سونىمەن، بiزدiڭ بويامالى باستاماشىلدىققا بوي الدىرۋعا بەيiم بيلiك تاعى دا بiر زور جوبا ۇسىندى. ونىڭ نەگiزگi باعىتتارى پرەزيدەنت نازارباەۆ جاريا ەتكەن "قازاقستاننىڭ الەۋمەتتiك جاڭعىرتىلۋى: جالپىعا ورتاق ەڭبەك قوعامىنا قاراي 20 قادام" باعدارلاماسىندا تiزiلگەن.

ەڭ الدىمەن ايتارىم، پرەزيدەنتتiڭ "جالپىعا ورتاق ەڭبەك قوعامىن قۇرۋ" جانە "الەۋمەتتiك جاڭعىرتىلۋ" تۋرالى تەزيستەرiن ەشبiر ادام ەشقاشان دا جوققا شىعارا المايدى. قاراپايىم حالىققا قاجەتتi ءارi كوپشiلiك قاشان دا قولدار قاعيدالار. سىرى كەتسە دە، سىنى كەتپەيتiن سايا­سي باعىت. ەڭبەك جولىن قاراپايىم تەمiرجولشىدان باستاعان مەن دە قولدايمىن. ونىڭ ۇستiنە، ول جاعىن تاعى دا مويىنداۋ كەرەك، وسى ويلار باسقا ەلدەردە الەۋ­مەتتiك باعدارلامالار قىسقارتىلىپ، مەملەكەتتiك بيۋدجەتتەر جەتi ولشەنiپ، بiر كەسiلiپ جاتقان الەمدiك قارجىلىق داعدارىس تۇسىندا ايتىلىپ جاتىر. بiراق پرەزيدەنت ءوزi مو­يىنداعانداي، ءدال وسى يدەيانى جۇزەگە اسىرۋ سونشالىقتى مول قارجىنى قاجەت ەتپەيدi دە ەكەن.

داۋدىڭ باسى - دايرابايدىڭ كوك سيىرى

ءسوز جوق، يدەيالاردىڭ بiرازى قۇپتارلىقتاي. بiراق باعدارلامامەن مۇقيات تانىسقاننان كەيiن كو­ڭiل­گە كەيبiر كۇدiك ورناعانى دا راس.

ماسەلەن، پرەزيدەنت تۇتىنۋشى قوعامعا ورىندى شۇيلiگەدi. ونى ء"بۇلدiرۋشi" دەپ اتايدى. "ماسىلدىق تۋىنداتتى" جانە "جاھاندىق داعدارىستىڭ باستى سەبەپتەرiنiڭ بiرi بولدى" دەيدi.

سونىمەن، بiزدiڭ بويامالى باستاماشىلدىققا بوي الدىرۋعا بەيiم بيلiك تاعى دا بiر زور جوبا ۇسىندى. ونىڭ نەگiزگi باعىتتارى پرەزيدەنت نازارباەۆ جاريا ەتكەن "قازاقستاننىڭ الەۋمەتتiك جاڭعىرتىلۋى: جالپىعا ورتاق ەڭبەك قوعامىنا قاراي 20 قادام" باعدارلاماسىندا تiزiلگەن.

ەڭ الدىمەن ايتارىم، پرەزيدەنتتiڭ "جالپىعا ورتاق ەڭبەك قوعامىن قۇرۋ" جانە "الەۋمەتتiك جاڭعىرتىلۋ" تۋرالى تەزيستەرiن ەشبiر ادام ەشقاشان دا جوققا شىعارا المايدى. قاراپايىم حالىققا قاجەتتi ءارi كوپشiلiك قاشان دا قولدار قاعيدالار. سىرى كەتسە دە، سىنى كەتپەيتiن سايا­سي باعىت. ەڭبەك جولىن قاراپايىم تەمiرجولشىدان باستاعان مەن دە قولدايمىن. ونىڭ ۇستiنە، ول جاعىن تاعى دا مويىنداۋ كەرەك، وسى ويلار باسقا ەلدەردە الەۋ­مەتتiك باعدارلامالار قىسقارتىلىپ، مەملەكەتتiك بيۋدجەتتەر جەتi ولشەنiپ، بiر كەسiلiپ جاتقان الەمدiك قارجىلىق داعدارىس تۇسىندا ايتىلىپ جاتىر. بiراق پرەزيدەنت ءوزi مو­يىنداعانداي، ءدال وسى يدەيانى جۇزەگە اسىرۋ سونشالىقتى مول قارجىنى قاجەت ەتپەيدi دە ەكەن.

