ءجاننات پەن توزاق تۋرالى ۇعىم بارلىق دىندە دە بار. بىراق ۇعىم ءبىر بولعانىمەن بۇل تۇرعىداعى تۇسىنىك، تانىم، ۇستانعان جول ارقيلى. الايدا ادام بالاسىنىڭ نەلىكتەن توزاققا باراتىندىعى كىمدى دە بولسىن مازالايدى. شىنىندا دا ادامدار توزاققا نەگە بارادى؟ جاۋاپ ايقىن. كۇناسى بولعان سوڭ. شىنىمەن سولاي ما؟ بايىپتاپ كورەلىك. اۋەلى مىنا ءبىر جايتقا نازار اۋدارايىق. كەز كەلگەن انا ءوزىنىڭ تۋعان بالاسىنا دەگەن رەنىشى مەن وكپەسى كەشىرە المايتىنداي دەڭگەيدە بولعانىمەن، ول ءبارىبىر بالاسىن شەكسىز ازاپقا سالۋدى قالاماس ەدى. ءتىپتى ازاپتاۋدى ويلاماۋى دا مۇمكىن. ءبىزدىڭ ءدىني تۇسىنىك بويىنشا انانىڭ بالاسىنا دەگەن ماحابباتى اللانىڭ ادامزاتقا دەگەن ماحابباتىنىڭ قاسىندا ءجىپ ەسە المايدى. الايدا كۇناھار پەندەلەردىڭ توزاقتىق بولاتىندىعى دا قۇران كارىمدە  اشىق جازىلعان. سوندا اللانىڭ ماحابباتى... كوڭىلگە كۇمان ۇيالايدى. ول كۇمان دىنگە دەگەن سەنىمگە قاياۋ تۇسىرەدى. ونىڭ ۇستىنە وزگە دىندەگىلەر دە اللانىڭ مەيىر-شاپاعات يەسى ەكەندىگىن جوققا شىعارۋعا تىرىسىپ باعادى. قارسىلاسۋعا... ءيا. دارمەن جوق. ءبارى راس. توزاقتىڭ بار ەكەندىگىن قاي ءدىندار دا جوققا شىعارا المايدى. سوندا قالاي، 70-80 جىلدىق عۇمىرىمىزدا جاساعان ازدى-كوپتى كۇنامىز ءۇشىن توزاقتا ماڭگىلىك ازاپ شەگۋ ادىلدىك پە؟ راحمان، راحيم (اسا قامقور، ەرەكشە مەيىرىمدى) سيپاتقا يە اللا سوعان شىنىمەن-اق جول بەرە مە؟ ەگەر جول بەرسە... وندا...

ءجاننات پەن توزاق تۋرالى ۇعىم بارلىق دىندە دە بار. بىراق ۇعىم ءبىر بولعانىمەن بۇل تۇرعىداعى تۇسىنىك، تانىم، ۇستانعان جول ارقيلى. الايدا ادام بالاسىنىڭ نەلىكتەن توزاققا باراتىندىعى كىمدى دە بولسىن مازالايدى. شىنىندا دا ادامدار توزاققا نەگە بارادى؟ جاۋاپ ايقىن. كۇناسى بولعان سوڭ. شىنىمەن سولاي ما؟ بايىپتاپ كورەلىك. اۋەلى مىنا ءبىر جايتقا نازار اۋدارايىق. كەز كەلگەن انا ءوزىنىڭ تۋعان بالاسىنا دەگەن رەنىشى مەن وكپەسى كەشىرە المايتىنداي دەڭگەيدە بولعانىمەن، ول ءبارىبىر بالاسىن شەكسىز ازاپقا سالۋدى قالاماس ەدى. ءتىپتى ازاپتاۋدى ويلاماۋى دا مۇمكىن. ءبىزدىڭ ءدىني تۇسىنىك بويىنشا انانىڭ بالاسىنا دەگەن ماحابباتى اللانىڭ ادامزاتقا دەگەن ماحابباتىنىڭ قاسىندا ءجىپ ەسە المايدى. الايدا كۇناھار پەندەلەردىڭ توزاقتىق بولاتىندىعى دا قۇران كارىمدە  اشىق جازىلعان. سوندا اللانىڭ ماحابباتى... كوڭىلگە كۇمان ۇيالايدى. ول كۇمان دىنگە دەگەن سەنىمگە قاياۋ تۇسىرەدى. ونىڭ ۇستىنە وزگە دىندەگىلەر دە اللانىڭ مەيىر-شاپاعات يەسى ەكەندىگىن جوققا شىعارۋعا تىرىسىپ باعادى. قارسىلاسۋعا... ءيا. دارمەن جوق. ءبارى راس. توزاقتىڭ بار ەكەندىگىن قاي ءدىندار دا جوققا شىعارا المايدى. سوندا قالاي، 70-80 جىلدىق عۇمىرىمىزدا جاساعان ازدى-كوپتى كۇنامىز ءۇشىن توزاقتا ماڭگىلىك ازاپ شەگۋ ادىلدىك پە؟ راحمان، راحيم (اسا قامقور، ەرەكشە مەيىرىمدى) سيپاتقا يە اللا سوعان شىنىمەن-اق جول بەرە مە؟ ەگەر جول بەرسە... وندا...

