نازار اۋدارىڭىزدار ينتەرنەت-كونفەرەنتسيا
ءسىز تەگى پايداسىز كاسىپپەن اينالىسىپ جۇرگەن جوقسىز با؟ ەلىمىزدە ءسپيرتتى ىشىمدىكتەردى وندىرەتىن ءوندىرىس ورىندارى وتە كوپ. ولاردى اكىم قارالاردىڭ وزدەرى قاناتىنىڭ استىنا الىپ وتىر. مىسالى، اتىراۋ مەن اقتوبەدەن شىعاتىن اراقتاردىڭ قوجايىندارى اتىراۋ وبلىسىنىڭ اكىمى بەرگەي رىسقاليەۆ پەن پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ باسشىسى اسلان مۋسين ەكەنى ەش قۇپيا ەمەس. وسىنداي جاعدايدا قىمىز ءوندىرىپ، ونى قالالىق نارىققا اكەلۋ دەگەن ويعا سىيمايتىن ءىس سياقتى. بۇنىما نە ايتاسىز؟
ورىنعالي كاكەن، ورال قالاسى.
ارينە ءسپيرتتى ىشىمدىكتەر سياقتى قىمىزدىڭ شاش ەتەكتەن پايدا اكەلمەيتىنى تۇسىنىكتى. دەگەنمەن قىمىز بەن شۇباتتىڭ نارىقتاعى جىلدان -جىلعا ءوسىپ كەلە جاتقان سەگمەنت (راستۋششي سەگمەنت) ەكەنىنە كۇمانىم جوق. اللا قالاسا، بىرەر جىلدا سۇرانىس وسكەن سايىن، شىعاراتىن قىمىز كولەمى دە ءوسىپ، از دا بولسا، تۇراقتى تۇردە پايدا اكەلەدى دەگەن سەنىمدەمىز. وعان قول جەتكىزۋ ءۇشىن شىدامدىلىق جانە قاجىر قايرات، قاراجات كەرەك.
ۆيسكي مەن ءمارتينيدى سىزدىقتاتاتىن ءبىزدىڭ شەنەۋنىكتەردىڭ قىمىز ىشەتىنىنە كۇمانىم بار. مىسالى، ءماسىموۆ قىمىز ىشەدى دەپ ويلايسىز با؟
ايدارحان جەڭىس، سەمەي قالاسى.
ءسىز تەگى پايداسىز كاسىپپەن اينالىسىپ جۇرگەن جوقسىز با؟ ەلىمىزدە ءسپيرتتى ىشىمدىكتەردى وندىرەتىن ءوندىرىس ورىندارى وتە كوپ. ولاردى اكىم قارالاردىڭ وزدەرى قاناتىنىڭ استىنا الىپ وتىر. مىسالى، اتىراۋ مەن اقتوبەدەن شىعاتىن اراقتاردىڭ قوجايىندارى اتىراۋ وبلىسىنىڭ اكىمى بەرگەي رىسقاليەۆ پەن پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ باسشىسى اسلان مۋسين ەكەنى ەش قۇپيا ەمەس. وسىنداي جاعدايدا قىمىز ءوندىرىپ، ونى قالالىق نارىققا اكەلۋ دەگەن ويعا سىيمايتىن ءىس سياقتى. بۇنىما نە ايتاسىز؟
ورىنعالي كاكەن، ورال قالاسى.
ارينە ءسپيرتتى ىشىمدىكتەر سياقتى قىمىزدىڭ شاش ەتەكتەن پايدا اكەلمەيتىنى تۇسىنىكتى. دەگەنمەن قىمىز بەن شۇباتتىڭ نارىقتاعى جىلدان -جىلعا ءوسىپ كەلە جاتقان سەگمەنت (راستۋششي سەگمەنت) ەكەنىنە كۇمانىم جوق. اللا قالاسا، بىرەر جىلدا سۇرانىس وسكەن سايىن، شىعاراتىن قىمىز كولەمى دە ءوسىپ، از دا بولسا، تۇراقتى تۇردە پايدا اكەلەدى دەگەن سەنىمدەمىز. وعان قول جەتكىزۋ ءۇشىن شىدامدىلىق جانە قاجىر قايرات، قاراجات كەرەك.
ۆيسكي مەن ءمارتينيدى سىزدىقتاتاتىن ءبىزدىڭ شەنەۋنىكتەردىڭ قىمىز ىشەتىنىنە كۇمانىم بار. مىسالى، ءماسىموۆ قىمىز ىشەدى دەپ ويلايسىز با؟
ايدارحان جەڭىس، سەمەي قالاسى.
