ۇستىمىزدەگى ايدىڭ باسىندا قازاقستاننىڭ پرەزيدەنتى ن.نازارباەۆ "قازاقستاننىڭ الەۋمەتتىك جاڭعىرتىلۋى: جالپىعا ورتاق ەڭبەك قوعامىنا قاراي 20 قادام" دەگەن ماقالاسىندا قازاقستاندا ەڭبەك قوعامىن، ودان ءارى حالىقتىق كاپيتاليزم قالىپتاستىرۋ يدەياسىن جاريالاعان بولاتىن. "بۇل كەز-كەلگەن ەلباسىنىڭ ويىنا كەلە بەرمەيتىن، شىنىندا دا رەۆولتسيالىق، تاريحي ۇمتىلىس، ۇلى ءىستىڭ باسى", - دەيدى تۇرىك حالىقتارىنىڭ دۇنيەجۇزىلىك اسسامبلەياسىنىڭ (تحدا) پرەزيدەنتى اكادەميك ەرمەنتاي سۇلتانمۇرات.

قازىر قازاقستاننىڭ ۇكىمەتكە تابىن باق-نىڭ بەتتەرىندە ەلباسىنىڭ كورەگەندىگىن دارىپتەۋ جارىسى باستالىپ تا كەتتى. ماداقتاۋدان بىرىنەن ءبىرى اسىپ ءتۇسىپ جاتقان قاتارداعى كاسىپكەردەن باستاپ، دەپۋتات، جوعارعى شەندى شەنەۋنىكتەرگە شەيىن قازىرشە ەلباسىنىڭ يدەيالارىن جۇزەگە اسىراتىن ناقتى ويلار ايتا قويعان جوق.

وزدەرىڭىزگە ءمالىم اكادەميك ە.سۇلتانمۇراتتىڭ نەگىزگى عىلىمي، جانە قوعام قايراتكەرى رەتىندەگى باعىتى حالىقتىق كاپيتاليزم. ول ەلىمىزدىڭ ەگەمەندىك جىلدارىنىڭ باسىنان-اق قازاقستاننىڭ بولاشاعى تەك ءتيىمدى ەڭبەك، حالىقتىق كاپيتاليزمگە بايلانىستى دەۋمەن كەلەدى. سوندىقتان دا ول قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ يدەياسىن ءسوز جۇزىندە عانا قولداپ قويماي، ەلباسىعا ونىڭ يدەيالارىن جۇزەگە اسىرۋدىڭ ناقتى جولدارىن كورسەتكەن "قازاقستاندى الەمگە ۇلگى ەتەر ەڭبەك ەلىنە اينالدىرۋ تۋرالى" اتتى ۇسىنىسىن جاسادى.     اتاپ ايتقاندا:

ۇستىمىزدەگى ايدىڭ باسىندا قازاقستاننىڭ پرەزيدەنتى ن.نازارباەۆ "قازاقستاننىڭ الەۋمەتتىك جاڭعىرتىلۋى: جالپىعا ورتاق ەڭبەك قوعامىنا قاراي 20 قادام" دەگەن ماقالاسىندا قازاقستاندا ەڭبەك قوعامىن، ودان ءارى حالىقتىق كاپيتاليزم قالىپتاستىرۋ يدەياسىن جاريالاعان بولاتىن. "بۇل كەز-كەلگەن ەلباسىنىڭ ويىنا كەلە بەرمەيتىن، شىنىندا دا رەۆولتسيالىق، تاريحي ۇمتىلىس، ۇلى ءىستىڭ باسى", - دەيدى تۇرىك حالىقتارىنىڭ دۇنيەجۇزىلىك اسسامبلەياسىنىڭ (تحدا) پرەزيدەنتى اكادەميك ەرمەنتاي سۇلتانمۇرات.

قازىر قازاقستاننىڭ ۇكىمەتكە تابىن باق-نىڭ بەتتەرىندە ەلباسىنىڭ كورەگەندىگىن دارىپتەۋ جارىسى باستالىپ تا كەتتى. ماداقتاۋدان بىرىنەن ءبىرى اسىپ ءتۇسىپ جاتقان قاتارداعى كاسىپكەردەن باستاپ، دەپۋتات، جوعارعى شەندى شەنەۋنىكتەرگە شەيىن قازىرشە ەلباسىنىڭ يدەيالارىن جۇزەگە اسىراتىن ناقتى ويلار ايتا قويعان جوق.