داۋدىڭ باسى - دايرابايدىڭ كوك سيىرى

ءسوز جوق، يدەيالاردىڭ بiرازى قۇپتارلىقتاي. بiراق باعدارلامامەن مۇقيات تانىسقاننان كەيiن كو­ڭiل­گە كەيبiر كۇدiك ورناعانى دا راس.

ماسەلەن، پرەزيدەنت تۇتىنۋشى قوعامعا ورىندى شۇيلiگەدi. ونى ء"بۇلدiرۋشi" دەپ اتايدى. "ماسىلدىق تۋىنداتتى" جانە "جاھاندىق داعدارىستىڭ باستى سەبەپتەرiنiڭ بiرi بولدى" دەيدi.

بiراق تا 20 جىل بويىنا ناق وسى پسيحولوگيانى دارiپتەپ قانا قوي­ماي، تيiستi زاڭدار ارقىلى قا­زاقستاننىڭ iس جۇزiندەگi مەملە­كەتتiك يدەولوگياسىنا اينالدىرعان ناق وسى بيلiك ەمەس پە؟! نەلiكتەن سىن ايتقاندا بiز تەك شەتەلدەن مى­سال كەلتiرەمiز دە، ماقتاۋ تۇس­تار­دى تەك وزiمiزگە قالدىرامىز؟

بۇل سۇراقتىڭ تاعى بiر، كادرلار­عا قاتىستى جاعى بار: ياعني، كەشە عانا "تۇتىنۋشىلىق" پەن "ماسىلدىقتى" قىزمەتiنiڭ ءمانi مەن ماعىناسى ساناعان شەنەۋنiكتەر ءوزiنiڭ يدەو­لوگيالىق ۇستانىمىن وزگەرتە سالا، اياق استىنان سوتسيال-دەموكرات بولا سالا ما؟!

مەنiڭشە، ەڭ الدىمەن، بiز شار­ۋانى وتكەن كەزەڭنiڭ جەتiستiكتەرi مەن كەمشiن تۇستارى تۋرالى اشىق تا جان-جاقتى اڭگiمەدەن باستاۋىمىز قاجەت. وتكەنگە لايىقتى باعا بەرمەي، بولاشاقتى انىقتاي المايمىز. ازiرشە بيلiك ول وتكiر تاقىرىپتان تۋىندايتىن جاۋاپكەرشiلiك­تەن قاشىپ، "بولعان iس بولدى، بوياۋى سiڭدi, قايتەمiز، بولاشاقتى ويلايىق" دەپ، تۇلكiبۇلاڭ ساياسات ۇستانىپ وتىر!

ال ول اڭگiمەنiڭ ءمانiسi مىناعان، بۇگiنگi بيلiكتiڭ جانىنا تيە­تiن جايت­قا كەپ تiرەلەدi: ەكونوميكادا ۇستەمدiك ەتكەن الەۋمەتكە مۇل­دەم جات پرينتسيپتەردi جاڭ­عىرت­­پاي، الەۋمەتتiك جاڭعىرتىلۋ مۇمكiن ەمەس!

وسى كۇنگە دەيiنگi ەكونوميكانىڭ تەك قانا شيكiزات سالالارىنا باسىمدىق بەرiپ، بيۋدجەتتiڭ الەمدiك نارىقتاعى مۇناي باعاسىنا تاۋەلدi بولۋى ەشقانداي دا جاڭعىرتىلۋعا جاتپايدى!

كەڭەس ءداۋiرiنiڭ باسىندا، بەيiم­بەتشە، داۋدىڭ باسى دايرابايدىڭ كوك سيىرى بولسا، بiزدە ەڭ باستى داۋدىڭ باسى - اۋىلداعى ميلليون "دايرابايدىڭ", ياعني، قاراپايىم حالىقتىڭ قارا مۇنايى مەن سارى التىنى! ياعني، پايدالى قازبالارعا كiم يە جانە ولاردى ساتۋدان تۇسكەن قىرۋار قارجى كiمنiڭ قالتاسىنا تۇسۋدە دەگەن ساۋالدار - "جاڭعىرتىلۋدىڭ جاڭعىرتىلۋىنىڭ" كوكەسiن كورسەتەتiن ءارi... شەشەتiن ماسەلە! "ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتiك جاڭعىرتۋ بارىنشا سينحروندى ءجۇرۋi تيiس" دەيدi پرەزيدەنت. كەلiسەمiن. بiراق سول سينحروندى، ياعني بiر-بiرiمەن ۇيلەسiمدi دە قاتار ءجۇرۋiنiڭ ناقتى مەحانيزم­دەرi تۋرالى تiس جارمايدى. ەكونوميكا نەگiزدەرiنە قانداي دا بiر وزگەرiستەر ەنگiزiلەتiنi جايلى بiراۋىز ءسوز جوق.

