ميۋنحەندەگى قاۋىپسىزدىك ماسەلەلەرى جونىندەگى فورۋمعا بارعان زەلەنسكي كەسەك-كەسەك ماسەلەلەردى ءسوز ەتتى. ونىسى تۇسىنىكتى دە. ۋكراينا رەسەي تاراپىنان اشىق اگرەسسياعا تاپ بولىپ، تەرريتوريالارىنان ايىرىلىپ جاتىر. 2014 جىلدان بەرى جالعاسىپ كەلە جاتقان «سوعىس» قازىر ابدەن ۋشىققان.

ول ميۋنحەن مىنبەرىنەن يادرولىق قارۋ جايىن ءسوز ەتتى. ءدال ايتساق، ۋكراينانىڭ قاۋىپسىزدىگىنە كەپىلدىك بەرەتىن (سونىڭ ىشىندە تەرريتوريالىق تۇتاستىعىنا) بۋداپەشت مەموراندۋمى جايلى ءسوز ەتتى. زەلەنسكي بۋداپەشت مەموراندۋمىنا مۇشە (قول قويعان) ەلدەردىڭ ءسامميتىن ۇيىمداستىرۋدى ءسىم-گە تاپسىرعانىن ايتتى. ەگەر سول سامميت وتپەيتىن بولسا نەمەسە ۋكراينا قاۋىپسىزدىگىنە كەپىلدىك بەرگەن سول مەملەكەتتەر سامميتكە جينالمايتىن، قازىرگى ۋكراينا قاۋىپسىزدىگىنە وزدەرى ۋادە ەتكەن كەپىلدىكتى بەرمەيتىن بولسا، وندا كيەۆ الگى مەموراندۋمدى جوق دەپ تانيتىنىن مالىمدەدى.

اڭگىمە بىلاي: بۇۇ-نىڭ 1968 جىلعى يادرولىق قارۋدى تاراتپاۋ تۋرالى كەلىسىمى بار. نيۋ-يوركتە قابىلدانعان. كسرو، اقش، ۇلىبريتانيا جانە وزگە 40 مەملەكەت الگى قۇجاتتى راتيفيكاتسيالاعان سوڭ، 1970 جىلى كۇشىنە ەنگەن. قازىر وعان 190 مەملەكەت مۇشە.

ال بۋداپەشت مەموراندۋمى 1994 جىلدىڭ 5 جەلتوقسانىندا قابىلدانعان. جاڭاعى بۇۇ-نىڭ يادرولىق قارۋدى قولدانباۋ ءھام تاراتپاۋ تۋرالى كەلىسىمىنە ۋكراينانىڭ قوسىلۋى ءۇشىن جاسالعان. مەموراندۋمعا قول قويۋشى، سول ارقىلى ۋكراينانىڭ قاۋىپسىزدىگىنە كەپىلدىك بەرۋشى تاراپتار: اقش، ۇلىبريتانيا جانە رەسەي! قول قويىپ، مىندەت ارقالاعاندار سول كەزدەگى ەل باسشىلارى - لەونيد كۋچما، بوريس ەلتسين، بيل كلينتون جانە جون مەيجور.

شىندىعىندا ۋكراينا تاۋەلسىزدىك الىپ، ءوز الدىنا دەربەس مەملەكەت بولىپ شىققاندا كولەمى جونىنەن الەمدەگى ءۇشىنشى الىپ يادرولىق ارسەنالعا يە بولعان ەكەن. كەيىن ۋكراينا يادرولىق مەملەكەت ستاتۋسىنان باس تارتىپ، ونىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن تەرريتوريالىق تۇتاستىعىنا جاڭاعى ءۇش الىپ كەپىلدىك بەرگەن. كەيىن ول توپقا فرانتسيا مەن قىتاي دا قوسىلعان.

ۋكراينا بۇگىن وسى حالىقارالىق قۇقىقتىق قۇجاتتىڭ، وندا ۋادە ەتىلگەن كەپىلدىك ماسەلەلەرىنىڭ ورىندالۋىن تالاپ ەتۋدە. ال رەسەي بۇل شارتتى 2014 جىلى بۇزعان. ۋكراينادان كىرىمدى اننەكتسيالاپ العان. سول ارقىلى ءوزى حالىقارالىق دەڭگەيدە بەرگەن ۋادەسىنىڭ كوك تيىندىق قۇنى جوق ەكەنىن دالەلدەگەن.

ەڭ قىزىعى ءدال وسىنداي قۇجات، ءدال وسىنداي كەپىلدىك قازاقستانعا دا بەرىلگەن. ەندى سول تۋرالى:

1991 جىلى سەمەي يادرولىق پوليگونى جابىلدى. 29 تامىزدا. سول 1991 جىلى قازاقستان، رەسەي، بەلارۋس جانە ۋكراينا پرەزيدەنتتەرى الماتى دەكلاراتسياسىن قابىلدايدى.