وزدەرىڭىزگە ءمالىم اكادەميك ە.سۇلتانمۇراتتىڭ نەگىزگى عىلىمي، جانە قوعام قايراتكەرى رەتىندەگى باعىتى حالىقتىق كاپيتاليزم. ول ەلىمىزدىڭ ەگەمەندىك جىلدارىنىڭ باسىنان-اق قازاقستاننىڭ بولاشاعى تەك ءتيىمدى ەڭبەك، حالىقتىق كاپيتاليزمگە بايلانىستى دەۋمەن كەلەدى. سوندىقتان دا ول قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ يدەياسىن ءسوز جۇزىندە عانا قولداپ قويماي، ەلباسىعا ونىڭ يدەيالارىن جۇزەگە اسىرۋدىڭ ناقتى جولدارىن كورسەتكەن "قازاقستاندى الەمگە ۇلگى ەتەر ەڭبەك ەلىنە اينالدىرۋ تۋرالى" اتتى ۇسىنىسىن جاسادى.     اتاپ ايتقاندا:

1. ەكونوميكاداعى ءوزىن-ءوزى باسقارۋدىڭ دەموكراتيالىق (دەموكراتيچەسكايا سيستەما ەكونوميچەسكوگو ساموۋپراۆلەنيا - دەمسەس) جۇيەسىن; بۇل جۇمىسكەر مەن جۇمىس بەرۋشىنىڭ ورتاق ىنتاسى مەن جاۋاپكەرشىلىگىنە نەگىزدەلگەن، وندىرگىش كۇشتەردى ۇزدىكسىز جەتىلدىرە، ەڭبەكتى وتە ءتيىمدى ەتىپ، ارزان، ساپالى ءونىم ءوندىرتىپ، داۋ-جانجالسىز جۇمىس ىستەتەتىن جۇيە. مۇندا كاسىپورىننىڭ بولىمشەلەرى شارتتى تۇردە دەربەستەنىپ، ءوزى-ءوزى كاسىپورىن شەڭبەرىندە باسقارادى.

2. جۇمىسكەرلەردىڭ مەنشىك ۇلەسى بار نەمەسە نەگىزىنەن جۇمىسكەرلەردىڭ مەنشىگىندەگى كاسىپورىنداردى (پرەدپرياتيا سوبستۆەننوستي رابوتنيكوۆ - پسر) ۇيىمداستىرۋ جونىندە. مۇنداي كاسىپورىنداردا جۇمىسكەرلەر مەنشىككە يەلەس بولىپ، كاسىپورىندى باسقارۋعا، پايدانى بولىسۋگە قاتىسادى. ەڭبەك مۇندا دا دەمسەس-پەن ۇيىمداستىرىلادى. بۇل كاسىپورىندار ەڭ ءتيىمدى، جانە داعدارىستا بانكروتقا ۇشىرامايدى. اقش-تىڭ جۇمىس كۇشىنىڭ ون پايىزدان استامى وسىنداي كاسىپورىنداردا ىستەيدى. بۇل جۇيە ارقىلى وتە ءتيىمدى ايماقتىق، سالالىق كورپوراتسيالار ۇيىمداستىرۋعا بولادى. اتالعان ەكى جۇيەنى دە كەز-كەلگەن مەنشىكتەگى ەكونوميكا، عىلىم، دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە ت.ب. سالالاردىڭ ءبارىنىڭ كاسىپورىندارىندا قولدانۋعا بولادى. بۇلار يندۋستريالاندىرۋدى، الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋدى ناتيجەلى ەتەتىن، جەمقورلىقتى دا جويىپ، ورتا كلاسستى كوبەيتىپ، ناعىز حالىقتىق كاپيتاليزمگە جەتەلەيتىن  جول دەلىنگەن ۇسىنىستا. "سونىمەن قاتار اتالعان جۇيەلەرگە نەگىزدەلگەن: -  الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق تيىمدىلىگى وتە جوعارى كوپسالالى تەرريتوريالىق قۇرىلىمداردى ارنايى ەكونوميكالىق ايماقتا ۇيىمداستىرۋ جونىندەگى،      - اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ جۇمىس ىستەۋىن ءتيىمدى ەتۋ ءۇشىن وندىرىستىك بولىمشەدەن باستاپ رەسپۋبليكالىق دەڭگەيگە دەيىن ەرىكتى تۇردە بايلانىستىرىپ، ونىمدەرىن بيرجا، ءوز دۇكەندەرى ارقىلى ساتتىرۋعا جول اشاتىن ناقتى ۇسىنىستارىم دايىن جاتىر. بۇلار ىسكە اسسا ورتاداعى الىپ-ساتارلار قاجەت بولماي قالادى، ونىڭ ۇستىنە "باراحولكالاردىڭ" ورنىنا تاۋارمەن قامتاماسىز ەتۋدىڭ ءتيىمدى جولدارىن ەندىرسەك ميلليونداعان ادامدار قوعامنىڭ ناقتى سەكتورىنا اۋىسادى. ناتيجەسىندە قوعام قارىشتى دامىپ، تاۋار دا ارزاندايدى. قاجەت دەپ تاپساڭىز بۇلاردى دا جۇزەگە اسىرىپ بەرۋ قولىمنان كەلەدى" دەپتى قايراتكەر.