ونىڭ ۇستiنە، بiزدە ەڭبەك ادامىنىڭ ءوز قۇقتارىن قورعاۋ مۇم­كiندiگi تىم شەكتەلiپ تاستالدى. ول زاڭداردىڭ تiكەلەي لوببيستەرi بولعان - باياعى سول وليگارحتار. ياعني، قالتالى قوجايىننىڭ اق دەگەنi العىس، قارا دەگەنi قارعىس.

بايقاساڭىز، ەڭ ەلەۋلi الەۋ­مەتتiك كيكiلجiڭدەر ناق وسى وليگارحيالىق قۇرىلىمداردا ماڭداي تەرiن توگiپ جاتقان ۇجىمداردىڭ iشiنەن شىعىپ جاتىر ەمەس پە؟

ارينە، پرەزيدەنت تە "كاسiپ­وداقتار جۇمىسىن جانداندىرۋ" دەگەندi ايتقان. بiراق ول ۇيىمدار شىن مانiندە تاۋەلسiز دە تەگەۋ­رiندi بولا ما، الدە سول باياعى وتكەن عاسىرداعى شترەيحبرەكەرلەر داستۇرiندە قوجايىننىڭ الدىندا قۇرداي جورعالايتىن قاۋقارسىز كۇش بولا ما؟ گاپ سوندا. سوندىقتان ولار ەرتەڭگi كۇنi بiر باسشىنىڭ سۋبەكتيۆتi سويىلىن سوقپاۋى ءۇشiن كاسiپوداق­تاردىڭ وكiلەتتiگiن ورنىقتىراتىن وبەكتيۆتi زاڭ كەرەك. ونداي ۇيىم قورعاي الا الماعان جۇمىسشىنى بiز زاڭمەن قورعاۋىمىز كەرەك! وليگارحتارعا تiكەلەي تاۋەلدi شەنەۋنiكتەر مەن "نۇر وتان" ءدال وسىنداي، ەڭبەك ادامىنىڭ ءسوزiن سويلەيتiن زاڭ جازادى دەگەنگە مەن سەنبەيمiن.

پرەزيدەنت "پاتەرناليزم", "الەۋمەتتiك ينفانتيليزم" جايىندا ايتادى. دۇرىس-اق. بiراق بۇل ماسەلەدە دە بiرجاقتىلىق - زياندى. ويتكەنi ناق قازاقستان سەكiلدi جەر قويناۋى اسا باي مەملەكەتكە قاتىستى انىقتاپ الاتىن بiر جايت بار. ياعني، "مەملەكەت - شەتسiز-شەك­سiز دونور ەمەس" دەگەن تۇسiنiك ءسوزسiز قابىلدانباۋى تيiس. دونور بولعاندا قانداي دونور بولۋى تيiس ول! اتا زاڭعا سايكەس، قازاقستان - الەۋمەتتiك مەملەكەت. سوندىقتان دا مەملەكەتتiڭ الەۋمەتتiك مiن­دەتiن قىسقارتۋعا تىرىسۋ - كونستيتۋتسياعا قول سۇعۋمەن پارا-پار! كەرiسiنشە، وسىناۋ داعدارىس كەزiندە مەملەكەتتiڭ بۇل فۋنكتسيا­سى تiپتi جاڭاشا قىرىنان كورiنۋi تيiس: قينالعاندا كورسەتiلمەگەن كومەكتiڭ ەرتەڭ نە قاجەتi بار؟

ايتپەسە، ءوز باسىم كەي ساتتە وسى بiر ەكiۇشتى تەزيستەردi پايدالانىپ، بiزدiڭ اسا قۋ بيلiك، بايا­عىدا ءوزi بiر ايتىپ قالعان ء"وز كۇنiڭدi ءوزiڭ كور" پرينتسيپiن قايتا ورناتقىسى كەلە مە دەپ ويلاپ قالامىن. وعان، ارينە، جول بەر­مەۋ­گە تيiسپiز.

