ۇكىمەتتە كەشە دابىل قاعىلدى. مينيسترلەر كابينەتىنىڭ ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك «قاناتىنداعى» بيىك لاۋازىمدى تۇلعالار ءبىراۋىزدان ءماسىموۆ ۇكىمەتىنىڭ «داعدارىسقا قارسى باعدارلاماسىنىڭ» قاراپايىم بۇقاراعا باعىتتالعان بولىگىن - «جول كارتاسىن» جۇزەگە اسىرۋدا قارجىلىق جونسىزدىكتەرگە جول بەرىلىپ جاتقاندىعىن جاريالادى. بارىنەن بۇرىن اسىرەسە، وسى ىسكە باسىمەن جاۋاپتى تۇلعا - ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ ءمينيسترى گۇلشارا ابدىحالىقوۆانىڭ داۋسى باسىم شىقتى. مينيستر حانىم ءتىپتى «تاعدىرلى» قارجىنى تالان-تاراج ەتكەن ايماق اكىمدىكتەرىنىڭ ناقتى ورگاندارىنىڭ اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەدى. مينيسترلەردىڭ نەگە مازاسىزدانعانىن ءبىلىپ، ايماق باسشىلارىنىڭ قالاي اقتالعاندىعىن مۇقيات تىڭداعان كارىم ءماسىموۆ اكىمدەرگە دەمالىس ۋاقىتىنا قاراماستان بەل جازباۋدى بۇيىردى.

ۇكىمەتتە كەشە دابىل قاعىلدى. مينيسترلەر كابينەتىنىڭ ەكونوميكالىق جانە الەۋمەتتىك «قاناتىنداعى» بيىك لاۋازىمدى تۇلعالار ءبىراۋىزدان ءماسىموۆ ۇكىمەتىنىڭ «داعدارىسقا قارسى باعدارلاماسىنىڭ» قاراپايىم بۇقاراعا باعىتتالعان بولىگىن - «جول كارتاسىن» جۇزەگە اسىرۋدا قارجىلىق جونسىزدىكتەرگە جول بەرىلىپ جاتقاندىعىن جاريالادى. بارىنەن بۇرىن اسىرەسە، وسى ىسكە باسىمەن جاۋاپتى تۇلعا - ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ ءمينيسترى گۇلشارا ابدىحالىقوۆانىڭ داۋسى باسىم شىقتى. مينيستر حانىم ءتىپتى «تاعدىرلى» قارجىنى تالان-تاراج ەتكەن ايماق اكىمدىكتەرىنىڭ ناقتى ورگاندارىنىڭ اتىن اتاپ، ءتۇسىن تۇستەدى. مينيسترلەردىڭ نەگە مازاسىزدانعانىن ءبىلىپ، ايماق باسشىلارىنىڭ قالاي اقتالعاندىعىن مۇقيات تىڭداعان كارىم ءماسىموۆ اكىمدەرگە دەمالىس ۋاقىتىنا قاراماستان بەل جازباۋدى بۇيىردى.

- مەن ءبارىڭىزدىڭ نازارلارىڭىزدى قارجىلىق جونسىزدىكتەرگە اۋدارعىم كەلەدى، - دەدى كەشەگى ۇكىمەتتە وتكەن بەينەسەلەكتورلىق كەڭەستە ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ ءمينيسترى گ.ابدىحالىقوۆا، - «جول كارتاسىنىڭ» رەسمي جەتكىزۋشىلەرىنەن 25 شاعىم كەلىپ ءتۇستى. ولاردىڭ بارلىعىن ءتيىستى ورگاندار قارادى. قازىرگى كەزدە بۇنداي جاعدايدىڭ ءتورت فاكتىسى تىركەلىپ وتىر. بۇعان جول بەرگەندەر: اقتوبە وبلىسىنىڭ مادەنيەت باسقارماسى، اقتوبە وبلىسىنىڭ الەۋمەتتىك باعدارلامالار، جۇمىسپەن قامتۋدى ۇيلەستىرۋ باسقارماسى، قىزىلوردا وبلىسىنىڭ ەنەرگەتيكا، كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق باسقارماسى، جامبىل وبلىسىنىڭ تالاس اۋداندىق اكىمدىگىنىڭ ءبىلىم بەرۋ باسقارماسى، - دەدى ول. گۇلشارا ابدىحالىقوۆا سونداي-اق «جول كارتاسىنىڭ» جاستاردى وندىرىستىك تاجىريبەگە تارتۋدى، بۇرىنعىدان كەلە جاتقاندارىنا قوسىمشا الەۋمەتتىك جۇمىس تۇرلەرىن اشۋدى قاراستىراتىن باعىتتارى بويىنشا كەيبىر ايماق باسشىلىقتارىنىڭ لايىقتى دەڭگەيدە ءىس تىندىرا الماي وتىرعاندىعىن اشىق ايتتى. «جاستار تاجىريبەسى»، «الەۋمەتتىك جۇمىس ورىندارى» بويىنشا قامتۋ جوسپارداعىعا قاراعاندا 70 پايىز عانا، - دەدى گ.ابدىحالىقوۆا، - ءبىز «جول كارتاسى» بويىنشا جۇمىسقا تارتىلعاندارعا 6 اي جالاقى تولەۋگە ءتيىسپىز، قازىر قالعانى 5-اق اي. سوندىقتان شىلدە اياقتالعانشا، قالعان 30 پايىزدى جۇمىسقا ورنالاستىرىپ بولۋىمىز كەرەك. ايتپەسە، تاعى دا قارجىنىڭ يگەرىلمەۋى ورىن الادى. وسى ورايدا ونەركاسىپتىك وبلىستار الاڭداتادى: شىعىس قازاقستان وبلىسىندا - 45%، قاراعاندى وبلىسىندا - 51%، ماڭعىستاۋ وبلىسىندا - 58%، الماتىدا نەبارى - 12%، ال استانادا الەۋمەتتىك جۇمىس ورىندارىنا تۇرعىزۋ بار-جوعى ەكى-اق پايىز!
وسى تۇستا «جول كارتاسىن» ورىنداۋدا اقىلعا سىيماس ءبىر كەرەعارلىق ورىن العاندىعى اشكەرەلەندى. ماسەلەن، اكىمدەر جاڭا جۇمىس ورىندارىن وزدەرىنەن تالاپ ەتىلگەن كولەمدە اشقان، بىراق ول قىزمەتتى اتقاراتىن ادامداردى تاپپاعان، ءسويتىپ، جاڭا جۇمىس ورىندارى «ۆاكانسيا» تۇرىندە بوس تۇر ەكەن! كارىم ءماسىموۆ بيىلعى ساۋىردەگى شەشىمىمەن، ورتالىق ورگاندارداعى ۆاكانسيا اتاۋلىنى قالامىنىڭ ۇشىمەن ءبىر سىزىپ، قۇرتىپ ەدى. ال اكىمقارالار كەرىسىنشە، ولاردى وسىلايشا «بالالاتىپ» جاتقانداي. وسىعان قاتىستى دەرەكتى گۇلشارا ابدىحالىقوۆا حانىم حابارلادى. ونىڭ ايتۋىنشا، 13 شىلدەدەگى جاعداي بويىنشا، ايماقتاردا «جول كارتاسى» اياسىندا 238 مىڭ ۋاقىتشا جۇمىس ورنى اشىلعان. ياعني جوسپار 94%-عا ورىندالعان. الايدا «اشىلعان جۇمىس ورىندارىنا 177 مىڭ ادام عانا» نەمەسە «74% عانا تارتىلعان»! «ياعني قازىرگى كەزدە 61 مىڭداي ادامدى كەم العان» دەدى ول. ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك- قورعاۋ ءمينيسترى بۇل جاعدايدىڭ «وبەكتيۆتى سەبەپتەرى» دە بارلىعىن ايتتى. «اتىراۋ، بقو، پاۆلودار وبلىستارىن قوسپاعاندا، بارلىق جەردە جوسپارلانعانداعىداي، جۇمىسشىلار سانى ءالى تولىق قامتاماسىز ەتىلمەي وتىر. بۇل جاعداي جۇمىس قولىنىڭ تاپشىلىعىمەن دە بايلانىستى. تىركەلگەندەردىڭ جارتىسىنان استامىن ايەلدەر قۇرايدى، ال ولار اۋىر جۇمىستارعا بارمايدى. جۇمىسسىزداردىڭ قۇرىلىمىنداعى 60 پايىز - كاسىبي ءبىلىمى، ورتا بىلىمنەن باسقا ءبىلىمى جوقتار. سول سەبەپتى، ولاردى «جول كارتاسىنا» جولداۋعا قينالامىز» دەدى گۇلشارا ابدىحالىقوۆا. ايتسە دە، مينيستر حانىمنىڭ مويىنداۋىنشا، «ەكى قولعا ءبىر كۇرەك» ىزدەپ، سابىلعان جانداردىڭ وزدەرى ءۇشىن قانشاما ەل قارجىسى جۇمسالىپ اشىلعان جاڭا جۇمىس ورىندارىنا تۇرا الماۋىنا ايماق باسشىلارىنىڭ «نەدورابوتكالارى» كەرى اسەر ەتىپ تۇرعان كورىنەدى. مينيسترلىكتىڭ «قارا تىزىمىندەگىلەردىڭ» كوشىن كۋلاگين باسقاراتىن قوستاناي ءوڭىرى باستاپ تۇر: كۋلاگيندەر وزدەرى جاڭادان اشىپ قويعان جاڭا جۇمىس ورىندارىن تەك 32 پايىزعا عانا جۇمىسشىلارمەن تولتىرعان! ونىڭ سوڭىنان شقو كەلەدى: بەردىبەك ساپارباەۆتار جۇمىسسىزداردى جاڭادان جاساعان جۇمىس ورىندارىنىڭ تەڭ جارتىسىمەن (50%) عانا جارىلقاپتى. بۇل كورسەتكىشتەر ماڭعىستاۋ وبلىسىندا - 56%، الماتى وبلىسىندا 58% كورىنەدى.

تاعى ءبىر جايت: قادىرلى قاۋىم مەملەكەتتىڭ ميللياردتاپ قاراجات ءبولىپ، قانشاما جۇمىسسىزدىڭ قولىنا سومكە ۇستاتىپ، پارتاعا وتىرعىزعانىن «كوك جاشىكتەگى» جارناما-روليكتەن جاقسى بىلەدى. قازىرگى كەزدە وسىلايشا 41 مىڭ ادام قايتا دايارلىقتان ءوتىپ جاتىر. سونىڭ 5 281-ءى ەندىگى بىتىرگەن، بىراق مەملەكەت سونىڭ تەك 4 734-ىنە عانا جۇمىس تاۋىپ بەرگەن.
قارجى ءمينيسترى ب.جامىشەۆ تە ءبىر «سىردىڭ» بەتىن اشتى. اكىمدەر «قارجىڭ دا، ءوزىڭ دە بار بول!» دەگەندەي، «داعدارىسقا قارسى قاراجاتتىڭ» ءبىر بولىگىن كەرى قايتارىپ جاتقان كورىنەدى. جەرگىلىكتى باسشىلاردىڭ «جۇرەگىن اينىتىپ» وتىرعانى - «جول كارتاسىنىڭ» الەۋمەتتىك جۇمىس ورىندارىن اشۋعا، جاستار تاجىريبەسىنە، كادرلەردى دايارلاۋعا جانە قايتا دايارلىقتان وتكىزۋگە باعىتتالعان باعدارلامالارى. «بىرقاتار وبلىستار بۇرىنىراق جوسپارلانعانىنا قاراعاندا، بۇل باعدارلامالارعا دەگەن قاجەتتىلىك كەم بولاتىندىعىن مالىمدەۋدە» دەدى ول.

- بولات بيداحمەتۇلى، قانداي وبلىستار سىزدە ەڭ ۇلكەن الاڭداۋشىلىق تۋعىزۋدا؟ - دەپ ناقتىلادى پرەمەر ك.ءماسىموۆ.
- اتاپ ايتقاندا، قاراعاندى وبلىسىنان وسى باعدارلامالاردى جۇزەگە اسىرۋدا قانشا سومانىڭ قاجەتسىز بولىپ قالاتىندىعى جونىندە ناقتى بولجام بار، - دەدى بولات جامىشەۆ. - بۇل وبلىستا قابىلدانباعان مىندەتتەمەلەردىڭ سوماسى 3,9 ميلليارد تەڭگە. ونىڭ 968 ميلليونى قايتا دايارلاۋ جانە بىلىكتىلىكتى كوتەرۋگە كەلەدى. ءتيىستى حاتتى ولار ەندىگى جولدادى. دەنساۋلىق ساقتاۋ وبەكتىلەرىنىڭ كۇردەلى جانە اعىمداعى جوندەۋىنەن 1,2 ميلليارد تەڭگە قابىلدانباعان مىندەتتەمە شىقتى. باسقالارىنا كەلسەك، شقو مەن وقو-دا - 3,4 ميلليارد تەڭگەدەن، الماتىدا - 2,3 ميلليارد تەڭگە، الماتى وبلىسىندا - 1,9, استانا قالاسىندا - 1,7, جامبىل وبلىسىندا - 1,6, پاۆلودار وبلىسىندا 1,5 ميلليارد تەڭگە.