ودان ءارى "ەلىمىزدە "جالپىعا ورتاق ەڭبەك قوعامىن", حالىقتىق كاپيتاليزمدى قالىپتاستىرا باستاۋ تۋرالى جوسپارىڭىز مەنىڭ دە ومىرلىك ماقساتىم - بۇل ماسەلەمەن 1987 جىلدان بەرى اينالىسىپ كەلەمىن. بۇل جونىندەگى الەمدىك جانە ءوزىمنىڭ ءوندىرىس ورىندارىن باسقارۋداعى تاجىريبەلەرىمە، عىلىمي ىزدەنىستەرىمە نەگىزدەلگەن ۇسىنىستارىمدى 1994 جىلدان بەرى ءسىزدىڭ اتىڭىزعا جىبەرىپ، جاريالاپ ءجۇرمىن" دەي كەلىپ بۇل جولداعى ۇمتىلىستارىنىڭ قالاي ءبىتىپ جۇرگەنىن بايانداعان:

ء"سىزدىڭ تاپسىرماڭىزعا سايكەس بۇل ۇسىنىس-جۇيەلەرىمدى ستراتەگيالىق جوسپارلاۋ اگەنتتىگى (ە.بەيسەمبەتوۆ) مەن قازاقستاننىڭ ستراتەگيالىق زەرتتەۋ ينستيتۋتى (م.اشىمباەۆ) 2002 جىلى قولداپ، ءبىرىنشىسى بۇلاردى اۋىل شارۋاشىلىعىنان باستاپ قولدانا باستايىق دەپ اتاپ كورسەتكەن ەدى. الايدا اگەنتتىك سودان ءبىر ايدىڭ ىشىندە تاراتىلىپ كەتكەندىكتەن، باستاما اياقسىز قالدى. سوڭىنان س.ۇمبەتوۆ مىرزا مينيستر كەزىندە مۇنى اۋىل شارۋاشىلىعىندا قولدانامىز دەپ، سىزگە بىزبەن بىرگە بارىپ بايانداماق بولدى. بىراق ول كىسى باسقا قىزمەتكە اۋىسىپ كەتىپ، نيەتىمىز جۇزەگە اسپادى. 2008 جىلى وسى يدەيالارعا نەگىزدەلگەن «و فورميروۆاني سۆوبودنو-ەكونوميچەسكيح زون نوۆوگو تيپا دليا ستيمۋليروۆانيا ينتەگراتسي تسەنترالنو-ازياتسكيح گوسۋدارستۆ» دەگەن كونتسەپتۋالدى ۇسىنىسىمدى اكىمدىگىڭىزدىڭ باسشىسى ق.كەلىمبەتوۆ باستاعان ماماندار ماقۇلداپ، ءسىزدىڭ ءتيىستى جارلىعىڭىزدىڭ جوباسىن جاساماق بولدىق. بۇل ايماقتاردا دەمسەس پەن پسردى كوپسالالى ەكونوميكالىق قۇرىلىمدا جۇزەگە اسىرىپ، شىڭداپ، ەلىمىز بويىنشا، كورشى ەلدەردە دە قولدانىلاتىن ۇلگى ەتپەك بولدىق. وكىنىشكە وراي ق.كەلىمبەتوۆ باسقا قىزمەتكە اۋىسىپ كەتكەن سوڭ ماسەلە جالعاسىن تاپپادى."

