بۇگىنگى قازاق ءباسپاسوزى مەن اقپارات كەڭىستىگىندە قىتايدان كەلگەن جاس بۋىن قانداستارىمىزدىڭ ءۇنى مەنمۇندالاپ تۇراتىنداي. سولاردىڭ ءبىرى، ادەبيەت ايدىنىنا قايىعىن تۇسىرەم بە دەپ تالپىنىپ جۇرگەن تالاپكەر ءىنىمىز مەنىڭ قول استىمدا ىستەيدى. بۇل جاقتا بولا الماعان كەزىنىڭ ورنىن جاۋىپ، قورجىن-قويماسىن تولتىرسام دەپ كۇنى-ءتۇنى وقيدى، ىزدەنەدى. ءبىر جولى: «اعا، ءسىز تۋرالى ءبىر جاقسى لەبىزىمدى بىلدىرەيىن دەسەم، مىنا عالامتوردى ءسۇزىپ ەشتەڭە تاپپادىم. مەرەيتويلارىڭىز تويلانباعان با؟ ەشكىم ەشتەڭە جازباعان با؟» – دەپ توتەلەي سۇراق قويدى. ويلانىپ قالدىم.

ويلانعاندا ءوزىم تۋرالى ەمەس، وتىز-قىرىق جىل بويى قازاق كىتابىنىڭ قازانىن قايناتىپ، وتىن وشىرمەي كەلە جاتقان، بۇگىندە كوپشىلىگى اتتان تۇسكەن، مارقۇم بولعان باسپاگەرلەر حاقىندا، ۇلتقا ولجا سالاتىن عۇمىرلى كىتاپقا ءسوز يەسى اۆتورىنان بەتەر جانى شىرقىراپ، بىرلەسە قىرناپ، جونىپ ساۋلەتتى تۋىندىعا اينالدىرعانشا تىنىم تاپپايتىن تىسقاققان رەداكتورلار تۋرالى، وڭىندە دە، تۇسىندە دە تەك كىتاپ كورىپ، سونىمەن سىرلاساتىن كىتاپقۇمار قازاقتىڭ ىشكى دۇنيەسىنە ۇڭىلگەن جازبانى سوڭعى رەت قاشان، قايدان  وقىعانىمدى ەسىمە تۇسىرە الماي ويلانىپ قالدىم... ءوز قوتىرىڭدى تەك ءوزىڭ قاسي بەرمەيسىڭ عوي!.. سەنىڭ ءوزىڭ ولار تۋراسىندا نە ايتىپ، نە جازىپ ەدىڭ؟!.  ءوزىڭ سىندى «كىتاپ... قازاق كىتابى... ۇلتتىق قۇندىلىق...» دەپ جانكەشتى تىرلىك كەشىپ كەلە جاتقان ارىپتەسىڭدى ۇلىقتاساڭ نەسى ايىپ؟!. قولعا قالام الدىق، ءسوز-نىسانا باسپاگەر ءىنى-دوس تەمكەڭ، تەماقاڭ – تەمىرعالي كوپباەۆقا باعىشتالدى.

* * *

كوپتىڭ الدىندا ءجۇرىپ تانىمال بولعان تالانتتى جان جانىڭا جاقىن، جىعا تانىساڭ دا، تانىماساڭ دا كوز الدىڭدا وركەشتەنە، تۇلعالانا تۇسەدى. جازعان-سىزعانىنان-اق باياعىدان تانىس-ءبىلىس، سىرلاسىڭداي كوپ سىرعا قانىعاسىڭ.  اسىلى، ءار ادام ءبىر-ءبىر كىتاپ قوي... قاشاندا ماڭدايىنا باق بىتكەن دارىندى جان كوپقىرلى، كوپسىرلى. كوپ موتورلى ۇشاق سىندى كۇش-قۋاتى دا، الىسقا سامعاۋى دا ەرەكشە ەرەن. ءبىزدىڭ تەمكەڭنىڭ ءتورت موتورى، ءتورت قاناتى بار سىندى: ماماندىعى جۋرناليست ول – اقىن، ول – عالىم-ۇستاز، ول – باسپاگەر. ەڭ باستىسى ول – كاسىپكەر!

كاسىپكەر دەسە قازاقتىڭ قۇلاعى ەلەڭ ەتە قالادى. «ءى-ءى..، كاسىپكەر ەكەن عوي!». ىڭىرشاعى اينالىپ، تۇيىققا تىرەلگەن اشكوز كوپتىڭ ءبىرازى كاسىپكەردى عايىپتان قازانىنا اس سالاتىن قايىرىمدى جان ساناسا، ەندى بىرەۋلەرى ءوزىنىڭ كەدەيلىگىنە، كەپشىلىگىنە تاپ سول كىنالىدەي وشىگە شۇيلىگەدى. اتا-بابامىزدا باي بولسا، باعىلان بولسا بولعان شىعار، بىراق كاسىپكەر دەگەندى سوڭعى وتىز جىلدا عانا كورىپ-ءبىلىپ جاتىرمىز عوي. سۇراق تۋىندايدى: ۋاقىت، زامانا تۋعىزعان شاعىن بيزنەس، كاسىپكەرلىكتىڭ ءوڭىن اينالدىرىپ، ۇعىم-تۇسىنىكتىڭ ءوزىن تۋ-تالاقاي ەتپەدىك پە؟ ارام بايلىقتان ءىسىپ-كەۋىپ، مەلدەكتەپ، ءوز قولى ءوز اۋزىنا جەتپەي جاتعان وليگارح-اكۋلالار بولماسا، سوڭعى وتىز جىلدا كاسىبىمەن ءناسىپ تاپقانداردىڭ تىنىش ۇيىقتاپ، بەيمارال تىرلىك كەشكەندەرىن كورمەدىك.

باسپا سالاسىنىڭ تىم اۋىر تەگەرشىگىن تەمكەڭ كاسىپكەر رەتىندە دوڭگەتە الدى ما، المادى ما، ول باسقا جايت. بىراق  باسپاگەرلىكتى زاماناۋي قازاقى كاسىپكەرلىكپەن ۇشتاستىرىپ، رۋحانياتىمىزدا ءوز اتىن، ءوز زاتىن قالدىرعانى جانە ءالى دە كوپ نارسە تىندىرسام دەگەن ارمانمەن عۇمىر كەشىپ كەلە جاتقانى اقيقات.

* * *

بىرەۋ بىلەدى، بىرەۋ بىلمەيدى، تەك ءبىر الماتىنىڭ وزىندە قۇزىرلى ورىندارعا تىركەلگەن 300-دەي باسپا مەكەمەسى بار. اي دەيتىن اجا، قوي دەيتىن قوجا بولماعانىمەن، بۇل شاعىن بيزنەستىڭ (كاسىپكەرلىك دەپ ۇعىڭىز!) جوقتى-باردى باسەكەلەستىگى بار. وتىز جىلدا قولىنا وتىز قازاقى كىتاپ ۇستاپ كورمەگەن شەن-شەكپەندى بيلىگىمىز بار، تەلەفون مەن تەلەەكرانعا تەلمىرگەن ميلليونداعان كىتاپتان جەرىگەن بەيوقىرمان جۇرتىمىز بار. التىنمەن اپتالىپ، كۇمىسپەن كۇپتەلگەن ون-ءجۇز دانا (ونى كىتاپ دەپ اۋىز تولتىرىپ ايتۋعا كەلسە) كىتابى، اننان-مىننان قارجى تاپسا ءبىر مىڭ داناعا جەتىپ جىعىلاتىن تيراجى بار. وسىنداي الەم-جالەم قازاقى كىتاپ الەمىنە جاڭادان باس سۇققان جەكە باسپا، ارمانشىل كاسىپكەر نە ىستەۋى كەرەك؟!. موجانتوپاي بىرەۋ بولساڭ، ارينە، جاراسار. بىراق، تەمكەڭدەي تۇلعالى جىگىت تەلپەڭدەپ كوشتىڭ سوڭىندا ەمەس، قاسقايىپ باسىندا جۇرگەنى ورىندى. ول ءۇشىن نە كەرەك؟!. ارينە – يدەيا! ودان سوڭ – اقشا، قارجى، تاعى دا قاراجات...

قاسيەتتى قازىعۇرتتىڭ اتىن يەلەنگەن «قازىعۇرت» باسپاسى دۇنيەگە كەلگەندە ءبارىمىز ەلەڭدەپ قالدىق. تەمىرعاليدىڭ الىستى بولجاپ، جاقىندى قارماپ ەشكىمنىڭ ويىنا كەلمەگەن ءبىر نارسە ويلاستىرعانى انىق! مىنا، ءبىرى كەم دۇنيە اياقاستى ءجۇزى جوق الماعايىپ الاساپىرانعا اينالعاندا جارق ەتەر جاڭالىق تابۋ دا وڭاي ەمەس-اۋ...

* * *

اپتا سايىن ەشكى ءسۇتىنىڭ كەزەگىندە شۇيىركەلەسىپ قالاتىن قادىر اعام ءبىر كۇنى مەنى شالقامنان تۇسىرە جازداعان جاڭالىعىمەن ءبولىستى. 15 تومى شىقپاق! 15 توم!.. الدىندا عانا تىرلىك-كاسىبىمە تىلەكشى قادەكەڭنىڭ ءبىردى-ەكىلى بالالارعا ارنالعان ءوتىمدى كىتاپشالارىن شىعارعام. سوۆەت زامانىنىڭ جانازاسى وقىلعاندا بار جيعان-تەرگەن بايلىعىنان ءبىر ساتتە سىپىرىلىپ جالاڭ اياق قالعان اقىلمان اقىن اعامنىڭ ارمانى ورىندالىپ، شىنىندا كوپتومدىعى شىعىپ جاتسا، قالايشا قۋانبايسىڭ؟!. ءتىلى ءتىلىپ تۇسەتىن قادەكەڭ: «سەندەردىڭ ەشبىرىڭنىڭ، ەشقاشان قولىنان كەلمەيتىن بۇل شارۋانى كىم اتقاراتىنىن بىلەسىڭ بە؟.. تەمىرعالي كوپباەۆ!» – دەپ لەپەسىنە لەپ بەلگىسىن قويا دوعال مۇرنىن ءبىر سيپاپ قويدى. تۇسىنىكتى بولدى – تەماقاڭ «تەماسىن» تاۋىپتى.

* * *

«قازىعۇرت» باسپاسىنان ودان سوڭ قانشاما كلاسسيك اقىن-جازۋشىلارىمىزدىڭ،  عالىمدارىمىزدىڭ كوپتومدىعى جارىققا شىقتى. حالىق يگىلىگىنە جارار ءبىر كىتاپتى ءبىر تايتۇياق سوم التىنعا بالاساق، «قازىعۇرت» دۇنيەگە اكەلگەن جۇزدەگەن توم، مىڭداعان كىتاپتىڭ دا قازاق قازاق بولىپ تۇرعاندا ۇلت قازىناسى دەپ باعالانار كۇنى تۋارى ءسوزسىز. كەرمە – كەزەك، تەرمە – تەزەك. جەل سوزگە قارىق قىلعان نارىقتىڭ ورنىنا جاڭا ەل، ادىلەتتى قوعام ورنار دەگەن سەنىمىمىز وشكەن ەمەس. قازىعۇرتتىڭ باسىندا زامانىندا تەك كەمە عانا قالعان جوق، كىتاپ تا، ادامزاتتىڭ اقىل-ويى دا، سالت-ساناسى دا قالعان عوي... اۋىلىمەن بىرگە قۇرىعان قازاق كىتابىنىڭ قيساپسىز  مول تيراجى، كىم ءبىلىپتى، قايتادان ورتامىزعا ورالار. قازاق كوشى قالاعا عانا قۇيىلۋى كەرەك، سوندا عانا وركەنيەتكە جەتەمىز دەپ تەرىس باعىتقا ۇرىنعان ەل باسى اعالار دا ويلانار. قوينىندا كىتابى، قونىشىندا «جۇلدىزى» جۇرگەن قويشى اتالارىمىز زامانىنا قايتا ورالماساق تا، باق-داۋلەتىمىزدى كىندىگىمىز بايلانعان اۋىلدان تاۋىپ، دالا قىرانىنشا كوككە سامعار كۇن دە تۋار، بالكىم...

* * *

كىتاپحانامنىڭ تورىندە تۇرعان «قازىعۇرت» باسپاسى ۇجىمىنىڭ تەر ءيسى سىڭگەن ساكەن سەيفۋلليننىڭ 13 تومدىعى، ب.ءمايليننىڭ 15 تومدىعى، ءىلياس جانسۇگىروۆتىڭ 10 تومدىعى، اسىرەسە سول قادەكەڭنىڭ كىتاپتارى مەن جۇمەكەن ناجىمەدەنوۆتىڭ 7 تومدىعىن پاراقتاۋعا ۋاقىت تابۋعا تىرىسام. وسىناۋ قازىنا-بايلىق تۇرعاندا قولىڭا قالام الىپ، تىراشتانىپ، بىردەڭە جازىپ-سىزۋعا دا ۇيالاسىڭ... ارينە، ادامزاتتى قۇتقارعان قازىعۇرت كەمەسى ءوز بورتىنا كىمنىڭ ءسوزىن، كىمنىڭ ءوزىن الارى جۇمباق دۇنيە... بۇگىن ماڭگىلىككە دەپ ەسكەرتكىش ورناتىپ، ەرتەڭ ونى سۇيرەلەپ قۇلاتىپ جاتقان ءبىزدىڭ بەيداۋا قوعامدا مارتەبەلى كىتاپ پاتشالىعى بيلىك قۇرسا عانا مىنا سۇم ءومىر وزگەرەتىن سياقتى بولىپ كورىنەدى كەيدە.

قالاي دەسەك تە، قازىعۇرتتىڭ باسىندا كىتاپ قالعان...

عاريفوللا انەس

Abai.kz