ال 1992 جىلى ليسسابوندا جاڭاعى ءتورت مەملەكەت پەن اقش جولىعىپ، بەستىك پروتوكولعا قول قويادى. وسىلايشا كسرو-دان قالعان يادرولىق ارسەنالدىڭ تاعدىرى شەشىلگەن. وندا بارلىق تاراپتاردىڭ مىندەتتەرى ناقتى كورسەتىلگەن، جاۋاپكەرشىلىگى ايقىندالعان.

1993 جىلى قازاقستاننىڭ جوعارعى كەڭەسى بۇۇ-نىڭ يادرولىق قارۋدى تاراتپاۋ تۋرالى كەلىسىمىن راتيفيكاتسيالايدى.

ال 1994 جىلدىڭ 5 جەلتوقسانىندا ۋكراينامەن بىرگە قازاقستان دا بۋداپەشت كەپىلدىگىن العان. قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن تەرريتوريالىق تۇتاستىعىنا رەسەي، اقش، ۇلىبريتانيا كەپىلدىك بەرگەن. كەيىن كەپىلگەرلەر قاتارىنا فرانتسيا مەن قىتاي قوسىلعان. وسىلايشا قازاقستان دا يادرولىق مەملەكەت ستاتۋسىنان ايىرىلعان. ال وداقتان شىققاندا قازاقستاندا الەمدەگى ءتورتىنشى ەڭ قۋاتتى يادرولىق ارسەنال بولعان.

ەندى قاراڭىز، جىلدار ءوتتى. كەزىندە ءوزى كەپىلگەر رەتىندە بەرگەن ۋادەسىن رەسەي ورىنداعان جوق. ۋكراينانىڭ تەرريتوريالىق تۇتاستىعىن بۇزدى، جەرىن تارتىپ الىپ، تاعى ەكى وبلىسىندا سوعىس باستاپ وتىر. ۋكراينا شەكاراسىنا جىپىرلاتىپ اسكەرىن ءھام اسكەري ارسەنالىن ءۇيدى. بۇلىكشى ەكى ايماقتاعى ساتقىنداردىڭ قولتىعىنا سۋ بۇركىپ، سوعىسقا شاقىرىپ وتىر. ونىمەن قوسا، سەرگەي شويگۋ دەيتىن رف قورعانىس مينيسترىنە توتەلەي تاپسىرما بەرىپ، يادرولىق قارۋدى قولدانۋ بويىنشا وقۋ-جاتتىعۋ وتكىزۋدى بۇيىردى. شويگۋ «بۇيرىق قاتتى، جان تاتتىگە» سالىپ، تاپسىرمانى ورىنداۋعا كىرىسىپ كەتكەنىن مالىمدەدى.

الگىندە ۋكراينا پرەزيدەنتى: «الەمدەگى ەڭ جويقىن ءۇشىنشى يادرولىق ارسەنالدان باس تارتقاندا ۋكراينا كەپىلدىك الدى. بۇل قارۋ (يادرولىق بومبا) بىزدە جوق. سول سەكىلدى قازىر ءبىزدىڭ قاۋىپسىزدىگىمىزگە كەپىلدىك تە جوق. ءبىزدىڭ جالپى اۋماعى شۆەيتساريا، بەلگيا نەمەسە نيدەرلاندى سەكىلدى بولاتىن جارتى تەرريتوريامىز دا جوق. ەڭ ماڭىزدىسى - ءبىزدىڭ ميلليونداعان ادامىمىز جوق»، - دەپ سويلەدى.

راس-اۋ... جوق ەكەنى شىن عوي. وسىعان قاراپ، ەرتەڭگى ءبىزدىڭ كەپىلدىگىمىزدى ويلايسىڭ. رەسەي باسشىلارى ءۇشىن حالىقارالىق قۇجات، مويىنعا العان مىندەت دەگەننىڭ تۇك تە تۇرمايتىنىن كوردىك. رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير ءپۋتيننىڭ كسرو-نى تۇگەل تىرىلتە الماسا دا، ءوزىنىڭ ءالى جەتەتىندەردىڭ جەرىنە الاكوزدەنىپ وتىرعانى جانە شىندىق. سول ماقسات قوي، كرەمل مەن ونىڭ اينالاسىنا توپتاسقان ايتقىشبەكتەرىنىڭ سولتۇستىك قازاقستان تەرريتورياسى تۋرالى ءالسىن-ءالسىن اڭگىمە شىعارىپ تۇراتىنى. ال قازاق: «ورىستان دوسىڭ بولسا، ايبالتاڭ قاسىڭدا بولسىن»، - دەگەن...

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz