الاتاۋ باۋرايىنداعى «LAQLIKE» ەشكى شارۋاشىلىعى تۋرالى

قاسكەلەڭنەن ءارى، ۇزىناعاشتان بەرى ءوزىمىز ­اتتاس قاينار دەگەن اۋىلعا لايساڭ كۇنى جەتتىك. ناۋرىزدىڭ كەشە جاۋعان قارى قايتا ەرىپ جاتىر. ينتەرنەتتىڭ جول كورسەتۋشىسى تۋرا اپارۋدىڭ ورنىنا اداستىرىپ جىبەرگەن سوڭ، كوشەدەگى ۇلكەن كىسىدەن ءجون سۇراۋعا تۋرا كەلدى.
– اسسالاۋماعالەيكۇم، اقساقال. ناۋرىز يگىلىكتەر اكەلسىن!
ء–اۋمين! بۇل اۋىلعا مەيمان بولارسىڭدار؟
– ءيا، تەك قوناققا بارار ۇيدەن اداسىپ قالعانىمىز...
–ول كىم ەدى؟
–وسى اۋىلدا ەشكى باعاتىن ازامات بار دەپ ەدى.

باياعىدا سەمەي وبلىسىندا اسىل تۇقىمدى ەشكى شارۋاشىلىعىنىڭ داڭقى بۇكىل كەڭەس وداعىنا ءدۇ­رىلدەپ تۇراتىن. وتىز-قىرىق مىڭ ەشكىنى ەمىن-ەركىن باعاتىن. ەندى ونداي مۇمكىندىك قايدا؟ 30-40 وسىن­داي مالى بار ادامنىڭ ءوزى باقۋاتتى سانالادى. قى­رىق جىل بۇرىن وتىز-قىرىق ەشكى اۋىلداعى اركىم­نىڭ قوراسىنداعى قويدىڭ اراسىندا ەلەۋسىز جۇرە بەرەتىن.

–تۇسىنىكتى، – دەدى بايتانىس قارت. – ەرتە بۇرىلىپ كەتىپسىڭدەر. قازىر تومەن قۇلديلاپ كولدەنەڭ ۇلكەن ­اسفالت كوشەگە تۇسىڭدەر. الداعى ەكىنشى كوشەدەن قايتا ورلەسەڭدەر، تۋرا اپارادى.

كەشىكپەي ماڭىرعان لاقتىڭ ورتاسىندا تۇردىق. مۇندا جاي مال فەرماسى ەمەس، كوپ سالالى شارۋا­شىلىقتىڭ قابىرعاسى كوتەرىلىپ جاتىر. كاسىپكەر بولات ورىنبەكۇلى وتەپباەۆتىڭ جامبىل جانە باسقا وبلىستاردا اۋىل شارۋا­شىلىعىن دامىتۋعا كوپ ۇلەس قوس­قانىنان حاباردار ەدىك، مىناۋ سونىڭ كەزەكتى قادامى ەكەن.

قاينار ا­ۋىلىندا ­قۇ­رىلىسى قىزعان «LaqLike» كەشەنى بىرنەشە باعىتتى بىردەن قامتۋدا. الدىمەن – جۇمىس ورنى. قازىردىڭ وزىندە مال باعامىن، ونىڭ ءسۇتىن ساۋامىن، قۇرىلىس سالامىن دەپ قۇلشىنعان ونداعان ادام وسىندا جۇمىسقا تۇرعان. بولاشاقتا تاعى كەمىندە 20-30 ادامعا جۇمىس تابىلىپ قالادى.

ويتكەنى ۇلكەن ەشكى فەرماسى سالىنىپ جاتىر. بىرنەشە جىل بۇرىن شۆەتسيادا سيىر فەرماسىن، وندا سيىر ساۋاتىن روبوت-كابينانى كورىپ تاڭعالعان ەدىك. ەندى سوعان تۇسپا-تۇس تەحنولوگيا مۇندا دا قولدانىلماق. ەمشەگى سىزداعان ەشكىلەر كەزەگىمەن وزدەرى ساۋىنعا كەلەدى. راس، شۆەتسياداعىداي روبوت ەمەس، ساۋىن اپپاراتى ەشكىنىڭ ەمشىگىنە قولمەن كيگىزىلەدى. سول ءۇشىن ساۋىنشى وپەراتورلار قاجەت. ساۋىلاتىن ەشكىلەردىڭ پوديۋم سياقتى بيىگىرەك تۇرۋى جۇمىستى جەڭىلدەتەدى. ساۋىن الدىندا ەمشەكتى جۋاتىن جانە ساۋىننان سوڭ ونى مايلاتىن قۇرالدار تەگىس ويلاستىرىلعان.

