د.دۇيسەباي

كۋرسيۆ.كz پورتالىندا ءزۇلفيا مەن مانەزاعا قاتىستى تاعى دا ءبىر-ەكى كىساپىر اقپارات بولماعاندا، وسى ماقالا جازىلار ما ەدى، جازىلماس پا ەدى. سارى قۇرلىقتاعى سارى ۇلت ءبىزدىڭ وسى قوس جۇلدىزىمىزعا كوز تىگۋىن قويار ەمەس.
وسىنداي قۇيتىرقى تىرلىكتەرگە قاراپ تۇرىپ، «سپورت ساياسات پا، ونەر مە؟» دەگەن سۇراق تۋادى ەرىكسىز. بۇكىل الەم جۇرتشىلىعى اسىعا كۇتەتىن وليمپيالىق ويىنداردىڭ سپورتشىلار باسەكەسىنەن گورى الپاۋىت مەملەكەتتەردىڭ ءوزارا باسەكەسىنە ۇقسايتىنى نەسى؟ وسى ۇلى قوزعالىستىڭ ۇيىمداستىرۋشىسى پەر دە كۋبەرتەننىڭ: «و، سپورت، سەن بەيبىتشىلىكسىڭ!»، - دەپ جالاۋلاتقانى قايدا؟ قانشا ساياساتسىزداندىرۋعا تىرىسساق تا وسى تىركەستىڭ وزىنەن ساياساتتىڭ ءيىسى اڭقىپ تۇرعان جوق پا ەدى؟ بەيبىتشىلىك پەن سوعىس دەگەن ۇعىم بار جەردە ساياسات تا جۇرەدى. ەندەشە ءبىز نەگە سپورتتى جەكە ءبولىپ الىپ، ساياساتتان تىس قارايمىز؟ سپورتتىڭ ساياساتتان بولەك ەمەستىگىن بۇرىن دا بىلەتىنبىز، ايتكەنمەن دە، لوندون وليمپياداسىندا بۇل قاتپار سۋ بەتىنە قالقىپ شىعا كەلدى. ءتىپتى وسى ءدۇبىرلى دودادان كەيىن دە تالاس-تارتىس ارتا تۇسپەسە، كەمىمەگەنىن كورىپ وتىرمىز.

د.دۇيسەباي

كۋرسيۆ.كz پورتالىندا ءزۇلفيا مەن مانەزاعا قاتىستى تاعى دا ءبىر-ەكى كىساپىر اقپارات بولماعاندا، وسى ماقالا جازىلار ما ەدى، جازىلماس پا ەدى. سارى قۇرلىقتاعى سارى ۇلت ءبىزدىڭ وسى قوس جۇلدىزىمىزعا كوز تىگۋىن قويار ەمەس.
وسىنداي قۇيتىرقى تىرلىكتەرگە قاراپ تۇرىپ، «سپورت ساياسات پا، ونەر مە؟» دەگەن سۇراق تۋادى ەرىكسىز. بۇكىل الەم جۇرتشىلىعى اسىعا كۇتەتىن وليمپيالىق ويىنداردىڭ سپورتشىلار باسەكەسىنەن گورى الپاۋىت مەملەكەتتەردىڭ ءوزارا باسەكەسىنە ۇقسايتىنى نەسى؟ وسى ۇلى قوزعالىستىڭ ۇيىمداستىرۋشىسى پەر دە كۋبەرتەننىڭ: «و، سپورت، سەن بەيبىتشىلىكسىڭ!»، - دەپ جالاۋلاتقانى قايدا؟ قانشا ساياساتسىزداندىرۋعا تىرىسساق تا وسى تىركەستىڭ وزىنەن ساياساتتىڭ ءيىسى اڭقىپ تۇرعان جوق پا ەدى؟ بەيبىتشىلىك پەن سوعىس دەگەن ۇعىم بار جەردە ساياسات تا جۇرەدى. ەندەشە ءبىز نەگە سپورتتى جەكە ءبولىپ الىپ، ساياساتتان تىس قارايمىز؟ سپورتتىڭ ساياساتتان بولەك ەمەستىگىن بۇرىن دا بىلەتىنبىز، ايتكەنمەن دە، لوندون وليمپياداسىندا بۇل قاتپار سۋ بەتىنە قالقىپ شىعا كەلدى. ءتىپتى وسى ءدۇبىرلى دودادان كەيىن دە تالاس-تارتىس ارتا تۇسپەسە، كەمىمەگەنىن كورىپ وتىرمىز.
