اتىراۋدا "ۇلىق ۇلىس – التىن وردا" اتتى حالىقارالىق عىلىمي-پراكتيكالىق كونفەرەنتسياسىنىڭ پلەنارلىق وتىرىسى ءوتىپ جاتىر. پلەنارلىق وتىرىستى قر پرەزيدەنتى اكىمشىلىگى باسشىسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى داۋرەن اباەۆ اشتى.

"بارشاڭىزدى كونفەرەنتسيا جۇمىسىنىڭ باستالۋىمەن قۇتتىقتايمىن! پاندەمياعا قاراماستان بۇگىنگى جيىنعا كەلگەندەرىڭىز ءۇشىن ريزاشىلىعىمدى بىلدىرەمىن! بۇگىنگى ءىس-شارانى جوعارى دەڭگەيدە ۇيىمداستىرىپ وتىرعان اتىراۋ وبلىسى اكىمدىگىنە ارنايى العىس ايتامىن", - دەدى ول.

"وسىدان ءبىر اپتا بۇرىن مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى توقاەۆ "جوشى حان" تاريحي-مادەني كەشەنىنە باردى. ۇلىق ۇلىستىڭ نەگىزىن قالاۋشى – جوشى حانعا ارنالىپ اشىلعان بۇل كەشەن تاريحي تۇلعاعا كورسەتىلگەن لايىقتى قۇرمەت ەكەنى انىق.

وسى يگى ءىستىڭ جالعاسى رەتىندە ءبىز دە بۇگىن وتاندىق جانە شەتەلدىك بەلگىلى تاريحشىلاردى كيەلى اتىراۋ جەرىنە جيناپ وتىرمىز. ماقساتىمىز – دالا ءريمى، ورتاعاسىرلىق اسا قۋاتتى مەملەكەت – التىن وردانىڭ تاريحي مۇراسىن جان-جاقتى تالقىلاپ، وعان لايىقتى باعا بەرۋ.

اتىراۋ – ۇلان-بايتاق وتانىمىزدىڭ باتىس قاقپاسى، مۇنايلى استانا، حالقىمىزدىڭ ءبىرتۋار ۇلدارى دۇنيەگە كەلگەن ونەرلى دە ونەگەلى ولكە", - دەدى داۋرەن اباەۆ.

سونىمەن بىرگە وسى وڭىردە، جايىقتىڭ جاعاسىندا سارايشىق قالاسى ورنالاسقان.

"بۇل قالانىڭ وركەن جايىپ، تانىلعان تۇسى دا التىن وردا كەزەڭىنە سايكەس كەلەدى. ۇلى جىبەك جولىنىڭ ساراي-بەركە مەن حورەزمدى بايلانىستىرعان سولتۇستىك باعىتى وسى سارايشىق قالاسى ارقىلى وتكەن.

مۇندا ساۋدا-ساتتىق، مادەنيەت پەن ساۋلەت ونەرى قارىشتاپ دامىدى. قالادا بىرەگەي سۋ قۇرىلىستارى جاسالىپ، ءوزىنىڭ اقشاسى باسىلدى.

ورىس جازبالارىندا "مەيىرىمدى پاتشا" اتالىپ، ۆەنەتسيا مەن گەنۋيالىق وتارلاۋشىلارعا ىقپال ەتكەن وزبەك ۇلى جانىبەك حان وسى سارايشىق قالاسىندا تاققا وتىرعان.

سول ءۇشىن اتىراۋ ءوڭىرى – التىن وردانىڭ تاريحي مۇراسىن زەرتتەۋ ىسىندە ماڭىزدى ورتالىق دەپ ەسەپتەيمىن", - دەدى ول.

"التىن وردا – تامىرى تەرەڭ تاريحىمىزدىڭ ءبىر پاراعى عانا ەمەس. بۇل – قازاق ۇلتى مەن مەملەكەتتىلىگىنىڭ التىن بەسىگى.

ءبىز سان ءتۇرلى ۇلىستار مەن رۋ-تايپالاردان قۇرالعان ۇلىق ۇلىستىڭ قازانىندا قايناپ، جەكە ۇلت بولىپ قالىپتاستىق، دەربەس حاندىق قۇردىق. بۇعان تاريحپەن اسىرە ماقتانۋ دەپ ەمەس، گەنەتيكتەر دالەلدەگەن دەرەك دەپ قاراعان ءجون. وعان قوسا جوشى ۇلىسى – دالا مەملەكەتتىلىگىنىڭ ارحەتيپى، باستاۋ بۇلاعى.1465 جىلى كەرەي مەن جانىبەك حاندار نەگىزىن قالاعان قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋ سەبەبىن ابىلقايىرعا كوڭىلى تولماعان 200 مىڭ حالىقتىڭ ۇدەرە كوشكەنى دەپ قانا قاراستىرۋعا بولمايدى. قانداي كۇشتى بولسا دا، وكپە مەن رەنىش مەملەكەت قۇراۋشى يدەيا بولا المايدى. سول ءۇشىن العاشقى حاندارىمىزدىڭ تۇپكى ويى – التىن وردا جوباسىن قايتا جاڭعىرتىپ، جوشى ۇلىسىنىڭ اۋماعىن، وندا تۇراتىن حالىقتى بىرىكتىرۋ ەدى", - دەدى داۋرەن اباەۆ.