كۇنامىزدىڭ بارى راس. ءبىلىپ ىستەدىك، بىلمەي ىستەدىك، قاي-قايسىمىز دا كۇنادان پاكپىز دەي المايمىز. ءۇمىت ەتەرىمىز تەك اللا. ءوزى كەشىرەر. ال كەشىرمەسە شە؟ بۇل تۇرعىدا وزگە دىندەر نە دەيدى ەكەن؟ ەرىكسىز جاۋتاڭدايسىڭ. ونىڭ ۇستىنە ولاردىڭ دا ۇگىتى باسىم. ۋاعىزدارىنا شامالى قۇلاق اسقاننىڭ وزىنە الگىلەرگە ەرىپ كەتكىڭ كەلەدى. ولاردىڭ دىنىندە ماڭگىلىك ازاپ دەگەن مۇلدە جوق. ايتەۋىر ءبارىنىڭ دە ءبىر-ءبىر قۇتقارۋشىسى بار. ال بىزدە...

اڭگىمەنى وربىتپەس بۇرىن اۋەلى ءوزىمىزدى تانىپ الايىق. ادام ءوزىن تانىسا، اللانى دا تانيدى. بۇل - ءدىني قاعيدا. سونىمەن ءبىز كىمبىز؟ ايناعا قارايىق. كىم دە بولسىن ايناداعى «بەينەنى» ءوزىم دەپ تانيدى. وزگەلەر دە سەنى سول «بەينە» ارقىلى بىلەدى. مەملەكەت سول «بەينەنىڭ» سەن ەكەندىگىن راستاپ قۇجات بەرەدى. بىراق سەن ول ەمەسسىڭ. مىنە، وسى وي ادامعا كەلگەن كۇننەن باستاپ ول ءوزىن ىزدەي باستايدى. ەگەر ءوزىن تاپسا، تانىسا وندا اللانى دا تانيدى. بۇلاي بولماي، ءار ادام الگى «بەينەسىن» ءوزىم دەپ تانۋدان تانباسا جانە سول بەينەدەگى ادام ءدىن جولىنا ءتۇسىپ جەر بەتىندەگى بارلىق ءدىني وقۋ ورىندارىن تۇگەسىپ، قۇراندى جاتتاپ، حاديستەردى شەكىلدەۋىكشە شاققانىمەن كامىل مۇسىلمان بولا المايدى. ونىڭ جاساعان عيباداتى مەن وقىعان نامازىنان دا قايىر جوق. دۇرىسى - احيرەتتە قايىر جوق. ال بۇل ومىردە... ءيا. ودان وتكەن دانىشپاندى تاپپايسىڭ. ول - زاڭدىلىق. سەبەبى الگى «بەينە» تەك وسى دۇنيەگە عانا ءتان. ال سونى ءوزىم دەپ بىلگەن ادام سونىڭ داڭق تۇعىرىنا كوتەرىلۋى ءۇشىن قىزمەت ەتەدى. وكىنىشتىسى ول وسى دۇنيەلىك قوشەمەت-ماراپاتپەن ءتامامدالادى.

وسى جەردە مىناداي ءبىر قىزىق ساۋال تۋىندايدى. «ەگەر جانناتقا مەن ەمەس، مەن بولىپ وزگە بىرەۋ باراتىن بولسا (مەن دەپ الگى بەينەنى ايتىپ وتىر) وندا ول جانناتتىڭ نە قاجەتى بار؟». شىندىعىندا جانناتقا باراتىن «بەينە» ەمەس، ءوزىڭ. «بەينە»  - ول جاي انشەيىن بۇل دۇنيەلىك كيىم. ماسەلەن وزەننەن ءوتۋ ءۇشىن پايدالانعان قايىقتى ارعى بەتكە وتكەن سوڭ ارقالاپ جۇرمەيتىنىمىز سياقتى، بۇل دۇنيەلىك دەنەنى دە ۋاقىتى بىتكەن سوڭ تاستاپ شىعامىز.  ونىڭ ۇستىنە ول «بەينەنى» ارعى الەمگە لايىق كورۋ جانناتتى باعالاماعاندىق بولىپ شىعار ەدى. ەڭ باستىسى - «بەينە» اۋىسقانىمەن، ءوزىڭ وزگەرمەيسىڭ. سەبەبى... ءيا. ماڭگىلىكسىڭ. ءبىزدى اللا تاعالا ءاۋ باستا سولاي جاراتقان. تەك سونى، ياعني ءوزىمىزدى ءالى بىلە الماي جاتىرمىز ءدا.

