Ótken aptada esim-soyy elge belgili bir top sayasatker, qogham qayratkerleri men zangerler «Qantar oqighasyn» zertteu jóninde tәuelsiz komissiya qúrylghanyp jariyalap, baspasóz jiynyn ótkizdi.

Oghan belgili qogham qayratkerleri Baltash Túrsymbaev, Rysbek Sәrsenbayúly, Ermúrat Bapi, Erkin Raqyshev, agha jurnalist Marat Toqashbaev, zanger Álnúr Iliyashev t.b. kisiler qatysty.

Rysbek Sәrsenbayúly:

- El basyna auyr kýn tuyp túr dep aituymyz kerek. Qazaqstanda memlekettik  jәne sayasy daghdyrys oryn alyp otyr. Onyng sebepteri men saldary halyqtyng moynyna jýk bolap týsedi. Sodyrlar, lankester taghy basqalardyng әrketteri birshama toqtaghan siyaqty. Degenmen, qauip-qater әli de bar. Sondyqtan, biz osy qiyn sәtte, Tәuelsiz komissiya qúryp, «Qantar oqighasynyn» zertteuge kýsh saludy kózdep otyrmyz. Óitkeni biz osy oqighalardan song azamattardyng qorghany bolady degen Qazaqstan biyligine sene almaymyz.

Qazir oqighagha, mitingke qatysushylardy, kóshege shyqqan beybit adamdardy, olardyng ishinde jurnalister de bar, barlyghyn qudalau, qinau, aiyptau sharalary jýrip jatyr.

Jazyqsyz oqqa úshqan adamdar bar. Bir kólikke elu shaqty oq tiyip, sodan órtenip, kýli ghana qalghan «jeltoqsandyq» bauyrlarymyz bar. Bir ýiden qyzy, әkesi, sheshesi oqqa úshyp, qasiretke úrynyp otyrghan jaghdaylar bar. Jaqyndaryn, bauyrlaryn, balalaryn izdep zar eniregen adamdar qanshama?..

Resmy derekterge qarasanyz, on myngha juyq adam qazir qamaugha alynghan. Olardyng barlyghy birdey  polisiyamen jaghalasyp, olargha qarsy oq atyp, әkimshilik ghimarattardy, dýkenderdi, basqa da aqsha túrghan jerlerdi tonap, teris әrketter jasaghandar dep aitugha bolmaydy. Sondyqtan biz qazir, jazyqsyz jazalau, qudalau kórip jatqan otandastarymyzgha arasha týsuimiz kerek. Solardy biylikting qatigezdikpen, zanbúzarlyqpen jasaytyn soyqandy әrketterinen, asyra silteulerinen qorghauymyz kerek. Biz qúryp otyrghan komissiyanyng negizgi maqsatynyng biri osy.

Sonymen búl komissiyanyng missiyasy, júmysy ne bolmaq?

Birinshi, zandar men olardyng qoldanyluy mәselesin qarau. Beybit jiyndar turaly, azamattardyng qauipsizdigi turaly, kýshtik qúrylymdardyng әreketterin retteytin t.b. zandar qanshalyqty dúrys jasalghan? Olardyng qoldanyluy qalay boldy? Osylardan bastau kerek.

Ekinshi, beybit jiyndargha qarsylyqtar. Qaqtyghystyng sebepteri men saldarlaryn tolyq anyqtau.

Ýshinshi, arandatushylar, lankester kimder? Búl turaly qoghamda әrtýrli pikirler bar. Biylikting aitqanymen tolyq kelise salugha taghy bolmaydy. Óitkeni, aqparat qúraldaryndaghy resmy adamdardyng aitysyna qarasaq, mýldem basqa kartinany kóremiz. Shyndyghy qalay, osyny anyqtauymyz kerek.

Tórtinshi, kýshtik qúrylymdardyng beybit jiyn bastalghannan ayaqtalghangha deyingi jәne qazirgi kezdegi әreketteri men әreketsizdikterin zertteuimiz kerek.

Besinshi, qaza tapqandardy anyqtau. Kim, qanday jaghdayda qaytys boldy? Búl bir otbasynyng ghana qasireti emes, tútas Qazaqstannyng qasireti. Sondyqtan, qaytys bolghan әrbir adam anyqtaluy kerek.

Altynshy, asyra silteuge jol bermeu kerek. Mitingke qatysqan beybit, jazyqsyz azamattardy biz qalay da qoldauymyz kerek. Mitingke qatysushylardyng barlyghyn qylmysker sanaytyn biylikting eski auruy bar. Sol auruy qazir odan ary asqynyp túr. Búl jerde eskeretin mәsele – qaqtyghys bolghannan keyin qanday da bir sebeptermen, kimderding arandatuymen bolmasyn, poliyseyler soqqygha jyghyldy, oqa úshty. Olardyng kegi bar, yzasy bar. Osy psihologiyanyng da qazirgi jazalau prosesine әseri bar.

Jetinshi, kýshtik qúrylymdardyn, memlekettik basqaru organdarynyng әreketine sayasy jәne zandyq túrghydan bagha berilui kerek.

Segizinshi, zandardy qayta qarau, ózgertu mәselelerin qozghauymyz kerek.

Toghyzynshy, beybit jiyndar turaly ústanymdy qayta qarau. Búl Preziydentten bastap kózqarastaryn ózgertui kerek. «Bizde zang jaqsy jazyldy. Tek eskertu arqyly mitingterge shygha beruge bolady», - dep ózin de, halyqty da, әlemdik qauymdastyqty da aldap otyrghan jaghday bar.

Onynshy, jәbirlenushilerge ótemaqy tólettiru. Qazagha úshyraghan adamdar bir әuletting asyraushysy. Kez kelgen memlekette osynday jaghdaylar bolghanda, asyraushysynan aiyrylghan adamdargha memleketten kómek kórsetiledi. Ol kórsetilgen kómek Janaózendikterge kórsetilgendey bolmashy ghana soma bolmauy kerek. Ol órkeniyetti, halqyn, azamattaryn syilaytyn elderdegidey boluy kerek.

On birinshi, bitimgerlik әskerdi kirgizuding zandylyghy mәselesin qarauymyz kerek. Sayasy túrghydan alghanda búl әreket dúrys boldy ma? Múny biylik jaghymdy túrghydan kórsetuge tyrysuda. Búghan da obiektivti bagha berilui kerek.

On ekinshi, jinaqtalghan materialdar negizinde BÚÚ, Europarlamentke, Halyqaralyq sotqa jýginu.

Sonday-aq, halyqqa naqtylanghan aqparattardy taratu. Jalghan aqparattardy taratu komissiyanyng júmysyna kirmeydi. Ondaygha әuestenbeymiz. Búrmalanghan, әli ashylmaghan aqparattardy kuәlardyng týsiniktemeleri, foto, beyne t.b. qújattar negizinde derekterge sýienip, jinaqtaymyz.

Odan keyin qolgha alatyn júmystyng biri – oqighagha qatysushylardyng әrkeetterine taldau jasau. Soghan baylanysty qoghamdyq pikir bildiru. Búl jerde beybit jiyngha qatysushylar bar, arandatushylar bar, qúqyq qorghaushylar bar, úry-qarylar bar, moraderler bar. Solardyng әrqaysysyn ajyratuymyz kerek.  Barlyghy zang jýzinde qaraluy kerek. Tergeu әdiletti jýrgizilui kerek. Jazyqsyz adam japa shekpeui kerek.

Biz Qazaqstandaghy adam qúqyqtaryn qorghaushy barlyq úiymdarmen birlesip júmys istemekpiz. Biz barlyghymyz dәl qazir әdiletti jaqtaushy bolmasaq, mynaday qandy oqighalar taghy qaytalanuy mýmkin.

Ermúrat Bapiy:

- Komissiyanyng naqty atauy - «Qantar oqighasyn» zertteu jónindegi tәuelsiz komissiya. Osy komissiyanyng jinaqtaghan materialdaryna BAQ arqyly aqparattyq qoldau kórsetetinimizdi «Dat» gazetinde jariyaladyq. Komissiya qúramynda kimder bar? Komissiya qúramynda: Baltash Túrsymbaev, Rysbek Sәrsenbayúly, Erkin Raqyshev, tanymal qúqyq qorghaushy Ghalym Agheleu, zanger Timur Toqseyitov, jurnalist Dinara Seysen, jurnalist Duman Múhametkәrim, jurnalist Qoyshybek Mýbәrak, zanger Álnúr Iliyashov, zanger Marjan Aspandiyarova, qogham belsendisi Araylym Nazar, jurnalist Mirbolat Myrzatayúly, qogham qayratkeri Núrlan Búlanbay t.b. bar. Sonymen birge әrbir oblystan bir-bir komissiya mýsheleri iriktelip alynady. Ol jóninde qosymsha habarlaymyz. Komissiyanyng tehnikalyq toby bolady.

Ári qaray júmys barysynda naqtylana týsedi dep oilaymyn, al әzirge komissiyagha jetekshilik etu – Rysbek Sәrsenbayúly men maghan tapsyryldy. Aldaghy uaqytta komissiya qúramyna zapastaghy polisiya qyzmetkerlerin, tergeu mәseleleri, tergeu tәrtibin biletin adamdardy kirgizu kerek. Sonymen qatar, kriminalistikanyng jәne basqa da osynday oqighalardy zertteu júmystarynan tәjirbiyesi bar mamandardy tartu josparlanyp otyr. Ony endi biz júmystyn  barysynda kóre jatarmyz.

Eng bastysy, sizderding esterinizde bolar, 1986 jylghy Jeltoqsan kóterilisin zerttegen komissiya oqigha bolyp ketkennen keyin, kóp dýnie óshirilip qalghannan keyin qúryldy. Onan keyin 2011 jylghy Janaózen oqighasyna qatysty da komissiya qúryldy. Ol komissiya óte jaqsy júmys istedi.  Onyng materialdary Halyqaralyq úiymdargha deyin jetti. Qazir endi, qazaq halqynyng taghdyryna jazylghan taghy bir qasiretke tap boldyq.  Bizding komissiyamyz osyghan baylanysty qúrylyp otyr.

Men endi aqparat qúraldary arqyly Qazaqstan halqyna ótinish jasaghym keledi. Osy oqighagha baylanysty  aitylmay qalghan, jasyrylyp qalghan jaghdaylar bolsa, qaza tapqandar turaly, qylmys jasaghandar turaly, t.b. qajet dep sanalatyn mәseleler bolsa, komissiyagha jetkizulerinizdi súraymyn. Biz ol materialdardyng barlyghyn toptastyryp, jinap, saraptama jasap, keyin komissiyanyng qorytyndy esebin jariyalaymyz. Jariyalap qana qoymay, zangerlerding saraptamasyn jasap, ony Halyqaralyq úiymdargha jetkizemiz. Búl memlekettik resmy esepten bólek, tәuelsiz aqparat bolady dep oilaymyn.

Abai.kz