تاپسىرماسىز تIرلIك تانىتپايتىن ۇكIمەت

بiزدiڭ پرەزيدەنتتiڭ بiر ادەتi بار - ول جىل سايىن ءوز قاراماعىنداعىلارعا ءۇيiپ-توگiپ تاپسىرما بەرiپ جاتادى. باسشى بولعان سوڭ، ونىسى دۇرىس تا شىعار. بiراق تيiستi ۋاقىت وتكەننەن كەيiن، سول تاپسىرمالاردىڭ ورىندالۋى تۋرالى ەشبiر اقپارات جوق. سوندىقتان بولار سول تاپسىرمالاردىڭ ەل iشiندەگi بەدەلi دە تۇسiڭكiرەپ كەتكەن. ونىڭ ۇستiنە كوپشiلiكتە "تاپسىرما بولماسا، تiرلiك تانىتپايتىن ۇكiمەت" دەگەن دە تەرiس پiكiر قالىپتاسىپ جاتقانى تاعى بار.

بۇل جولى دا سولاي بولدى. بiر ساعاتتىڭ iشiندە بiردەن 20 تاپسىرما بەرiلدi.

ءبارiن تiزە بەرۋدiڭ كەرەگi جوق بولار. كەيبiرiنە عانا توقتالايىن.

"جۇمىسى بار حالىقتىڭ ۇشتەن بiر بولiگiن ء"وزiن-ءوزi ەڭبەكپەن قامتىعاندار" دەيتiن توپتار قۇرايدى" دەپ پرەزيدەنت، ولاردىڭ سانىن انىقتاۋ تاسiلدەرiن سىنعا الادى. ياعني، "مال ۇستايتىن جەكە اۋلا يەلەرi, ءوز اۆتوكولiكتەرiمەن جەكە تاسىمال جاساۋشىلار، بiرنەشە پاتەر ۇستاپ، سولاردى جالعا بەرۋشiلەر" تۋرالى ايتادى. مەنiڭشە، مۇنىڭ ءبارi - وسى توپتاردى بولاشاقتا "جۇمىسى، ياعني كۇن كورۋ كوزi بارلار" قاتارىنا قوسىپ، ەلدەگi جۇمىسسىزدىق دەڭ­گەيiن ودان سايىن تومەندەتۋ ءۇشiن جاسالىپ جاتقان العىشارتتار. ويتكەنi ەكi جارىم ميلليونعا جۋىق ء"وزiن-ءوزi ەڭبەكپەن قامتاماسىز ەتۋشiلەر" بيلiكتiڭ "جاعىمدى" ستاتيستيكاسىنا كولەڭكەسiن ءتۇ­سiرiپ تۇرعانى انىق. زاڭدى وز­گەرتiپ، بيلiكتiڭ كوزiنە شىققان سۇيەلدەي بوپ تۇرعان وسى الەۋ­مەتتiك توپتى جوق قىلسا، "الەۋ­مەت­تiك جاڭعىرتىلۋدىڭ" مىقتى ناتيجەسi سول بولماي ما؟

بiر عانا مىسال. ۇكiمەتتiڭ ەسەبi بويىنشا، ۇدەمەلi يندۋستريالدى-يننوۆاتسيالىق دامۋ جوسپارىنا سايكەس 2010 جىلى عانا 800 ميلليارد تەڭگە جۇمسالىپ، 24 مىڭ جاڭا جۇمىس ورنى اشىلعان. ياعني، ءاربiر جۇمىس ورنى 33,3 ميلليون تەڭگە تۇرادى ەكەن. تىم قىمبات ەمەس پە، مۇعالiمi ايىنا 33 مىڭ تەڭگە الىپ وتىرعان قوعام ءۇشiن؟!

ونىڭ ورنىنا بiز ايتىپ جۇرگەندەي، شاعىن جانە ورتا بيزنەستi بەس جىلعا سالىق تولەۋدەن بوساتساق، جەر-جەردە، اسiرەسە، اۋىلدىق جەردە، قانشاما جۇمىس ورنى اشىلار ەدi. بiر تيىن بيۋدجەت شىعىنىسىز.

رەتi كەلگەندە وسى ستاتيستيكا تۋرالى ايتسام. بiزدە ول سالا تىم ساياسيلانعانى بەلگiلi, ياعني وكi­مەتكە ىڭعايلى ءارi جايلى كورسەت­كiشتەر دابىرايتا كورسەتiلiپ، "ىڭعايسىز" پايىزدار ايتىلماي جاتادى. ساناۋداعى سايكەسسiزدiك­تەن شىعۋدىڭ بiر تيiمدi جولى بار، ول - وركەنيەتتi دۇنيەدە قابىلدان­عان نورمالارعا جۇگiنۋ. ماسەلەن، بiرiككەن ۇلتتار ۇيىمى بەلگiلەگەن بiر ستاندارت - ادام دامۋىنىڭ يندەكسi بار. ونى انىقتاۋدا مىناداي ماڭىزدى كريتەريلەر باسشىلىققا الىنادى: ءومiر ءسۇرۋ ساپاسى، ساۋاتتىلىق، بiلiم بەرۋ دەڭگەيi, ءومiر جاسىنىڭ ۇزاقتىعى. باسقا دا قوسىمشا تۇستارى بار. قازiر قازاقستان وسى كورسەتكiش بويىنشا 187 ەلدiڭ iشiندە 68-ورىندا. جىلدان-جىلعا وزگەرiس قالاي بولادى، سوعان بايلانىستى ۇكiمەتتiڭ جۇمىسىنا باعا بەرەيiك.