ادامنىڭ بەت-الپەتى ءار ءتۇرلى جاعدايلاردان، نە ارنايى وپەراتسيا ارقىلى وزگەرگەنىمەن، ءوزى وزگەرمەيدى. وزگەلەر ونى تانىماۋى مۇمكىن، بىراق ول ءوزىن جاقسى بىلەدى. سەبەبى وزگەرمەگەن. مىنە، ءبىز - سولمىز. «بەينەگە» كىرسەك، جوعالامىز. ويتكەنى «بەينەدە» ءناپسى جاسىرىنىپ تۇرادى. ءناپسى - قالاۋ. «بەينەنىڭ» قالاۋى. ەگەر ءبىز «بەينەگە» كىرسەك، وندا ول ءبىزدىڭ قالاۋىمىزعا اينالادى. ءسويتىپ ءبىز ءوزىمىزدى تاعى دا جوعالتىپ الامىز. ويتكەنى ءناپسى «مەن» دەگەن ۇعىمدى قالىپتاستىرادى. ەگەر ءبىز ءوزىمىزدى انىقتاي الماساق، وندا ءومىر بويى سول «مەنگە» قىزمەت ەتەمىز.

ۇعىنىقتىلىق ءۇشىن ءوزىمىزدى ەكى ادامبىز دەپ قابىلدايىق. ءبىرىنشىسى - ءوزىمىز، ەكىنشىسى - «بەينە»، ياعني «مەن». ءناپسى دە سوندا تۇرادى. شىندىعىندا ءبىز «بەينەنى» ءوزىمىز دەپ قابىلدايمىز، ويتكەنى كوبىنە ادامنىڭ ءوزى مەن الگى «بەينە» تۇتاسىپ كەتەدى. ول وزدەرىن ەكى بولەكپىز دەپ ۇعىنبايدى دا. بۇل - دىنسىزدەرگە ءتان احۋال. ەكىنشى توپ - ەكى بولەك ەكەندىكتەرىن بىلەدى. بىراق ولار «بەينەنىڭ»، ياعني ءتاننىڭ ء(ناپسىنىڭ) قالاۋىن ءوزىنىڭ، ياعني جاننىڭ دا قالاۋى دەپ ۇعىنادى. ءبىز جاندى ءوزىمىز دەدىك. نەگە ولاي دەگەنىمىزدى ءسال كەيىندەۋ تارقاتىڭقىراپ ايتامىز. اۋەلى مىنا ايتىپ وتىرعان ماسەلەنى اياعىنا دەيىن جەتكىزەلىك. سونىمەن، ۇشىنشىلەر - ءوزىن «بەينەدەن» اجىراتا الادى. ياعني جان تاننەن بولىنەدى. وسى جەردە كاكىر بار. بۇلايشا قابىلداۋ، ءبىزدىڭ تۇسىنىگىمىزشە، ولگەن كەزدە بولاتىن جايت. سوندىقتان ءبىز جاندى، ياعني ءوزىمىزدى بۇدان بىلاي رۋح دەپ قابىلدايمىز. تاننەن جاننىڭ شىعۋى - ولىمگە، ال رۋحتىڭ شىعۋى، ءبىز جوعارىدا ايتقانداي ءوزىن «بەينەدەن» بولىنۋگە الىپ بارادى. بۇل - پايعامبارلارعا، اۋليەلەرگە، كامىل مۇسىلماندارعا ءتان قاسيەت. دۇرىسى - احۋال.

