ينتەرنەت-كونفەرەنتسيا: امانگەلدى سەيىتحانوۆ (باسى)
ينتەرنەت-كونفەرەنتسيامىزدىڭ كەزەكتى قوناعى جۋرناليست امانگەلدى سەيىتحانوۆ وقىرماندار تاراپىنان كەلىپ تۇسكەن ساۋالداردىڭ العاشقى لەگىنە جاۋاپ بەرىپ وتىر. كونفەرەنتسيا بارىسىندا سەيىتحانوۆ مىرزا قازاق سپورتىنىڭ وتكەنى مەن بۇگىنى، كەلەشەگى جايلى ايتا كەلىپ، كەزىندە قازاق اتىن جەر الەمگە شىعارعا ساڭلاقتاردىڭ ۇمىتىلا باستاعان ايتادى. «بىراق سول كەزدە قازاق ءوز باتىرىن ىزدەيتىنىن بىلدىك. جەلاياق ءسابيت، گيمناست ساۋلە كەلدى. يمانباەۆ مەن بارلىباەۆانى بۇگىنگى بۋىن بىلەر مە ەكەن. قازاقتان شىققان ۇستەل تەننيسىنىڭ شەبەرى ءاليا سەرىكباەۆانى شاقىردىق. باسكەتبولشى ولگا اپاتاەۆانى ىزدەدىك. كەيىن ءامين اعالارعا كەزەك كەلدى. شاڭعىشى قاليحان نوعامباەۆتار جايلى كوپ ايتىلا ما، قازىر؟ نەمەسە ۆەلو سپورتتان الەم چەمپيونى اتانعان مارات ساتىپالديەۆتى ۇمىتا باستادىق. ءوز اعامىزدى اعالاي الماي ءجۇرىپ، كىسى اعاسىن جاعالاعىمىز كەلەدى. ول بولا ما»، دەپ كوپكە ساۋالدى وي تاستايدى.
«اباي-اقپارات»
الحامدۋليللاح. «اباي.كز» سىندى قازاق سايتىنىڭ وقىرماندارىنا ءبىر اللا جاقسىلىعىن ءناسىپ ەتسىن. ۇسىنىس تۇسكەن ەكەن، باس تارتۋدىڭ ءجونىن كورمەدىك. تاۋەكەلگە بەل بايلاپ، كەلگەن ساۋالدارعا جاۋاپ قايتارۋ نيەتىندەمىز. سونىمەن نەگىزگى شارۋاعا كوشەيىك.
- اعا، امانسىز با؟ بيىل لوندونعا باراسىز با؟ تىكەلەي ەفيردى كىمدەر جۇرگىزەدى؟
ينتەرنەت-كونفەرەنتسيامىزدىڭ كەزەكتى قوناعى جۋرناليست امانگەلدى سەيىتحانوۆ وقىرماندار تاراپىنان كەلىپ تۇسكەن ساۋالداردىڭ العاشقى لەگىنە جاۋاپ بەرىپ وتىر. كونفەرەنتسيا بارىسىندا سەيىتحانوۆ مىرزا قازاق سپورتىنىڭ وتكەنى مەن بۇگىنى، كەلەشەگى جايلى ايتا كەلىپ، كەزىندە قازاق اتىن جەر الەمگە شىعارعا ساڭلاقتاردىڭ ۇمىتىلا باستاعان ايتادى. «بىراق سول كەزدە قازاق ءوز باتىرىن ىزدەيتىنىن بىلدىك. جەلاياق ءسابيت، گيمناست ساۋلە كەلدى. يمانباەۆ مەن بارلىباەۆانى بۇگىنگى بۋىن بىلەر مە ەكەن. قازاقتان شىققان ۇستەل تەننيسىنىڭ شەبەرى ءاليا سەرىكباەۆانى شاقىردىق. باسكەتبولشى ولگا اپاتاەۆانى ىزدەدىك. كەيىن ءامين اعالارعا كەزەك كەلدى. شاڭعىشى قاليحان نوعامباەۆتار جايلى كوپ ايتىلا ما، قازىر؟ نەمەسە ۆەلو سپورتتان الەم چەمپيونى اتانعان مارات ساتىپالديەۆتى ۇمىتا باستادىق. ءوز اعامىزدى اعالاي الماي ءجۇرىپ، كىسى اعاسىن جاعالاعىمىز كەلەدى. ول بولا ما»، دەپ كوپكە ساۋالدى وي تاستايدى.
«اباي-اقپارات»
الحامدۋليللاح. «اباي.كز» سىندى قازاق سايتىنىڭ وقىرماندارىنا ءبىر اللا جاقسىلىعىن ءناسىپ ەتسىن. ۇسىنىس تۇسكەن ەكەن، باس تارتۋدىڭ ءجونىن كورمەدىك. تاۋەكەلگە بەل بايلاپ، كەلگەن ساۋالدارعا جاۋاپ قايتارۋ نيەتىندەمىز. سونىمەن نەگىزگى شارۋاعا كوشەيىك.
- اعا، امانسىز با؟ بيىل لوندونعا باراسىز با؟ تىكەلەي ەفيردى كىمدەر جۇرگىزەدى؟
- امان -ەسەنبىز. اللا ءناسىپ ەتسە 25 شىلدە كۇنى تۇماندى البيوندى بەتكە الساق دەيمىز. وندا قىرۋار شارۋا كۇتىپ تۇر. رەسمي تىركەلۋدەن ءوتۋ كەرەك. قۇجات تولتىرامىز. قىسقاسى الەمنىڭ ايتۋلى ارنالارىمەن بىرگە وليمپيادا ويىندارىن ناسيحاتتاۋعا كىرىسەمىز. ەلدە تىكەلەي ەفيردى جاندوس ايتباي مەن سەرگەي رايليان جۇرگىزەدى. وزگە كوممەنتاتورلار دا تارتىلاتىن شىعار.
- "حابار" ارناسىنداعى سپورتتىق باعدارلامالاردان كورىنبەي كەتتىڭىز؟
داۋسىڭىزدى ساعىنىپ ءجۇرمىز. ءسىزدىڭ كۇلدىرە وتىرىپ، جۇباتاتىن، كوركەم ءتىلىڭىزدى بارشا كورەرمەن جاقسى كورەدى. ءتىپتى، ەل ىشىندە ءسىزدىڭ كەيبىر سوزدەرىڭىز ماقال بولىپ كەتكەن.
جەكە اۆتورلىق باعدارلاما اشاتىن ويىڭىز بار ما؟
- ىستىق ىقىلاستارىڭىزعا راحمەت. كورىنبەۋدىڭ ءوز سىرى بار. ول تۋرالى كەيىن. ال، اۆتورلىق باعدارلاماعا كەلسەك، جوبا كوپ. قازاقتىڭ ءان ونەرىن ناسيحاتتايتىن، كۇيى مەن كۇيشىلەرىن ىزدەيتىن دۇنيەلەر ۇسىنسام دەيمىن. اسەت پەن ءماديدى، اقان مەن ءبىرجاندى بۇگىنگى بۋىن تىڭدامايدى. كەشەگى جىرلاۋلار مەكتەبى قانداي ەدى. ازىن-اۋلاق مىناۋ قىزىلوردانىڭ قارماقشىسىندا عانا قالدى-اۋ، ءسىرا. شوراياقتىڭ ومارى مەن ىزتىلەۋدىڭ تۇرماعامبەتىن زەرتتەيتىن باعدارلاما ۇسىنۋ ويدا بار.
-بۇعان دەيىنگى وليمپيادا ويىندارىنا قاتىسقان سپورتشىلارمەن سالىستىرعاندا، لوندونعا باراتىن سپورتشىلاردىڭ بويىندى ۇلتتىق رۋح قانشالىقتى دەپ ويلايسىز؟ باپ پەن باقتى ايتپاعاندا، جەڭىسكە جەتەلەيتىن دا وسى رۋح پەن ۇلتتىق نامىس ەمەس پە!