قىمىزدى ءبىز تەك شەنەۋنىكتەر عانا ءىشسىن دەپ شىعارمايمىز عوي. ءوز دەنساۋلىعىنىڭ قامىن جەيتىن ءاربىر سانالى ادام قىمىز ءىشۋدى داستۇرگە اينالدىرسا، بىزگە سول جەتىپ جاتىر. ونداي ادامدار اللاعا شۇكىر جىلدان جىلعا كوبەيىپ كەلەدى.
«بيە بايلاپ قىمىز اشىتۋ» دەپ جاتامىز. ال ءسىز قىمىزدى ءوندىرىس كوزىنە اينالدىرۋدى ويلاپ جۇرگەن ازاماتسىز. سوندىقتان «قىمىز ونەركاسىبى» دەپ ايتساق بۇعان قالاي قارايسىز؟ «قىمىز ونەركاسىبىنە» قىزعۋىڭىزدىڭ سەبەبى نە؟
ەرباقىت نۇراپباي، جەزقازعان قالاسى
«قىمىز ونەركاسىبى» دەپ ايتۋعا ابدەن بولادى. گەرمانيادا 40-تان استام ونەركاسىپ قىمىز وندىرۋمەن اينالىسادى، «گەرمانيا قىمىز ونەركاسىپتەرى وداعى» دەگەن وداق تا قۇرىپ العان كورىنەدى.
ال ەندى قىمىز ونەركاسىبىنە قىزىعۋ سەبەبىم:
- ءوزىم جاس كەزىمنەن قىمىز ءىشىپ وسكەن اداممىن، الماتىعا كوشىپ كەلگەنىمە 2 جىلدان استام ۋاقىت بولدى. نە بازاردان، نە دۇكەندەردەن دەنى دۇرىس قىمىز تابا الماعان سوڭ، وسى ءىستى ءوزىم قولعا الۋعا بەل بۋدىم.
- ءومىر بويى ونەركاسىپپەن اينالىسىپ كەلە جاتقان كاسىپكەرمىن. ونەركاسىپتى ءبىر رەت دۇرىس جولعا قويىپ الساڭ، ول تۇراقتى تۇردە، شاعىن دا بولسا پايدا اكەلىپ وتىرادى
- قولعا العان ءىسىڭ جەكە باسىڭا عانا ەمەس، حالىققا دا پايداسى ءتيىپ جاتسا ىستەگەن ءىسىڭ مورالدى تۇردە كوڭىلىڭە قاناعات سىيلايدى ەمەس پە. قىمىز بەن شۇباتتىڭ ءبىزدىڭ حالقىمىزعا وراسان زور پايدا اكەلەتىنى بىلاي-اق تۇسىنىكتى شىعار
قىمىزدىڭ قىزىعى - جاز مەزگىلى. سىزدەر قىمىزدى قىستا دا ساۋدا ورىندارىنا قويىپ جۇرسىزدەر. بۇل، ارينە، حيميا قوسىلعان قىمىز. وسىلايشا قىمىز ءوز دامىنەن ايرىلىپ قالماي ما؟
جومارات بەكتۇرعانوۆ، الماتى قالاسى.
ينەنىڭ جاسۋىنداي دا حيميا قوسىلمايتىنا كەپىلدىك بەرە الامىن. ولاي دەپ ويلايتىن ادامدارمەن ءباس تىگۋگە بارمىن. ەگەر ءبىزدىڭ قىمىزدى زەرتحاناعا بەرىپ، ونىڭ قۇرامىنان حيميالىق زاتتار تابا الساڭىز ون ميلليون تەڭگە ۇتىپ الا الاسىز، ەگەر تاپپاساڭىز اقپارات بەتىنەن بىزدەن كەشىرىم سۇراساڭىز جەتكىلىكتى بولادى
گازەتكە بەرگەن سۇحباتتارىڭىزدىڭ بىرىندە قازاقتىڭ قىمىزىنا جاپونداردىڭ، نەمىستەردىڭ قىزىعۋشىلىق ءبىلدىرىپ، ساۋمالدان پوروشوك جاساي باستاعانىن ايتىپ قالىپ ەدىڭىز. شىنىمەن سولاي ما، الدە ۇزىنقۇلاقتان ەستىگەن اڭگىمەڭىز بە؟
ايعانىم، الماتى قالاسى.
قىمىزدان ۇنتاق جاساۋ تەوريالىق تۇردە مۇمكىن بولعانىمەن، ءىس جۇزىندە مۇمكىن ەمەس. بيەنىڭ سۇتىندەگى ادام اعزاسىنا ەڭ قاجەت دەپ تابىلاتىن البۋمين ءسۇتتىڭ تەمپەراتۋراسىن 56 گرادۋستان كوتەرگەندە جويىلىپ كەتەدى. تەك قانا سۋبليماتسيوننايا سۋشكە دەگەن اپپاراتتىڭ كومەگىمەن بيەنىڭ ءسۇتىن قاسيەتىن جويماي ۇنتاققا اينالدىرۋعا بولادى. بىراق ونداي اپپارات 1 ملن ەۆرو تۇرادى، ساعاتىنا ون كيلو عانا ۇنتاق الا الاسىز. سوندا قىمىزدىڭ وزىندىك قۇنى التىنمەن پارا پار بولىپ كەتەدى.
قىمىز تۋرالى دەرەكتەر ۇلى دالادا شاڭىراق كوتەرە باستاعان التىن وردا مەملەكەتىن بارلاۋعا كەلگەن رۋبرۋك، ماركو پولا جازبالارىنان كەزدەسەدى ەكەن. دەمەك، قىمىز جالپى تۇركى جۇرتىنا ورتاق ءدام بولعان عوي. قازاق پەن قىرعىزدان باسقا قانداي ەلدەر وسى كۇنى بيە بايلاپ، قىمىز ءىشىپ وتىر؟
سەرىك بيباتىروۆ، استانا قالاسى
قازاق پەنەن قىرعىزدان باسقا رەسەيدە جۇزدەن استام قىمىز ءوندىرۋ كاسىپورىندارى بار. نەمىستەردە 40-تان استام ونەركەسىپ ورىندارى بار، ماڭعولدار اتام زاماننان قىمىز وندىرەدى. قىتايداعى، تۇركياداعى، موڭعولياداعى قانداستارىمىز دا بيە بايلاپ قىمىز ءىشىپ وتىر
قىمىزدى قىرعىزدار پاتەنتتەپ، مەنشىكتەپ الىپتى دەپ ەستيمىز. وسى راس پا؟
ارمان كوككوزوۆ، تاراز قالاسى.
قىمىزدى «قىمىز» دەگەن اتپەن ساۋدا بەلگىسىن پاتەنتتەپ العان نەمىستەر جايلى اقپارات بار. ءبىز قىمىزدى شەت ەلگە شىعارعىمىز كەلسە، «قىمىز» دەگەن اتپەن شىعارا المايمىز. ازىرگە شەت ەلگە شىعاراتىن مۇمكىنشىلىك جوق بولعاندىقتان، بۇل سۇراقتى بولاشاقتىڭ ەنشىسىنە قالدىرىپ وتىرمىز.
كوكپاردى ەلدىڭ كوز الدىندا وتەتىن ويىنعا اينالدىردىق. بۇل دۇرىس سياقتى. ەندى بۇعالىق تاستاپ، قاشاعان قۋدى، اساۋ ۇيرەتۋدى وسىنداي شوۋعا اينالدىرۋعا بولا ما؟ ءوزىڭىز اساۋدى الباستىداي باساتىن ازاماتتاردى تانيسىز با؟
نۇرعالي سايماسايۇلى، شىمكەنت قالاسى.
كوكپاردى كورەرمەندەرگە قازىرگىسىنەن دە قىزىقتىراق قىلىپ وتكىزۋگە بولاتىن سياقتى. سوندا كوكپاردى تاماشالايتىن كورەرمەننىڭ قاتارى كوبەيە تۇسەر ەدى. ال ەندى اساۋ ۇيرەتەتىن موڭعوليادان كوشىپ كەلگەن ەكى ازامات جايلى حابارىم بار. قازىرگى كەزدە ەكىباستۇز قالاسىندا تۇراتىن كورىنەدى. تەلەفونىن تاۋىپ سويلەستىم، بولاشاقتا جولىعىپ، جاعداي جاساپ، ءسىز ايتقانداي شوۋ جاسايمىن با دەگەن ارمانىم دا بار.
ءبىز اتادان قالعان كاسىپتىڭ قىرى مەن سىرىن اۋىزشا ايتۋعا عانا شەبەرمىز. وسى «شەبەرلىك» دۇرىس ەمەس. مىسالى، ءوز باسىم ءبىراز ىزدەپ اۋرەلەنسەمدە قىمىز تۋرالى قازاق تىلىندە جازىلعان عىلىمي ەڭبەكتەردى كەزدەستىرە المادىم. الدە مەن قاتەلەسەمىن بە؟
قايسار ءالىمۇلى، سەمەي قالاسى.
راس ايتاسىز، قىمىز جايلى جازىلعان عىلىمي ەڭبەكتەر ورىس تىلىندە ۇشان تەڭىز. قازاقشا وتە از، جوقتىڭ قاسى دەسە بولادى.
(جالعاسى بار. ساۋالدارىڭىز بەن ۇسىنىستارىڭىزدى abai-akparat.@mail.ru; dauren-kuat@mail.ru ەلەكتروندى پوشتالارىنا جولداي بەرىڭىزدەر)