سونىمەن ءبىز - رۋحپىز. ءاۋ باستان سولاي. وعان دالەل - الميساق ۋادەسى. ءيا، اللانى جاراتۋشى يەم دەپ مويىنداعان ءبىزدىڭ رۋحىمىز. رۋح وزىنە قاجەتتى قۋاتتى اللادان تىكەلەي الا الادى. ول سوعان مۇقتاج، ءارى تاۋەلدى. سونى بىلگەندىكتەن دە ول اللانى جاراتۋشى يەم دەپ مويىنداپ وتىر. پەرىشتەلەردىڭ احۋالى ءبىزدىڭ سول رۋحتىق سيپاتىمىز سياقتى. سوندىقتان دا ولار پاك. جانە سول قالىپتارىنان اينىمايدى. سەبەبى ولارعا جاسالعان ءىس-ارەكەتتەرى ءۇشىن كۇنا دا، ساۋاپ تا جازىلمايدى. ءبىزدىڭ جەرگە ءتۇسۋىمىز، «بەينەگە» ەنۋىمىز، رۋحتان «اجىراۋىمىزدىڭ» باستى سەبەبى - ەكى جولدىڭ ءبىرىن، ياعني ساۋاپ پەن كۇنانىڭ بىرەۋىن تاڭداۋىمىزدا جاتىر. ساۋاپ پەن كۇنا دەپ وتىرعانىمىز دا ءوزىمىز. ساۋاپ - رۋحقا، كۇنا - «بەينەگە» ءتان. ەگەر جوعارىدا ايتقانىمىزداي رۋحتى «بەينەدەن» ءبولىپ الا الساق، وندا ول رۋح جانناتقا بارۋعا لايىق بولادى. ال الميساق كەزىندەگى رۋحقا ءناپسى كيگىزىلمەگەندىكتەن وعان ونداي مۇمكىندىك بەرىلمەگەن. ءبىزدىڭ دۇنيەگە كەلۋ سەبەبىمىزدىڭ ءبىر ۇشتىعىن وسىدان دا پايىمداۋعا بولادى.

راس، ادام اتا جانناتتا بولدى. بىراق تۇراقتاي المادى. نەگە؟ سەبەبى، رۋحى «بەينەدەن» بولىنبەدى.  «بەينەنىڭ» ءبىر اتى، جوعارىدا دا ايتقانىمىزداي - ءناپسى. سول ءناپسى جاننات ماڭدايشاسىنا جازىلعان مۇحاممەد ەسىمىن وقىعاندا جانە ونىڭ ءوز ۇرپاعى ەكەندىگىن بىلگەندە «سول جەردە مەنىڭ ەسىمىمنىڭ جازىلعاندىعى لايىق ەمەس پە ەدى» دەگەن ويعا ەرىك بەرەدى. اللا تاعالا سول «ويدى» الدىرىپ، جاننات باعىنا كومدىرەدى. ادام اتا مەن حاۋا انا سول «ويدان» ءونىپ شىققان جەمىستى جەۋ ارقىلى جانناتتان شىعارىلادى. ادام بالاسىندا سودان بەرگى ۋاقىت ارالىعىندا ءوزى مەن ءناپسىنىڭ اراجىگىن اجىراتۋ پروتسەسى ءجۇرىپ جاتىر. ونى پايعامبارىمىز «ۇلكەن جيھاد» دەپ اتاعان.

جاندى رۋح دەگەنىمىز سياقتى ەندى «بەينەنى» دە ءوز اتىمەن، «ءناپسى» دەپ اتايىق. ءناپسى - ادام اتانى جانناتتان شىعاردى. ءناپسى - ىبىلىسكە شايتاندىق قامىتىن كيگىزدى. ءناپسى - قۇران كارىمدە ايتىلاتىن ەكى پەرىشتەگە كيگىزىلگەننەن كەيىن ولاردى زينا جاساۋعا يتەرمەلەپ، كۇناھار ەتتى. ءناپسى  - جەكە الدامدار بىلاي تۇرسىن، قانشاما ۇلىستاردى دىننەن شىعاردى. كەلە-كەلە ءناپسى قالاۋى قالىپتى ءومىر سالتىنا اينالدى. ال ودان شىعۋ... شىقپاق تۇگىلى ادام بالاسىندا ونداي ۇعىم دا، تۇسىنىك تە جوق.

رۋح - اللانىڭ ەڭ قۇندى، ەڭ اسىل گاۋھارى. ول - اللانىڭ جەردەگى ورىنباسارى. ول - اللانىڭ وزىنە ۇقساعان سيپاتقا يە جاراتىلىس. ول... بىراق ول رۋحتى ءبىز سەزىنگەن دە، تۇيسىنگەن دە ەمەسپىز. سەبەبى...

ۇعىنىقتىلىق ءۇشىن ايتايىق. ءاۋ باستاعى رۋح انانىڭ قۇرساعىنا كەلىپ ءتۇستى. سوعان وراي وعان بەرىلەتىن قۋاتتىق نەگىز قالىپتاستى. ول - قان. اۋا دا، ءنار دە سابيگە سول قان ارقىلى بەرىلە باستايدى. بۇل جايت ءسابي كەلەسى كەزەڭگە دايىن بولعانعا دەيىن جۇرەدى. كەلەسى كەزەڭ - مىنا ءومىر. ەندى ءسابي ءناردى ءسۇت ارقىلى الادى. سۇتتە جەر ءونىمىنىڭ ەلەمەنتتەرى بار. نە كەرەك سابيدە وسى ومىردە تىرشىلىك ەتە الاتىن بولمىس قالىپتاسادى. بۇل - تابيعي زاڭدىلىق. ەگەر ءبىز بۇلاي بولۋى مۇمكىن ەمەس، ادام سۋدا دا تىرشىلىك ەتۋى ءتيىس دەپ الگى ءسابيدى سۋعا باتىرساق، ول تۇنشىعىپ ولەدى.