پرەزيدەنت زاڭناماعا "ەڭ­بەك داۋلارىن ادەيiلەپ تۋىن­دات­قانى ءۇشiن جاۋاپكەرشiلiكتi ەنگiزۋ تۋرالى" جانە "الەۋ­مەتتiك وشتەسۋدi قوزدىرعانى، ەرەۋiلگە ماج­بۇرلەگەن­i, ەڭبەكاقىنى دەر كە­زiندە تولەمەگەنi, ۇجىمدىق شارتتى ورىن­دا­ما­عانى جانە باسقا دا قۇقىق بۇزۋشىلىقتار ءۇشiن اكiم­شiلiك جانە قىلمىستىق جاۋاپ­كەرشiلiكتi كۇشەيتۋ تۋرالى".

جاڭاوزەننiڭ جاڭعىرىعى دەپ وسىنى ايت! ماڭعىستاۋدا اۋزى كۇيگەن بيلiكتiڭ استانادا ءۇرiپ iشكەنi ەمەي نە بۇل ەندi?!

مەنiڭشە، بيلiكتiڭ وسىناۋ، بiرجاقتى رەپرەسسيالىق سيپاتتاعى باعىتى مۇلدەم قاتە. ياعني، الدىن الىپ، تيiستi ەكونوميكالىق شارالاردى قاراستىرىپ، ەڭبەك داۋلارىن بولدىرماۋدىڭ ورنىنا، سول داۋلارعا قاتىسۋى مۇمكiن بەلسەندiلەردi قاتاڭ جازالاۋ كەرەك دەيدi. بۇل دەگەن - سەبەپتەرمەن ەمەس، سالدارمەن كۇرەسۋ.

بiلە بiلسەك، قازiرگi زاماننىڭ باستى ترەندiنiڭ بiرi - ەڭبەك ادامىنىڭ الەۋمەتتiك-ساياسي بەلسەن­دiلiگiنiڭ كۇرت ارتۋى. گرەكيا، يسپانيا، پورتۋگاليانى ايتپاعاندا، جاڭاوزەننەن باستالىپ، جەزقاز­عانعا ۇلاسىپ جاتقان بiزدەگi تەندەنتسيالار بار. "ساقتىقتا قورلىق جوق", اقوردا دا وزiنە قاۋiپ تون­دiرەتiن وسى پروتسەستەردiڭ ءورشiپ بارا جاتقانىن سەزگەن بولار.

پرەزيدەنت قۇنتتىلىق تۋرالى ايتادى: "ەۋروپا نەگە باي تۇرادى؟ ويتكەنi ونداعىلار اتام زاماننان بەرi قۇنت­تىلىق ونەرiنە ۇيرەنگەن. ال بiزدە بولسا ايتەۋiر كوز قىلىپ جۇرە بەرگiلەرi كەلەدi. مۇندايدا قۇنتتىلىق قايدان بولسىن". جانە دە "قۇنتتىلىقتى اركiم وزiنەن باستاۋى كەرەك" دەيدi.

قۇپ دەلiك. بiراق قۇنتسىزدىق كiمنەن شىعىپ جاتىر؟ جالعىز ايلىعى مەن اتاسىنىڭ زەينەتاقىسىنا كۇن كورiپ، توڭىپ سەكiرگەن ميلليونداردان با؟ ولاردا قۇنتسىزدىق قايدان بولسىن. قۇنتسىز بولام دەگەننiڭ وزiندە، ولار بولا المايدى! قۇنتسىزدار جەر بايلىعى مەن جەمقورلىقتىڭ راحاتىنا بولەنiپ، تويىپ سەكiرگەن ميل­ليو­نەرلەر ەمەس پە؟

الدە جوعارعى بيلiكتiڭ ءوزi قۇنتتى ما؟ جىلىنا بiرنەشە دۇركiن وتكiزiلەتiن "ىسقىرىعى جەر جارعان" الەمدiك كونگرەستەر مەن فورۋمدارعا تىم اۋەس باس بيلiك "قۇنتتانۋدى" وزiنەن نەگە باستامايدى؟ وبلىس نە اۋدان ورتالىعىندا ەڭ ءزاۋلiم ءۇي مەن ەڭ قىمبات ماشينا كiمدiكi? شاعىن بيزنەس­مەندiكi ەمەس، سوت، پروكۋرور، اكiم نە كەدەنشiنiكi ەكەنiن پرەزيدەنت بiلمەيدi دەگەنگە مەن سەنبەيمiن.