قازىردىڭ وزىندە تۇماندى البيون دوداسى جونىندەگى وي-پىكىر ءار ءتۇرلى. اسىرەسە، قازاقستاننىڭ وسى ءبىر بايراقتى باسەكەدەگى بۇرىن-سوڭدى بولماعان، بۇرىن-سوڭدى قول جەتكىزە قويماعان قوماقتى كورسەتكىشتەرى نيەتى ءتۇزۋ ەلدەردى شىنىمەن-اق تاڭداندى-رىپ وتىرسا، پيعىلى وزگە اعايىنداردىڭ وزەگىن ورتەپ-اق تۇر. مىنا ەكى جاقتان ەنتىگە تىنىس الىپ، قوس يىقتان قىسىپ تۇرعان ماڭگىلىك كورشىلەرىمىزدىڭ پىكىرى ساناعا سىلكىنىس، جانىمىزعا بۇلقىنىس اكەلگەن سىڭايدا.
اتام زاماننان ارالاس-قۇرالاس وتىرىپ، قان-جىنىمىز ارالاسىپ كەتكەن رەسەيدەن باستايىقشى. وسى ەلدىڭ ايقاي-شۋعا ازداپ قۇمارلىعى بار اتىشۋلى ءبىر باسىلىمى ءبىزدىڭ دەموكراتيالىق، زايىرلى قوعامىمىزدى، «قازاقستاندىق ۇلت» پەن «قازاقستاندىق ءپاتريوتيزمدى» ماقتاي وتىرىپ، «بەيجىڭدە بار بولعانى 2 التىنعا ازەر قول جەتكىزگەن قازاقتار قالايشا بىردەن شارىقتاپ، 7 التىن الدى؟ بۇل تابىستىڭ سىرى نەدە؟»، - دەپ تاڭعالادى، «قازاق «جىراۋلارى» س.پودوبەدوۆانىڭ سويىلىن سوعىپ، ز.چينشانلو مەن م.مانەزا، و.رىپاكوۆا تۋرالى جىرلاي قالىپتى. «جالپى قازاقتار «دايىن اسقا تىك قاسىق» بولىپ تۇر. الدىمەن ۆينوكۋروۆ جاسىنداي جارق ەتتى، سوسىن بىرىنەن كەيىن ءبىرى چينشانلو، مانەزا، پودوبەدوۆا جۇلدىزداي ساپ تۇزەدى! يلين ەكى الەم رەكوردىن قوسا جاڭارتتى! سوڭعى تابىس رىپاكوۆانىڭ ەنشىسىندە... قازاقستاندىقتار وسى ساڭلاقتارىنىڭ ءار تابىسىنا ماقتانىشپەن قارايدى. الايدا جۇلدەگەرلەر اراسىندا «تيتۋلدى ۇلتتىڭ» بىردە-ءبىر وكىلى جوق!»، - دەيدى. 
ايماڭداي اقجۇرەك قانجىعاعا قولا بايلاپ، ۇلبىرەتىپ ۇكىلەگەن سەرىگىمىز ولجا سالماعاندا، ۇياتقا ابدەن باتقانداي-اق ەكەنبىز دە! قولالى بولعان باتىرىمىز بۇرىنعى رەسەيلىك وليمپيادا چەمپيونىنىڭ جاۋىرىنىن جەرگە قاداپ، التىن ۇل جەڭىستى جولىندا تاعى دا رەسەيلىك ا.زامكوۆويدى تىزە بۇكتىرە ءجۇرىپ، وليمپيادانىڭ ەڭ ۇزدىك بوكسشىسى اتانعانى «تيتۋلدى ۇلتتىڭ» شىن مانىندە تيتۋلدى ەكەنىن تاعى دا دالەلدەمەگەندە قايتەر ەدىك؟
ءبىز رەسەيمەن سالىستىرعاندا مونوۇلتتى مەملەكەت بولعانىمىزبەن، «ءبىر جاعادان باس، ءبىر جەڭنەن قول شىعاراتىن» تاتۋ ەل ەكەندىگىمىزدى قىزعاناتىندار جەتەدى. تابىسىمىز دا بىرەۋدىڭ تاماعىنا تىعىلعان قىلقان ءتارىزدى كورىنەتىنى دە راس. الايدا ءبىزدىڭ باسقاشا بولۋعا قاقىمىز جوق قوي. ءبىر جەردە تۇرىپ، ءبىر استاۋدىڭ سۋىن ءىشىپ جۇرگەن حالىقتى ءبىر-بىرىنەن قالاي ءبولىپ الاسىڭ؟ تاعى دا الگى باسىلىمنىڭ سوزىنە جۇگىنەلىك: «قازاقستاندىقتار اراسىندا ءوز ۇلتىنىڭ وكىلى بولماسا دا، سپورتشىلارىنىڭ ءار تابىسىنا بالاشا قۋانادى. ال التىن مەدالداردىڭ باسىم بولىگىن تۇستىك ءوڭىر تۋمالارىنىڭ جەڭىپ الىپ جاتقانى رەسەيلىكتەردىڭ دە جاتسا تۇسىندە، تۇرسا ەسىندە جاڭعىرىپ، مازا بەرەر ەمەس. الەۋمەتتىك جەلىدەگى ۇلتشىلدار اراسىندا «رەسەي دزيۋدوشىسى گالستياننىڭ مەدالى ارتىق پا، الدە قازاقستاندىق ۆينوكۋروۆتىڭ جۇلدەسى قىمبات پا؟» دەگەن پىكىرتالاستا ءبارىنىڭ بۇيرەگى سوڭعىسىنا بۇرىپ تۇر. بىراق ساشا «رەسەي جاساسىن!» دەي قويماس. يلين جەڭگەندە ول «... بەسىنشى التىن... قۇتتى بولسىن! العا، قازاقستان!»، - دەپ قۇتتىقتاعانىن نەگە سايۋعا بولادى؟ ءوز جەڭىمپازدارىنىڭ ۇلتتىق قۇرامى قازاقستان ازاماتتارىنىڭ كوڭىلىن كونشىتپەيدى دەپ ويلاساڭىز، قاتتى قاتەلەسەسىز. ءبارى وزدەرى، قازاقستاندىقتار!». اۆتور «ءبىز قازاق كورشىلەرىمىزدەن تەك سپورتتىق جەتىستىككە قالاي قول جەتكىزۋگە بولاتىنىن عانا ەمەس، سويلەۋ، وي ايتۋ مادەنيەتىن دە ۇيرەنسەك جامان بولماس ەدى»، - دەپ تۇيىندەپتى ايتەۋىر. وعان دا شۇكىر.
رەسەي سول. قىتايدىڭ قيقاڭى اناۋ، ءبىر ايتقانىن مىڭ ايتىپ، ايىلىن جيار ەمەس. بۇل ەكەۋى قۇدايى كورشىلەرمىز عوي، لوندونداعى تابىستارىمىز ەندى مۇحيت اسىپ، اقش جانكۇيەرلەرىن ەلەڭدەتە باستاعان سىڭايلى. News.kz-ءتىڭ ءتىلشىسى لوندوننان كەيىن امەريكالىق كورەرمەندەردىڭ ىقىلاسى قازاق كينولارىنا قاتتى اۋعانىن ايتادى. قايران سپورتتىڭ قۇدىرەتى-اي دەيسىڭ مۇندايدا. «ءبىز اندايمىز، ءبىز مۇندايمىز» دەگەن مىڭ قۇرعاق جارنامادان وسى بايراقتى دوداداعى ءبىر جەڭىس الدەقايدا ءتيىمدى بولىپ تۇر-اۋ دەپ ويلايسىڭ ەرىكسىز.
كسرو-نىڭ ءوز ىشىندە دە سپورت لاس ساياساتتىڭ قارۋىنا اينالعانىن بىرەۋ بىلسە، بىرەۋ بىلمەيدى. شاحماتتان الەم چەمپيونى ۆ.كورچنوي ىشكى قىسىمعا شىداماي مۇحيت استى كەزىندە. وندايلار از ەمەس. ۇلى ورىس ءشوۆينيزمى تالاي سپورتشىلارىمىزدى ىرگەلى جارىستاردان شەت قالدىرعان. ال وزگە ەلدەردىڭ قۇرامىندا قانشاما سپورتشىمىز جۇلدە الدى. سونىڭ ءبىرى ع.قوسانوۆ ريمدە مولدوۆيانىڭ اتىنان وليمپيادانىڭ كۇمىس جۇلدەگەرى اتاندى.
وسى تۇستا «حالىقتار دوستىعىنىڭ» زەرتحاناسىنا اينالعان كەڭەستەر وداعى ەسكە تۇسەدى. وزگە ۇلتتىڭ وكىلى بولعاندىقتان با، وداقتا ءجۇرىپ، تالاي تابىسقا جەتكەن ءا.ايحانوۆ، ءا.نۇرماحانوۆ، ا.بۇعىباەۆتاردىڭ الەمدىك جارىستارعا باراتىن جولدارى كەسىلدى. نە ءۇشىن، قالاي؟ سۇراق كوپ، سەبەپ جوق. ءبىر بىلەتىنىمىز، وزگە ۇلتتىڭ وكىلدەرىنە قاقپا جابىق ەدى. ماسكەۋ وليمپياداسىنا جاريالانعان بويكوتتىڭ ارقاسىندا عانا ۇشكەمپىروۆتىڭ وليمپيادا چەمپيونى بولىپ، توپ جارۋىنا مۇمكىندىك تۋدى. قوناقباەۆ ءوز قارسىلاستارىنىڭ ءبارىن جاپىرا جەڭىپ ءجۇرىپ، ەۋروپا، الەم جانە وليمپيادالىق باسەكەلەرگە جولداما الدى. مويىنداتىپ بارىپ قانا.
