8 قاڭتار كۇنى ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ بۇرىنعى توراعاسى كارىم ءماسىموۆ ۇستالعانى رەسمي حابارلاندى. ءماسىموۆ كىم؟ ول نەگە ۇستالدى؟ ول تۋرالى جۇرت نە دەيدى؟

6 قاڭتار كۇنى ۇقك قازاقستان رەسپۋبليكاسى قىلمىستىق كودەكسىنىڭ 175-بابى 1-تارماعىمەن، «مەملەكەتكە ساتقىندىق» فاكتىسى بويىنشا سوتقا دەيىنگى تەرگەۋ باستاعان. وسى كۇنى اتالعان قىلمىستى جاسادى دەگەن كۇدىكپەن ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ بۇرىنعى توراعاسى كارىم ءماسىموۆ جانە وزگە دە تۇلعالار ۇستالىپ، ۋاقىتشا تەرگەۋ يزولياتورىنا قامالعان. رەسمي مالىمەت وزگە اقپاراتتاردى تەرگەۋ مۇددەسىنە قايشى دەپ، جاريالاعان جوق.

سونىمەن 175 باپ جانە ونىڭ 1-تارماعىندا نە جازىلعان؟

175-باپ – «مەملەكەتكە وپاسىزدىق جاساۋ»، - دەگەن باپ. ونىڭ 1-تارماعىندا:

«مەملەكەتكە وپاسىزدىق جاساۋ، ياعني قازاقستان رەسپۋبليكاسى ازاماتىنىڭ قارۋلى قاقتىعىس ۋاقىتىندا جاۋ جاعىنا ءوتiپ كەتۋىنەن، سول سياقتى تىڭشىلىق جاساۋىنان، مەملەكەتتiك قۇپيالاردى شەت مەملەكەتكە، حالىقارالىق نەمەسە شەتەلدiك ۇيىمعا نە ولاردىڭ وكiلدەرiنە بەرۋىنەن، سول سياقتى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ۇلتتىق مۇددەلەرىنە قارسى باعىتتالعان ارەكەتتى جۇرگىزۋگە ونىڭ وزگە دە كومەك كورسەتۋىنەن كورىنگەن قاساقانا ءىس-ارەكەتتەرى»، - دەپ جازىلعان.

بۇل باپ بويىنشا: «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعىنان ايىرا وتىرىپ نەمەسە ونسىز، 10 جىلدان 15 جىلعا دەيiنگi مەرزiمگە باس بوستاندىعىنان ايىرۋعا جازالانادى»، - دەلىنگەن.

ءماسىموۆ قازىر 56 جاستا. اسكەري شەنى – گەنەرال-لەيتەنانت. وعان بۇل شەن 2020 جىلى وتستاۆكاعا كەتكەن مينيستر ەرمەكباەۆپەن بىرگە بەرىلگەن. ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى دەگەن اتاعى تاعى بار. سوڭعى كەزدەرى ساياساتتان جازۋشىلىققا بەت بۇرىپ، بىرنەشە كىتاپ جازعان.

ەكى مارتە ۇكىمەتتى باسقارعان. ەكى مارتە ۇكىمەت باسشىسىنىڭ ورىنباسارى، وعان دەيىن مينيستر بولعان. پرەزيدەنت اكىمشىلىگىن دە باسقارعان. مەملەكەتتىك حاتشىلىقتى دا كورگەن. 2016 جىلدان بەرى ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتىن باسقارىپ كەلدى. ءماسىموۆتى بۇل قىزمەتكە ەكس-پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازارباەۆ تاعايىنداعان.

الگىندە ساياساتشى، ەكس-پرەزيدەنت نازارباەۆتىڭ ەكس-كەڭەسشىسى ەرمۇحامەد ەرتىسباەۆ ەلدەگى ساياسي داعدارىستىڭ ءبىر سەبەبى – بەدەلدى شەنەۋنىكتەر مەن ءىرى كۇشتىك قۇرىلىمداردىڭ ساتقىندىعى دەپ مالىمدەگەن ەدى. ول ءوز پىكىرىندە ەلدەگى جاعدايدى «مەملەكەتتىك توڭكەرىس ارەكەتى» جانە «قارۋلى كوتەرىلىس» دەپ باعالاعان. ونىڭ سوزىنشە، مۇندايدى بيلىكتىڭ بيىك مىنبەرىندەگى ءىرى ساياسي تۇلعالاردىڭ، ونىڭ ىشىندە كۇشتىك قۇرىلىمداردىڭ قولداۋىنسىز جۇزەگە اسىرۋ مۇمكىن ەمەس.

«ۇلتتىق ساتقىندىق پەن سوزبايلاستىق.  بىرنەشە جىلدان بەرى دايىندىق لاگەرلەرى جۇمىس جاساعان ەكەن. ال ءار جولى ءتۇرلى جات پيعىلدى توپتاردىڭ جولىن كەسىپ جۇرگەن ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك كوميتەتى تاۋلارداعى وسى دايىندىق لاگەرلەرى جايلى ءۇن-ءتۇنسىز قالعان. بۇل مەملەكەتتىك قىلمىس»، - دەيدى ەرتىسباەۆ.

ءارى قاراي:

«مەن تەررورشىلار الماتى اۋەجايىن باسىپ الاردان 40 مينۋت بۇرىن كۇزەت پەن اۋەجايدى قورعاپ تۇرعان كۇشتىك قۇرىلىمدارعا تاراۋعا بۇيرىق بەرگەنى تۋرالى اقپاراتتى بىلەمىن. ءسىز الماتىداعى ەڭ مىقتى قورعالعان دەگەن ۇقك عيماراتىن تەررورشىلار ەش قيىندىقسىز باسىپ الىپتى دەگەندى ەلەستەتىپ كورىڭىزشى...»، - دەيدى.

