وتباسىلىق- تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق قوعامداعى كۇردەلى ماسەلەنىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى. قوعامنىڭ ءالسىز توپتارى بولىپ سانالاتىن بالالار، ايەلدەر مەن قارتتار كوبىنەسە تۇرمىستىق ومىردە زورلىق-زومبىلىققا ۇشىراپ جاتادى.

اسىرەسە 2020 جىلى پاندەميا باستالعالى وتباسىندا قورلىق كورگەندەر سانى كوبەيە تۇسكەن. كارانتين ۋاقىتىندا كۇنى ء–تۇنى ءتورت قابىرعاعا قامالعان ەرلى-زايىپتىلاردىڭ ءبىر-بىرىنە، بالالارىنا ءۇي ىشىندەگى بولاتىن ءار ءتۇرلى جانجالدان قول كوتەرۋى جيىلەيتىنى انىق. كەيدە وتباسىنداعى قاتىگەزدىكتەن جاپا شەگۋشىنىڭ قازا بولعان جاعدايلارى دا از ەمەس. رەسمي مالىمەتتەر بويىنشا 2020 جىلى قاڭتار-قىركۇيەك ايلارىندا قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق كورۋشىلەردەن 130 مىڭ شاعىم كەلىپ تۇسكەن.

ونىڭ 2,5 مىڭىنا قىلمىستىق ءىس قوزعالىپ، 30 مىڭى اكىمشىلىك قۇقىقبۇزۋشىلىققا جاتقىزىلعان ەكەن. وتباسىلىق ومىردە تاياق جەپ، زورلىق كورىپ جۇرسە دە كوپشىلىك پوليتسياعا ارىز تۇسىرە بەرمەيدى نە بولماسا جازعان شاعىمىن قايتارىپ الاتىندار بار. ەلىمىزدە 10 جابىرلەنۋشىنىڭ ەكەۋى عانا پوليتسياعا جۇگىنەدى. سوندىقتان قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى ءتيىستى شارانى قولدانا المايدى ەكەن. سول كەزدەگى قر ىشكى ىستەر ءمينيسترى بولعان ەرلان تۇرعىمباەۆ: "وتباسىلىق-تۇرمىستىق سالاداعى قۇقىق بۇزۋشىلىقتار سانى 25% - عا ءوستى. توتەنشە جاعداي رەجيمى كەزىندە ازاماتتاردىڭ وقشاۋلانۋىنا بايلانىستى زورلىق - زومبىلىق قۇرباندارىنىڭ داعدارىس ورتالىقتارىنىڭ جەدەل جەلىلەرىنە جۇگىنۋلەرى كوبەيدى", - دەگەن بولاتىن. ال، قر ءىىم اكىمشىلىك پوليتسيا كوميتەتى يۋۆەنالدى پوليتسيا جانە ايەلدەردى زورلىق-زومبىلىقتان قورعاۋ باسقارماسىنىڭ باستىعى اسەت وسپانوۆتىڭ حابارلاۋىنشا، 2020 جىلى وتباسىنداعى اگرەسسورلارعا قاتىستى پوليتسيا 43 مىڭنان استام قورعانىس بۇيرىعىن شىعاردى. 3,5 مىڭ قازاقستاندىق ۇرىپ-سوققانى ءۇشىن جاۋاپقا تارتىلدى. ىشكى ىستەر ورگاندارىنىڭ ماتەريالدارى بويىنشا سوتتار 5 مىڭنان استام "وتباسىنداعى تيراندارعا" ەرەكشە تالاپتار قويعان. پاندەميا كەزىندە وتباسىلىق زورلىق-زوربىلىق سانى ارتقان سوڭ پوليتسيا بۇل كۇرمەۋى قيىن ماسەلەگە قارسى كۇرەستى كۇشەيتكەن.

