وزبەكستاننىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتى، مارقۇم يسلام كارىموۆتىڭ قىزى گۇلنار كارىموۆانىڭ زاڭسىز شەتەلگە شىعارىلعان 131 ميلليون دوللار قارجىسى وزبەكستانعا قايتارىلماقشى. بۇل ءىستى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن وزبەكستان مەن شۆەيتساريا بۇۇ-نىڭ جانىنان كوپجاقتى تراست قورىن قۇرۋعا ۋاعدالاستى. قور قىلمىستىق ءىس بويىنشا تاركىلەنگەن اكتيۆتەردى قايتارۋ ءۇشىن پايدالانىلماق. وسى تۇستا كورشىدەن ۇلگى الۋ ءبىزدىڭ ەلىمىز ءۇشىن پايدالى بولعالى تۇر.

ياعني بولاشاقتا پرەزيدەنت توقاەۆ تاپسىرعانداي، وفشورعا شىعارىلعان قازاقستاننىڭ قارجىسى قايتارىلاتىن بولسا، مۇنداي تراست قورلاردى قۇرۋ تاجىريبەسى بىزگە دە كەرەك.

سەبەبى، شەتەلگە شىعارىلعان قارجىنىڭ كولەمىن انىقتاپ، تاپقاننىڭ وزىندە وفشور سالىمشىسى مەملەكەتپەن كەلىسىمگە كەلىپ، اقشاسىن ءوز ەركىمەن قايتارۋى كەرەك. ال، ونداي جاعدايدىڭ بولۋى ەكىتالاي.

كەشە عانا قازاقستان پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقاەۆ قارجى مونيتورينگى اگەنتتىگىنىڭ توراعاسى جانات ەلىمانوۆقا شەتەلگە زاڭسىز شىعارىلعان اكتيۆتەردى قايتارۋعا ەرەكشە نازار اۋدارۋدى تاپسىرعان بولاتىن.

«مەملەكەت باسشىسى اگەنتتىك توراعاسىنا الداعى ۋاقىتتا كولەڭكەلى ەكونوميكاعا قارسى ءىس - قيمىل بويىنشا شارالار قابىلداۋدى تاپسىردى، پرەزيدەنت زاڭسىز جولمەن الىنعان اكتيۆتەردى، سونىڭ ىشىندە شەتەلدە ىزدەۋگە ەرەكشە نازار اۋدارۋدى، سونداي-اق ولاردى قازاقستانعا قايتارۋ جونىندەگى جۇمىستى جانداندىرۋدى قاجەت دەپ سانايدى»، - دەپ حابارلادى ەلىمانوۆ.

پرەزيدەنتتىڭ ايتۋىنشا، «بۇل جۇمىس ادامنىڭ بەدەلى مەن لاۋازىمىنا قاراماستان جۇرگىزىلۋى ءتيىس».

بۇعان دەيىن حالىقارالىق ۇيىمنىڭ مالىمەتىنە سۇيەنە وتىرىپ، ءماجىلىس دەپۋتاتتارى «قازاقستاننان سوڭعى 25 جىلدا وفشورلارعا 160 ميلليارد دوللور شىعارىلدى»، - دەپ مالىمدەگەن ەدى. بۇل بۇكىل ەلدىڭ جىلدىق جالپى ىشكى ءونىمى مەن سىرتقى قارىزىنا تەڭ قاراجات.

«كەيبىر اقپارات بويىنشا، قر قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى سوڭعى بەس جىلدا كاپيتالدى شەتەلگە زاڭسىز شىعارۋ فاكتىلەرى بويىنشا 200-دەن استام ءىس قوزعاعان. الايدا، ەلگە كەز-كەلگەن ەلەۋلى سومانى قايتارۋ تۇرىندەگى وسى جۇمىستىڭ ناقتى ناتيجەلەرى جوق. سول قيىن ساتتە كولەڭكەلى قاراجاتتىڭ شىعارىلعانى، اسىرەسە، ءوز ءومىرىن ەلمەن بايلانىستىرعىسى كەلمەيتىندەر اقشا الىپ شىقتى دەپ بولجاۋعا نەگىز بار»، - دەدى ءماجىلىس دەپۋتاتى ماقسات رامانقۇلوۆ.