بۇل دەرەك كارىم قاجىمقانۇلىن قايران قالدىردى. ءمان-جايدى ءبىلۋ ءۇشىن ۇكىمەت باسشىسى «وسى جاقتان شۋ شىقپاسا ەكەن» دەگەندەي، الدىمەن نازارىن الاتاۋدىڭ بوكتەرىندەگى اسەم شاھارىمىزعا اۋدارعان. «بارلىق بايقاۋلار وتكىزىلدى، 396 جوبانى جۇزەگە اسىرۋ باستالدى. 19 مىڭداي جۇمىس ورنى اشىلدى. بۇل ءجۇز پايىزعا جۋىق! 8 ميلليارد 254 ميلليون تەڭگە يگەرىلدى. بولات بيداحمەتۇلى ايتقانعا كەلسەك، بۇل جەردە 680 ميلليون تەڭگە كونكۋرستاردان ۇنەمدەلگەن قارجى. جالپى العاندا، بىزدە بارلىعى «نورمالنو». «جول كارتاسىن» ىسكە اسىرۋدا، كارىم قاجىمقانۇلى، باسقا پروبلەما جوق!» دەپ تىنىشتاندىردى الماتى اكىمى ا.ەسىموۆ.
- ياعني احمەتجان سماعۇلۇلى، ءسىز الماتىدا جاعداي باقىلاۋدا دەپ سانايسىز عوي؟! - دەپ نىعارلادى ۇكىمەت باسشىسى ك.ءماسىموۆ.
- تولىعىمەن مەنىڭ باقىلاۋىمدا! - دەپ سەندىردى احمەتجان ەسىموۆ.
- قۇرمەتتى ارىپتەستەر! - دەدى جاۋاپتى مينيسترلەر مەن اكىمدەرگە قايرىلعان كارىم قاجىمقانۇلى. - بىزدە جىلدىڭ جىلى ماۋسىمى قالمادى دەۋگە بولادى. سوندىقتان ءبىرىنشى كەزەكتە اقشا الىنعان بارلىق ءبىلىم نىساندارىنا كوڭىل بولىڭىزدەر. ولارداعى جۇمىستار 1 قىركۇيەككە دەيىن بىتەتىن بولسىن. تۇتاستاي العاندا، مۇقيات بولىڭىزدار! ارقانى كەڭگە سالماڭدار! بۇل ماسەلەلەردى كۇن سايىن باقىلاۋدا ۇستايتىن بولاسىزدار، - دەگەن كارىم ءماسىموۆ اكىمدەردىڭ «كۇنگە شۋاقتاپ»، «قالعىماۋىن» قاداعالاۋدى ءوزىنىڭ ورىنباسارى ەربول ورىنباەۆقا قاداپ تاپسىردى.
تۇتاستاي العاندا، ۇكىمەت «جول كارتاسىنىڭ» ىسكە اسۋى دەڭگەيىن جوعارى باعالاپ وتىر. كەي جەردە جۇمىس قولى جەتكىلىكتى ەمەستىگىنە قاراماستان، بارلىق نىسانداردا جوندەۋ جۇمىستارى جۇرۋدە. ۆيتسە-مينيستر ە.ورىنباەۆتىڭ ايتۋىنشا، «داعدارىسقا قارسى شارالار ەڭبەك نارىعىنداعى جاعدايعا وڭ ىقپالىن تيگىزگەن». ال ستاتاگەنتتىك وسىنىڭ ارقاسىندا جۇمىسسىزدىق دەڭگەيىنىڭ 6,9%-دان 6,7%-عا دەيىن تومەندەگەنىن حابارلايدى. «جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانداردىڭ جىل باسىنداعى 136 مىڭعا تارتا جۇمىسشىنىڭ جاپپاي جۇمىستان بوساتىلۋى جونىندەگى پەسسيميستىك بولجامدارى ازىرگە اقتالماۋدا» دەيدى ەربول ورىنباەۆ.

ايحان ءشارىپ،

«ايقىن» گازەتى، 21.07.2009