ء"سىزدىڭ "جالپىعا ورتاق ەڭبەك قوعامى", حالىقتىق كاپيتاليزم تۋرالى باستاماڭىز قازاق ەلىن دامۋدىڭ داڭعىل جولىنا سالىپ قانا قويماي، كۇيزەلگەن الەمگە دە ۇلگى بولارى ءسوزسىز. ال يدەياڭىزدى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن ورنىعىپ قالعان وندىرىستىك قارىم-قاتىناستاردى، يدەولوگيامىزدى، ومىرلىك ۇستانىمدارىمىزدى، زاڭداردى جانە ت.ب. دالدەندىرىپ، وزگەرتۋ دە كەرەك بولۋى مۇمكىن. بۇل يدەياعا بەرىلگەندىكتى، بىلىكتىلىكتى، ورىندالۋ ءتارتىبىن، تاباندىلىقتى قاجەت ەتەدى. ءبارىمىزدىڭ ەسىمىزدە، كەڭەستەر وداعى ءماجبۇرلى ەڭبەكتەن الپىسىنشى جىلداردان باستاپ ەكونوميكالىق، الەۋمەتتىك ىنتالاندىرۋ جۇيەسىنە، ءتىپتى كاسىپورىنداردى ۇجىمعا جالعا بەرىپ، سوڭىنان تابىسى ارقىلى اكتسيونەرلىك مەنشىگىنە اينالدىرۋىنا، ءتيىمدى ەڭبەككە جول اشتى. مەن باسقارعان كاسىپورىندا بۇل جۇيەنى يگەرىپ، تاماشا جەتىستىكتەرگە جەتتىك - تاۋار ءوندىرۋ جىل سايىن 1,5 ەسەگە كوبەيىپ، جۇمىسشىلار ايىنا 800 سومعا دەيىن تابىس تاپتى. بىراق بۇل جاپپاي قۇبىلىسقا اينالمادى. سەبەپ - باسقارۋشى كادرلاردىڭ بىلىكسىزدىگى، قارسىلىعى. ناتيجەسىندە وداق ەكونوميكالىق، سوڭىنان ساياسي كۇيرەۋگە ۇشىرادى. وسىلاردى ەسكە الا وتىرىپ ءسىزدىڭ بۇل تاريحي تالپىنىسىڭىز كەيبىرەۋلەردىڭ تۇسىنبەۋشىلىگىن، ءتىپتى ءوز مۇددەسىن ويلاۋدان شىققان ىشتەي قارسىلىعىن تۋدىرا ما دەپ قاۋىپتەنەمىن. ويتكەنى ولار ءسىز سياقتى قاتارداعى جۇمىسشى بولۋدان باستاپ ءوندىرىستى، حالىق ءومىرىن تەرەڭ ءتۇسىنىپ، حالىق ءۇشىن ءومىر ءسۇرىپ جۇرگەن جاندار ەمەس سياقتى. ارينە ولار بوسىگەن سوزدەر ايتىپ، قاعازدا ءمىنسىز باعدارلاما جاساپ بەرە الادى. بىراق كەرەگى ناتيجە ەمەس پە؟" دەلىنگەن ۇسىنىس حاتتا.

"سوندىقتان دا ءCىزدىڭ ۇلى باستاماڭىز قۇرى سوزگە اينالىپ كەتپەۋى ءۇشىن، ءبىزدىڭ جانە ءبىز سياقتى ازاماتتاردىڭ دا پىكىرىنە قۇلاق اسساڭىزدار" دەپ اياقتاپتى حاتىن ە.سۇلتانمۇرات.

ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك، بۇدان ءبىراز جىل بۇرىن قازاق جانە ورىس تىلىندە جارىق كورگەن  ە.سۇلتانمۇراتتىڭ "قازاقستان حالقىنىڭ ۇلتتىق يدەياسى" -"ناتسيونالنايا يدەيا نارودا كازاحستانا" دەگەن مونوگرافياسى كوتەرىلگەن ماسەلەگە ارنالعان ىرگەلى ەڭبەك. ونىڭ ەڭبەكتەرى باتىستا جوعارى باعالانعان، كەيبىرى اقش ۋنيۆەرسيتەتتەرىنىڭ سايتتارىندا تۇر.

تحدا-نىڭ ءباسپاسوز قىزمەتى.

تەل. +77014700050, email: kokturkter@gmail.com

تۇران قالاشىعى، 18 شىلدە 2012 جىل