جىلدار وتە بۇل جوبانى ۇلى حاندارىمىزدىڭ ءبىرى – قاسىم حان جۇزەگە اسىردى. ول ورىنبوردان ماۋرەنناحرعا دەيىنگى الىپ ايماقتى باعىندىرىپ، بيلىك جۇرگىزدى.

ەلباسى 2014 جىلى ۇلىتاۋدىڭ تورىندە بەرگەن سۇحباتىندا التىن وردادان قازاق حاندىعىنا دەيىنگى ساباقتاستىق جەلىسىن ايقىنداپ بەرگەنى بەكەر ەمەس. بۇل يدەيانى شوقان ءۋاليحانوۆتىڭ قازاقتار وزدەرىن التىنوردالىقتاردىڭ ۇرپاعى ساناپ، قۇرمەتتەيدى دەگەن ءسوزى دە قۋاتتاي تۇسەدى. ياعني بۇل بۇرىننان بەلگىلى دەرەكتەر، تالاس تۋدىرمايتىن ايعاقتار. سان عاسىر وتسە دە، التىن وردانىڭ ءمانى مەن ماڭىزىنىڭ حالقىمىزدىڭ ساناسىندا بەرىك ساقتالۋى سوندىقتان.

ءاز-جانىبەك، ەدىگە، توقتامىس، اسان قايعى سياقتى التىن وردا كەزىندەگى قايراتكەرلەر تۋرالى جىر-داستاندار ءتول فولكلورىمىزدىڭ اجىراماس بولىگى. وزبەك حان سۇننيتتىك حانافي ءمازھابىن ۇلى دالانىڭ ءداستۇرلى ءدىنى رەتىندە بەرىك ورناتتى.

كەنەسارى قاسىمۇلىنا دەيىنگى قازاق بيلەۋشىلەرىنىڭ ءبارى دە جوشى حاننان تارايدى. جاڭا ەلوردامىز – نۇر-سۇلتان قالاسىن ۇلى دالادا اسەم شاھارلار سالعان ۇلىق ۇلىس بيلەۋشىلەرى عۇرپىنىڭ جالعاسى دەۋگە بولادى.

بيىل مامىر ايىندا ەلوردادا وتكەن كونفەرەنتسيادا ءححى عاسىرداعى التىنوردالىق 7 قاعيدانى بايانداعان بولاتىنمىن. بۇل – بۇگىنگى زامانعا بەيىمدەي وتىرىپ، بابالار وسيەتى رەتىندە باسشىلىققا الاتىن ۇلىق ۇلىستىڭ وراسان زور تاريحي مۇراسى، - دەدى ول.

داۋرەن اباەۆ قاعيدالاردى قىسقاشا اتاپ ءوتتى.

ءبىرىنشى قاعيدا – مىقتى «بيلىك ۆەرتيكالى» ارقىلى ورتالىقتان باسقارىلاتىن مەملەكەت. بۇل وزىنە سەنىپ تاپسىرىلعان جۇمىسقا لاۋازىمدى تۇلعانىڭ دەربەس جاۋاپ بەرۋىن بىلدىرەدى.

ەكىنشى قاعيدا – مەريتوكراتيا نەمەسە باسشىلىققا لايىقتى ادامداردىڭ كەلۋى.

ءۇشىنشى قاعيدا – اكىمشىلىك باسقارۋدىڭ تيىمدىلىگى.

ءتورتىنشى قاعيدا – عىلىم-ءبىلىم عۇرپى.

بەسىنشى قاعيدا – ديالوگ مادەنيەتى.

التىنشى – ديپلوماتيا مادەنيەتى.

جەتىنشى – ادامي قۇندىلىقتار.

وسى جەتى باعىتتىڭ نەگىزىندە ءوز زامانىندا التىن وردا جوباسى جۇزەگە اسىرىلدى. ولاردىڭ مۇلتىكسىز ورىندالۋى ۇلىق ۇلىستىڭ وركەن جايىپ، داۋىرلەگەن عاسىرىنا جول اشتى.

بۇل نەگىزگى قاعيدالار بۇگىن دە ءبىزدى بولاشاققا باتىل كوز تىگىپ، ءححى عاسىر تالابىنا ساي جاڭعىرۋعا باستايدى، - دەدى داۋرەن اباەۆ.

Abai.kz