وسى جىلدار بويىنداعى دارداي اتى بار دا، زارداي زاتى جوق ءارتۇرلi "مەملەكەتتiك باعدارلامالار" دا - سول قۇنتسىزدىقتىڭ بiر جالعاسى. ولاردى دا كەشەندi تۇردە قايتا قاراپ، "قۇنتتاندىراتىن" ۋاقىت كەلدi. قانشاما بيۋدجەت قارجىسى ۇنەمدەلەر ەدi.

بيلiك اقپاراتتىق جۇمىستىڭ ماڭىزىن دا تۇسiنەدi. سوندىقتان رەت جاعىنان 18-شi بولسا دا، ماڭىزى جاعىنان الدىڭعى قاتارلى: "جۋرناليستiك ەتيكا كودەكسiنiڭ جوباسىن ازiرلەۋ" تاپسىرماسى بە­رiلiپتi.

ول كودەكس قانداي بولادى، ماسەلە سوندا.

مەنiڭشە، قازiرگi قالىپتاسقان قاتقىل جاعدايدا مۇنداي قۇجات قازاقستاندا شىنايى ءسوز بوستاندىعىنا جول اشادى، تاۋەلسiز جۋرناليستيكانىڭ دامۋىنا جاڭاشا سەرپiن بەرەدi دەپ سەنۋ تىم اعاتتىق بولادى. اقوردانىڭ دiتتەگەنi مۇلدەم باسقا نارسە: وسى كودەكستiك كۇشiمەن "باق تۋرالى" زاڭعا تيiسپەي-اق، تىم ەركiنسiپ كەتكەن باق-تاردى تiزگiندەۋگە تىرىسۋ. ماسەلەن، وپپوزيتسيالىق ساياساتكەرلەرگە قارسى قولدانىلىپ كەلگەن "الەۋمەتتiك ارازدىقتى قوزدىرۋ" تۋرالى باپ ارقىلى ەندi جۋرناليستەردi دە جازاعا تارتۋى مۇمكiن.

سوندىقتان وسى كۇدiكتi كو­دەكستi دايىنداۋعا جۋرناليستiك قاۋىم قاتىستىرىلۋى تيiس، ايتپەسە شەنەۋنiكتiك شەڭگەلدiڭ شىرماۋىنان شىعا الماي قالۋى مۇمكiن كەيبiر بيلiككە جاقپايتىن باق-تار.

شىنىمدى ايتسام، بiزگە مۇلدەم باسقا كودەكس كەرەك. ونىڭ اتى - جۇمىس بەرۋشiنiڭ جۇمىس iستەۋشiنiڭ الدىنداعى مiندەتتەرiن بۇلجىتپاي ورىنداۋى تۋرالى كودەكس. الەۋمەتتiك ادiلەتتiكتiڭ مىقتى iرگەتاسى سول بولار ەدi.

بارلىق تاپسىرمالاردا ناقتى تسيفرلار مەن كورسەتكiشتەر كەلتiرiلگەن. بiرiنە سەنەمiز، بiرiنە سەنبەيمiز.

وسىنىڭ ءوزi باعدارلامانىڭ كونتسەپتۋالدىق بiر كەمشiلiگiنiڭ ايقىن كورiنiسi.

ياعني، الەۋمەتتiك جاڭعىرتىلۋ تەك قانا سان مەن پايىزدار­عا نەگiزدەلەتiن ۇدەرiس ەمەس. ول دەگەنiڭiز - قوعامداعى مورالدىق-پسيحولوگيالىق احۋال­دى تۇبەگەيلi وزگەرتۋ دەگەن ءسوز.

ەڭبەك ادامىنا دەگەن قۇرمەت شىنايى بولۋى ءۇشiن ول پرەزي­دەنتتiڭ بايانداماسىنىڭ بەتتە­رiنەن كۇندەلiكتi ومiرگە كوشۋi كەرەك. ونداي قۇرمەت جوعارىدان تۇسكەن جارلىق نە قاۋلىمەن سالتانات قۇرا المايدى. ول جونiندە دە پرەزيدەنت ايتقان، بiراق ءبارi سول باياعى "سوتسرەاليزم" سيپاتىندا بوپ كورiندi ماعان.