ال رەسەيلىك ساياساتكەر اندرەي گروزين: «ۇستالعان ۇقك ەكس-توراعاسى كارىم ءماسىموۆ جايلى ءسوز كوپ. ول قازاقستانداعى ءىرى ساياسي فيگۋرالاردىڭ ءبىرى بولدى. ەلدە جاپپاي بەيبەرەكەتسىزدىكتىڭ ورىن الۋى – ارنايى قىزمەت ورگاندارىنىڭ جۇمىس ىستەي المايتىندىعىنان نەمەسە ەپسىزدىگىنەن ەمەس. سوندىقتان، «مەملەكەتكە ساتقىندىق جاساۋ» دەگەن ايىپ اقىلعا قونىمدى. ەندى ءىستىڭ ءمان-جايىن كۇتۋ كەرەك. ۇقك باسشىلىعىنىڭ تۇگەل دەرلىك قىزمەتتەرىنەن بوساتىلۋى جانە تەرگەۋگە الىنۋى – بۇل توڭكەرىستىڭ قاساقانا ۇيىمداستىرىلعانىن راستايدى»، - دەپتى.

ونان ءارى:

«ءماسىموۆتىڭ ەكس-پرەزيدەنت نازارباەۆ تۇسىندا ۇقك توراعالىعىنا تاعايىندالۋى – ەلدەگى بيلىك ءترانزيتىن باقىلاۋ ءۇشىن جاسالعان ساياسي ءجۇرىس دەپ باعالانعان. بۇل قىزمەت ماسىموۆكە قازاقستاننىڭ ساياسي ەليتاسىنا قارسى كومپرومات جيناۋعا ۇلكەن مۇمكىندىك تۋعىزعان. ول اركەز ەكس-پرەزيدەنتتىڭ تاساسىندا بولدى. ال ترانزيت باستالعانعا دەيىن ەلدەگى ەكىنشى ادام بولعان»، - دەيدى.

رەسەيلىك ساياساتكەر ءماسىموۆتى – «سۇر كاردينال»، - دەپ اتاپتى.

«ول تۋرالى قاۋەسەت پەن اڭىز كوپ. رەسمي بيوگرافياسى قاراپايىم بولعانىمەن، ول تۋرالى الىپ-قاشپا سوزدەر كوپ ايتىلادى. ونى اۋەلى اعىلشىننىڭ، كەيىن اقش-تىڭ، سوسىن قىتايدىڭ، اقىرى رەسەيدىڭ اگەنتى دەگەن سوزدەر ايتىلدى. ول ەلدەگى بيلىك قىزمەتتەرىنىڭ ەڭ جوعارعى باسىندا جۇرگەن، بيلىكتىڭ فورمالدى جانە فورمالدى ەمەس تەتىكتەرى قالاي جۇمىس جاسايتىنىن جاقسى تۇسىنەتىن جانە سول مەحانيزمدەردى ءوز پايداسىنا شەشە بىلەتىن، جابىق، بىراق وتە ىقپالدى ادام بولدى. ونى نازارباەۆ تۇسىندا كادر ساياساتى مەن ەلىشىلىك جانە سىرتقى ساياسي ماسەلەلەردى شەشەتىن «سۇر كاردينال» بولعان دەپ ايتادى»، - دەيدى گرونزين.

ساياساتشىنىڭ پىكىرىنشە، ءماسىموۆ سوڭعى كەزدەرى ءوز قۇزىرەتىن ارتىق پايدالانىپ، ءوز باسىنان اسىرىپ سەكىرمەك بولعان.

«ءماسىموۆ اركەز ساق بولدى. قازاقستاندىق ەليتانىڭ ءوزارا تارتىستارى كەزىندە ءوزىن جوعالتپاي، ساق جۇرەتىن. وسىلاردى ەسكەرە كەلە، ءماسىموۆ اشىق قادامعا باردى دەپ ەلەستەتۋ قيىن. ءماسىموۆتىڭ بۇل ىسكە قاتىسى بارى ءسوزسىز. ال بىراق، ناقتى قانداي ءرول اتقارعانىن ءدال بولجاپ ايتۋ قيىن. ونىڭ تەرگەۋ كورسەتە جاتار»،- دەيدى رەسەيلىك ساراپشى.

كارىم قاجىمقانۇلىن ەلىمىزدەگى ءورىستىلدى ءباسپاسوز «انتيكريزيسنىي پرەمەر» دەپ اسپەتتەيتىن. ونىڭ ءومىربايانىنا كوز جۇگىرتسەك،  پاتريس لۋمۋمبا اتىنداعى حالىقتار دوستىعى ۋنيۆەرسيتەتىن، ودان كەيىن قازاق مەملەكەتتىك باسقارۋ ۋنيۆەرسيتەتىن بىتىرگەنى ايتىلادى. پەكين  ينستيتۋتىندا قىتاي ءتىلىن وقىپ-ۇيرەنگەن. ۋحان ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ زاڭ ينستيتۋتىندا جانە كولۋمبي ۋنيۆەرسيتەتىندە سىناقتان وتكەن.

ازىرگە وسى عانا.  ال تەرگەۋگە قاتىستى ناقتىلى اقپاراتتار ايتىلعان جوق. ءماسىموۆتىڭ ۇستالعانى مەن وعان تاعىلعان ايىپتاۋ بابى عانا بەلگىلى. ال ماسىموۆپەن بىرگە ۇستالعان تاعى وزگە لاۋازىمدى تۇلعالاردىڭ اتتارى اتالعان جوق.

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz