«وبرۋسەۆشيە ينورودتسى ۆسەگدا
پەرەساليۆايۋت پو چاستي يستيننو
رۋسسكوگو ناستروەنيا.»
ۆ.لەنين

بەردىبەك مىرزا 1999 جىلى وڭتۇستىك قازاقستان (بۇگىنگى تۇركىستان) وبلىسىنا اكىم بولىپ كەلدى. ول شىمكەنتتە گاز، جارىق، جىلۋ جوق (قىستىڭ كۇنىندە!), التاي، ارقا، اتىراۋداعى دوستارىمىز «مۇمكىن ەمەس!» دەپ سەنە المايتىن (ولار شىمكەنتتە ءبارى مۇمكىن ەكەنىن، مۇندا شەكسىز شىدامدى، تەڭدەسسىز ءتوزىمدى، بارىنشا بەيىمدەلگىش، ادام ايتسا نانعىسىز العىر ناعىز قازاقتىڭ ۇرپاقتارى تۇراتىنىن ۇمىتىپ كەتە بەرەدى عوي) كوپ قاباتتى ۇيلەردىڭ تۇرعىندارى اۋلاداعى جەر وشاقتاعى قازانعا تاماعىن ءپىسىرىپ جۇرگەن زامان ەدى. سەبەبى، گاز، جارىق، ت.ت. ءبارى ەلدەن ءبىزدىڭ وبلىستا ەلدەن بۇرىن ساتىلىپ كەتكەن بولاتىن. بەردىبەك ساپارباەۆتىڭ ءۇش جىل بويى سونىڭ ءبارىن مەملەكەتكە قايتارۋ ءۇشىن ارىستانشا الىسىپ، جولبارىسشا جۇلىسۋمەن كۇنى وتكەن بولاتىن. بىزگە كەلگەنگە دەيىن قانداي ادام، قانداي باسشى بولعانىن ول ءتورت جىل اكىم بولعان قىزىلوردانىڭ حالقى بىلەر، ال، بىزگە كەلگەندە وتە قاراپايىم، ەڭبەكقور، جەمقورلىق جۇيە ءالى «بۇزىپ» ۇلگەرمەگەن (كەسىپ ايتۋ قيىن، بىراق، «بۇزىلسا» دا بىزدەن كەتكەسىن بولدى-اۋ ول ەۆوليۋتسيا), باتىر ادام ەدى.

ءبىر عانا دالەل. «اقساقال» دەگەن اتقا ساي كەلەتىن از عانا ازامات اعالارىمىزدىڭ ءبىرى، وبلىستىق تەلەكومپانيانىڭ سول كەزدەگى باستىعى بايدۋللا قونىسبەكوۆ ءوزى جۇرگىزەتىن تىكەلەي «بەتپە-بەت» حابارىنا اكىمدى شاقىرىپ، گاز، جارىق نە بولىپ جاتقانى جايلى سۇرادى. سوندا ساپارباەۆ، وبلىستىڭ اكىمى:

- ءبىز سوتتاسىپ ءجۇرىپ ول نىسانداردى مەملەكەتكە قايتارامىز، ال ءبىزدىڭ جىگىتتەردىڭ نە اپاراتىنىن قايدام، جوعارعى سوتقا بارادى-داعى وبلىستىق سوتتىڭ شەشىمىن بۇزدىرىپ كەلەدى. ءبىز ونىمەن كەلىسپەيمىز، قايتا سوتقا بەرەمىز. سونىمەنەن ءومىرىمىز ءوتىپ جاتىر، - دەدى!..

ەندى، سول ساپارباەۆ – ونى اقتاۋعا تىرىسۋ ويىمىزدا دا جوق – كەشە ءيتىنىڭ ولىگىن الىپ، وبلىستىق اكىمدىكتىڭ الدىنا كەلگەن، اتى-ءجونى قازاق بولعانىمەن ورىستانىپ كەتكەن ءبىر ايەلمەن كەزدەسىپ قالىپتى. كەزدەيسوق پا، جوق پا، ماسەلە وندا ەمەس. ماسەلە وبلىس اكىمىنىڭ نە دەگەنىندە. ال، ول «شاش ال دەسە باس الاسىڭدار...» دەپ ۇرسىپ، قاراماعىنداعىلاردى انا ايەلگە جىعىپ بەردى. قازاقتى جىعىپ بەردى (قازاق ايەل ۇيىندە يت ۇستامايدى). مەنىڭشە، جەتپىس جىل بويى قازاقتى ءوز جەرىندە ەكىنشى سورتتى ۇلت ساناعان كەڭەستىك ساياساتتان زاردابى سانسىز ەسە زور بولعان، قازاقتى ءۇشىنشى سورتقا ءتۇسىرىپ تاستاعان وتىز جىلدىق نازارباەۆتىق ساياساتتىڭ زاردابى ساپارباەۆتى ويلاندىرۋعا شاما بەرمەي، ونىڭ ءتۇپساناسىنان اۆتوماتتى تۇردە اتىپ شىقتى دەپ ويلايمىن. نەگە؟ ورىستا «پروفەسسيا ناكلادىۆاەت وتپەچاتوك» دەگەن ءسوز بار. وتىز جىل بويى بيلىكتە كەلە جاتقان ادام، سول ساياساتتى وتىز جىل ۇزدىكسىز جۇرگىزۋگە ءماجبۇر بولسا، ساياسات ونىڭ ساناسىنا تەرىس اسەر ەتپەيدى دەپ ويلايسىز با؟

اقتوبەدە جەرگىلىكتى قازاقتى بۇرىنعىداي «ا،قۇداي!» دەۋدىڭ ورنىنا «ا،قىتاي!» دەگىزگەن قىتايدىڭ شەكسىز وزبىرلىعىنا شاماسى كەلگەنىنشە قارسىلاسقان ساپارباەۆ ەمەس پە ەدى؟ بۇرىنعى بەردىبەك بولسا ول – جازىقسىز جاندار ازاپتالىپ، ىشكى جاعداي ۇشىعىپ تۇرعاندا - ءيتتىڭ ولىگىن ماسەلە ەتىپ، بيلىكتى باسىنىپ، ۇيالماستان كەلىپ تۇرعان ايەلگە: «يتىڭىزگە يە بولمايسىز با؟ ۇيىڭىزگە كىرىپ ولتىرمەگەن شىعار؟» دەپ، ونىڭ ءبالدىر-باتپاق جاۋابىن تىڭداپ جاتپاستان قاسىنداعى نوكەرلەرىنە: «بارىڭىزدار، انىق-قانىعىنا جەتىڭىزدەر!» دەپ، ەكى-اق اۋىز ءسوز ايتىپ بۇرىلىپ كەتەر ەدى عوي...

باياعىدا ءبىر اڭقاۋ اتامىز: «مەنىڭ قۇدايدىڭ الدىندا جالعىز كۇنام بار – قۇداي سياقتى مەن دە ادامنىڭ ويىندا نە بار ەكەنىن ءبىلىپ قويامىن» دەگەن ەكەن. بىزدە ونداي قاسيەت جوق، قام ءسۇت ەمگەن كۇناكار پەندەمىز، وي-پىكىرىمىزدى عانا جازىپ وتىرمىز. قازاقتى قور تۇتقان، وزگەنى زور تۇتقان ساياسات كەلمەسكە كەتۋى ءتيىس! قازاق ءوز جەرىندە ءوزى قوجا بولۋى كەرەك. ءبىز ەشكىمدى كەمسىتىپ وتىرعان جوقپىز – الەمدىك ءتارتىپ، ادامي ءتارتىپ سونداي. سوندىقتان ءبىز «وتارسىزداندىرۋ ساياساتىن» ەرتەرەك جۇرگىزۋگە ءتيىسپىز. افريكا ەلدەرى ونى 1960-جىلدارى جۇرگىزىپ قويدى، تاۋەلسىزدىك العانىمىزعا دا 30 (وتىز) جىلدان استى. نەنى كۇتىپ ءجۇرمىز؟..

...ءبىر ءباسپاسوز-كونفەرەنتسياسىندا مارقۇم يسلام كاريموۆكە ورىس جۋرناليست:

- ءسىزدى وزبەكستاندا وزبەكتىڭ مۇددەسى الدىڭعى ورىندا تۇرۋى كەرەك دەپ ايتادى دەيدى، سول راس پا؟ - دەپ سۇراپتى.

ي.كاريموۆ قارانداشتى الىپ، ءبىر-ەكى مينۋت ۇستەلدى تىقىلداتىپ وتىرىپتى-داعى:

- ءسىز سۇراقتى تىكە قويدىڭىز، مەن دە سىزگە تىكە جاۋاپ بەرەيىن، - دەپتى. – مەن وزبەكستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتىمىن! ەندەشە، مەن وزبەك ۇلتىنىڭ مۇددەسىن ءبىرىنشى ورىنعا قويماسام، مەنىڭ پرەزيدەنت بولۋىمدا قانداي ءمان-ماعىنا بار؟!..

مەنىڭ ءوز ويىم، ءوز ۇعىمىمدا اۋىلدىق اكىمدىكتىڭ مامانىنىن باستاپ، پرەزيدەنتكە، جوعارعى سوت توراعاسىنا، پارلامەنگ توراعاسىنا دەيىن قازاقتىڭ مۇددەسى الدىڭعى ورىندا تۇرۋى كەرەك. ويتكەنى، «قازاقتىڭ مۇددەسى – قازاقستاندىقتاردىڭ مۇددەسى!». ەشقانداي قايشىلىق جوق بۇل جەردە. وزگەنى كەمسىتۋ – قازاقتىڭ تابيعاتىنا جات نارسە! تاريحتى وقيىق، اينالاعا قارايىق، نە كورەمىز؟..

ومىرزاق اقجىگىت

Abai.kz