دەپۋتاتتىڭ ايتۋىنشا، قاڭتارداعى قاقتىعىس كەزىندە كەيبىر وليگارحتار جەكە ۇشاقتارمەن كەتىپ قانا قويماي، قىرۋار قارجىنى شەتەلگە اۋدارعانى تۋرالى اقپارات بار.

قارجى ساراپشىسى ارمان بەيسەمباەۆ شەتەلگە كەتكەن اقشالار مەملەكەتتىڭ نەمقۇرايلىعىنان بولدى دەپ ەسەپتەيدى. مەملەكەت تاراپىنان ەشقانداي باقىلاۋ بولماعاندىقتان وفشورعا اقشا جاسىرعاندار سانى ارتقان.

«اقشا ءتۇرلى سىلتاۋمەن شىعارىلعان. ونىڭ ۇستىنە قارجى اعىمىن باقىلاۋ جاقىندا عانا ەنگىزىلدى. بۇعان دەيىن ءسىز كەز كەلگەن سوممانى شەتەلگە ەمىن-ەركىن اۋدارا الاتىنسىز. ال سىزگە ارتىق سۇراق قويىلمايتىن. وسىنىڭ سالدارىنان قازاقستاننىڭ جىلدىق جالپى ىشكى ونىمىنە تەڭ قارجى شەتەلگە شىعارىلعان. ال جوعارىداعىلار بۇل جونىنەن حابارسىز بولدى دەۋ قاتەلىك. ولار بۇعان نازار اۋدارا قويماعان سىڭايلى»، - دەيدى ساراپشى.

زاڭگەر ستانيسلاۆ ءلوپاتينتىڭ ايتۋىنشا، وفشورعا جاسىرىلعان اقشا جوعالىپ كەتپەيدى. سەبەبى، ونىڭ قاشان، قالاي اۋدارىلعانى تۋرالى ساندىق دەرەكتەر ساقتالادى.

«ولار قولما-قول اقشا كۇيىندە شىعارمايدى. بارلىق 160 ملرد دوللاردى بۇلاي شىعارۋ مۇمكىن ەمەس. بۇل ءۇشىن بىرنەشە جۇك كولىگىن پايدالانۋ كەرەك. ولاردى بانك جانە ەسەپشوت ارقىلى شىعارادى. ءار وپەراتسيانىڭ تاريحى، ۋاقىتى بولادى. قالاسا، ىزدەپ تابۋعا بولادى. قازىر شەنەۋنىكتەردىڭ وفشورداعى قارجىعا اسا قىزىعۋشىلىق تانىتپايتىنىن كورۋگە بولادى»،- دەيدى ستانيسلاۆ لوپاتين.

پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ قاڭتار وقيعاسىنان كەيىنگى العاشقى مالىمدەمەسىندە ەلباسىن تۇڭعىش رەت سىناپ، ونىڭ باسقارىپ تۇرعان كەزىندە ازعانتاي توپ وكىلدەرى عانا بايىعانىن اتاپ وتكەن بولاتىن.

«ءبىرىنشى پرەزيدەنت تۇسىندا وتە تابىستى كومپانيالار مەن حالىقارالىق دەڭگەيدەگى باي ادامداردىڭ توبى پايدا بولدى. حالىققا تيەسىلىنى حالىققا بەرەتىن، جۇيەلى تۇردە كومەكتەسەتىن ۋاقىت كەلدى. ۇكىمەت كومپانيالاردى انىقتاپ، ولارمەن «قازاقستان حالقىنا» قورىنا اۋداراتىن سالىمدارىن انىقتاۋى ءتيىس»، - دەگەن ەدى.

نازارباەۆ ەل باسقارىپ تۇرعان تۇستا ونىڭ قىزدارى مەن ونىڭ اينالاسىنداعى ادامدار ەلدەگى ەڭ باي ادامدارعا اينالدى. ولاردىڭ ەسىمدەرى وفشور قۇجاتتارىندا ءجيى ايتىلىپ ءجۇر. پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ وسى جۇمىس بويىنشا ەكى باعىتتى اتاپ ءوتتى.  ءبىرىنشىسى – كاپيتالدى ەلگە قايتارۋ نەمەسە قايتارۋدى ىنتالاندىرۋ، ەكىنشىسى – وفشورعا اقشا شىعارۋعا توسقاۋىل قويۋ.

ايجان تەمىرحان

Abai.kz