«الدىن الۋدىڭ جاڭا ادىستەرى ازىرلەنىپ، ەنگىزىلدى. بىرىنشىدەن، مەسسەندجەرلەردە بەينە قوڭىراۋلار ارقىلى تۇرمىسى ناشار وتباسىلار مەن ەسەپتە تۇرعان ادامدارعا قاشىقتىقتان مونيتورينگ جۇرگىزىلەدى. بۇل شارا اگرەسسيا جاساۋعا بەيىم ازاماتتاردى باقىلاۋدا ۇستاۋعا مۇمكىندىك بەردى. ەكىنشىدەن، پوليتسيا ورگاندارىنا تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق فاكتىلەرى تۋرالى جىلدام حابارلاۋ ءۇشىن ارنايى الگوريتم ازىرلەندى. بۇل الگوريتممەن ءدارىحانالار مەن اۋلا دۇكەندەرىنىڭ ساتۋشىلارى، سونداي-اق تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىقتىڭ 12 مىڭنان استام ىقتيمال قۇرباندارى تانىستى. ۇشىنشىدەن، پوليتسيا ۇكىمەتتىك ەمەس سەكتورمەن، اسىرەسە ەل بويىنشا 40-تان استام داعدارىس ورتالىقتارىمەن تىعىز جۇمىس ىستەيدى. پوليتسەيلەر اتالعان ۇيىمداردىڭ الەۋمەتتىك-قۇقىقتىق جانە پسيحولوگيالىق جۇمىسىنا قوسىلۋدا. تورتىنشىدەن، حالىق اراسىندا ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارى كۇشەيتىلدى. ءىىم-ءنىڭ بارلىق اۋماقتىق بولىمشەلەرىندە "وتباسىنداعى زورلىق-زومبىلىققا جول جوق" اكتسياسى وتكىزىلدى، وعان مەملەكەتتىك ورگاندار مەن ۇەۇ-نىڭ 7,5 مىڭ وكىلى قاتىستى”،-دەدى اسەت وسپانوۆ.

داعدارىس ورتالىقتارى وداعىنىڭ اقپاراتى بويىنشا 2020 پاندەميا جىلى تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق دەڭگەيى 41%-عا وسكەن. قازاقستاننىڭ داعدارىس ورتالىقتارى وداعىنىڭ باسشىسى زۋلفيا بايساكوۆانىڭ kaz.365info.kz سايتىنا بەرگەن سۇقباتىن بىلاي دەيدى: «25 مىڭنان استام ايەلگە زاڭگەرلىك، الەۋمەتتىك جانە پسيحولوگيالىق كومەك كورسەتىلەدى. جىل سايىن 17 مىڭنان استام ابونەنت 150 سەنىم تەلەفونىنا حابارلاسادى، 7 مىڭعا جۋىق بالاسى بار ايەل الەۋمەتتىك باسپانادان پانا تابادى. بىراق بۇل ورتاق ستاتيستيكا. ۇيدەگى زورلىق-زومبىلىق قۇرباندارىن شارتتى تۇردە بەس ساناتقا بولەمىز: ءبىرىنشى توپ- شىداپ جۇرە بەرەدى، ەشكىمنىڭ كومەگىنە جۇگىنبەيدى، ەكىنشى توپ- پوليتسيانىڭ كومەگىنە جۇگىنەدى، بىراق قۇقىق بۇزۋشىمەن بىرگە ءومىر ءسۇرۋدى جالعاستىرادى، ءۇشىنشىسى- تەرەزەدەن سەكىرەدى، ءتورتىنشىسى- ءوزىن-ءوزى قورعاۋ كەزىندە قىلمىسكەردى ولتىرەدى، بەسىنشىسى- تيرانمەن قارىم-قاتىناستى توقتاتادى» ەكەن. بۇل جەردە ايەلدەرگە عانا قاتىستى زورلىق-زومبىلىق فاكتىلەرى كەلتىرىلگەن. تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق بويىنشا ايەلدەردەن بولەك، بالالارعا دا قىسىم كورسەتۋ تىيىلماي كەلەدى. قازاقستان مەن يۋنيسەف زەرتتەۋلەرىنە قاراعاندا، ءۇي –ىشىندە بالالاردى تاربيەلەۋ ماقساتىندا 75 پايىز ەرەسەكتەر قول كوتەرەدى ەكەن. ءاربىر ەكىنشى وتباسىندا نە بولماسا بالاباقشادا 14 جاسقا دەيىنگى بالالار كۇش كورسەتۋدىڭ قۇربانى بولادى، ال، مەكتەپ وقۋشىلارىنىڭ ۇشتەن ەكىسى مەكتەپتەگى مۇعالىمدەرىنەن نەمەسە قاتارلاس قۇربىلارىنان ءجابىر كورەدى. زورلىق-زومبىلىقتىڭ ەڭ جوعارى كورسەتكىشى ينتەرناتتار مەن بالالار ۇيلەرىندە انىقتالعان.

