2020 جىل بەلارۋس ساياسي رەجيمى ءۇشىن بەتبۇرىس جىلى دەسەك تە بولادى. مينسك پرەزيدەنتتىك سايلاۋدان كەيىن ەلدە ساياسي رەفورمالار جاسايتىنىن ايتتى، انىعى يميتاتسيا جۇرگىزۋدى باستادى. وعان 2020 جىلدىڭ 9-تامىزىندا باستالعان جالپىحالىقتىق نارازىلىق اكتسيالارى سەبەپكەر بولعان ەدى. مينسك كوشەلەرىنە شىققان مىڭداعان حالىق پرەزيدەنتتىك سايلاۋدىڭ ناتيجەسىن جويىپ، قايتا سايلاۋ وتكىزۋدى تالاپ ەتتى. "لۋكاشەنكو زاڭسىز پرەزيدەنت" دەپ اتاپ، "تيحانوۆسكايا جەڭدى" دەپ ۇراندادى.

ساياسي داعدارىس ءالى جالعاسىن تابۋدا، ءتىپتى ۋشىعىپ كەتتى. مينسك كوشەدەگى نارازىلىق اكتسيالارىن كۇشپەن باسىپ، بەلسەندىلەردى جۇزدەپ قاماپ، مىڭداعان ادامدى قۋدالاۋعا ۇشىراتىپ، ايقىن قارسىلىقتى توقتاتقانداي بولدى. الايدا ول ارەكەتى حالىقارالىق دەڭگەيدە قارسى رەاكتسيالاردى تۋدىرۋدا. باتىس تاراپى بەلارۋس ەلىنە ادام قۇقىعىن تاپتادى دەگەن نەگىزدە سانكتسيالار سالۋدا. سانكتسيالار جەكە تۇلعالاردان باستاپ ءىرى ونەركاسىپ كەشەندەرىنە دەيىنەنگىزىلىپ جاتىر. بۇل ءبىر جاعىنان لۋكاشەنكونى تىعىرىققا تىرەپ، ونى رەسەيدىڭ قۇشاعىنا يتەرمەلەۋدە.

مينسكتىڭ ەندى باتىسقا باراتىن جولى جوق، تەك ماسكەۋ عانا. سوڭعى ءبىر جىل ىشىندە رەسەي بەلارۋستى يەمدەنۋ باعىتىندا ايقىن جۇرىستەر جاسادى. نەسيەلەر سانىن ارتتىردى، قورعانىس سالاسى بويىنشا قۇجاتتارعا قول قويىلدى، "وداقتاس مەملەكەت" جوباسى اياسىندا 28 كىشى جوبا ماقۇلداندى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا رەسەي بەلارۋسقا قاتىستى سوڭعى وتىز جىلدىقتا ىسكە اسىرۋعا تالپىنعان ساياسي جۇرىستەردى ءبىر جىلدىڭ ىشىندە جاسادى.

بەلارۋس باسشىسى لۋكاشەنوك تەك رەسەيمەن عانا قاتىناس ۇستاۋدىڭ قاۋىپتى ەكەنىن جاقسى تۇسىنەدى. باتىسپەن دە كەلىسسوز جۇرگىزۋ الاڭىن اشپاق، الايدا ازىرگە تىم ءساتسىز. باتىستى بوسقىندار داعدارىسىمەن بوپسالاپ كورىپ ەدى، تۇك شىقپادى. پولشا، بالتىق ەلدەرى شەكارانى تارس جاپتى، اسكەردى ارتتىرىپ، قورعانىستى كۇشەيتتى. لۋكاشەنكونىڭ بوپساسى مينسككە جول اشپاي، كەرىسىنشە ونى تارىلتقان سياقتى. سەبەبى ەۋروپالىق قاۋىمداستىق جاڭا سانكتسيالار پاكەتىن سالۋدى تالقىلاپ جاتىر.

لۋكاشەنكو ەندى كونستيتۋتسيانى وزگەرتەمىن دەپ مالىمدەدى. ول بۇل تۋرالى تالاي مارتە ايتقان ەدى، ەندى مىنە جاڭا كونستيتۋتسيانىڭ ءماتىنى دە تالقىعا ۇسىنىلىپ وتىر. قىسقاشا ايتقاندا ماڭىزدى دەگەن تۇستارى كەلەسىدەي:

بەلارۋس ەلىنىڭ پرەزيدەنتىنىڭ وكىلەتتىگى اياقتالعاننان كەيىن وعان قاتىستى پرەزيدەنتتىك يممۋنيتەت ءوز كۇشىندە قالادى. دەمەك ول پرەزيدەنتتىك قىزمەتىندە جاساعان ىستەرى ءۇشىن جاۋاپقا تارتىلمايدى.

بەلارۋس پرەزيدەنتى شابۋىلدان قازا تاپسا، وندا ەلدە توتەنشە اسكەري جاعداي جاريالانادى. بيلىك قاۋىپسىزدىك كەڭەسىنە وتەدى، ال كەڭەستى رەسپۋبليكا كەڭەسىنىڭ سپيكەرى باسقارادى.

بەلارۋس پرەزيدەنتى ەلدە قارسى اكتسيالار، ميتينگتەر، نارازىلىقتار بولسا ەلدە توتەنشە جاعداي ەنگىزە الادى.

پرەزيدەنتتى بەلارۋس ەلىنىڭ جالپىحالىقتىڭ كەڭەسى تاقتان تايدىرا الادى.

بەلارىس ەلى يادرولىق بەيتاراپتىقتان باس تارتۋى مۇمكىن (بۇل تارماق تالقىلانىپ جاتىر).

ەلدە ورىس ءتىلى مەملەكەتتىك تىلمەن قاتار قولدانىلادى.

پرەزيدەنتتىڭ وكىلەتتىگى 5 جىل، ءبىر ادام ەكى مارتە عانا سايلاۋعا تۇسە الادى.

ماڭىزدى دەگەن تۇستارى وسىلار. جاڭا كونستيتۋتسيا لۋكاشەنكو تاقتان كەتسە دە، ونىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە جازىلعانداي. ال يادرولىق بەيتاراپتىقتان باس تارتۋ دەگەنىمىز، رەسەيدىڭ يادرولىق وقتۇمسىقتارىن ورناتۋعا رۇقسات بەرۋ دەگەندى بىلدىرەدى. ارينە، بۇل باتىسقا جاساعان سەسى مەن بوپساسى.

لۋكاشەنكو اتالمىش كونستيتۋتسياسى ارقىلى رەسەيگە تاعى دا جاقىنداي تۇسپەك. ونى جاڭا زاڭداعى تارماقتار انىق كورسەتىپ وتىر. دەمەك، الداعى تاڭدا بەلارۋستىڭ رەسەي قۇرامىنا ەنىپ كەتۋ مۇمكىندىگى دە ارتتى. وسىلايشا جەمقورلىق پەن ۇيىمداسقان قىلمىستى زەرتتەۋ ورتالىعى (OCCRP)  "2021 جىلدىڭ باس جەمقورى" دەپ  اتاعان الەكساندر لۋكاشەنكو ءوز ەلىنىڭ تاۋەلسىزدىگىن اۋلەتىنىڭ تاۋەلسىزدىگى ءۇشىن ايىرباستاماق سىڭايلى.

اسحات قاسەنعالي

Abai.kz