2021 جىلدىڭ 15 تامىزىندا اۋعانستان بيلىگىن تالىبتەر باسىپ الدى. 20 جىلعا سوزىلعان سوعىس وسىلايشا اياقتالدى. باتىستىق كۇشتەر دراماعا تولى جاعدايدا كابۋل اۋەجايىنان اسكەرى مەن جاقتاستارىن شىعارىپ، ەلدەن كەتتى. بۇل «تاليبان» بيلىگىنىڭ نىق ورناعانىنىڭ كورىنىسى بولاتىن. الايدا اۋعانستانداعى جالعىز كۇش تالىبتەر ەمەس. پادجشەر ايماعىنداعى قارسىلاسۋ كۇشتەرىنەن بولەك، ونداعان ءىرىلى-ۇساقتى تەررورلىق توپتار بار. ولاردىڭ باسىم بولىگى تالىبتەرگە قوسىلۋدى قالاسا، دايش (يگيل) كەرىسىنشە ۇستەمدىككە ۇمتىلاتىنىن جانە تالىبتەرگە قارسى ارەكەت ەتەتىنىن مالىمدەدى. 

2021 جىلدىڭ 26 تامىزىندا دايش ۇيىمىنىڭ جانكەشتىسى ءوزىن كابۋل اۋەجايىنىڭ الدىندا جارىپ جىبەردى. جارىلىستان 13 اقش ساربازى مەن 30-دان استام ءتالىب قازا تاپتى. جالپى قازا بولعاندار سانى 200 ادامدى قۇرايدى، ال جارالانعاندار 1300-دەن استام. جارىلىستى دايش سودىرلارى ءوز موينىنا الىپ، تالىبتەرگە قارسى سوعىس جاريالادى. بۇل «تاليبان» بيلىگىن مويىنداماۋ جانە «ولارعا قارسى ارەكەت ەتەمىز» دەگەن ناقتى سيگنال بولاتىن. «تاليبان» دايش سودىرلارىنا قارسى اسكەري وپەراتسيا باستاپ، ءالى كۇنگە دەيىن جالعاستىرىپ كەلەدى.

ساراپشىلاردىڭ مالىمەتىنشە، اۋعانستاندا ورتا ەسەپپەن 3000-5000 مىڭ اراسىنداعى دايش سودىرلارى بار. ولاردىڭ باسىم بولىگى ورتالىق ازيا ەلدەرىنەن شىققاندار. اسىرەسە تاجىك، وزبەك ۇلتىنىڭ وكىلدەرى باسىم. تالىبتەر ساندىق جانە اسكەري تەحنيكالىق ۇستەمدىككە يە، سوندىقتان دايش لاڭكەستەرى اشىق ۇرىسقا تۇسپەي، پارتيزاندىق سوعىس تاكتيكاسىن تاڭداعان. ولار تەررورلىق اكتىلەر جاساۋ جانە جەكەلەگەن تۇلعالاردى ءولتىرۋ ادىستەرىن كەڭىنەن قولدانۋدا. تالىبتەردىڭ كولىكتەرىنە جارىلعىش زات ورناتۋ، كوپىرلەردى جارۋ ارقىلى استىرتىن ارەكەت ەتۋدە.

2021 جىلدىڭ 8 قازانىندا دايش ۇيىمىنىڭ لاڭكەسى قۇندىز قالاسىنداعى گوزار-ە-سايەد اباد شيتتەر مەشىتىندە ءوزىن جارىپ جىبەردى. جارىلىستان 150 ادام قازا تاۋىپ، 160 ادام جاراقات الدى. اراعا ءبىر اپتا سالىپ. مازاري-شاريف قالاسىنداعى شيت مەشىتىندە تاعى دا ءبىر جارىلىس بولدى. بۇل جولعى جارىلىستان 110 ادام قازا تاپتى. قوس جارىلىستىڭ دا شيت مەشىتىندە بولۋى تەگىن ەمەس ەدى. سودىرلار جۇما نامازى ۇستىندە جارىلىس جاساۋ ارقىلى ەكى ماقساتتى كوزدەگەن. ءبىرىنشىسى، بارىنشا كوپ ادامعا زيان كەلتىرۋ بولسا، ەكىنشىسى ءدىني ءراسىم ۇستىندە قان توگۋ ارقىلى ءدىني قاقتىعىس تۋدىرۋ. سەبەبى تالىبتەردىڭ باسىم كوپشىلىگى ءسۇننيت. وسى ارقىلى يراننىڭ دا قارسى رەاكتسيا بەرۋىن كۇتكەندەي.

ءار جارىلىستان كەيىن تالىبتەر جارىلىس بولعان اۋداندا ارنايى وپەراتسيا وتكىزىپ، دايش ۇيىمىنا قاتىسى بار دەگەن ادامداردى تۇتقىندايدى. الايدا ونىڭ ءتيىستى ەففەكتىسى بايقالار ەمەس. دالەل رەتىندە كەشە بولعان وقيعانى ايتساق بولادى. 2 قازان كۇنى دايش سودىرلارى كابۋل قالاسىنداعى اسكەريلەر اۋرۋحاناسىنا شابۋىل جاساپ، 19 ادام قازا تاپتى.

باتىستىق ساراپشىلار تالىبتەردىڭ ەسسىز ارەكەتى دايش-تىڭ كۇشەيۋىنە اسەر ەتەتىنىن بولجاۋدا. مىسالى بۇرىنعى ۇكىمەت جاساقتارىنا راقىمشىلىق جاريالانعانىنا قاراماستان، ولاردى قۋدالاۋ توقتاعان ەمەس. سايكەسىنشە دايش تاراپىنا ءوتىپ كەتكەن ۇكىمەت جاساقتارى بار ەكەنى ايتىلۋدا. «ءتىپتى ولارعا ايىنا 340 دوللار كولەمىندە قارجى تولەنەدى» دەيدى The Guardian. بۇل اۋعانستانداعى داعدارىس جاعدايىندا قوماقتى قارجى سانالادى. الايدا تالىبتەر ول اقپاراتتى جوققا شىعارىپ، نەگىزسىز دەپ وتىر.

دايش سودىرلارى مەن تالىبتەر اراسىنداعى ۇرىس ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرىن دە الاڭداتۋدا. سەبەبى اۋعانستانداعى دايش ۇيىمىنىڭ باسىم بولىگىن ورتالىق ازيادان شىققان راديكالدار قۇرايدى. كەز كەلگەن ۋاقىتتا ولار ورتالىق ازياعا وتۋگە تىرىسۋى مۇمكىن جانە بۇل ايماقتىڭ تىنىشتىعى مەن تۇراقتىلىعىنا كەرى اسەر ەتۋشى فاكتور بولماق.

اۋعانستانداعى ەكونوميكالىق داعدارىس ارتىپ كەلەدى. ازىق-تۇلىك تاپشىلىعى مەن كۇندەلىكتى قاجەتتىلىكتەر 35 ميلليوننان استام تۇرعىنعا جەتپەي، جوقشىلىق باستالعان. ءتىپتى اشتىق بولۋى دا مۇمكىن دەگەن بولجامدار بار. ەكونوميكالىق داعدارىس كۇشەيگەن سايىن، تالىبتەردىڭ بيلىگىنە دەگەن حالىق سەنىمى ازايىپ، نارازىلىق كۇشەيۋدە. بۇل دايش سودىرلارى ءۇشىن مۇمكىندىك بولىپ وتىر.

اسحات قاسەنعالي 

Abai.kz