كوزى قاراقتى وقىرمان جاقىندا قازاقتىلدى سايتتار بىرىگىپ قاۋىمداستىق قۇرعانىنان حاباردار بولسا كەرەك-ءتى. جۋىردا قاۋىمداستىق وكىلدەرى قر مەملەكەتتىك حاتشىسى ەرلان قارينمەن جولىعىپ، قازاقستاندىق اقپارات كەڭىستىگىنىڭ قال-احۋالى جايىندا پىكىر الماستى.

بۇل جيىنعا Abai.kz اقپاراتتىق پورتالى دا قاتىستى. اتالعان جيىن سوڭىندا ەرلان قارين مىرزاعا ەلىشىلىك ءھام حالىقارالىق وزەكتى ماسەلەلەرگە قاتىستى سۇراقتار قويۋعا مۇمكىندىك بولدى. ءبىز بۇگىن سول جيىندا مەملەكەتتىك حاتشىنىڭ ايتقان ماڭىزدى جاۋاپتارىن وقىرمان تالقىسىنا ۇسىنباقپىز...
اۋەلى ءسوز باسى «قاسىرەتتى قاڭتار» وقيعاسى جايلى باستالدى. مەملەكەتتىك حاتشى «قاڭتار وقيعاسىنىڭ» ءۇش تولقىنمەن جالعاسقانى جايلى ايتتى.

«قاڭتار وقيعاسى» تۋرالى جالپى كوپ ايتىلدى. وعان قاتىستى قاجەتتى اقپاراتتار العاشقى كۇننەن باستاپ بەرىلىپ جاتتى. مەملەكەت باسشىسىنىڭ ءوزى دە ءجيى ۇندەۋلەر جاساپ، سۇحباتتارعا شىعىپ، ول سۇحباتتاردىڭ كەزىندە ىڭعايسىز دەگەن سۇراقتاردى اينالىپ وتپەي، ناقتى جاۋاپ بەرىپ وتىردى.
بۇرىن مۇنداي ءۇردىس بولماعانىن ايتا كەتۋ كەرەك. وزدەرىڭىز بايقاساڭىزدار، سوڭعى ۋاقىتتارى باس پروكۋراتۋرا بار، باسقا دا مينيسترلىكتەر ءباسپاسوز جيىنىنا اپتا سايىن شىعىپ جاتىر. ياعني، وسىعان دەيىن ەل ىشىندە بولعان توتەنشە جاعدايلار كەزىندەگى بيلىك ورگاندارىنىڭ اقپاراتتىق بەلسەندىلىگى مەن وسى قاڭتار وقيعاسى كەزىندەگى بيلىك ورگاندارىنىڭ اقپاراتتىق بەلسەندىلىگىندە ايتارلىقتاي وزگەرىس بار. قاڭتار وقيعالارى كەزىندە وقيعالار تولقىن-تولقىنىمەن دامىپ وتىرعانىن كوردىك. ءبىرىنشى تولقىندا ءبىز – كوشەگە بەيبىت شەرۋگە شىققان ازاماتتاردى كوردىك. ولارمەن پوليتسيا اراسىندا ەشقانداي قاقتىعىس بولعان جوق. مەنىڭ ءوزىم 3-ءى مەن 8-ءى ارالىعىندا ماڭعىستاۋدا بولىپ، ۇيلەستىرۋ شتابىنىڭ جۇمىسىمەن اينالىستىم. بىردە-ءبىر قاقتىعىس بولعان جوق. نەگە؟ ول كەزدە بەيبىت شەرۋگە شىققان حالىق مەملەكەتتىك ورگان عيماراتتارىنا شابۋىل جاساعان جوق. ول شەرۋگە جينالعان حالىق سانى باسىندا 15 مىڭ ادام بولدى، كەيبىر كەزدە 20 مىڭعا جەتتى. ەكى تاراپتان دا كۇشتىك ارەكەتتەر بولماعاندىقتان، قاقتىعىس تا بولعان جوق. الماتىدا دا باس كەزىندە سولاي بولدى.

بىراق، ەكىنشى تولقىندا كوشەگە ءارتۇرلى توپتار شىقتى. بىلايشا ايتقاندا، جاستاردىڭ مارگينالدى توپتارى دەيمىز عوي، ولاردىڭ اراسىنا ساياسي ەكسترەميستەر ەنىپ كەتتى. ولار ءتۇرلى ۇراندار تاستاپ، بەيبىت شەرۋدى راديكالدى باعىتقا بۇردى. سول ەكىنشى تولقىندا قاقتىعىستار ورىن الا باستادى.

ءۇشىنشى تولقىندا كوشەگە كريمينالدى توپتار مەن ءتۇرلى راديكالدى توپتار قوسىلدى. ءسويتىپ، ورتەۋلەر، قاقتىعىستار، مەملەكەتتىك بيلىك ورگاندارىنىڭ عيماراتتارىنا شابۋىلدار باستالدى. ياعني، نەگىزگى وسى ءۇش تولقىن. سوندىقتان، وسىلاردىڭ اراجىگىن اجىراتىپ ايتۋىمىز كەرەك»، – دەيدى ەرلان كارين.

مەملەكەتتىك حاتشى بۇل ءۇش تولقىننىڭ ءىزىن الا ءتورتىنشى تولقىن باستالماق بولعانىن، تەرروريستىك توپتاردىڭ قارۋلى جيھادى جوسپارلانعانىن ايتتى.

«ءتورتىنشى، مۇمكىن، بەسىنشى تولقىن دا بولار ەدى. بىراق، ونى جۇزەگە اسىرۋعا بيلىك جول بەرمەدى. ول قانداي تولقىن؟ شەت ەلدەردەگى تەرروريستىك ۇيىمدارعا مۇشە بوپ جۇرگەن قازاقستاندىق ازاماتتارىمىز ەلدەگى جاسىرىن راديكالدى توپتارعا ۇندەۋ تاستاپ، قارۋلى جيھادقا شاقىردى».

ءارى قاراي، «قاڭتار وقيعاسى» كەزىندە ءاربىر تولقىننىڭ اراسىندا ءوزارا بايلانىس بولعانىن، قازىر قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى اتالعان فاكتىلەردى ءجىتى زەرتتەپ جاتقانىن ايتادى.

ونان سوڭ، ەل ىشىندە ءجيى ايتىلاتىن، «قاڭتار وقيعاسى» كەزىندە قايتىس بولدى دەگەن 220-دان استام ادامنىڭ ءتىزىمى نەگە ءالى كۇنگە جاريالانباي كەلە جاتىر دەگەن ماسەلەگە دە توقتالىپ:

«قازا تاپقان ازاماتتاردىڭ ءتىزىمى بويىنشا، باسىنان باستاپ تەرگەۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلىپ جاتىر. بۇل سۇراققا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى وزدەرى دە جاۋاپ بەرەر. ولارمەن اڭگىمەلەسۋدەن العان تۇسىنىكتەمەگە جۇگىنىپ ايتارىم – قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى قازا بولعان ازاماتتاردىڭ مايىتتەرىن كوشەدەن عانا ەمەس، سونىمەن قاتار اۋرۋحانالار مەن ءمايىتحانالاردان تاپقان، ولاردىڭ قاي جەردە جانە قانداي جاعدايدا قازا بولعانىن انىقتاۋ ءۇشىن تەكسەرۋ قاجەت. ولاردىڭ تۇلعالارىن انىقتاۋ كەرەك. اتى-جوندەرىنەن بولەك قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنىڭ بازاسىنان تەكسەرەدى. ءىىم تىركەۋىندە بولدى ما، جوق پا؟ سوسىن ۇقك بازاسىندا تۇرعاندار بولۋى مۇمكىن. مىسالى، ءتۇرلى راديكالدى ۇيىمداردىڭ مۇشەلىگىندە بار ما، جوق پا دەگەن ماسەلە بار.

باسقا ەلدەر ءۇشىن بۇل شاعىن عانا كوتەرىلىس، دۇربەلەڭ شىعار. بىراق، ءبىز ءۇشىن بۇنىڭ اۋقىمى اقش-تاعى 11 قىركۇيەك وقيعاسىمەن تەڭ. بۇل ءبىر مەزەتتە قازاقستاننىڭ 11 ايماعىندا ورىن الدى»، – دەيدى مەملەكەتتىك حاتشى.

وسى «قاڭتار وقيعاسىنان» كەيىن قاۋىپسىزدىك كەڭەسىن قولىنا العان پرەزيدەنت توقاەۆ، وعان دەيىن «تولىق بيلىكتى پرەزيدەنت بولماي كەلدى مە؟» دەگەن سۇراققا:

«سول كەزدەگى جاعداي مەملەكەت باسشىسىنان تاباندى ءارى باتىل شەشىمدەر قابىلداۋدى تالاپ ەتتى. ەل تاعدىرى قىل ۇستىندە تۇرعاندا پرەزيدەنت بارلىق جاۋاپكەرشىلىكتى ءوز موينىنا الىپ، دەر كەزىندە ارەكەت جاسادى. سول ارقىلى وقيعانىڭ بۇدان دا قايعىلى جاعدايعا ۇلاسىپ كەتپەۋىن توقتاتتى. ال مۇنى قوسىمشا وكىلەتتىلىك پايدا بولعاننان دەپ قابىلداۋ قاتە بولار ەدى. ويتكەنى كوشباسشىنىڭ قارىم-قابىلەتى وسىنداي سىن ساتتەردە تانىلادى. بۇگىندە پرەزيدەنتكە قوعامنىڭ قولداۋى ارتۋىنىڭ سەبەبى دە وسى دەپ ويلايمىز»، – دەپ جاۋاپ بەردى.

16 ناۋرىزدا پرەزيدەنت توقاەۆ جاڭا ساياسي رەفورمالار پاكەتىن جاريالايتىنىن ايتتى. بۇعان قاتىستى مەملەكەتتىك حاتشى ەرلان قارين بىلاي دەيدى:

«مەنىڭشە جولداۋ حالىقتىڭ كوكەيىندەگى كوپتەگەن ماسەلەلەلەرگە جاۋاپ بەرەدى. مۇندا ايتىلاتىن كوپتەگەن ماسەلەلەر قوعامدىق تالقىلاۋلار ارقىلى پىسىقتالعان. مىسالى، ۇلتتىق كەڭەستىڭ سوڭعى وتىرىسىندا 37 مۇشەسى تۇگەل ءسوز سويلەپ، ۇسىنىستارىن ايتتى. ودان باسقا ساراپشىلارمەن ءارتۇرلى تالقىلاۋلار ءوتتى. ياعني، جان-جاقتى سارالاۋ، پىسىقتاۋ جۇمىستارى جۇرۋدە».

ەل ىشىندە قىزۋ تالقىلانعان تاقىرىپتاردىڭ ءبىرى – پرەزيدەنت توقاەۆتىڭ «بولاشاق» باعدارلاماسىنا رەسەيلىك جوو-لار سانىن ارتتىرۋ تۋرالى باستاماسى بولدى. مەملەكەتتىك حاتشى بۇل ماسەلەگە قاتىستى:

«باتىستىق جوو-لاردى قىسقارتىپ، رەسەيلىك جوو-لاردى ەنگىزۋ دەگەن اڭگىمە بولعان جوق. ماسەلە – تەك تەحنيكالىق ماماندىقتارعا باسىمدىق بەرۋ. بىزدە وسى ۋاقىتقا دەيىن «بولاشاق» باعدارلاماسىمەن ءبىلىم العانداردىڭ 60 پايىزعا جۋىعى گۋمانيتارلىق باعىتتى تاڭداعان. پرەزيدەنت تەحنيكالىق ماماندىقتارعا باسىمدىق بەرۋ تۋرالى ايتتى. ەندى ەكونوميكامىزدى قايتا قۇرۋىمىز كەرەك بولاتىن بولسا، ارينە، بىزگە ينجينەرلىك-تەحنيكالىق ماماندار كەرەك. ونىڭ ىشىندە مەديتسينا دا بار. «بولاشاق» جىل سايىن الەمدىك رەيتينگتەگى 200 ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ءتىزىمىن بەكىتەدى. ياعني، ءبىز ەلدى تاڭدامايمىز، جوو-نىڭ رەيتينگىنە قارايمىز»، – دەدى.

Abai.kz