وتكەن اپتادا ەسىم-سويى ەلگە بەلگىلى ءبىر توپ ساياساتكەر، قوعام قايراتكەرلەرى مەن زاڭگەرلەر «قاڭتار وقيعاسىن» زەرتتەۋ جونىندە تاۋەلسىز كوميسسيا قۇرىلعانىپ جاريالاپ، ءباسپاسوز جيىنىن وتكىزدى.

وعان بەلگىلى قوعام قايراتكەرلەرى بالتاش تۇرسىمباەۆ، رىسبەك سارسەنبايۇلى، ەرمۇرات باپي، ەركىن راقىشەۆ، اعا جۋرناليست مارات توقاشباەۆ، زاڭگەر ءالنۇر يلياشەۆ ت.ب. كىسىلەر قاتىستى.

رىسبەك سارسەنبايۇلى:

- ەل باسىنا اۋىر كۇن تۋىپ تۇر دەپ ايتۋىمىز كەرەك. قازاقستاندا مەملەكەتتىك  جانە ساياسي داعدىرىس ورىن الىپ وتىر. ونىڭ سەبەپتەرى مەن سالدارى حالىقتىڭ موينىنا جۇك بولاپ تۇسەدى. سودىرلار، لاڭكەستەر تاعى باسقالاردىڭ اركەتتەرى ءبىرشاما توقتاعان سياقتى. دەگەنمەن، قاۋىپ-قاتەر ءالى دە بار. سوندىقتان، ءبىز وسى قيىن ساتتە، تاۋەلسىز كوميسسيا قۇرىپ، «قاڭتار وقيعاسىنىڭ» زەرتتەۋگە كۇش سالۋدى كوزدەپ وتىرمىز. ويتكەنى ءبىز وسى وقيعالاردان سوڭ ازاماتتاردىڭ قورعانى بولادى دەگەن قازاقستان بيلىگىنە سەنە المايمىز.

قازىر وقيعاعا، ميتينگكە قاتىسۋشىلاردى، كوشەگە شىققان بەيبىت ادامداردى، ولاردىڭ ىشىندە جۋرناليستەر دە بار، بارلىعىن قۋدالاۋ، قيناۋ، ايىپتاۋ شارالارى ءجۇرىپ جاتىر.

جازىقسىز وققا ۇشقان ادامدار بار. ءبىر كولىككە ەلۋ شاقتى وق ءتيىپ، سودان ورتەنىپ، كۇلى عانا قالعان «جەلتوقساندىق» باۋىرلارىمىز بار. ءبىر ۇيدەن قىزى، اكەسى، شەشەسى وققا ۇشىپ، قاسىرەتكە ۇرىنىپ وتىرعان جاعدايلار بار. جاقىندارىن، باۋىرلارىن، بالالارىن ىزدەپ زار ەڭىرەگەن ادامدار قانشاما؟..

رەسمي دەرەكتەرگە قاراساڭىز، ون مىڭعا جۋىق ادام قازىر قاماۋعا الىنعان. ولاردىڭ بارلىعى بىردەي  پوليتسيامەن جاعالاسىپ، ولارعا قارسى وق اتىپ، اكىمشىلىك عيماراتتاردى، دۇكەندەردى، باسقا دا اقشا تۇرعان جەرلەردى توناپ، تەرىس اركەتتەر جاساعاندار دەپ ايتۋعا بولمايدى. سوندىقتان ءبىز قازىر، جازىقسىز جازالاۋ، قۋدالاۋ كورىپ جاتقان وتانداستارىمىزعا اراشا ءتۇسۋىمىز كەرەك. سولاردى بيلىكتىڭ قاتىگەزدىكپەن، زاڭبۇزارلىقپەن جاسايتىن سويقاندى اركەتتەرىنەن، اسىرا سىلتەۋلەرىنەن قورعاۋىمىز كەرەك. ءبىز قۇرىپ وتىرعان كوميسسيانىڭ نەگىزگى ماقساتىنىڭ ءبىرى وسى.

سونىمەن بۇل كوميسسيانىڭ ميسسياسى، جۇمىسى نە بولماق؟

ءبىرىنشى، زاڭدار مەن ولاردىڭ قولدانىلۋى ماسەلەسىن قاراۋ. بەيبىت جيىندار تۋرالى، ازاماتتاردىڭ قاۋىپسىزدىگى تۋرالى، كۇشتىك قۇرىلىمداردىڭ ارەكەتتەرىن رەتتەيتىن ت.ب. زاڭدار قانشالىقتى دۇرىس جاسالعان؟ ولاردىڭ قولدانىلۋى قالاي بولدى؟ وسىلاردان باستاۋ كەرەك.

ەكىنشى، بەيبىت جيىندارعا قارسىلىقتار. قاقتىعىستىڭ سەبەپتەرى مەن سالدارلارىن تولىق انىقتاۋ.

ءۇشىنشى، ارانداتۋشىلار، لاڭكەستەر كىمدەر؟ بۇل تۋرالى قوعامدا ءارتۇرلى پىكىرلەر بار. بيلىكتىڭ ايتقانىمەن تولىق كەلىسە سالۋعا تاعى بولمايدى. ويتكەنى، اقپارات قۇرالدارىنداعى رەسمي ادامداردىڭ ايتىسىنا قاراساق، مۇلدەم باسقا كارتينانى كورەمىز. شىندىعى قالاي، وسىنى انىقتاۋىمىز كەرەك.

ءتورتىنشى، كۇشتىك قۇرىلىمداردىڭ بەيبىت جيىن باستالعاننان اياقتالعانعا دەيىنگى جانە قازىرگى كەزدەگى ارەكەتتەرى مەن ارەكەتسىزدىكتەرىن زەرتتەۋىمىز كەرەك.

بەسىنشى، قازا تاپقانداردى انىقتاۋ. كىم، قانداي جاعدايدا قايتىس بولدى؟ بۇل ءبىر وتباسىنىڭ عانا قاسىرەتى ەمەس، تۇتاس قازاقستاننىڭ قاسىرەتى. سوندىقتان، قايتىس بولعان ءاربىر ادام انىقتالۋى كەرەك.

التىنشى، اسىرا سىلتەۋگە جول بەرمەۋ كەرەك. ميتينگكە قاتىسقان بەيبىت، جازىقسىز ازاماتتاردى ءبىز قالاي دا قولداۋىمىز كەرەك. ميتينگكە قاتىسۋشىلاردىڭ بارلىعىن قىلمىسكەر سانايتىن بيلىكتىڭ ەسكى اۋرۋى بار. سول اۋرۋى قازىر ودان ارى اسقىنىپ تۇر. بۇل جەردە ەسكەرەتىن ماسەلە – قاقتىعىس بولعاننان كەيىن قانداي دا ءبىر سەبەپتەرمەن، كىمدەردىڭ ارانداتۋىمەن بولماسىن، پوليتسەيلەر سوققىعا جىعىلدى، وقا ۇشتى. ولاردىڭ كەگى بار، ىزاسى بار. وسى پسيحولوگيانىڭ دا قازىرگى جازالاۋ پروتسەسىنە اسەرى بار.

جەتىنشى، كۇشتىك قۇرىلىمداردىڭ، مەملەكەتتىك باسقارۋ ورگاندارىنىڭ ارەكەتىنە ساياسي جانە زاڭدىق تۇرعىدان باعا بەرىلۋى كەرەك.

سەگىزىنشى، زاڭداردى قايتا قاراۋ، وزگەرتۋ ماسەلەلەرىن قوزعاۋىمىز كەرەك.

توعىزىنشى، بەيبىت جيىندار تۋرالى ۇستانىمدى قايتا قاراۋ. بۇل پرەزيدەنتتەن باستاپ كوزقاراستارىن وزگەرتۋى كەرەك. «بىزدە زاڭ جاقسى جازىلدى. تەك ەسكەرتۋ ارقىلى ميتينگتەرگە شىعا بەرۋگە بولادى»، - دەپ ءوزىن دە، حالىقتى دا، الەمدىك قاۋىمداستىقتى دا الداپ وتىرعان جاعداي بار.

ونىنشى، جابىرلەنۋشىلەرگە وتەماقى تولەتتىرۋ. قازاعا ۇشىراعان ادامدار ءبىر اۋلەتتىڭ اسىراۋشىسى. كەز كەلگەن مەملەكەتتە وسىنداي جاعدايلار بولعاندا، اسىراۋشىسىنان ايىرىلعان ادامدارعا مەملەكەتتەن كومەك كورسەتىلەدى. ول كورسەتىلگەن كومەك جاڭاوزەندىكتەرگە كورسەتىلگەندەي بولماشى عانا سوما بولماۋى كەرەك. ول وركەنيەتتى، حالقىن، ازاماتتارىن سىيلايتىن ەلدەردەگىدەي بولۋى كەرەك.

ون ءبىرىنشى، بىتىمگەرلىك اسكەردى كىرگىزۋدىڭ زاڭدىلىعى ماسەلەسىن قاراۋىمىز كەرەك. ساياسي تۇرعىدان العاندا بۇل ارەكەت دۇرىس بولدى ما؟ مۇنى بيلىك جاعىمدى تۇرعىدان كورسەتۋگە تىرىسۋدا. بۇعان دا وبەكتيۆتى باعا بەرىلۋى كەرەك.

ون ەكىنشى، جيناقتالعان ماتەريالدار نەگىزىندە بۇۇ، ەۋروپارلامەنتكە، حالىقارالىق سوتقا جۇگىنۋ.

سونداي-اق، حالىققا ناقتىلانعان اقپاراتتاردى تاراتۋ. جالعان اقپاراتتاردى تاراتۋ كوميسسيانىڭ جۇمىسىنا كىرمەيدى. وندايعا اۋەستەنبەيمىز. بۇرمالانعان، ءالى اشىلماعان اقپاراتتاردى كۋالاردىڭ تۇسىنىكتەمەلەرى، فوتو، بەينە ت.ب. قۇجاتتار نەگىزىندە دەرەكتەرگە سۇيەنىپ، جيناقتايمىز.

ودان كەيىن قولعا الاتىن جۇمىستىڭ ءبىرى – وقيعاعا قاتىسۋشىلاردىڭ اركەەتتەرىنە تالداۋ جاساۋ. سوعان بايلانىستى قوعامدىق پىكىر ءبىلدىرۋ. بۇل جەردە بەيبىت جيىنعا قاتىسۋشىلار بار، ارانداتۋشىلار بار، قۇقىق قورعاۋشىلار بار، ۇرى-قارىلار بار، مورادەرلەر بار. سولاردىڭ ارقايسىسىن اجىراتۋىمىز كەرەك.  بارلىعى زاڭ جۇزىندە قارالۋى كەرەك. تەرگەۋ ادىلەتتى جۇرگىزىلۋى كەرەك. جازىقسىز ادام جاپا شەكپەۋى كەرەك.

ءبىز قازاقستانداعى ادام قۇقىقتارىن قورعاۋشى بارلىق ۇيىمدارمەن بىرلەسىپ جۇمىس ىستەمەكپىز. ءبىز بارلىعىمىز ءدال قازىر ادىلەتتى جاقتاۋشى بولماساق، مىناداي قاندى وقيعالار تاعى قايتالانۋى مۇمكىن.

ەرمۇرات باپي:

- كوميسسيانىڭ ناقتى اتاۋى - «قاڭتار وقيعاسىن» زەرتتەۋ جونىندەگى تاۋەلسىز كوميسسيا. وسى كوميسسيانىڭ جيناقتاعان ماتەريالدارىنا باق ارقىلى اقپاراتتىق قولداۋ كورسەتەتىنىمىزدى «دات» گازەتىندە جاريالادىق. كوميسسيا قۇرامىندا كىمدەر بار؟ كوميسسيا قۇرامىندا: بالتاش تۇرسىمباەۆ، رىسبەك سارسەنبايۇلى، ەركىن راقىشەۆ، تانىمال قۇقىق قورعاۋشى عالىم اعەلەۋ، زاڭگەر تيمۋر توقسەيىتوۆ، جۋرناليست دينارا سەيسەن، جۋرناليست دۋمان مۇحامەتكارىم، جۋرناليست قويشىبەك مۇباراك، زاڭگەر ءالنۇر يلياشوۆ، زاڭگەر مارجان اسپاندياروۆا، قوعام بەلسەندىسى ارايلىم نازار، جۋرناليست ميربولات مىرزاتايۇلى، قوعام قايراتكەرى نۇرلان بۇلانباي ت.ب. بار. سونىمەن بىرگە ءاربىر وبلىستان ءبىر-ءبىر كوميسسيا مۇشەلەرى ىرىكتەلىپ الىنادى. ول جونىندە قوسىمشا حابارلايمىز. كوميسسيانىڭ تەحنيكالىق توبى بولادى.

ءارى قاراي جۇمىس بارىسىندا ناقتىلانا تۇسەدى دەپ ويلايمىن، ال ازىرگە كوميسسياعا جەتەكشىلىك ەتۋ – رىسبەك سارسەنبايۇلى مەن ماعان تاپسىرىلدى. الداعى ۋاقىتتا كوميسسيا قۇرامىنا زاپاستاعى پوليتسيا قىزمەتكەرلەرىن، تەرگەۋ ماسەلەلەرى، تەرگەۋ ءتارتىبىن بىلەتىن ادامداردى كىرگىزۋ كەرەك. سونىمەن قاتار، كريميناليستيكانىڭ جانە باسقا دا وسىنداي وقيعالاردى زەرتتەۋ جۇمىستارىنان تاجىربيەسى بار مامانداردى تارتۋ جوسپارلانىپ وتىر. ونى ەندى ءبىز جۇمىستىڭ  بارىسىندا كورە جاتارمىز.

ەڭ باستىسى، سىزدەردىڭ ەستەرىڭىزدە بولار، 1986 جىلعى جەلتوقسان كوتەرىلىسىن زەرتتەگەن كوميسسيا وقيعا بولىپ كەتكەننەن كەيىن، كوپ دۇنيە ءوشىرىلىپ قالعاننان كەيىن قۇرىلدى. ونان كەيىن 2011 جىلعى جاڭاوزەن وقيعاسىنا قاتىستى دا كوميسسيا قۇرىلدى. ول كوميسسيا وتە جاقسى جۇمىس ىستەدى.  ونىڭ ماتەريالدارى حالىقارالىق ۇيىمدارعا دەيىن جەتتى. قازىر ەندى، قازاق حالقىنىڭ تاعدىرىنا جازىلعان تاعى ءبىر قاسىرەتكە تاپ بولدىق.  ءبىزدىڭ كوميسسيامىز وسىعان بايلانىستى قۇرىلىپ وتىر.

مەن ەندى اقپارات قۇرالدارى ارقىلى قازاقستان حالقىنا ءوتىنىش جاساعىم كەلەدى. وسى وقيعاعا بايلانىستى  ايتىلماي قالعان، جاسىرىلىپ قالعان جاعدايلار بولسا، قازا تاپقاندار تۋرالى، قىلمىس جاساعاندار تۋرالى، ت.ب. قاجەت دەپ سانالاتىن ماسەلەلەر بولسا، كوميسسياعا جەتكىزۋلەرىڭىزدى سۇرايمىن. ءبىز ول ماتەريالداردىڭ بارلىعىن توپتاستىرىپ، جيناپ، ساراپتاما جاساپ، كەيىن كوميسسيانىڭ قورىتىندى ەسەبىن جاريالايمىز. جاريالاپ قانا قويماي، زاڭگەرلەردىڭ ساراپتاماسىن جاساپ، ونى حالىقارالىق ۇيىمدارعا جەتكىزەمىز. بۇل مەملەكەتتىك رەسمي ەسەپتەن بولەك، تاۋەلسىز اقپارات بولادى دەپ ويلايمىن.

Abai.kz