- جەڭىستى باق پەن باپ قامتاماسىز ەتەدى دەيتىندەر كوپ. شىنىندا دا سولاي بولۋى مۇمكىن. بىراق رۋح پەن نامىس بويدى كەرنەمەسە، كەجەگەسى كەيىن كەتەدى، سپورتشىلاردىڭ. ەۋروپا چەمپيوناتىن كورگەن شىعارسىزدار. جارتىلاي فينالدا گەرمانيا مەن يتاليا كەزدەستى. سوندا سكۋادرا ادزۋرا قاقپاشىسى بۋففون ءانۇراندى جانىن سالىپ تۇرىپ ايتتى. سۇسىنا قاراپ، وسى جىگىتتەردىڭ مەرەيى ۇستەم بولادى دەستىك. يتاليا جەڭىسكە جەتتى عوي. قازاقستان قۇراماسىندا نامىستىڭ قۇنىن بىلەتىن جىگىتتەر بار. قازاق ءۇشىن وتقا تۇسۋدەن تايىنبايدى ولار. اسىرەسە بالۋاندار مەن بىلعارى قولعاپ شەبەرلەرى. المات كەبىسپاەۆ پەن دارحان باياحمەتوۆ، نۇرماحان تىناليەۆ پەن اسقات دىنمۇحامبەتوۆ، ءبىرجان جاقىپوۆ پەن دانيار ەلەۋسىنوۆ، دانابەك سۋجانوۆ پەن ادىلبەك نيازىمبەتوۆ. بۇل ءتىزىمدى ءبىراز سوزا تۇسۋگە تۋرا كەلەدى. «اقبۇلاقتا» بوكسشىلار جاتتىقتى. دايىندىعىنا باردىق. ەكى دۇركىن الەم چەمپيونى سەرىك ساپيەۆ ايتادى، «اعا تەك قازاقشا سويلەيىك». جان جادىراپ قويا بەردى. جۇرەك قىلىن شەرتىپ قالدى، سەرىكجان. وسىنداي جىگىتتەرى بار قازاق ءبارىبىر باقىتتى حالىق.
- اسسالاۋماعالەيكۋم امانگەلدى اعا! الدىمەن ء"سىزدىڭ دەنىڭىزگە ساۋلىق تىلەيمىن، جۇمىسىڭىز جەمىستى بولسىن" دەگىم كەلەدى. مەن سىزبەن ءوز ويىمدى بولىسكەلى وتىرمىن.
ارينە، بىرەۋدىڭ قاتەلىگىن باسقا بىرەۋ كورەدى، تومەندەگى ايتقاندارىمدى ايىپقا بۇيىرماڭىز، كەرىسىنشە قورىتىندى شاعارارسىز دەپ ويلايمىن.
ءسىزدىڭ فۋتبول سپورتىنا بەرىپ جۇرگەن تۇسىنىكتەمەلەرىڭىزدى (كوممەنتاري)ار ۋاقىت تىڭداپ وتىرامىز. سول ساتتە، ارينە قۇلشىنارلىقتاي سوزدەرىڭىز بولادى، سونىمەن قاتار قاتە سويلەگەن سوزدەرىڭىز دە كوپتەپ كەزدەسەدى.
سىزدەن وتىنەرىم:
1) فۋتبول ويىنىنا تۇسىنىكتەمە بەرگەن ۋاقىتتا، ويىننىڭ بارىسىن ايتۋىڭىزدى سۇرايمىن. كەي كەزدە، ويىن قىزىپ جاتقاندا، ويىننان اۋىتقىپ، تاقىرىپقا ساي ەمەس، باسقا تاقىرىپتى ايتىپ كەتەسىز. سول كەزدە كورەرمەننىڭ ەموتسياسى جوعالادى.
2) ورىنسىز تەڭەۋلەرىڭىزدى ويىننىڭ ۇستىندە قولدانباۋىڭىزدى سۇرايمىن. مىسالى: مۇزعا قونعان اققۋداي; 1-تايم بىتكەن ۋاقىتتا: "قۋىرداقتىڭ كوكەسىن قوي سويعاندا كورەسىڭ، قىزىقتىڭ ءبارى 2-ءشى تايمدا بولدى" ت.ت.
3) قازاقتىڭ سوزدەرىن ورفوگرافيالىق جانە ورفوەپيالىق سوزدىكتەر بويىنشا دۇرىس ايتۋىڭىزدى سۇرايمىن. مىسالى: "الدىعا" - دەپ ايتاسىز، قازاق تىلىندە ونداي ءسوز جوق، "العا" دەپ ايتىلۋى كەرەك، ت.ت.
راحمەت!
- «مۇزعا قونعان اققۋدايدى» مەنىڭ ايتۋىم مۇمكىن ەمەس. ءتىپتى ايتىستا، ۇيقاس تاپپاي قىسىلعاندا دا. ەگەر دالەلدەسەڭىز بايگە بەرۋىم مۇمكىن. جالپى اققۋعا دەگەن كوڭىل كۇيىم باسقاداي-دى. «مۇزدى» اسا ۇناتپايمىن. «الدىعا-نى» دا العا سالىپ كورمەپپىز. قوي سويىپ ءجۇرمىز، سودان سىرنە بولماسا كوپ قۋىرداق شىعارا المايسىڭ. دەمەك ولاي سويلەۋىم دە كۇماندى. جالپى فۋتبول جۇرگىزبەگەلى ءبىر-ا-از بولىپتى...
- قازاق فۋتبولىن قايتسەك كوتەرەمىز. وسىنىڭ شەشىمى بار ما. وسى فۋتبولدىڭ باسى-قاسىندا ءجۇرسىز عوي. امالىن تاپساڭىزدارشى.
- قازاق فۋتبولىن كوگەرتۋ وپ-وڭاي. وسى ۇلتتىڭ قامىن ويلايتىن اياقدوپ باسشىسى تابىلسا بولدى. يدەياسىن قۇشاقتاپ جۇرگەن ازاماتتار از ەمەس. تاتار فۋتبولىنداعى «رۋبين» بار عوي. سول - قازاقتىڭ جوباسى. باياعىدا سارسەن مارقۇم كەلجانوۆ جاساعان، ونى پاۆەل چەرەپانوۆ پەن قۇربان بەردىەۆ قازاندا قولداندى.
- سەرىك ابباس-شاح ەكەۋڭىزدىڭ اراڭىز قانداي، نە جاۋاپ قايتارار ەدىڭىز
- سەرىك - تالانتتى جىگىت. شىعارمالارى باياعىدا «تاماشانىڭ» كورىگىن قىزدىردى. «جەتپىس جەتى كۇنى» مەن «ۇيات بولماسىنى» وتاندىق تەلە وندىرستەگى شەدەۆرلەر. ارامىز جاقسى. قازاقستان اتتى مەملەكەتتە تاتۋ، ءتاتتى ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز.
- سالەم بەردىك. وليمپياداعا باراسىز با؟ قازاقستان دەلەگاتسياسىندا چونتەي سياقتى لەگيونەرلەر ءجۇر. ولارعا دەگەن كوزقاراسىڭىز قانداي؟
- چونتەي دەيسىز بە.. ءسىز دە جازىلمايتىن جارانىڭ اۋزىن «تىرناۋعا» قۇمار ەكەنسىز. كۇرسىنتەسىز دە قوياسىز.
- بەجىڭ وليمپياداسىندا يليا يلمن التىن مەدال الدى. سول كەزدە ءسىز پوموستىڭ بەرگى جاعىنان تۇرىپ رەپورتاج جاسادىڭىز. ستەنداپ ءساتتى شىقتى. لوندوننان دا جاقسى رەپورتاج كۇتەمىز.
ىزگى تىلەكپەن مايرا.
-يليا - ەرەكشە سپورتشى. جۇيكەسى تەمىردەن. دوحادا ازيا ويىندارى ءوتتى. ءيليندى تۇسىرۋگە كەلە جاتىرمىز. جارىس باستالىپ كەتكەن. ارسالاڭداپ الدىمىزدان ءوزى شىقتى. «قايدان ءجۇرسىڭ؟» «سىزدەردى كورىپ، بەرى بۇرىلدىم». «جارىس قايدا؟» «ءوتىپ جاتىر، قازىر ناشارلار. مەن سياقتى مىقتىلار ارتىنان شىعىپ كوتەرە سالادى». قارق -قارق كۇلەدى. ازياداعا ەمەس، اۋىل جارىسىنا قوناق بولىپ كەلگەندەي. قازىر وي-ساناسى ءوسىپ كەتتى. سىردىڭ قاسيەتى قونعان با. قازاقشا كۇڭىرەنەدى. بىردەڭەنى ىزدەپ جۇرەدى. ميى قاتىپ. كوپ كۇلمەيدى. نەگە ەكەنى بەلگىسىز.
- كەزىندە ايتىسقا قاتىستىڭىز. بەكجان ەكەۋڭىزدىڭ ءسوز سايىسىڭىز ەستە. ءسىز دجولداسبەكوۆ دەگەن اتاۋدى وزگەرتۋدى تالاپ ەتتىڭىز. بىراق جازبا ءالى سول كۇيىندە تۇر.
قۇرمەتپەن ايتىس جانكۇيەرى
-تۇسىمدە ايتىس كورەمىن. دوداعا دايىندالىپ جۇرگەنىمدى. بىراق ويعا ءدامدى ۇيقاس كەلمەيدى. سوسىن ويانىپ كەتەمىن. ال دجولداسبەكوۆكە كەلسەك، «ج» الدىنداعى «د» جۇلىنباي قازاقى دۇنيە تۇگەلدەنبەي مە دەپ قورقامىن.
- امانگەلدى اعا، كورەرمەن قاۋىم قازاق كوممەنتاتورلارىن قاتتى سىنعا الادى. نەگىزسىز ەمەس، ارينە! كوپىرمە كوپ ءسوز، شۇبالاڭقى سويلەمدەر، ءجونسىز ءسوز ساپتاۋى، داۋىس مانەرى... قازاق كوممەنتاتورلارى جانكۇيەرلەردى، كورەرمەندەردى جانداندىرىپ، اۋديتوريانى وزىنە تارتۋدىڭ ورنىنا، رەپورتاج ء(تۇسىرىلىم) كەزىندە بارماققا قاراپ سويلەيتىن سياقتى. جاسىرماي ايتايىق، وزدەرىنە سەنىمسىز، كوپتەگەن كومپلەكس بار... سوندىقتان، كورەرمەن قۇلاعىن جاۋىپ وتىرۋعا، بولماسا پۋلتپەن داۋسىن باسىپ تاستاۋعا ءماجبۇر... شىن ايتىڭىزشى، اعا، سىزدەرگە (كوممەنتاتورلارعا) نە جەتىسپەيدى، قازاق كورەرمەنى سىزدەردى نەگە تىڭداعىسى كەلمەيدى؟!!
- قازاق، كوممەنتاتورلارىن نەگە تىڭداعىسى كەلمەيدى. اكىمىن، قاراسىن تىڭداپ بولىپ ەندى كوممەنتاتورلارى قالىپ پا ەكەن... قازاق كىمدى تىڭداعان. ءتىپتى اناۋ سايت تورىندەگى قارا شالعا دا تىجىرىنادى..
-اماكەلدى،سەن رەنجىمە. سەنىڭ جۇمىسىڭا، كاسىبىڭە كەدەرگى كەلتىرگىم كەلىپ تۇرعان جوق، بىراق قازاق ءتىلدى كورەرمەندەردى دە ايايتىن جاناشىرلىق بولۋى كەرەك. مەن بوكس پەن فۋتبول بولماسا باسقا سپورت حابارلارىن اسا ىجداھاتپەن كورمەيمىن دەسەم دە بولادى. وسى ەكى سۇيىكتى حابارىم بولعاندا قۇدايدان: "امانكەلدى سەيىتحانوۆ پەن اسحات ساعىناي كوممەنتاتور بولماسا ەكەن" دەپ تىلەيمىن (باسقالارى كەشىرىمدىلەۋ).
سەبەبىن تۇسىندىرەيىن، اسىرەسە سپورتتىق ويىننىڭ ەڭ قىزىق، ەڭ قىزبا تۇستارى بولىپ جاتقاندا قايداعى بىردەڭەنى ايتىپ، «باس دەسە قۇلاق» دەپ وتىرامىز. "پروستو" تەلەديدار كورۋگە "مەشات" ەتەسىڭدەر، "پەرەبيۆاەتە" ورىسشا ايتقاندا! تۇسىنەسىڭ بە؟ ءبىزدىڭ جۇيكەمىز جىرتىلادى. مەن سياقتى قانشاما قازاق بار، ءبىزدىڭ وتباسىمىز، كورشى-قولاڭ، تانىستارىمىز سەندەر قۋىپ (لاعىپ) سويلەگەندە تۇگەل جىندانامىز. ءوزىمىز ۇلتشىل، قانشىل بولا تۇرا سەن ەكەۋىڭ سويلەگەندە تەلەۆيزوردىڭ داۋىسىن وشىرە قويامىز. ال دىبىسسىز، ءۇنسىز، مىلقاۋ بوكس پەن فۋتبول تاعى دا قىزىقسىز، جانكۇيەرلەردىڭ ەموتسياسىن دا ەستىگىڭ كەلەدى. ويىن كورگەن قۇرلى بولمايسىڭ. سوسىن «نەگە ميلى، اقىلدى، كاسىبي قازاق سپورت كوممەنتاتورىن تابا المايدى؟ - دەپ مەملەكەتتىك تەلەارنالاردىڭ باسشىلارىن سىرتتاي سىبايمىز (قولدان كەلەر باسقا دارمەن جوق). لوندون وليمپياداسى كەزىندە كاسىبي دەڭگەيى تومەن قازاق ءتىلدى كومەنتاتوردىڭ كەسىرىنەن دۇرىس بوكس كورە الماي قالامىز با دەگەن قورقىنىش جاقىنداپ كەلەدى. سپورت تۇرماق ادەبيەتكە قاتىسى جوق ساۋاتسىز، ورىنسىز قىزىل سوزگە ەرىك بەرىپ اڭقاۋدى الداپ، اقىلدىنى جالماپ، وزدەرىڭ عانا ءماز بولىپ وتىرا بەرەسىڭدەر مە؟ الدە سپورت ءتۇرىن تۇسىنبەگەندىكتەن ءوزىڭدى قۋ سوزبەن اقتاۋدىڭ امالى ما؟ جانىندا وتىرعان ورىس كوممەنتاتور سياقتى بولىپ جاتقان پروتسەستى تۋرا جانە قاراپايىم ءتۇسىنىپ كاسىبي اقپاراتتىق فورماتتا سويلەۋگە بولماي ما؟ تىكەلەي ەفيردە جۇرگىزگەن حابارلارىڭدى قايتا تىڭداعان كەزدە وزدەرىڭ ءۇشىن ۇيالمايسىڭدار ما؟ الدە سەندەر ءۇشىن قايداعى قازاق ۇياتتان اۋىرىپ جۇرگەنى كەرەك پە؟ وسى جولداردى جازىپ وتىرعاننىڭ ءوزى دە جۇيكەگە وڭاي ەمەس، بىراق اۋرۋدىڭ الدىن الۋ سياقتى جاعداي. قىسقاسى نە ىستەسەڭدەر ونى ىستەڭدەر، تەك بۇكىل حالىق كورەتىن بوكسقا جولاماڭدارشى، سەندەگە ۇسىنسا دا باس تارتىڭدارشى اينالايىندار، باتامىزدى بەرەمىز. جامان كوممەنتاتور بولعانشا، جاقسى جانكۇيەر بولىپ تىنىش جۇرۋلەرىڭە تىلەكتەسپىز. ومىردە جولدارىڭ بولسىن.
ر.S. ءبىزدىڭ وسى ارىزىمىزدا تىڭدايتىن ادام بار ما؟ ءۇنىمىزدى وشىرۋگە اباي.kz تە اتسالىسا ما؟ سپورت ءمينيسترى، مەملەكەتتىك تەلەارنالار باسشىلارى ءسوز بەن سپورتتى تۇسىنەتىن قازاقتاردى قورلاۋدى توقتاتىڭىزدار. ءبىز كلوۋندار مەن قۋمالاردان شارشادىق.
سالەممەن - ايدوس
- سىزگە «جان اشىعاندىقتان» كوممەنتاتورلىقتان سىرت ءجۇرمىز.. مۇحامتەجاننىڭ ايتىستا ايتقانى بار ەدى. «جول سۇراعانشا حال سۇراساشى»، - دەپ. قۇدايدان وزگە بىردەڭە تىلەسەڭىزشى. تىم بولماعاندا بالا-شاعاعا...
-اسسالاۋماعالەيكۋم اعا! بىزدە سپورت كوممەنتاتورلارى بوكستى دا، فۋتبولدى دا، كۋرەستى دە جۇرگىزە بەرەدى. سپورتتىڭ ءبىر تۇرىنە ماماندانعان كاسىبي بىلىكتى ماماندار دايىنداۋ ءىسى جولعا قويىلۋدا ما؟
قازاق بالاسى
-دۇرىس ايتاسىڭ. بۇل دا ماسەلە. ونى شەشۋگە ۇمتىلاتىن جان بالاسى كورىنبەيدى. مۇمكىن ەندى ءبىر 20 جىلدان كەيىن... ا.
-استانا ارلاندارى بوكستارنا كوممەنتاري جاساعان قازاق ءتىلدى ءجۋرناليستىڭ اتى كىم؟ وسى اسحات ساعىناي دەگەن بە، ابدەن جىنعا ءتيىپ ءبىتتى، بوكس كورە المادىق. مىنا ايدوس دەگەن جىگىت ايتپاسا ءسوزدىڭ اتاسى ولەدى قىلىپ جازىپتى. امانكەلدىنى قولىنا زورعا تۇسىرگەن-اۋ دەيمىن. ءبىز بۇل جىگىتتەردى وسىلاي اشىق سىناپ، جاۋاپ بەرۋ قۇقىعىنان ايىرماۋ ارقىل عانا ءوزىمىزدىڭ كەمشىلىكتەرىمىزدى تۇزەي الامىز. سەن نە جاۋاپ بەرەسىڭ سەيتحانوۆ مىرزا؟
داۋرەن
-داۋرەنجان، شىن سىنعا وڭ قاراعان ابزال. بوكستى باقايشىعىنا دەيىن ءبىلىپ الماي، رينگ ماڭىنان رەپورتاج تاراتۋعا بولمايدى. بىزدەر كەزىندە ۇستاز تاربيەسىن كوردىك. نەس-اعا جارىسقا عانا ەمەس، جاتتىعۋ زالدارىنا قۋاتىن. سپورتشىلارمەن سىرلاس، باپكەرلەرمەن دوس بولىپ كەتتىك. كەيىنگى بۋىن دا سول جولدى ۇستانسا ۇتار ەدى.
- امانگەلدى اعا، ۇكىمەتىمىزدىڭ قۇراما كوماندامىزدى سىرتتان كەلگەن كەلىمسەكتەرمەن تولتىرىپ جاتقانىنا قالاي قارايسىز؟ مىسالعا، ەركىن كۇرەستەن قۇرامامىزدىڭ وتىز پايىزعا جۋىعى كاۆكازدان كەلگەن لەگيونەرلەر. ال اۋىر اتلەتيكادان قۇرامامىزدىڭ 80% لەگيونەرلەر.
- لەگيونەرلەردى جۇمىسقا سالىپ قويۋ جانعا راحات. ءىزباسار دايىنداپ اۋرە بولمايسىڭ. كەيبىر وڭىرلەر وسىعان ابدەن داندەپ الدى. ول -قاسىرەت. كەيىن ۇلتتىق قۇرامالاردان ىرىمعا قازاق تابىلماۋى مۇمكىن. سپورت اركىمدى ءوز سەركەسىن تەكە ەتۋگە ۇمىتتەندىرەتىن سالا. قاراپايىم شىققان شىعار. بىراق قيسىنعا كەلەدى. ءتىرىلتىپ ايتساق، جاقسى دا بولسا، جامان دا بولسا كوك تۋ تىگىلەتىن جارىستا ءوز باۋىرلارىمىزدىڭ جۇرگەنى ابزال. سىرتتان كىسى تارتۋعا قوس قولمەن قارسىمىن. تەك سپورتقا عانا ەمەس. بيلىك پەن ونەرگە، قۇرىلىس پەن مەديتسيناعا دا... جالپى تىرشىلىككە..
- قازاق فۋتبول نەگە ماندىماي كەلەدى.
ماندىيتىنداي نەسى بار. نە الاڭى جوق، دوبى ول دا جىرتىق. 17 جاسارلاردان قۇرىلعان ۇلتتىق قۇراما رەسمي ويىن كەزىندە ءبىر فورمانى كيەدى دە، سونى جۋىپ ىنىلەرىنە قالدىرادى. وبلىستار بالالار اياقدوبىن دامىتۋعا قارسى. سىرتتان ويىنشىلار الادى دا، ءىس بىتتىگە بالاي سالادى.
- كوممەنتاتورعا شەشەن بولۋدىڭ كەرەگى جوق، ساۋاتتى جانە پروفەسسيونال بولۋى كەرەك. ەسەي جەڭىسۇلى مەن اماكەلدى سەيتحانوۆتىڭ ءسوزىن سالىستىرساڭدار، ەسەي الەمدىك دەڭگەيدەگى كوممەنتاتور بولىپ قالدى. اقىلدى، ساۋاتى، ءتىلى جاتىق.
- كوممەنتاتورعا شەشەندىك تە كەرەك، ءتىپتى كوسەمدىك تە كەرەك. ورىس جۋرناليستەرى ەۋرو 2012 دەن كەيىن رفس تىزگىنىن ۇستاعان سەرگەي فۋرسەنكونى قالاي تۇقىرتتى. الگى پاقىر ورنىن بوساتىپ، بەزدى. دەمەك مىنەز دە كەرەك. ارينە، فۋتبولدى ءبىلۋ - ءبىرىنشى ورىندا.
- امانگەلدى سەيىتحانوۆتى قازاقتىڭ قارا ءسوزىنىڭ قادىرىن بىلەتىن ازامات رەتىندە قاتتى سىيلايمىن. قازاقتىڭ جاس جىگىتتەرى امانگەلدى اعادان ۇلگى الىپ، تاربيە الۋى قاجەت. قازىر بىزدە ۇلكەندى سىيلاۋ، قادىرلەۋ دەگەن جوعالىپ بارادى. قازىرگى قازاق جىگىتتەرىنە مادەنيەتتىلىك، نامىس جەتىسپەيدى. اعا ءسىز سياقتى ازاماتتار قازىر از، سىزدەرگە نەگە تەلەارنالاردى باسقارۋعا بەرمەيتىنىنە تاڭىم بار. ءسىز سياقتى قازاققا جانى اشيتىن رۋحاني باي ادام كەلسە ول تەلەارنادا تۇبەگەيلى وزگەرىس بولاتىنىنا مەن سەنەم "ويتكەنى ءاربىر قازاق جالعىزىمدى" قازاقتى جاقسى كورمەسەڭىز ايتپاۋشى ەدىڭىز. مۇنى ايتىپ وتىرعانىم قازىرگى تاربيە قۇرالى تەلەديدار، جاس جەتكىنشەكتەر سونى كورىپ تاربيەلەنۋدە.
مەنىڭ سۇراعىم 1. ۇل بالانى تاربيەلەۋدە ەڭ باستى نەگە نازار اۋدارۋ قاجەت دەپ ويلايسىز؟ 2. قوعامدا ەكىجۇزدى، ساتقىندار كوبەيىپ كەتتى، مۇنىمەن قالاي كۇرەسۋگە بولادى دەپ ويلايسىز؟
ءجاميلا
- ۇلدى ۇلتىن سۇيەتىندەي ەتىپ تاريبەلەۋ كەرەك. باياعىنىڭ قاريالارى ءسابيدى العاش قولىنا العاندا: «سانا بەر، سانا بەرمەسەڭ، الا بەر» دەپ كوتەرگەن. نەتكەن قايسارلىق. ۇلتىنا پايداسى تيمەيتىن ۇلدىڭ قۇنى كوك تيىن. سوسىن قاتىنباسشالىقتان ساقتانسىن. سالعىلاساتىن ەركەكتىڭ قاتىننان ايىرماسى قايسى؟ ەكىجۇزدىلىكپەن كۇرەسۋ مۇمكىن ەمەس. ولارعا اللا يمان بەرسىن دەپ تىلەيىك، وزگە امالىن ەستىمەدىك.
- سالەمەتسىزبە. شىنىمەندە ءسىزدىڭ ءسوز ساپتاۋىڭىزعا وتە ريزا بولام. تۆورچەستۆولىق تابىس تىلەيمىن. ەگەر قوعامدا ەر ازاماتتاردى جۇمىسقا كوپتەپ الىپ، ولار ءبىلىمدى بولىپ، ەر ازاماتتارعا سۇرانىس ارتسا، ايەل زاتى ءۇي شارۋاشىلىعى، بالا تاربيەسىمەن اينالىسۋىنا قالاي قارايسىز.
ءداميليا
- ايەل ءۇيدىڭ، ەركەك ءتۇزدىڭ ادامى ەمەس پە. اقىلىم كەم بە، بيلىكتەگى ايەلدەرگە ءبىرتۇرلى قارايمىن.
- امانگەلدى اعا دۇرىس جۇرگىزەدى. تەك شەشەندەنۋدەن گورى كاسىبيلەنۋ قاجەت. كوپ ىزدەنىس قاجەت سىزگە امانگەلدى اعا. ءار سپورتتىق باسەكەنى جۇرگىزۋدءىڭ الدىندا، سول باسەكە تۋرالى، جالپى وسى تاقىرىپقا تەرەڭ دايىندالىپ الۋدى وتىنەمىز.
شىمكەنتتەن ۇلتشىل ءىنىڭىز.
- ىقىلاسىڭا راحمەت، اينالايىن.
- جىگىتتەر مەن سەندەرگە قازاق فۋتبولىنىن قاشان داميتىنىن مەن ايتايىن! بىزدە پارا دەگەن پالەدەن قۇتىلماي بولمايدى .وينشىلاردى، جاس بالالاردى، كوماندىعا پاراسىنا قاراي ەمەس، پارمەنىنە قاراي العاندا فۋتبول تۇزەلەدءى. برازيليا چەمپيوناتىنا جاراپ جۇرگەن راۋان ساريەۆ قازاق قۇراماسىنا دوستىق كەزدەسۋدە شاقىرلماعانىنا تاڭ قالام.
- جانكۇيەرلەردىڭ دە ساۋاتتى بولعانى دۇرىس. مۇرتى ەندى تەبىندەگەن ساريەۆتى جىگىتتەردىڭ اراسىنا قوسۋ مۇمكىن بە. قازاق تا الامانعا تايدى اپارماعان عوي. راۋانجان كەيىن تاجىريبەسى تولىسا كەلە ۇلتتىق قۇراماعا دا ىلىنەر.. «پارمەن» مەن «پارە» جايىندا وندىققا اتتىڭىز - وسى.
- ەل-جۇرت جاپپاي ماقتاپ جاتقان ءىليا يلين، قۇداي بۇيىرتسا، چەمپيون بولادى. ەكى دۇركىن وليمپيادا چەمپيونى! بىراق، ول قازاق ەمەس. قازاقستان ازاماتى. امانگەلدى اعا، قاي قازاق جانە قاشان ەكى-ءۇش دۇركىن وليمپيادا چەمپيونى اتانادى؟ سىزدەن بۇل اقجولتاي حاباردى قاشان ەستيمىز؟
- ەكى دۇركىن وليمپيادا چەمپيونى اتانۋعا لايىقتى ۇلدار بار. امال نە، بەكزاتتىڭ جاسى مەن قارىمى كەلىپ تۇر ەدى. جازمىشتان وزمىش جوق. نۇرماحان بيىل توپ جارسا كەلەسى ويىندارعا ناعىز بابىندا بارادى. ادىلبەك نيازىمبەتوۆتىڭ دە بولاشاعى جارقىن سەكىلدى. المات كەبىسپاەۆ تا ەندى ءتورت جىلعا شىدايدى. شىركىن، ءبىر كەزدەگى بەكەت سەكىلدى قايراتكەر كەرەك، بوكسقا. ەگەر ماحمۇتوۆ ايبا دا جۇرگەندە تامىزدا ساپيەۆتى ەكى دۇركىن وليمپيادا چەمپيونى دەپ تانىر ەدىك. بەكەت اعا قازىر دزيۋدودا. بۇرىن بۇك ءتۇسىپ جاتقان سالانى قالاي كوتەردى. ماكسيم راكوۆ 100 كەلى سالماقتىڭ سەركەسى. الەمدىك رەيتينگتە ءبىرىنشى تۇر. مامانداردان ەپتەپ سىر تارتامىز دەدىك قوي. وكپەلەمەيتىن شىعار. مىنا ءبىر مالىمەتتىڭ شەتىن شىعارساق. راكوۆ ءبىرىنشى اينالىمنان سۇرىنبەي وتسە كارىس حۆانمەن جۇپ قۇرايدى. جارتىلاي فينالدا نايدان بار. ەگەر موڭعول ەكى اينالىمدا مىقتى بولسا، ارينە. ال، اناي مەن گرولل، ەۆرەي مەن ورىس دزيۋدوشىلارى ءبىر-بىرىمەن الىسادى. ازىرشە وعان تەك بولجام رەتىندە قاراڭىز. بىردەڭەنى بايقا يسىز با؟
- وسىدان ءبىراز ۋاقىت بۇرىن "جاس قازاق" گازەتىندە ءسىزدىڭ "جەڭەشە" (ەلباسىنىڭ اناسى جايلى)جانە "انا تاعدىرى" (يمانعالي تاسماعامبەتوۆتىڭ اناسى)جايلى كولەمدى ماقالاڭىز شىقتى. سپورت سالاسىنا قالام تەربەپ جۇرگەن اعامىزدىڭ سول شىعارماسى ءبىراز جۇرتتىڭ تاڭدانىسىن تاعى باسقالاي دا اڭگىمەلەر تۋعىزدى. سول ماقالالاردى جازعاندا نە ماقساتتى ۇستاندىڭىز؟
- ماقسات بىرەۋ ەدى. انالاردى ۇلىقتاۋ. مەنىڭ ءوز تەورەمام بار. دالەلدەۋدى قاجەت ەتەتىن. ءدىلدا اپامەن اڭگىمەلەسۋ ءۇشىن اتىراۋعا ۇشىپ باردىم. ءوزىم، جەكە جۇمىس رەتىندە. ەشقانداي ساياسي استارسىز. بارعانىمدى يماش اعا بىلمەيتىن دە شىعار. ءبىلۋى شارت تا ەمەس. جالپى بالا كەزىمدە ۇلكەننەن اڭگىمە تىڭداعاندى جانىم قالايتىن. ءبىزدىڭ اۋىلدان توقسان شاقىرىم جەردە ادىلبەكوۆ قىدىرمولدا تۇردى. «قابانباي» داستانىن ايتاتىن. داۋسى قۇلاعىمدا قالدى. اسەت نايمانباەۆتى التىنشى كلاستا زەرتتەگىم كەلگەن. بىراق پارتيانىڭ شالدارى «وندا نەڭ بار، لەنين اتاڭدى دۇرىستاپ تانىپ ال»، - دەپ كەڭەس ايتتى. ويىم قابەكەڭدى دە ءبىلۋ ەدى عوي. سول كەزدەن جاسىرىنىپ كەلە جاتقان اۋەستىك. جەڭەشەگە دە جول سولاي ءتۇستى. ءالجان انانىڭ وتكەن ءومىرى مەن جۇرگەن جولى قىزىقتىردى. تالاي مالىمەت تاپتىق. سوسىن جازدىق. بىرەۋگە جاعىنۋ دەسەڭىز قاتەلەسەسىز. ءبىر اللاعا عانا سيىنىپ كەلەمىز. اليمساقتان.
- 28-قوناق سىزبەن تولىقتاي قوسىلامىن. سونىمەن قاتار، لەگيونەرلەردىڭ كەلۋىنە، جانە كوماندادا ويناۋىنا (سانى جاعىنان) شەكتەۋ قويۋ كەرەك. سولار-اق (لەگيونەرلەر) فۋتبول ويناپ قىرىپ جاتقان ەشتەڭەسى جوق. مىسالعا اتىراۋ فۋتبول كلۋبى. فۋتبول الاڭىنا شىققات 11 ويىنشىنىڭ 11-ءى دە - لەگيونەر. ويناعاندارىن كورسەڭ تەرىس اينالاسىڭ. ءبىزدىڭ قازاقتىڭ قارا دومالاقتارى وسىلاردان ارتىق دوپ تەپپەسە ەشقانداي كەم ەمەس. ال "اتىراۋ" فك - ن وبلىستىق بيۋدجەت قامتاماسىز ەتەدى. بۇل جەردە ارينە پارانىڭ ءيسى شىعادى. لەگيونەرلەر ارقىلى پايدا تابۋ بولىپ تۇر عوي.
قازاق فۋتبولىن دامىتۋ ءۇشىن:
1) پارانى توقتاتۋ كەرەك.
2) اۋىلدىق جەرلەردە سپورت مەكتەپتەرىن كوپتەپ اشۋ كەرەك جانە ولاردى قارجىلاندىرۋ كەرەك (ديۋشس سەكىلدى). (اۋىلدىق جەرلەردە تالانتتى قازاق بالالارى وتە كوپ، تەپسە تەمىر ۇزەدى، شاپسا جىلقى سەكىلدى شابادى).
3) لەگيونەرلەردىڭ كەلۋىنە، سانىنا شەكتەۋ قويۋ كەرەك. (لەگينەرلەر كەرەك، بىراق تا ءبارى بىردەي ەمەس، ىشىندە كاسىبي بىلىكتىلەرى كەرەك، ولاردان ۇيرەنەتىن نارسە كوپ).
4) جاتتىقتىرۋشىلاردىڭ كاسىبي بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ كەرەك.
وسىنىڭ ءبارىن بەلگىلى ءبىر جۇيەگە كەلتىرۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن ۇكىمەتتىڭ نيەتى كەرەك، مەملەكەتتىك دۇرىس باعدارلاما كەرەك، قارجى كەرەك.
اتىراۋدان ۇلتشىل ىنىلەرىڭىز.
- اتىراۋداعى ءىنىم اياقدوپ ماسەلەسىن ابدەن بىلەدى ەكەن. بىراق باعدارلاما بار. سونى جۇزەگە اسىرۋ شابان جۇرۋدە. ءتىپتى جۇزەگە اسۋىنا مۇددەلى ەمەسپىز. جاڭا ايتتىق قوي. سىرتتان پىسىقتاردى جيناپ الىپ، جارىسقا سالۋ سانگە اينالدى دەگەندى. ىرىكتەۋ ىركىلگەن تۇستا تابىس قالاي كەلەدى.
- اسسالاۋماعالايكۋم اعا... قازىر ەرىنبەگەننىڭ ءبارى قازاق كومەنتاتورلارىن سىنعا الادى.راس، ولاردىڭ دا ءماز بولىپ تۇرعانى شامالى. بىراق، كوش جۇرە تۇزەلەدى دەگەن بار ەمەس پە...باياعىدا قازاقشا رەپورتاج تاراتۋ دەگەن ءتىپتى جوق ەدى عوي. جالپى "حاباردىڭ" العاشقى بولىپ قازاق تىلىندە فۋتبولدان تىكەلەي رەپورتاج جاساعانى قازاق سپورت جۋرناليستيكاسىنداعى ايتۋلى وقيعا ەكەنى شىندىق. ايتىڭىزشى ءوزىڭىز باستاعان سول جىلدارداعى وسى قادامعا كىمدەردىڭ اسەرى بولدى؟ "حاباردىڭ" سول كەزدەگى باسشىسى داريعا نازارباەۆانىڭ "فۋتبولدى قازاقشا جۇرگىزسىن" دەگەن بۇيرىعى بولدى دەيدى، ول راس پا؟
-تاريح ءۇشىن كەرەك شىعار. 1997 جىلى قازاقستان قۇراماسى الەم بىرىنشىلىگىنىڭ ىرىكتەۋ تۋرنيرىنە قاتىستى. كەيبىر ويىندارىن بەردىك. سوسىن فرانتسياداعى دوپ دوداسى باستالاتىن بولدى. «حابار» زاڭدى قۇقىن ساتىپ الۋعا تالپىندى. داريعا نۇرسۇلتانقىزى مۋنديالدى كورسەتۋگە مۇددەلى بولدى-اۋ دەيمىن. جيىن وتەدى. كىلەڭ سىعايلار جيىلادى. بىردە ءبىزدى شاقىردى. داريعا اپايدى جاقىننان تۇڭعىش كورۋىم. كوپشىلىك رەسەيدەن كوممەنتاتور شاقىرۋ جايىندا پىكىرلەسىپ جاتسا كەرەك. جانە فۋتبولدى قازاقشا جۇرگىزۋگە بولمايتىنىن ايتتى. ارنا باسشىسى بىزگە نازار اۋداردى. جالعىز پۋنكتتەن تۇراتىن تاپسىرما بەردى. اۋەلى ساۋال تاستادى. فۋتبولدى قازاقشا سويلەتۋگە بولا ما دەگەن. نەگە بولماسىن. «وندا تىڭداپ ال. دۇرىستاپ دايىندال. الەم چەمپيوناتى قازاقشا سويلەمەسە، ماعان بۇل پروەكتىنىڭ ماڭىزى شامالى». مىقتىلاردىڭ ۇنجۇرعاسى ءتۇسىپ كەتتى. تالاي كوزدەردىڭ ءبىزدى اتقانىن بىلەمىز. تاعى ءبىر ماسەلە. 2000 جىلى سيدنەي وليمپياداسىنان ترانسلياتسيا بەرۋ قۇقىن ساتىپ الدى، «حابار». كەستە جاساعاندا جالپى جۇرتقا ۇنايتىن باسكەتبول، قارا مارجاندار عانا جارىساتىن جەڭىل اتلەتيكا تۇرلەرى تاڭدالعان عوي. سودان بوكستىڭ شيرەك فينالى ءوتىپ جاتتى. باعدارلامادا جوق. كورسەتە المايمىز. كىشى باستىقتارعا بارساق «جولاما»،- دەيدى. كەستەنى وزگەرتۋگە قورقادى. داريعا اپايعا سەندىك تە، تاۋەكەلگە باردىق. رەجيسسەر رۋبيكجان ياحين اقكوڭىل، ۇشقالاق جان. سونى پايدالاندىق. پروديۋسسەر نۇرتىلەۋ يمانعاليۇلى، جۇرگىزۋشى قىمبات دوسجان. كەزەكشى كۇلاش ەرمىشقىزى. قىسقاسى جاڭالىقتار ءجۇرىپ جاتقان ستۋدياعا جەتىپ باردىق. ءوزىمىز ىزالىمىز. ەرماحان كۋبا وعلانى ەرناندەستى ۇرىپ جاتىر. سوڭعى راۋند باستالدى. سوسىن رۋبيكتى ىزدەدىك دەدىك قوي. رەسمي وكىل دەپ قابىلداسا كەرەك. ءپۋلتتى باسىپ قالدى دا، «قىمبات، قازىر مىنا امانكەلدى بوكستى بەرەدى، اپپاراتنىيدان» دەدى. تىزگىن رەجيسسەردا. جۇرگىزۋشى ستسەناري سولاي دەپ ويلادى. جۇگىرىپ اپپاراتنىيعا كەلدىك. الاقانداي مونيتورعا ۇيمەلەگەندەر كوپ ەكەن. ولاردى شىعارىپ، ميكرافوندى الا سالدىق. ەسەپتى دە ءبىلىپ تۇرعان جوقپىز. سوڭعى مينۋتتار، بىردەڭەلەردى ايتتىق. ەرماحان جەڭىسكە جەتتى. قىمبات مەنىڭ داۋسىمنان اڭعارعان، ايتىپ سالدى. «ىبىرايىموۆ وليمپيادا چەمپيونى». شىنىندا شيرەك فينال ەندى اياقتالعان. نۇرەكەڭ جۇرگىزۋشىنى جۇباتىپ ءجۇر. «اۋزىڭا اللا سالعان شىعار. كورەسىڭ، ءالى-اق ەرماحان چەمپيون بولادى». قازىر مۇنداي امال جاساپ كورىڭىزشى. قايتەر ەكەن. ءوز باسىم داريعا اپايعا ريزامىن.