ەندى نەگىزگى ايتپاعىمىزعا ويىسايىق. ءبىز جوعارىدا «ساۋاپ - رۋحقا، كۇنا - «بەينەگە» ءتان» دەدىك. ەندى وسى ساۋاپ پەن كۇنانى انا قۇرساعىنداعى ءسابي دەپ قابىلدايىق. كۇنى جەتكەن كەزدە بۇل ەكەۋى دە دۇنيەگە كەلەدى. ازىرگە ەكەۋى دە ەرتەڭگى كۇنى ءوزىنىڭ باراتىن جەرىن دايىنداپ جاتىر. بىراق ول انانىڭ قۇرساعىندا ەمەس، مىنا ومىردە جۇزەگە اسۋدا.  ولار باراتىن جەردىڭ اتى بىزگە ءمالىم. ونىڭ ءبىرى - جاننات، ەكىنشىسى - توزاق.

مىناداي ءبىر ءتامسىل بار. بار ءومىرى قي ساسىعان قورا-قوپسىدا وتكەن ءبىر سورلى نەشە الۋان گۇلدەردىڭ قوش ءيىسى اڭقىعان ءبىر جايعا تاپ بولعاندا، تىنىسى تارىلىپ تالىپ قالىپتى. ءمان-جايعا قانىققان ءبىر عۇلاما الگىنىڭ ەسىن تەزەكتى يىسكەتىپ ءجۇرىپ زورعا جيعىزىپ العان ەكەن.

ەندى ءسوز باسىنداعى ساۋالعا قايتا ويىسايىق. شىنىندا دا ادامدار توزاققا نەگە بارادى؟ جاۋاپ ايقىن. ءوز قالاۋىمەن.  جوعارىدا دا ايتتىق، ءبىز كەلەسى باراتىن جايعا ءوزىمىزدى ءوزىمىز دايىندايمىز. ال ول قالاي جۇزەگە اسادى؟ بايىپتاپ كورەلىك. ول جايت ءبىز بۇل دۇنيە ەسىگىن اشىسىمەن-اق باستالىپ كەتەدى. اۋەلى «شيكىزاتتىق ءونىم» قابىلدانادى. ول - كورۋ، ەستۋ، سەزىنۋ، ءدامىن الۋ سياقتى ءبىزدىڭ جاراتىلىستىق مۇشەلەرىمىز ارقىلى جۇزەگە اسادى. بۇل جايت ءسابي باليعات جاسقا جەتكەنگە دەيىن جالعاسادى. بۇدان كەيىنگى كەزەڭدە ول العان «شيكىزاتتى» وندىرە باستايدى. ياعني كەلەسى بارار جايىن جاساۋ پروتسەسى باستالادى. بالالاردى سول كەزدەن باستاپ ءدىني ءۇردىس بويىنشا تاربيەلەۋ قاجەتتىلىگى سوعان بايلانىستى تۋىندايدى. سەبەبى...