ديرەكتيۆالىق تۇردەگi شىعارماشىلىق بiر بولەك، ال ەلiمiزدە الەۋمەتتiك سالانىڭ باسىمدىعىن ناقتى تۇردە پاش ەتەتiن، وعان تيiستi قۇقىقتىق-نورماتيۆتiك نەگiز قالاپ بەرەتiن ساليقالى سترا­تەگيا­نىڭ ورنى بiر بولەك. الەۋ­مەتتiك جانە رۋحاني ماسەلەلەر ىلعي دا ەكونوميكالىق ماقساتتاردىڭ شىلاۋى بوپ كەلە جاتقانى راس ەمەس پە؟

مەنiڭشە، وسىناۋ تەرەڭ دە تۇپكiلiكتi شارۋالاردى شەشiپ المايىنشا، پرەزيدەنتتiڭ "جالپىعا ورتاق ەڭبەك قو­عامى" تۋرالى يدەيا­سى ءدال سول "ەگەمەن قازاقستان" بەتi مەن "حاباردىڭ" ەكرانىنان ارى اسىپ كەتە المايدى.

قوعامنىڭ قولداۋىنسىز قايدا بارارسىڭ؟

كەيبiر جۇرت وسى بiزدi, وپپوزيتسيانى "تەك قانا سىناۋعا اۋەس، بالاما وي قوسۋعا قاۋقارسىز" دەپ سىناپ جاتادى.

پرەزيدەنت ءسوزiن تىڭداپ وتىرىپ، مەن ءوزiمنiڭ 14 جىلدىق وپپوزيتسيالىق ءومiرiمنiڭ بiراز كەزەڭiن ەرiكسiز ەسكە ءتۇسiردiم. ويتكەنi وسى ماقالادا اتالعان كەيبiر ۇسىنىستاردى كەزiندە بiز ءوز باعدارلامالارىمىزدا كەلتiرiپ ەدiك.

ماسەلەن، الەۋمەتتiك جاڭعىرتىلۋ - كلاسسيكالىق سوتسيال-دەموكراتيا تالاپ ەتەتiن نارسە. بiزدiڭ "قازiرگi قازاقستانعا ناعىز سوتسيال-دەموكراتيالىق ساياسات كەرەك" دەپ كەلە جاتقانىمىزعا قانشاما جىل بولدى. پارتيامىزدى دا وسىدان التى جىل بۇرىن سولاي اتادىق.

الەۋمەتتiك ساياساتتىڭ باسىم بولۋى، ەڭبەك ادامىنا دەگەن قۇرمەت، جۇمىسسىزدىقپەن كۇرەس، جاستارعا جالدامالى ءۇي بەرۋ، ءوندiرiس كادرلارىن دايىنداۋ، مەديتسينا مەن بiلiمنiڭ قولجەتiمدiگi جانە تاعى باسقا جايتتار بiزدiڭ سول جىلدارداعى باعدارلامالارىمىزدا تايعا تاڭبا باسقانداي جازىلعان.

"جەڭiستiڭ اۆتورلارى كوپ بولادى". بiز پرەزيدەنتپەن اۆتورلىق ءۇشiن تالاسپاي-اق قويالىق. تەك ايتىلعان جاقسى ويلار جۇزەگە اسسا بولعانى.

بiراق وسى باعدارلاما ءجۇز پايىز ورىندالادى دەگەنگە مەن اسا قاتتى سەنبەيمiن. ونىڭ دا ءوز سەبەبi بار.

ويتكەنi ءوزiن-ءوزi جاڭعىرتا الماعان بيلiك قوعامدى دا جاڭ­عىرتا المايدى.

بiزدiڭ بيلiكتiڭ احيللەس وكشەسi - ونىڭ قوعامعا، ياعني الەۋمەتكە ەشبiر تۇردە تاۋەلدi ەمەستiگiندە. سوندىقتان دا ادەمi ۇراندار كوپ، ال سولاردى جۇزەگە اسىرا الماي جاتقان ۇكiمەتكە ءاي دەيتiن الەۋمەت، قوي دەيتiن قاۋىم جوق.

عىلىمي ادەبيەتتە "الەۋ­مەتتiك جاڭعىرتىلۋ" - "ەكونوميكالىق، دەموگرافيالىق، پسيحولوگيالىق جانە ساياسي وز­گەرiستەردiڭ جيىنتىعى" رە­تiندە انىقتالعان. ال بiزدە سول ساياسي جاعى قايدا؟

قاراپ وتىرسام، ءوزiنiڭ يدەياسىن باياندى ەتۋدە پرەزيدەنت تەك قانا ءوز قاراماعىنداعى شەنەۋنiكتەرگە يەك ارتادى. تاپسىرمالار دا تەك سولارعا جۇكتەلگەن. زاڭداردى دا، كودەكستەردi دە تەك سولار ازiرلەيدi ەكەن. ال ناق سول جالپىعا ورتاق ەڭبەك قوعامىنا اينالۋعا تيiس... قوعامنىڭ ءوزi قايدا؟ ونىڭ مۇمكiنشiلiگi نەگە مولىنان پايدالانىلمايدى؟

الەۋمەتتiك جاڭعىرتىلۋ - ول تەك قانا شەنەۋنiكتەردiڭ عانا ەمەس، ەڭ الدىمەن، سول الەۋمەتتiڭ، ياعني اۋىلداعى اعايىننان باستاپ قالاداعى قايمانا قازاققا دەيiنگi بارشانىڭ ءتول iسi.

بۇرناعى كۇنi پرەزيدەنتتiڭ ءوز مينيسترلەرiمەن وتكiزگەن كەڭەسiنiڭ تولىق تەلەنۇسقاسىن كوردiك.

بiر بايقاعانىم، ەكiلiك العان وقۋشى سەكiلدi باستارىن تومەن تۇسiرگەن شەنەۋنiكتەر تاراپىنان بۇل يدەيانى شىعارماشىلىق جاعىنان دامىتۋ نە تولىقتىرۋ، ورىندى دا ورايلى وي قوسۋ بولمادى. تەك قانا "نۇرەكە، سiزدiڭ يدەياڭىز بولماعاندا نە iستەر ەدiك؟ قانداي عالامات! بۇكiل حالىق ورنىنان تۇرىپ كەتتi قول سوعىپ، قولداپ" دەگەنگە ساياتىن وتiرiك-شىنى ارالاس قولپاشتاۋ. كەڭەستە ارقايسىسى بiر سالانىڭ تiزگiنiن ۇستاعان، iرگەلi مەملەكەتتiڭ مينيسترلەرi ەمەس، ورتاڭقول بiر كولحوزدىڭ فەرما جەتەكشiلەرi وتىرعانداي. Iشiم قىج-قىج قايناعانى-اي! "سەنگەن سەركەم سەن بولساڭ، كۇيسەگەنiڭە بولايىن...".

كەلiسiپ پiشكەن تون كەلتە بولماس. مەنiڭ ۇسىنىسىم مىناداي.

ءسوز جوق، پرەزيدەنت ەل ومiرiن­دەگi اسا بiر ماڭىزدى ماسەلەنi كوتەردi. بiراق تا ول يدەيا قوعام تاراپىنان قولداۋسىز بيلiكتiڭ وسىعان دەيiن باسىندا بۇرقىلداپ باستالىپ، سوڭىندا سۇيىلىپ تىناتىن توقسان توعىز باستاماسىنىڭ كەبiن كيمەسiنە كiم كەپiل؟

سوندىقتان الەۋمەتتiك جاڭعىرتىلۋ iسiنە الەۋمەت تiكەلەي اتسالىسۋى تيiس.

يدەيانى تالقىلاۋ، قوسىمشا ۇسىنىس ايتۋ، ودان سايىن بايىتا ءتۇسۋ تەك قانا شەنەۋنiكتەردiڭ شاعىن شوعىرىنىڭ شارۋاسى ەمەس ەكەنiن بيلiك ۇعا الا ما؟ اسiرەسە، الەۋمەتتەندiرiلۋ سالاسىنداعى ساياساتتىڭ حالىقارالىق تا­جiريبەسiن زەرتتەپ، ەڭ ۇتىمدى تۇستارىن قازاقستان بولمىسىنا ەندiرە بiلۋ اسا قاجەت. باعدارلامانىڭ ورىندالۋىن باقىلاۋ دا اقوردانىڭ عانا ەمەس، بارشانىڭ iسi بولۋى تيiس.

پرەزيدەنتتەگi كەڭەس ءوتۋi مۇڭ ەكەن، جەر-جەردە جامىراي پىسىقتىق تانىتىپ، جۇرتتى جۇمىلدىرۋعا تيiس جينالىستار باستالىپ تا كەتتi. سول ەسكi سارىن، سول باياعى جاۋىر بولعان شتامپتار.

تاعى دا سول تاپتاۋرىن دا تۇك ناتيجە بەرگiسiز سۇرلەۋگە ءتۇسiپ كەتتiك.

ءامiرجان قوسانوۆ، "ازات" جسدپ پارتياسىنىڭ باس حاتشىسى

«اباي-اقپارات»