ەشكى ءسۇتىنىڭ قۇنارى ەرەكشە. اۋىلدا تالاي ءسابيدى ەشكىنىڭ سۇتىمەن اسىراعانىن بىلەمىز. ءارى، ول ەشقانداي اللەرگيا، ياعني اعزانىڭ قابىلداۋ قارسىلىعىن تۋدىرمايدى.

مۇندا ەشكى سۇتىنەن بىرنەشە ءونىم جاسالادى. قازىردىڭ وزىندە فيرمالىق قۇتىعا قۇيىلعان ايرانى شاعىن دۇكەندە ساتىلىپ جاتىر. ايراندا ەش قوسپا جوق. الەمدەگى، قازاقستان اۋماعىنداعى ءسۇت ونىمدەرىن شىعاراتىن كومپانيانىڭ ءبارى وعان ءارتۇرلى قوسپا قوسادى. ۇزاققا ساقتاۋدى، ءدامدى ەتۋدى ويلاعاندىقتان. ال «LaqLike» ءونىمى – تازا ەشكى ءسۇتىنىڭ ايرانى. ىشكەن دە ارماندا، ىشپەگەن دە ارماندا. بولاشاقتا مۇنداي ءونىمدى وزدەرىنىڭ شاعىن دۇكەنى ەمەس، الماتىنىڭ سۋپەرماركەتتەرىنە شىعارۋ كەرەك. ونى دا ويلاستىرىپ جاتىر ەكەن: كەشەننىڭ قۇرىلىسى تولىق بىتكەندە ايراندى ۇيىتىپ، قۇياتىن ۇلكەن جەلى ورناتىلماق.

ەشكىلەرى ءسۇتتى. الگى ءبىز كورگەن شۆەدتىڭ سيىرلارىمەن باسەكەلەسە الماسا دا، قازاقتىڭ ەت باعىتىنداعى اقباس سيىرىنان ساۋىلاتىن سۇتتەن كەم ەمەس. ويتكەنى بۇلار اسىل تۇقىمدى. ساقالدى تەكەلەرى شەكارا اسىپ كەلگەن. تالاي شارۋانى تىندىرىپ تاستاپ، تاناۋلارى دەلديىپ جاتىر، مىنە. ارمانسىز.

– بىرەر جىلدا لاق كوبەيەدى ەكەن. سودان ەشكى فەرمانىڭ اسىراۋ مولشەرىنەن اسىپ كەتكەن كەزدە قايتەسىزدەر؟ – دەپ سۇرادىق بولات ورىنبەكۇلىنان.

– اۋىل حالقىنا بەرەمىز عوي.

– قانشادان ساتپاقسىزدار؟

– جوق، تەگىن تاراتامىز، – دەدى«LaqLike» يدەياسىن جۇزەگە اسىرىپ جاتقان كاسىپكەر.

سويتسەك، اۋىل تۇرعىندارىنا ەشكى تەگىن بەرىلەدى، ەسەسىنە ولار مۇندا بەلگىلى ءبىر مولشەردە ءسۇتىن وتكىزۋى كەرەك. مولشەردەن ارتىعىن ساتا ما، ايران جاساي ما، ونى وزدەرى بىلەدى. قازىردىڭ وزىندە فەرمادان اسىل تۇقىمدى ەشكى الۋعا تىلەك بىلدىرگەندەر جەتكىلىكتى.

قازاقتا «ەسىڭ شىقسا، ەشكى جي» ءسوز بار ەدى. قاينار اۋىلىنىڭ تۇرعىندارى بىرەر جىلدا، ءبىر كاسىپكەر مەن اسىل تۇقىمدى كوپ ەشكىنىڭ ارقاسىندا داۋلەتتەنىپ شىعار دەپ سەندىك.

جاڭا فەرمادا ەشكىگە سۋ مەن جەم-ءشوپ بەرۋ تەگىس اۆتو­مات­تاندىرىلماق. بىرقاتار جەلى قازىردىڭ وزىندە اكەلىنگەن. قالعانىنا شەتەلمەن كەلىسىم جاسالعان. سالىنىپ جاتقان ۇزىن قورانىڭ توبەسىندە جەمشوپ تۇرماق. بۇل جەردى ۇنەمدەپ قانا قويمايدى، مالعا ازىق بەرۋدى وڭايلاتادى.

ال جەمشوپتى ­دايىنداۋ شە؟ ءبىر بولىگىن «LaqLike» ءوزى ­دايىنداسا، ءبىر بولىگىن ساتىپ الماق. ­دەمەك، ولار جوڭىشقا، ارپا جانە باسقاسى مال ازىعىن وسىرەتىن كاسىپكەرلەرگە سەرپىن بەرمەك. ونى تاسىمالداۋعا قۇلشىنعاندار ءۇشىن تاعى بىرنەشە جۇمىس ورنى اشىلاتىنى داۋسىز.

– كوپتەگەن جايىلىمدىق جانە شابىندىق، ءتىپتى ەگىستىك جەرلەر پايداعا اسپاي جاتقانىن بىلەمىز، – دەيدى كاسىپكەر بولات وتەپباەۆ. – ءار جىلدارى ءار اۋدان مەن اۋىلدىڭ اكىمدەرى تۋىستارى مەن تانىستارىنا زاڭداستىرىپ بەرىپ قويعان. بىراق ونى يگەرمەگەن. وسى ماسەلەنى ۇكىمەت رەتتەسە، ناقتى مال ءوسىرىپ وتىرعان ءبىز شابىندىق پەن ەگىستىك الار ەدىك.

وسى تۇستا اڭگىمە بانككە كەپىلگە قويىلىپ، ونىڭ قاراماعىنا وتكەن، سودان قۇلازىپ بوس جاتقان ­سۋارمالى جانە شابىندىق القاپتار جايىنا ورالدى. ۇكىمەت سونى قايتارۋدىڭ تەتىگىن تاپپاقشى ەكەن. تەزدەتۋى كەرەك. كاسىپكەردىڭ بۇل پىكىرى جوعارىنىڭ قۇلاعىنا جەتەر. تالايدان ايتىلىپ جاتقان ماسەلە عوي، بىراق ءالى شەشىمىن تاپپادى. «جاڭا قازاقستان» قۇرۋ وسىنداي اسقىنعان ماسەلەلەردى شەشۋ ارقىلى جۇزەگە اساتىن شىعار.

قوي، ساياساتتى قايتەمىز، ءوز قوتانىمىزعا ورالايىق. قورا ىشىندە كۇنشۋاق. ويناقتاعان لاق كوپ. كەيبىرى كەلىپ ءوزىڭدى تۇرتكىلەيدى.

– مىنا لاقتىڭ جارتىسى ۇرعاشى بولسا، جارتىسى ەركەك شىعار. تولدەيتىن، ءسۇت بەرەتىن تۋشالاردى تۇرعىن­دارعا تاراتاسىزدار. ال تەكەشىكتەرىن كەيىن نە ىستەيسىزدەر؟

–كەشەندە مال سوياتىن تسەح تا بولادى. مىنە، مىنا جاعىندا، – دەپ بولات ورىنبەكۇلى ءبىر ەسىككە باستاعان.

باسە، مال سوياتىن تسەح تا جاسالىپ جاتىر ەكەن. تازا. سانيتارلىق تالاپتارعا ساي. مۇزداتقىشتار قازىردەن قويىلعان. سويىلاتىن ەركەك لاق پەن سەركەلەر سەمىرتىلەدى. قويدىڭ ەتى اسقازاندا ۇزاق قورىتىلىپ، اۋىرلىق ەتسە، ەشكىنىڭ ەتى تەز ءارى جەڭىل قورىتىلادى. حولەستەرينى از، جوققا ءتان. سودان بولار الماتىدا ەشكىنىڭ ەتىنە سۇرانىم كوپ، ءبىرتالاي مەيرامحانالار قازىردىڭ وزىندە كەلىسىمشارتقا ءازىر.

«LaqLike» مال ونىمدەرىمەن قاتار تۋريزممەن اينالىسپاق. ازىرگە ەكى وتباسىنى ساۋىقتىرۋعا ارنالعان دەمالىس ءۇيى دايىن. ول شاعىن توبەنىڭ ءىشىن كەۋلەپ سالىنىپتى. ياعني توبە قوپارىلماعان. ۇستىندەگى ءشوبى مەن بۇتاسى سول قالپى. تەك الدىڭعى بولىگىنەن كەرتىپ كىرەر ەسىك جاسالعان.

قورشاعان ورتانى بۇلدىرمەي، ونىمەن كىرىگىپ كەتەتىن عيماراتتاردى اۆستريالىق ساۋلەتشى حۋندەرتۆاسسەر جوبالاپ، سالاتىن. بىرنەشەۋىن ۆەنا قالاسىندا كورگەنبىز. اسىرە، حۋندەرتۆاسسەردىڭ جاڭا زەلانديانىڭ بىرەگەي تابيعاتىن بۇلدىرمەي سالعان عيماراتتارىنا تاڭداي قاعاتىنبىز. تۋرا سوعان ۇقساس جايتتى قاينار اۋىلىنان كورگەندە بولات ورىنبەكۇلىنا ريزاشىلىق بىلدىردىك.

كاسىپكەر تاعى وسىنداي بىرنەشە وتباسىلىق دەمالىس ۇيلەرىن سالىپ شىقپاق. سەرىكتەس بولامىن دەگەندەرگە وسىندا تابيعاتپەن ۇيلەسىمدى، ىشىندە بۇكىل تۇرمىستىق تالاپقا جاۋاپ بەرەتىن جاعدايى بار ءۇي سالىپ، سودان پايدا تابۋدى ۇسىنادى.

– ءبىزدىڭ ەلدە ءتۋريزمنىڭ زور پايداسىن تۇسىندىرە بەرۋ كەرەك، – دەيدى ءوزى. – ءالى مۇمكىندىكتى تولىق پايدالانا الماي ءجۇرمىز. ءسوز كوپ تە، ءىس از.

راس، دەمالىس ايماعىن جاساۋ ونىڭ قالتاسىنا جەڭىل سوقپاعان. ويتكەنى كەزىندە بۇل جەرلەردى جەرگىلىكتى اكىمدەر شىتىرلاتىپ ساتقان. كاسىپكەر كەيىنگى يەلەرىنەن ءاربىر جەر تەلىمىن جەكە-جەكە ساتىپ الىپ كەلەدى. ولاردىڭ كەزىندە العان باعاسى مەن بولاتقا قازىر ساتاتىن باعاسىنىڭ اراسى مىنا توبە مەن انا الاتاۋدىڭ شىڭى سياقتى. بۇل كونەدى. باسقا امال جوق.

حوش. الدىمەن مۇندا تۋريستەر وسى زامانعى ەشكى فەرماسىن تاماشالايدى. ءوزىمىز شۆەتسياعا سيىر فەرماسىن تاماشالاۋعا بارعان ەدىك قوي. ەشكىنىڭ ءسۇتىن ءىشىپ، ەتىن جەپ ازعاسىن جاقسارتادى. ايران مەن قاتىقتان سارىسۋ قالاتىنى بەلگىلى. كەشەندە سارىسۋدىڭ ۆانناسىنا جاتۋعا بولادى. بۇل – قول-اياعى قاقساپ، بۋىنى سىرقىرايتىندار مەن تەرى اۋرۋلارىنا شالدىققاندار ءۇشىن تاپتىرماس ەم. قوناقتار كۇندىز الاتاۋدىڭ بوكتەرىن ارالايدى. جانە ارعى جاقتا باسقا كاسىپكەرلەردىڭ كوككە سامعاتاتىن ورىندارى ءتيىپ تۇر.

جاس كەزىمىزدە مەكتەپ بىتىرگەن سوڭ شارۋاشىلىقتا شوپان بولىپ، ەكى جىل قوي باقتىق. سوندا جازعا سالىم مەكتەپ وقۋشىلارى كومەككە كەلەتىن. ۇساق-تۇيەك شارۋاعا كومەكتەسەدى. ەڭ باستىسى، ۋلاپ-شۋلاپ ويناپ، دەم الىپ كەتەتىن. سوعان ارنالعان ولەڭىمىزدىڭ سوڭعى شۋماعى ەسىمىزدە قالىپتى:

بۇگىن تاڭسىق، ال ەرتەڭ تانىس بولار،

ىستەپ جاتتى بىزدەگى ءار ءىستى ولار.

دەم ال دەپ ەك،

ۇلدارى اساۋ ءمىنىپ،

ال قىزدارى:

لاقپەن جارىستى ولار.

ءيا، بالالاردىڭ مىنا سەكەڭدەگەن كوپ لاقپەن وينا­عانىنىڭ ءوزى كەرەمەت ەمەس پە! وتباسىلىق ­دەمالىس ورنىنىڭ باسقالاردان ءبىر ارتىقشىلىعى وسى بولار.

قاينار ولجاي،

الماتى وبلىسى

قاراساي اۋدانى

Abai.kz