سىقاق

دۇعاي ارى-بەرى اقىرىن اياڭداپ ءجۇر. قىزمەت بولمەسىندە. وڭ قولىندا – ءبىر جاپىراق قاعاز. سول قولى شالبارىنىڭ، ارينە، سول جاق قالتاسىندا. بىردەڭە دەپ كۇبىرلەيدى. داۋىسىن ءوزى دە ەستىمەيتىن شىعار. الدە ادىمىن ساناعانى ما؟.. جالپاق ۇستەلىنىڭ جانىنا بارىپ «ات شالدىردى». ارقالىعى بيىك قارا كرەسلوسىنا قارادى دا، «ءا، سەن مۇندا ەكەنسىڭ عوي؟!» دەگەندەي-اق، تەز قونجيدى دا، سول جاعىندا قيىس تۇرعان كوك تەلەفونىن الدىنا سۇيرەپ الىپ، قولىنداعى قاعازىن ونىسىنىڭ سول جاعىنا قويدى دا، تەلەفونىنىڭ تۇتقاسىن وڭ قولىنا تاپسىرىپ، سۇقساۋساعىن ىسكە قوسىپ، دوڭگەلەك تاباقشا ويىقتارىنداعى تسيفرلاردىڭ كەرەگىن «تۇگەندەپ» بولىپ، تۇتقانى وڭ قۇلاعىنا جاپسىردى. سىم ارقىلى اپساتتە جەتىپ كەلگەن «ءاللوۋدى» ەستىپ ءبىر قوپاڭ ەتكەن دۇعەكەڭ اجەپتاۋىر قارقىلداپ كۇلىپ الىپ:

- بۇعەكە، حال قالاي، ءبارى دۇرىس پا؟ - دەدى. بۇعەكەسى «بۇرىس ەشتەڭە جوق»، دەسە كەرەك، دۇعەكەسى: - حوروشو، ساعان ءبىر قىزىق ايتايىن دەپ،  جاڭاعى، زۆانداپ وتىرمىن. وسى تەلەفون دەگەننىڭ دە كەيدە زيانى بار، ساعان ايتايىنىم وسىدان شىقتى. ا؟.. جو-جوق، زيانى بار، جاڭاعى، تىڭدا، ايتايىن. جاڭا، جارتى ساعات بۇرىن، ماعان ءبىر قىز با، كەلىنشەك پە، جاسيا دەگەن تەلەفون سوعىپ، سالەمدەسىپ، جاڭاعى، ماعان: «مەن ورتالىق تەلەۆيدەنيەدەنمىن. ديرەكتورىمىز سىزبەن سۇحباتتاسۋدى تاپسىردى. ءوزىڭىز باسقارىپ كەلە جاتقان دەپارتامەنتتىڭ جۇمىسى جانە وبلاكىمدىكپەن قارىم-قاتناسىڭىز تۋرالى ايتاسىز. دايىندالىپ، ەرتەڭ ساعات وندا ءبىزدىڭ ستۋدياعا كەلىڭىز» دەدى. مەن وندا قوياتىن سۇراقتارىن، جاڭاعى، سۇراپ، جازىپ الدىم، دايىندالىپ بارۋىم كەرەك قوي، جاڭاعى. ول ادرىستەرىن ايتتى. ا؟.. وقىپ بەرەيىن، سەكرەت ەمەس قوي، جاڭاعى، تىڭدا.

دۇعەكەسى الگى ءبىر جاپىراق قاعازىن الىپ، بۇعەكەسىنە: «تىڭداپ وتىرسىڭ با؟» دەدى دە، وقىدى:

1-سۇراق: دەپارتامەنتىڭىز تۋرالى ايتساڭىز.

2-سۇراق: ءوزىڭىزدىڭ ماماندىعىز كىم ەكەنىن بىلسەك.

3-سۇراق: وبلاكىمدەرىڭىز  قانداي كىسى؟

4-سۇراق: مينيسترلىكتەرىڭىزبەن تىكەلەي بايلانىسىڭىز بار ما؟

5-سۇراق: جالپى ەلىمىزدىڭ جاعدايى، پرەزيدەنتىمىز جايىندا وي-پىكىرىڭىز قانداي؟

مىنە، وسى بەس سۇراق. ءتۇسىندىڭ بە؟ ا؟.. ە، مەن، جاڭاعى، ستۋدەنت ەمەسپىن عوي، نەسىنە قينالامىن؟ جاۋاپتارىم قازىردىڭ وزىندە، جاڭاعى، دايىن. بىلگىڭ كەلە مە؟.. ايتايىن، مۇمكىن كومەكتەسەرسىڭ؟ – دەپ قۋاقىلانا سويلەپ، مىرس ەتىپ، سويلەپ كەتتى:

- مەنىڭ دەپارتامەنتىمنىڭ توتيىپ وتىرعانىنا، جاڭاعى، ەكى اپتا بولدى. مەتالل سىنىقتارىن جيناپ، زاۋتقا تاپسىراتىنبىز، ونى بىزدەن، جاڭاعى، ءبىر كومپانيا تارتىپ الدى. وبلاكىمگە ايتتىم دا، جازدىم دا، جاڭاعى، بىراق كومەكتەسپەدى، بيۋروكرات، وزىنەن تومەنمەن دۇرىستاپ سويلەسپەيدى، ال جوعارداعىلاردىڭ الدىندا، جاڭاعى، جورعا، ءوزىڭ بىلەسىڭ، راس قوي؟.. نە؟.. ءا، زامەچانيەڭ دۇرىس، ول جەردە، ءيا، «جاڭاعى» دەگەندى ايتپاۋىم كەرەك. نە؟.. ارينە. ەندى ەكىنشى سۇراعىنا: «ماماندىعىم – قۇرىلىسشى، بىراق بىزدە ماماندىعىم بويىنشا  جۇمىس جوق بولىپ، جاڭا..، تفۋ! – وسىندا ىستەپ ءجۇرمىن، باسقارۋ قيىن ەمەس، ساۋاتىم جەتكىلىكتى دەيمىن. ءۇشىنشى سۇراعىنا: اكىمىمىز جاقسى كىسى، الايدا كەيدە وپ-وڭاي ماسەلەنى قولما-قول شەشپەي، سوزاتىنى بار، ماعان كومەكتەسپەگەنى سياقتى دەيمىن. تورتىنشىسىنە: مينيسترلىكتە كىم بار، كىم جوعان بىلمەيمىن، وبلاكىم تىكەلي بايلانىس جاساۋعا رۇحسات بەرمەگەن دەيمىن. ا؟.. اۋ، بۇعاي، شىنى سولاي عوي، شىندىقتى ايتۋعا ءتيىستىمىن عوي!.. بەسىنشى سۇراعىنا دا شىندىقتى ايتىپ: جاعدايدى وزدەرىڭ مەنسىز دە ءبىلىپ وتىرسىڭدار، «ارزاندادى» دەگەن ءسوزدى ۇمىتتىق ەمەس پە؟ ەستيتىنىمىز – «قىمباتتادى... قىمباتتادى»، پرەزيدەنتتىڭ نە ويى بارىن بىلمەيمىز دەيمىن. راس قوي؟.. شىندىقتى ايتۋ كەرەك، جاڭاعى، ايتىلار ءسوز ايتىلماسا، وبال بولادى! ا؟.. ءا، جارايدى، مەنىڭ پريەمىما دا، جاڭاعى، بىرەۋ كىرىپ كەلە جاتىر، ساۋ بول!..

شاعىن بولمە. جاسيا مەن دۇعاي ديۆاندا سويلەسىپ وتىر. ءبىر جىگىت ونى-مۇنى اسپاپتارىن ولاي-بۇلاي ورنالاستىرىپ بولىپ، جاپ-جارىق بولمەنىڭ جوعارىداعى ۇلكەە تالەڭكەدەي شامىن جاقتى. دۇعاي كوزىن الاقانىمەن قورعالاپ: «ءوي، بۇنىڭ نە، نە؟» دەپ قالدى. جىگىت كۇلدى. جاسيا دا ەزۋ تارتىپ:

- بۇل ءىنىڭىز قازىر ءبىزدىڭ سۇراق-جاۋاپتارىمىزدى جازىپ الادى. دايىندالايىق، - دەدى. دۇعاي قالىڭ، بۇيراسىن شاشىن ون ساۋساعىمەن ارتقا قاراي تاراي جيناپ، باسىپ، كويلەگىنىڭ، پەنجاعىن جاعالارىن، گالستۋگىن تۇزەپ بولىپ، جاسياعا قارادى.  جاسيا:

- دۇعەكە، ماعان اڭگىمەمىزدى باستاعاندا، سودان كەيىن اندا-ساندا عانا قاراڭىز، جىگىتتىڭ قولىنداعى اسپاپتىڭ شامىنا قاراپ وتىرىپ سويلەڭىز، ول شام كوزىڭىزگە جايسىز بولمايدى. كانە، باستايىق، - دەپ جىگىتكە باس يزەدى دە، ءسوزىن باستادى: - قادىرلى كورەرمەن قاۋىم، ءبىزدىڭ بۇگىنگى مەيمانىمىز وبلىسىمىزداعى مەتالل سىنىق-قالدىقتارىن تۇگەل تاۋىپ، جيناپ الىپ، زاۆودقا وتكىزىپ، مەتالل بۇيىمداردىڭ جاڭادان كوپتەپ شىعۋىنا ۇلكەن ۇلەس قوسىپ كەلە جاتقان «كوكتەمىر» دەپارتامەنتىمىزدىڭ توراعاسى قۇرمەتتى دۇعاي شۇعاي مىرزا. قۇرمەتتى دۇعەكە، ءبىزدىڭ ستۋديامىزعا قىمبات ۋاقىتىڭىزدى ءبولىپ، قوش كەلدىڭىز! بىزبەن سۇحباتتاسۋىمىزعا كەلىسىم بەرگەنىڭىزگە العىس ايتامىز! ەندى سۇحباتىمىزدى باستايىق، - دەدى دە، جانىندا جاتقان قالىڭ داپتەردىڭ اراسىنان جارتى پاراق قاعازدى الىپ، كوز جۇگىرتىپ، دۇعايعا قاراپ: «قۇرمەتتى دۇعاي شۇعاي مىرزا، سىزگە بەس سۇراق قويامىز جانە بارىنە كورەرمەندەر كۇتىپ وتىرعانداي جاۋاپ قايتاراتىنىڭىزعا ابدەن سەنىمدىمىز. سونىمەن، ءبىرىنشى سۇراعىمىز...

- ..................................................................................................................

كەشە دۇعاي جازىپ العان سۇراقتار. دۇعەكەڭ دايىن عوي. ول جىميدى:

- بۇل ءبىرىنشى سۇراعىڭىزعا جاڭا مەنى تانىستىرعاندا ءوزىڭىز مەنىڭ جاۋابىمنىڭ  جارتىسىن بەرىپ تە قويدىڭىز، نو مەن تولىقتىرايىن. ءيا، ءبىزدىڭ دەپارتامەنت ءوز مىندەتىنە ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكپەن قارايدى. بۇكىل وبلىسىمىزدىڭ  بارلىق  اۋىل-سەلو، دەرەۆنياسىنىڭ ىشىندە، سىرتىندا جاتقان مەتاللومدى كۇندەلىكتى جيناپ الۋدا. وزدەرىڭىز بىلەسىزدەر، قالادا عانا ەمەس، اۋىل-سەلودا. دەرەۆنيادا دا ماشينە، تراكتور، كومباين، موتوتسيكل، ۆەلوسيپەد، تاعى دا باسقالار سىنادى، سولاردىڭ الگى جاۋاپسىز يەلەرى جيناپ الماي، تاستاپ كەتە بەرەدى. ءبارى ەمەس، بىراق كوبى مەتالدىڭ قادىرىن بىلمەيدى. ال ءبىز سولاردىڭ قاتەلىكتەرىن تۇزەتىپ، سىنعانداردى جيناپ، زاۆودقا تاپسىرامىز. سونىمەن، جاڭا... وبلىسقا كەرەك مەتالل زاتتاردى سىرتتان ساتىپ الا بەرمەي، وزىمىزدە جاساپ الۋعا كومەكتەسىپ كەلەمىز ي كومەكتەسە بەرەمىز.

-  ..................................................................................................................

- بۇل ەكىنشى سۇراعىڭىزعا ايتارىم: مەنىڭ ماماندىعىم – قۇرىلىسشى، سترويتەلنىي تەحنيكۋمدى بىتىرگەنمىن، بىراق مەتالل جاق قىزىقتىردى دا، سولاي كەتتىم. ونداي بولادى. ماماندىقتى اۋىستىرۋ. مەن وعان وكىنبەدىم، ەڭبەك ەتۋگە ينتەرەسىڭ بولسا، بارلىق ماماندىق جاقسى.

-  ...............................................................................................................

- بۇل ءۇشىنشى سۇراعىڭىز جاقسى. ءبىزدىڭ وبلىسىمىزدىڭ اكىمى يشارات ماۋسىم مىرزا – وتە مادەنيەتتى، وتە ءبىلىمدى، وتە قاراپايم، كىشىپەيىل، ناعىز قوعامشىل قايراتكەر. قانداي ءوتىنىش-تىلەك ايتىپ الدىنا بارساڭ، جاقسىلاپ تىڭداپ، بايىپتاپ ءتۇسىنىپ، دەرەۋ كومەكتەسەدى. مەن يشەكەڭدى سونداي قاسيەتتەرى ءۇشىن جوعارى قۇرمەتتەيمىن!

-   .................................................................................................................

- بۇل ءتورتىنشى سۇراعىڭىزا جاۋابى قىسقا. ءبىزدىڭ ماسەلەمىزدىڭ ءبارى وزىمىزدە دۇرىس شەشىلۋدە. ءبىز مينيسترلىككە جۇگىرمەيمىز.

-  ..................................................................................................................

- بۇل بەسىنشى سۇراڭىز دا ەرەكشە ورىندى. بۇعان ءاربىر قازاقستاندىق قۋانا جاۋاپ بەرەتىنى ءسوزسىز. سەبەبى كوپ. بىزدە ءبارى بار، الا بىلسەڭ بولعانى. جەرىمىزدىڭ ۇستىندەگى دە، استىنداعى دا بايلىعىم وتە مول. ۇلكەن مامنداردىڭ ايتۋىنشا، ءالى بىرنەشە ءجۇز جىلعا جەتەتىن مۇنايىمىز، قانشا جاقساڭ دا تاۋسىلمايتىن گازىمىز بار. كەڭ دالامىزدىڭ تەرەڭ قاباتتارىندا توننالاپ جاتقان التىن، كۇمىس، قالايى، مىس، قورعاسىن، مىرىش، ءبار-ءبارى شوبەرەمىزدىڭ شوپشەگىنە جەتەدى. ال سونىڭ ءبارىن تارتىپتەپ ءوندىرۋدى، يگەرۋدى، ۇنەمدى دە  ۇقىپتى پايدالانا ءبىلۋدى جالىقپاي، شارشاماي ۇيرەتىپ، حالىق شارۋاشىلىعىمىزدىڭ بارلىق سالاسىن باعىپ، ەكونوميكاسىن ۇنەمى دامىتىپ، مادەنيەتىمىزدى گۇلدەندىرىپ، جالپى حالىقتىق ماسەلەلەردى ۋاقتىلى جانە قاتەسىز شەشىپ  كەلە جاتقان ءبىزدىڭ باس تۇلعاداي باسشى، جاڭاعى، باسقا ەلدەردە جوق ەكەنىنە كەپىل بولا الامىن!

- بارەكەلدى، قۇرمەتتى دۇعاي شۇعاي مىرزا، جاقسى سويلەيدى ەكەنسىز. بەس سۇراعىمىزعا دا قينالماي، مۇدىرمەي جاۋاپ قايتاردىڭىز! مەن، ءوزىڭىز ءبىزدىڭ ارنا ەكرانىنان كورىپ، تىڭداپ جۇرگەن بولارسىز، سىزدەي بىرنەشە قايراتكەرمەن سۇحباتتاستىم، كەيبىرەۋى  سۇراققا دۇرىس جاۋاپ تابا الماي، ءوزى قينالىپ، ءبىزدى شارشاتادى. ماعان سىزبەن سۇحباتتاسۋ قاجەتتىگىن وبلاكىمدىكتىڭ ونەركاسىپ باسقارماسىنىڭ اعا ينسپەكتورى كەڭەسحان جاقان مىرزا ايتىپ ەدى، قاتەلەسپەگەن ەكەن. دۇرىس بولدى. راحمەت! 100 جاساڭىز!

- قىمباتتى جاسكە، سىزگە كوپ-كوپ راحمەت،  مەنى، جاڭاعى، ەلەپ-ەسكەرگەنىڭىز ءۇشىن، سودان كەيىن ءماندى سۇراقتارىڭىز ءۇشىن! سىزگە، كوللەكتيۆىڭىزگە، جاڭاعى، قىزمەتتەرىڭىزدە ۇلكەن تابىس، جاڭاعى، تىلەيمىن!..

دۇعاي سىرتقا شىعا ەكى قولىن ەكى جاققا سوزا قۇشاعىن اشىپ، كەۋدەسىن كەرە تازا اۋانى ءۇش رەت قارپي دەم الدى دا، تومپيىپ توسىپ تۇرعان اۋتوموبيلىنە كىرىپ وتىردى. وت الدىرۋعا اسىققان جوق. وي قارماي قالعان. «ومىرىمدەگى ءبىرىنشى  سۇحباتىم ءوڭىم بە، جاڭاعى، ءتۇسىم بە؟.. كەڭەسحان، كەڭكە... باجام... ماعان ايتپاستان، جاڭاعى... جۇرتقا كورىنسىن، تانىلسىن دەگەنى عوي. «ەكى اياقتىدا باجا تاتۋ، ءتورت اياقتىدا بوتا تاتۋ». راحمەت!.. بۇعاي دوسىم كورگەن، تىڭداعان شىعار، ول، جاڭاعى، قازىر تەلەفون سوعادى. نە دەر ەكەن، قالاي دەپ باعالار ەكەن؟..

دۇعاي اۋتوموبيلىنە وت الدىرىپ، جولعا شىقتى. جىمىڭداپ، باسىن شايقادى. سوڭعى جىلدارى ۇلكەن-كىشى شەنەۋنىكتەر «جاڭاعى» دەگەن ءسوزدى  قىستىرماي سويلەمەيتىن بولدى ەمەس پە، دۇعاي دا سول ءسوزدى كەۋىپ، ءسىڭىر بولىپ  قالعان قۇرتتىڭ مالتاسىن ەكى ۇرتىنا كەزەك-كەزەك جۇگىرتىپ وتىرعان سياقتانادى. انە، ءبىر-ەكى رەت قوپاڭدادى دا: «الگىندەگى سۇحباتىمدى، جاڭاعى، جۇزدەگەن، جوق، مىڭداعان ادام، جاڭاعى، تىڭدايدى، ءا؟.. تانىستارىم تەلەفون سوعىپ، جاڭاعى... ءجا، ولاردى قويشى، ماعان يشەكەڭنىڭ تىڭداعانى كەرەك». ول باسىن تاعى دا اقىرىن شايقاپ، تاعى دا جىميدى. الدە بۇعاي دوسىمەن «سۇحباتى» ەسىنە ءتۇستى مە ەكەن، كىم ءبىلسىن. مەنىڭ بىلەتىنىم بەس سۇراققا ون جاۋاپ بەرىپ، ەكى سۇحبات جاساعانى، «جاڭاعى».

عابباس قابىشۇلى

Abai.kz