ەلىمىزدە بۇل ماسەلەنى رەتتەۋدىڭ ءبىر جولى رەتىندە 2020 جىلى «تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا قارسى كۇرەس تۋرالى» زاڭ جوباسى كوتەرىلگەن بولاتىن. قۇجات قۇقىق بۇزۋشىلاردىڭ زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىگىن عانا ەمەس، اگرەسسيالىق مىنەز-قۇلقىن وزگەرتۋ ءۇشىن پسيحولوگيالىق تۇرعىدان دا ارەكەت ەتەدى. سول ارقىلى وتباسىلىق زورلىق-زومبىلىققا بارعان ازاماتتاردىڭ مۇنداي ارەكەتتەن باس تارتۋىنا مۇمكىندىك جاسايدى. سونىمەن قاتار، وتباسىلىق زورلىق-زومبىلىققا بارىپ، قۇقىق بۇزۋشىلىق جاساۋشىلارعا قاتىستى بىرقاتار جاڭا تالاپتار جاڭا زاڭ جوباسىنا ەنگىزىلدى. الايدا بۇل زاڭ تۋرالى قوعامنىڭ پىكىرى ەكىگە ءبولىندى. جاقتاۋشىلار دا، داتتاۋشىلار دا بولدى. اقىر اياعىندا زاڭدى ەنگىزبەۋدى قولدايتىنداردىڭ پايداسىنا شەشىلىپ جاڭا زاڭ قابىلدانباي قالدى. قازىرگى ۋاقىتتا ەلىمىزدەگى تۇرمىستىق-زورلىق زومبىلىقتى رەتكە كەلتىرەتىن ءۇش قۇقىقتىق اكت جۇمىس ىستەيدى. ولار: 2009 جىلعى تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق پروفيلاكتيكاسى تۋرالى زاڭ; 2014 جىلعى اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى كودەكس پەن 2014 جىلعى قىلمىستىق كودەكس. پرەزيدەنت ­قاسىم-جومارت توقاەۆ 2021 جىلى 25 اقپانداعى ۇلتتىق قوعامدىق سەنىم كەڭەسىنىڭ 5-وتىرىسىنداعى سوزىندە  ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنە باعىناتىن ايەلدەر مەن بالالاردى زورلىق-زومبىلىقتان قورعاۋ جونىندەگى ارنايى بولىمشەلەردىڭ قىزمەتىن كۇشەيتۋدى تاپسىرعان بولاتىن. مەملەكەت باسشىسى سول كەزدەسۋ بارىسىندا ايەلدەر مەن بالالارعا قاتىستى زورلىق-زومبىلىققا ەرەكشە دەن قويىپ توقتالىپ ءوتتى.

«جىل سايىن ەلىمىزدە ايەل­دەرگە قاتىستى 2,5 مىڭنان استام قىلمىستىق ءىس تىركەلەدى. ونىڭ ىشىندە ادام ولىمىنە الىپ كەلەتىن جاعدايلار دا بار. بۇل وتكىر ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن مەملەكەتتىك ورگاندار مەن ۇكىمەتتىك ەمەس ۇيىمداردىڭ كۇش بىرىكتىرۋى قاجەت. بۇل رەتتە ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنە قاراستى 1999 جىلى قۇرىلعان ايەلدەر مەن بالالاردى زورلىق-زومبىلىقتان قورعاۋ جونىندەگى ارنايى بولىمشەلەر ماڭىزدى ءرول اتقارادى. اتالعان بولىمشەلەر پوليتسيا مەن ازاماتتىق قوعامنىڭ اراسىندا دانەكەر بولۋى كەرەك. الايدا كەزىندە ولاردىڭ شتاتتىق سانى، اسىرەسە، تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىق فاكتىلەرى ءجيى تىركەلەتىن ايماقتاردا ەكى ەسەگە دەيىن قىسقارتىلدى. ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنە ايەلدەر مەن بالالاردى زورلىق-زومبىلىقتان قورعاۋ جونىندەگى ارنايى بولىمشەلەردىڭ شتاتىن قايتا قالپىنا كەلتىرۋدى تاپسىرامىن»،- دەدى پرەزيدەنت. تۇرمىستىق وتباسىلىق زورلىق-زومبىلىق قوعامنىڭ وتكىر ماسەلەسى. سوندىقتان قوعامنىڭ ءالسىز توپتارىنا كورسەتىلەتىن قىسىمدى جويۋ ءۇشىن وتباسىندا زورلىق-زومبىلىق كورسەتۋشىلەردى قاتاڭ جازاعا تارتاتىن زاڭ جوباسى ءبىراز ماسەلەنى شەشەتىنى انىق.

Abai.kz