سىرتتاعىلار ءالى دە سول كوزقاراستا. العاشىندا جالت ەتىپ جارقىراپ لوندون كوگىندە بىرىنەن سوڭ ءبىرى كوك بايراعىمىزدى جەلبىرەتىپ جاتقان وزگە ۇلت وكىلدەرىنىڭ جەتىستىگى كىم-كىمگە دە وڭاي تيگەن جوق. الدىمەن الىپ ايداھار اشتى اۋزىن: «ءبىز چينشانلو مەن مانەزانى وسى ەلدەن «جالعا الىپپىز». سوسىن اتالعان وليمپيادانىڭ ءبىر ۋىعىن كوتەرىپ كەتەتىن قازاقتىڭ قايراتتى ۇلى قانات ءسىلامنىڭ جولىن بوگەدى. ەندى وسى ازامات كەلەسى وليمپيادادا ونەر كورسەتە مە، جوق پا... وبالى شىعىستاعى كورشىمىزدىڭ ۇياتىندا. ال ۆينوكۋروۆ، يلين، پودوبەدوۆا، رىپاكوۆالار التىننان القا تاعىپ، بيىك تۇعىردا قازاقتىڭ ءانۇرانىن جىرلاپ تۇرعاندا، باتىستاعى كورشىمىزدىڭ تالاعى تارس ايرىلدى. «اتتەڭ وسى ازاماتتار بىزدە بولسا، قورجىنىمىز اۋىرلاي تۇسەر مە ەدى، 16 ميلليون عانا حالقى بار قازاققا بۇل ارتىقتاۋ ەمەس  پە؟»، - دەگەن سۇرقيا ويدىڭ جەتەگىندە بولعانى، اندا-مىندا جاريالانىپ جاتقان سانقيلى وي-پىكىرلەردەن بايقالىپ قالىپ جاتتى. قويشى، توي وتكەن سوڭ، ونداي-ونداي ايتىلا بەرەدى. دەسەك تە، «سىرت كوز سىنشى» دەگەن، كەيدە وزىڭە وزگەلەردىڭ كوزىمەن قاراۋ كەرەك شىعار. وزگەنىڭ ءوزى كۇنشىل بولسا دا، ءسوزى شىنشىل كەيدە. جامانداپ، كورە الماي وتىرسا دا اقيقاتتان اتتاي المايدى.
سونىمەن قازاقستاندى وسىنداي تابىسقا جەتەلەگەن قانداي كۇش؟ قازاقستاندىق ۇلت پا؟ الدە قازاقستاندىق پاتريوتيزم بە؟ سوڭعىسى شىعار، ءسىرا. اناۋ ۆينوكۋروۆتى قاراڭىز، ءيليندى قاراڭىز، «قازاق»، «قازاقستان» دەپ جانىپ تۇر. «رەسەيگە بارىپ، ونەر كورسەتەر مە ەدىڭ؟»، - دەپ سۇراپ كورىڭىزشى! ولار قازاقستاندىق قانا ەمەس، قازاق ەلىنىڭ ازاماتى، وسىندا تۋعان، وسى ەل ءۇشىن جانىن بەرۋگە ءازىر. الگىندە مىسالعا كەلتىرىلگەن گازەت تە قىزعانىش سەزىمىن بەكەر ءبىلدىرىپ وتىرعان جوق. قىزعاناتىنداي-اق بار. التىن العان التاۋدىڭ جانى دا، ءتانى دە «قازاقستان»، - دەپ شىرقىرايدى، ءان سالادى، «قازاقستان» دەپ تامسانادى.
ءبىزدىڭ جەڭىس - بۇكىل ەلىمىزدىڭ، بۇكىل قازاق حالقىنىڭ جەڭىسى. قازاقستاندىقتاردىڭ جەڭىسى. قىتاي باق-تارىنىڭ كەشە عانا سول ەلگە قىسقا مەرزىمدى دەمالىسقا بارعان ءزۇلفيا مەن مايانى «ەندى ولار قىتايدىڭ ازاماتى، قىتايدىڭ اتىنان سىنعا تۇسەدى!»، - دەپ دابىرايتقانى سول كورەالماس دەگەن ءيتتىڭ كەسىرى. «يت ۇرەدى - كەرۋەن كوشەدى»، قىزعانىشتىڭ قىزىل مىسىعى ءىشىن تىرناعان «اعايىندار» ايتا بەرسىن، بۇل - تۇتاستىقتىڭ، بىرلىكتىڭ جەڭىسى. سوناۋ كەڭەستىڭ قىلىشىنان قان تامىپ تۇرعاندا-اق، قازاقستاندىق سپورتشىلاردى «قازاقتار» دەيتىن. قازاق تۋى استىندا ونەر كورسەتكەننىڭ ءبارى قازاقتار، قازاقستاندىق سايىپقىراندار. ولاردى ەشكىم اجىراتا المايدى ەندى. قىتاي تۇرماق، قىرسىق كەلسە دە.

"حالىق ءسوزى" گازەتى