جوعارىدا ايتتىق. رۋح - اللانىڭ اسىل گاۋھارى. بىراق ونى ءتۇيسىنىپ جاتقان ەشكىم جوق. ونىڭ اسىل ەكەندىگىن بىزگە سەزدىرمەي وتىرعان - ءناپسى. ءبىزدىڭ ماقسات - ءوزىمىزدىڭ سول قۇندى «زاتقا» يە ەكەندىگىمىزدى، ول «زاتتىڭ» بارىنەن دە ءتىپتى ءجانناتتان دا قادىرلى ەكەندىگىن ۇعىنۋ. الايدا ءبىز رۋحتىڭ سونداي ەكەندىگىنە سەنىم بىلدىرگەننىڭ وزىندە دە ونداعى قاسيەت كەيىن، كەيىن بولعاندا انا دۇنيەدە اشىلادى دەپ ۇعامىز. سەبەبى اناۋ ايتقانداي قاسيەتىن كورىپ وتىرعانىمىز جوق. وسى جەردە قارسى ساۋال تۋىندايدى. نەگە كورىپ وتىرعانىمىز جوق؟ سەبەبى جاسالعان نارسەنىڭ بارىنە يە بولىپ وتىرعان رۋح ەمەس، ءبىز. دۇرىسى - «مەن». مەن دەگەنىمىز... ءيا، سول. ءناپسى. بولماسا ادام اتا جەرگە تۇسكەندە بۇگىنگى ءبىز بىلەتىن قالالار، وزگە دە وركەنيەت جەتىستىكتەرى بار ما ەدى؟ بۇگىنگى ادامزات بالاسى قول جەتكىزگەن جەتىستىكتىڭ ءبارى - رۋحقا ءتان. ونىڭ ءوزىن ءناپسى قۇرساۋىندا قالىپ، بار-جوعى بەلگىسىز جاعدايدا بولعاننىڭ وزىندە جاساپ وتىر. شىنتۋايتىنا كەلگەندە ول - ۇستىنە قويىلعان نارسەنى اسىلداندىرىپ جىبەرەتىن  قاسيەتكە يە. ونىڭ جاساعانىن باسقا ەشكىم جاساي المايدى. ونى ۇعىنۋ ءۇشىن اللا تاعالا بىزگە قۇراندا ارانى مىسالعا كەلتىرەدى. اراداعى سول «زاتقا» گۇلدەر توزاڭىن قويعاندا ول بالعا اينالادى. بال جاساۋدىڭ ودان باسقا جولى جوق. بار بولسا، اراعا تاۋەلدى بولماي-اق ءوزىمىز ءوندىرىپ الار ەدىك. قۇراندا كەلتىرىلەتىن تاعى ءبىر مىسال - ورمەكشى تورى. ورمەكشى تورى دا سونداي تاسىلمەن وندىرىلەدى. ال توردىڭ قۋاتى بولاتتان دا مىقتى. ادام بالاسى ونداي تور «ءجىبىن» وندىرەتىن دەڭگەيگە ءالى جەتە قويعان جوق. جەتپەيدى دە. سەبەبى ول - رۋح ءونىمى.

مىنە، بىزدەگى جايت تا تاپ سول سياقتى. رۋح ۇستىنە قويىلعان بارلىق ىزگى امال - ونىڭ قورەكتىك ءنارى، ءارى ەرتەڭگى جايى. ءدىني امالداردان بولەك مىنا ومىردە كورگەن قيىنشىلىقتار مەن اۋىرتپالىقتار دا رۋحتى اجارلاندىرا تۇسەدى. ءتىپتى كەيبىر اۋىرتپالىقتار ءدىني عيباداتتان دا جوعارى تۇرادى. ەڭ كوپ قيىنشىلىقتى پايعامبارلاردىڭ كورەتىندىگى سوندىقتان. بىراق بۇل رۋح ناپسىدەن ءبولىنىپ شىققاننان كەيىن بارىپ جۇزەگە اساتىن جايت.

مىنا ءبىر ماسەلەگە نازار اۋدارايىق. ادام بالاسىندا ءۇش ءتۇرلى قالاۋ بولادى. ونىڭ ءبىرىنشىسى - اللادان، ەكىنشىسى - ءوز ەركىنەن، ءۇشىنشىسى - تاعدىرىنان. ەندى وسى ماسەلەلەردى تارقاتىپ كورەلىك.

رۋح وزىنە قاجەتتى قۋاتتى اللادان تىكەلەي الاتىن قابىلەتكە يە. الايدا ول قابىلەت رۋحتىڭ زاتتانۋىمەن، ياعني «بەينەگە» ەنۋىمەن توقتايدى. ەندى رۋح وزىنە قاجەتتى ازىقتى «بەينەدەن» الا باستايدى. ال «بەينە» ول قۋاتتى ءبىز كۇندەلىكتى پايدالانىپ جۇرگەن ازىقتىق زاتتاردان الادى. بىراق ول الگى زاتتارعا قۋاتتىڭ اللادان بەرىلگەندىگىن مۇلدە سەزىنبەيدى. رۋحتىڭ «بەينەگە» تاۋەلدىلىگى اقىر سوڭىندا ەكەۋىنىڭ بىرىگىپ كەتۋىنە اكەلىپ سوعادى. وسىلايشا كەمەلدىككە جەتكەن «بەينە» بارلىق جاراتىلىستاعى رۋحتى جوققا شىعارۋعا بەيىم تۇرادى. «ارۋاق جوق». «ارۋاق قايدا؟» دەيتىندەر سولار.

ەكىنشىنى - ءوز ەركى دەدىك. بۇل - ءناپسى. ءناپسى قازانىنا تۇسكەن نارسە ەشقاشان ادالدانبايدى. ءناپسىنىڭ قاجەتتىلىگى - رۋحقا ونسىز كۇنا دا، ساۋاپ تا جازىلمايدى. ەگەر رۋح ۇستەمدىككە جەتسە، وندا ءناپسى رۋحقا قىزمەت ەتە باستايدى. بىراق بۇل جايت رۋح ناپسىدەن ءبولىنىپ شىققاننان كەيىن بارىپ جۇزەگە اسادى.  ناپسىنىڭ رۋحقا مويىنسۇنۋى قۇران كارىمدە «قاناعاتتانعان ءناپسى» دەلىنەدى. ماسەلەن ءسىز بەن ءبىز ناماز وقيمىز. راس، «و، ناماز وقۋ كەرەك ەكەن عوي» دەپ ەشكىم بىردەن جاينامازعا جىعىلا سالمايدى. بۇل تۇرعىدا ادامنىڭ ىشكى الەمىندە ەكىۇداي كۇرەس جۇرەدى. بۇل - رۋح پەن ءناپسىنىڭ كۇرەسى. نامازعا جىعىلدىق. رۋح جەڭىسكە جەتتى. سولاي ما؟ نامازدى نە ءۇشىن وقيمىز؟ دۇرىس. اللا ريزاشىلىعى ءۇشىن. بىراق ءبىز وقىپ جاتقان نامازعا اللا ريزا ما؟ ماسەلەن ءبىزدى بىرەۋ اسپەتتەپ ۇيىنە قوناققا شاقىردى دەيىك. ءبىز قوناققا بارار جولدا اجەتحاناعا تايىپ جىعىلىپ، ءۇستى-باسىمىزدى بىلعاپ الدىق. ەندى ءبىزدى سول قالپىمىزدا ءۇي يەسى تورىنە وزدىرا ما؟ ارينە، جوق. سول سياقتى ءناپسى قازانىندا بىلعانعان عيبادات ودان شىقپايىنشا ەشقاشان قابىل بولمايدى. قايتا وقىلعان ناماز كۇنانى ۇستەمەلەي تۇسەدى. قۇران كارىمدە  «وسىلاي ناماز وقىعاندارعا قانداي وكىنىش» دەگەن ايات بار. سەبەبى، نامازدى وقىعان رۋح ەمەس، «بەينە». ءبىر سوزبەن ايتقاندا، ءناپسى قالاۋىمەن جاسالعان بارلىق ءىس-ارەكەت - بۇگىنگى بولمىسىڭ، ەرتەڭگى - ءوزىڭ. ول ءوزى جاساعان، ءوزى بەيىمدەلگەن جايدان باسقا جەردە ءومىر سۇرە المايدى.

ءۇشىنشى  قالاۋ - تاعدىر. بىلگەن ءجون. ادام جازىلعان تاعدىر بويىنشا جۇرمەيدى. جانە ەشكىم دە تاعدىرعا تاۋەلدى ەمەس. تاعدىر ادامنان بولەك جاراتىلىس. ۇعىنىقتىلىق ءۇشىن ايتايىق. تاعدىر - «بازار». بارلىق جاقسى-جامان جاراتىلىستى سول «بازاردان» تاباسىڭ. قالاۋ وزىڭدە. ءبىز ونداعى وزىمىزگە قاجەت نارسەنى ۇدايى پايدالانىپ وتىرامىز. سونى پايدالانۋ ارقىلى دا كەلەسى بارار جايىمىزدى جاساۋ ۇستىندەمىز. نە ىشەسىڭ، نە جەيسىڭ، قايدا باراسىڭ، قالاي باراسىڭ، جالپى مىنا ومىردە نە ىستەدىڭ، نە ىستەگىڭ كەلەدى - ءبارى جاراتىلىپ قويىلعان. قالاۋ - زاتتانادى. ماسەلەن «تاعدىر بازارىنان» «ۇيلەنەمىن» دەگەن قالاۋدى الدىڭ. وسى قالاۋ جۇبايىڭا، بالا-شاعاڭا، قۇدا-جەگجاتقا اينالادى. اجال دا ادامنىڭ ءوز قالاۋى ءبىرىنىڭ ىشىندە جاسىرىنىپ تۇرادى. مىسالى ءۇشىن موتاتسيكل ساتىپ العان ءجاسوسپىرىمنىڭ اجالمەن بەتپە-بەت كەلەتىنىن اركىم-اق بىلەدى. ەگەر ول قالاۋىن وزگەرتسە، ءوزىنىڭ تاعدىرىن دا وزگەرتەدى. «تاعدىرىڭ - ءوز قولىڭدا» دەۋ سەبەبىمىزدىڭ ءبىر سىرى وسىندا جاتىر. سول سياقتى ساۋاپ تا، كۇنا دا ادامنىڭ «تاعدىر بازارىنان» العان قالاۋى نەگىزىندە جۇزەگە اسادى، ءارى زاتتانادى.  گاپ تاعدىردا ەمەس، وزىڭدە. ءوزىڭ كىمسىڭ؟ رۋحسىڭ با، «بەينەسىڭ» بە؟ «بازاردا» ءبارى بار. ال تاڭدا!

ءبىز ادام بالاسىنىڭ بۇل ومىرگە كەلۋى مەن كەلەسى كەزەڭگە ءوتۋى بارىسىنداعى دايىندىعى تۋرالى ءسوز ەتتىك. ەڭ باستىسى، رۋحتىڭ شەكسىز مۇمكىندىك يەسى ەكەندىگىن ءتۇيسىنۋ قاجەت. رۋح تاننەن بولىنە الاتىن دارەجەگە كوتەرىلگەندە، ول ءتاندى «ەمدەي» باستايدى. ونداي ءتان رۋحتىڭ بارعان جەرىنە بىرگە بارا الاتىن قابىلەتكە يە بولادى. ماسەلەن پايعامبارىمىز  ميعراجعا ءوز تانىمەن بىرگە كوتەرىلگەن. ال عارىشكەرلەر بولسا مىنا تۇرعان جەرگە سكافاندردى قاجەت ەتەدى. رۋح «شۋاعىنا» بولەنگەن ءتان ءىشىپ-جەۋدى قاجەت ەتپەيدى. قوجا احمەت ياسساۋي بابامىزدىڭ 63 جىل عۇمىرىن جەر استىندا وتكىزە الۋىنىڭ ءبىر سىرى وسىندا جاتىر. ونداي «بوستان» رۋح ءبىر مەزگىلدە بارلىق جەردە بولا الادى. ماسەلەن ەكىنشى حاليفا حازىرەتى ومار ءبىر سۇحباتى ۇستىندە «تاۋعا قاراي قاشىڭدار، تاۋعا...» دەپ ايقايلاپ جىبەرەدى. بارلىق دىندارلارعا بەلگىلى بۇل جايت حازىرەتى وماردىڭ سول ساتتە وزگە ايماقتا ءوتىپ جاتقان سوعىستى كورە العاندىعىن ايگىلەيدى. ءبىز ايتىپ وتىرعان رۋح شەكسىز قۋاتقا يە. ماسەلەن حازىرەتى ءالي حايبار سوعىسىندا ءبىر داربازانىڭ تەمىر ەسىگىن جۇلىپ الىپ، وزىنە قالقان ەتەدى. كەيىن سوعىس بىتكەن سوڭ الگى «قالقانىن» تاستاعاندا ونى قانشاما ساحابا جابىلعانىمەن ورنىنان قوزعاي دا المايدى. سونداي-اق ونداي رۋحقا يە دەنە شىرىمەيدى.

ءبىز مۇنداي جايت رۋح ناپسىدەن اجىراعان كەزدە بولادى دەدىك. ال ول قالاي اجىرايدى؟ جاۋاپ ايقىن. يسلام ءدىنى ارقىلى. يسلام ءدىنىن قابىلداعان ادامنىڭ سونى ۇستانۋى ءۇشىن جاسالعان ءدىني ءۇردىس پەن زاڭدى قاعيدانى - شاريعات دەيمىز. ال سول شيريعاتتى جاننىڭ قابىلداۋى - تاريحات دەلىنەدى. ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىز ءدىندى وسى ەكىنشى ساتى ارقىلى قابىلداعان. سوندىقتان ءبىزدىڭ ۇستانعان ءومىر-سالتىمىز، ءداستۇرلى ادەت-عۇرپىمىز تۇگەلدەي دەرلىك عيبادات ورنىنا جۇرەدى. بۇل ورايدا پايعامبارىمىز حاديسىندە «عيباداتتىڭ ەڭ وڭايى جانە ەڭ پايدالىسى از سويلەۋ مەن جاقسى مىنەزدى بولۋ»  دەلىنگەن. سوندىقتان ءبىزدىڭ ومىرىمىزدە ءبىر رەت «اللا» دەپ ايتۋىمىز رۋحى ناپسىدەن اجىراماعان ادامنىڭ مىڭ جىل وقىعان نامازىنان قايىرلى. سەبەبى ول ءسوز بىردەن رۋح گاۋھارى ۇستىنە تۇسەدى. بۇعان قازاق كورمەگەن قۇقاي مەن ازاپتىڭ جوق ەكەندىگىن قوسساق، ءجانناتتا پايعامبارلارعا كىمدەردىڭ قوڭسى بولاتىندىعىن پايىمداۋعا بولادى. ينشاللا!

ءبىر وكىنىشتىسى، قازىر سول «بوستان» رۋحتى ناپسىگە تاۋەلدى ەتۋدى ماقسات ەتكەن «ءدىندارلار» العا شىعا باستادى. ساقتانساق، سودان ساقتانايىق.

«اباي-اقپارات»