- بوكستان باقىت سارسەكباەۆ وسى ويىندارعا بارا ما؟ بىزدە وسى بوكستان التىن الاتىندار كىمدەر دەپ ويلايسىز؟ ماعان التىن الاتىندار جوق سياقتى سەزىلەدى.
- باقىت سارسەكباەۆ ۇلكەن سپورتتان قول ۇزگەن. دەمەك، سپورتشى رەتىندە انگلياعا بارمايدى. بوكسشىلار مۇمكىن بولعان ون جولدامانىڭ توعىزىن الدى. تەك 91 كەلىدەگى ۆاسيلي لەۆيت كەشەندى سىننان سىرت قالدى. ءىلياس سۇلەيمەنوۆ پەن ءبىرجان جاقىپوۆتىڭ، قانات ءابۋتالىپوۆ پەن عاني جايلاۋوۆتىڭ، دانيار ەلەۋسىنوۆ پەن سەرىك ساپيەۆتىڭ، ادىلبەك نيازىمبەتوۆ پەن دانابەك سۋجانوۆتىڭ جانە يۆان دىچكونىڭ قاي-قايسىسى دا جۇلدەدەن ءۇمىتتى. بولجام كەرەك دەسەڭىز، جالپى بوكسقا قاتىستى ءبىر وي بار. ەڭ اۋىر سالماقتا اعىلشىن دجوشۋا ءجۇر. سونىڭ سوققىسى سۇمدىق. توپ جارار ما ەكەن دەپ توپشىلايمىز. قىزىق بار. سيدنەيدە حارريسون ۇزدىك شىقتى عوي. سول جىگىت 1999 جىلى حيۋستوندا وتكەن الەم بىرىنشىلىگىنە قاتىستى. ەرتە جەڭىلىپ قالدى. ەۋروپا چەمپيونى كارىمجان ءابدىراحمانوۆ اۋدارماشىلار ارقىلى اعىلشىندى شاقىرىپ الدى. ابدەن ۇرىستى. «جۇدىرىعىڭ كەلىستى ەكەن، نەدەن قورقاسىڭ، - دەيدى، مىنا كوقەڭ 48 كەلىدە ەشكىمگە دەس بەرمەگەن». حارريسون اۆستراليادا مۇقتارحاندى جەڭىپ كەتتى. كارىمجانعا ايتامىز، «تىنىش جۇرگەنىڭدە دىلدابەكوۆ چەمپيون اتانار ەدى، الگىنىڭ نامىسىن بەكەر وياتتىڭىز»،- دەپ.
- مىنا جۇرت امانگەلدىنى تانىسا دا تانىماي جاتىر. امانگەلدى - كۇرەسكەر. قازاقستان فۋتبول وداعىندا وتىرعان ء"داۋ كوكەلەرمەن" الىسىپ جۇرگەن قايراتكەر. ورىندى دا اششى پىكىرلەرى ءۇشىن جاقپاي ءجۇر. ايتپەسە، باياعىدا-اق ءبىر جەردە بىلدەي باستىق بولىپ وتىراتىن ادام عوي. امانگەلدىلەر از، ساناۋلى. ونداي ادامدى ءيتتىڭ يتاقايىنىڭ شابۋىلىنان قورعايىق! ۇلتشىل جىگىتتەردى ۇلتشىلدار ساقتايدى. ءبىر-ءبىرىمىزدى باتىر دەيىك!
- قازاق جاقسى ءسوز جارىم ىرىس ەكەندىگىن ەرتە ءبىلدى. اعالار ارقادان قاعىپ، ىنىلەر ىزەت ءبىلدىرىپ جاتسا ءبىزدىڭ كەۋدەدەگى جۇرەك تە بۇلك-بۇلك. راحمەت، اينالايىندار.
- امانجان، ەلدە سپورتتىق تەلەجۋرناليستيكا مەكتەبىن قالىپتاستىردىڭ. ول داۋسىز. ساعان ەلىكتەيتىن ۇرپاق ءوسىپ كەلە جاتىر. ونى دا جۇرت بىلەدى. مەنىڭ ساۋالىم مىناداي. وسى سپورتتى ناسيحاتتايتىن ارنا اشىلادى دەيدى. سوعان بۇرىنعى ساڭلاقتاردى ناسيحاتتايتىن باعدارلاما نەگە ۇسىنبايسىڭ ول دا سەنىڭ قولىڭنان كەلەدى.
- «سپورت» ارناسىنىڭ اشىلعانى جاقسى، ارينە. ول قانداي ارنا بولادى؟ ماسەلە وسى تۇستا تۋىندايدى. مىسالى، كاتار دەيىك. 2006 جىلى دوحادا ازيا ويىندارى ءوتتى. بارىپ، كوردىك. نە كوپ، گازەت كوپ. سپورت باسىلىمدارى. ساپاسى كەرەمەت. تىلشىلەرىنىڭ جالاقاسىنا دا كوڭىل تويادى. قارجى قايدان دەيمىز عوي. شەيحتەر قارجىلاندىرادى. كەرەك دەسەڭىز، ولارعا سالىق سەكىلدى. ەلدى سپورتقا بۇرۋ ءۇشىن باسىلىمداردى كوبەيتىپتى. ارنالار دا جەتىپ، ارتىلادى. كەز كەلگەن ەلدەن تىكەلەي رەپورتاج تاراتادى. اعىلشىن پرەمەر ليگاسىنان، يتاليانىڭ «ا» سەرياسىنان، بۋندەسليگا. يسپان بىرىنشىلىگى. مۇحيتتىڭ ارعى جاعىنداعى باسكەتبول مەن حوككەيدى دە العان. دەڭگەيى كورىنىپ تۇر. ال، ءبىر كورسەتكەنىن مالتا ەتىپ ەزەتىن ارنانىڭ كەرەگى نە. ساڭلاقتار سارايىن اشقان دۇرىس. ءار سپورتتاعى سەركەلەردى تۇگەندەۋ ءۇشىن. تەلەۆيدەنيەگە العاش 1994 جىلى كەلدىك. رابات اعا شاقىرعان سوڭ. باعلان بيدايباەۆ رەجيسسەر ەكەن. جوبا ۇسىندىق. كەزىندە ولجا سالعان ساڭلاقتار جايىندا باعدارلاما. رەجيسسەر تىكەلەي ەفير كەرەكتىگىن ايتتى. رابات اعا قولدادى. باسشىلار دا قارسى بولمادى. سوسىن ىسكە كىرىستىك. ءبىرىنشى تىكەلەي ەفيرگە جاندوس كوكىموۆتى شاقىردىق. كسرو - اقش كەزدەسۋىن اشقان داڭقتى بوكسشى. كەزىندە ۆەنگر گەدونى ساباعان قازاق سپورتشىسى. تابۋ قيىن ەدى. ەرعالي مۇحيتدينوۆ اعا كومەكتەستى. ەفيرگە الىپ شىقتىق. ەكران تولى ەموتسيا. باتىرىن ساعىنعان جۇرت تەلەفونعا ۇمتىلعان. ءبىرى ايتادى، «ءتىرى ەكەنسىڭ-اۋ جاندوسىم، ساڭلاعىم». مازمۇنى ويدا قالعان جوق. بىراق سول كەزدە قازاق ءوز باتىرىن ىزدەيتىنىن بىلدىك. جەلاياق ءسابيت، گيمناست ساۋلە كەلدى. يمانباەۆ مەن بارلىباەۆانى بۇگىنگى بۋىن بىلەر مە ەكەن. قازاقتان شىققان ۇستەل تەننيسىنىڭ شەبەرى ءاليا سەرىكباەۆانى شاقىردىق. باسكەتبولشى ولگا اپاتاەۆانى ىزدەدىك. كەيىن ءامين اعالارعا كەزەك كەلدى. شاڭعىشى قاليحان نوعامباەۆتار جايلى كوپ ايتىلا ما، قازىر؟ نەمەسە ۆەلو سپورتتان الەم چەمپيونى اتانعان مارات ساتىپالديەۆتى ۇمىتا باستادىق. ءوز اعامىزدى اعالاي الماي ءجۇرىپ، كىسى اعاسىن جاعالاعىمىز كەلەدى. ول بولا ما.
- ەرماحان ىبىرايىموۆ ايتادى. "امانكەلدى اعامىز جۇرگىزگەن رەپورتاجدى بۇكىل بوكسشىلار كورەتىن. بىردە مۇقتارحانعا سافيۋللين نەگە ۇيىقتايسىڭ دەپ ۇرسىپ جاتتى. سونى ەستىگەن ابەكەڭ تابان استىندا بىلاي دەدى، ءاي مىنا مۇقتارحان ۇيىقتاپ ءجۇرىپ وسىلاي ۇرادى. ويانىپ كەتسە قايتەدى دەپ. ابەكەڭ قازاقشا جۇرگىزۋدىڭ ماستەرى عوي
- ەرماحان، بولات، مۇقتارحاندار جۇرگەندە قازاق بوكسىنىڭ داڭقى اسپاندادى عوي. الەم چەمپيوناتتارىنا بارا قالساڭ، وزگە ەلدىڭ وكىلدەرى سولاردى سۇرايدى. ءبىر جارىستا ەڭگەزەردەي ساۆون ءجۇر. بىلمەي مە. جوق بىلسە دە ادەيى ىستەي مە. ەرماحان ميىعىنان كۇلەدى. «مىنا ءداۋىڭ كىم-ەي»،- دەپ. بىلايعى جۇرت جارىلىپ جول بەرەتىن مىقتىلاردى مويىندامايدى. وزدەرىن كەسەك ۇستايدى. جانە تۇرقىنا كوڭىلىڭ تويادى. رينگە شىعادى، تاعى دا مەرەيلەرى ۇستەم. ناعىز قازاق جىگىتتەرى. مۇقتارحان رۋبالكابانى سابادى. ءاي، ايزىمىز قاندى-اۋ. بولات ءجۇمادىلوۆ شارشى الاڭنان تاياق جەمەي كەتتى. اقىلدى عوي. تاكتيكانى دۇرىس تاڭدايدى. مىنە، قولداۋ بولعاندا ەكى دۇركىن وليمپيادا چەمپيونى اتانۋى ءتيىس سپورتشى ءجۇمادلىوۆ ەدى. اتلانتادا مايكرو رومەرودان ءبىر عانا ۇپاي ۇتىلدى.
- ءسىز ءدارىس جۇرگىزگەندە قازاقتى ماقتايسىز. پىكىر ايتۋشىلار اراسىندا سىزدە ءوشى بارلار كەزدەسەدى. ولار جايلى نە ايتاسىز. ءبىر توپ شاكىرتتەر.
- شاكىرتتەرگە دۇعاي سالەم. ءبارىبىر اباي دۇرىس ايتادى. قازاق ءبىر ءبىرىن دوس كورۋى كەرەك. قالجىڭ سەكىلدەنگەن بىردەڭەلەر ارادا ءجۇرۋى مۇمكىن. شىن قازاق وعان نازار اۋدارمايدى. ءبىز تورىنىڭ توبەلىندەي عانا ەلمىز. ون ميلليون دەگەن نە. ونىڭ ءوزى تارىداي شاشىلىپ، بىتىرانىڭ وعىنداي بەت-بەتىمەن. قازاققا ءبىلىم كەرەك. جاپونيا اقىلىن ساتىپ، كۇنىن كورەدى. قازاققا اللا قارا جەردەن ازىق بەردى. بىراق اقىل شيكىزاتقا جۇتىلىپ كەتپەۋ كەرەك. افريكا كەدەي دەيسىز بە، قازبا بايلىعىن قاراڭىز. سەندەر ءتىس اراسىنا سىعالاماڭدار. كوكىرەك كوزىنە قاراڭدار. وسىڭدەر، وركەندەڭدەر. ۇلتىڭ تالاي ەنشىدەن قاعىلىپ وتىر. سونى قايتارۋ ءۇشىن ءبىلىم كەرەك.
- سەيىتحان، سەنىڭ مىقتى جۋرناليست ەكەنىڭە ەشكىمنىڭ ءشۇباسى جوق. بىراق اننوتاتسياداعى "كەشەگى سەيداحمەت بەردىقۇلوۆتان باستالىپ، نەسىپ جۇنىسبايمەن جالعاساتىن قازاقتىڭ سپورت جۋرناليستيكاسى مەكتەبىنىڭ قازىرگى كوشباسشىسى دا ءبىر ءوزى" دەگەن انىقتاماعا قالاي قارايسىڭ؟
- قالاي قاراۋىم كەرەكتىگىن ءوزىم دە بىلە الماي وتىرمىن. شوق تيگەندەي باج ەتە قالۋعا بولار ەدى. بىراق وعان كىم سەنەدى. راس، كەرەمەت ءبىر جۇكتى كوتەرىپ ءجۇرمىن دەپ جاۋىر بولار كەزىم ەمەس. قازاق مەنەن دە مىقتى ۇلداردى تۋعان. ءبارى ءجۇر، ەل اراسىندا. سەيداعاڭنىڭ ءجونى بولەك. نەسىپ اعا ءبىز ءۇشىن اسقار تاۋ. ونىڭ ساياسىندا دامىلداۋدىڭ ءوزى باقىت. ۇستازعا ريزامىن. مىناۋ جالعاننىڭ وي-شۇڭقىرىن كورسەتكەن. قىدىربەك اعام بار. سايىن اعا تۇرسىنوۆ، ءجۇسىپ اعا حيسىموۆ ، باۋىرجان وماروۆ، قاينار ولجاي - بۇلاردىڭ ءبارى مەن سۋسىنداعان ءبىر-ءبىر مەكتەپ. ءوزىم دە ورنىمدى بىلەمىن. بىراق ول وشاقتىڭ قاسى ەمەس. بەتەگەدەن بيىك بولۋدىڭ وزىنە قايمىعامىن. مەنىڭ قارسىلاسىم قازاق دەمەس ەدىم. قانىم ولار. جانىم سولار. مەيىلى مىڭ جەردەن ءتۇتىپ جەسىن. ەندىگى جەردە قازاق قازاقتى ولىمگە عانا ەمەس، وكپەگە دە قيماسا ەكەن. وسى تىلەكتىڭ توڭىرەگىندە قونىستانسام دەيمىن. وسى ونلاين كەزىندە ماعان ساداق اتقان بىرەۋ بولسا، سونى باقىتتى ەتۋدى ءبىر اللادان سۇرانامىن. ال تىلەك بىلدىرگەندەرگە، اقىل ايتقاندارعا جانە ارقادان قاققانداردى ۇلى اللا جارىلقاسىن.
(جالعاسى بار)
«اباي-اقپارات»
