي-اقپارات»
(ەسكەرتۋ: "الاش ايناسى" گازەتىندە شىققان سۇحباتتىڭ تولىق نۇسقاسى ارىپتەسىمىزدىڭ قالاۋى بويىنشا www.abai.kz اقپاراتتىق پورتالىنا جاريالانىپ وتىر).
