Seysenbi, 29 Qazan 2024
3190 0 pikir 13 Sәuir, 2022 saghat 14:49

Túrmystyq zorlyq-zombylyq qoghamdaghy kýrdeli mәsele!

Otbasylyq- túrmystyq zorlyq-zombylyq qoghamdaghy kýrdeli mәselening biri de biregeyi. Qoghamnyng әlsiz toptary bolyp sanalatyn balalar, әielder men qarttar kóbinese túrmystyq ómirde zorlyq-zombylyqqa úshyrap jatady.

Ásirese 2020 jyly pandemiya bastalghaly otbasynda qorlyq kórgender sany kóbeye týsken. Karantin uaqytynda kýni –týni tórt qabyrghagha qamalghan erli-zayyptylardyng bir-birine, balalaryna ýy ishindegi bolatyn әr týrli janjaldan qol kóterui jiyileytini anyq. Keyde otbasyndaghy qatigezdikten japa shegushining qaza bolghan jaghdaylary da az emes. Resmy mәlimetter boyynsha 2020 jyly qantar-qyrkýiek ailarynda qúqyq qorghau organdaryna túrmystyq zorlyq-zombylyq kórushilerden 130 myng shaghym kelip týsken.

Onyng 2,5 mynyna qylmystyq is qozghalyp, 30 myny әkimshilik qúqyqbúzushylyqqa jatqyzylghan eken. Otbasylyq ómirde tayaq jep, zorlyq kórip jýrse de kópshilik polisiyagha aryz týsire bermeydi ne bolmasa jazghan shaghymyn qaytaryp alatyndar bar. Elimizde 10 jәbirlenushining ekeui ghana polisiyagha jýginedi. Sondyqtan qúqyq qorghau organdary tiyisti sharany qoldana almaydy eken. Sol kezdegi QR Ishki ister ministri bolghan Erlan Túrghymbaev: "Otbasylyq-túrmystyq saladaghy qúqyq búzushylyqtar sany 25% - gha ósti. Tótenshe jaghday rejiymi kezinde azamattardyng oqshaulanuyna baylanysty zorlyq - zombylyq qúrbandarynyng daghdarys ortalyqtarynyng jedel jelilerine jýginuleri kóbeydi", - degen bolatyn. Al, QR IIM Ákimshilik polisiya komiyteti yuvenaldy polisiya jәne әielderdi zorlyq-zombylyqtan qorghau basqarmasynyng bastyghy Áset Ospanovtyng habarlauynsha, 2020 jyly otbasyndaghy agressorlargha qatysty polisiya 43 mynnan astam qorghanys búiryghyn shyghardy. 3,5 myng qazaqstandyq úryp-soqqany ýshin jauapqa tartyldy. Ishki ister organdarynyng materialdary boyynsha Sottar 5 mynnan astam "otbasyndaghy tirandargha" erekshe talaptar qoyghan. Pandemiya kezinde otbasylyq zorlyq-zorbylyq sany artqan song polisiya búl kýrmeui qiyn mәselege qarsy kýresti kýsheytken.

«Aldyn aludyng jana әdisteri әzirlenip, engizildi. Birinshiden, messendjerlerde beyne qonyraular arqyly túrmysy nashar otbasylar men esepte túrghan adamdargha qashyqtyqtan monitoring jýrgiziledi. Búl shara agressiya jasaugha beyim azamattardy baqylauda ústaugha mýmkindik berdi. Ekinshiden, polisiya organdaryna túrmystyq zorlyq-zombylyq faktileri turaly jyldam habarlau ýshin arnayy algoritm әzirlendi. Búl algoritmmen dәrihanalar men aula dýkenderining satushylary, sonday-aq túrmystyq zorlyq-zombylyqtyng 12 mynnan astam yqtimal qúrbandary tanysty. Ýshinshiden, polisiya ýkimettik emes sektormen, әsirese el boyynsha 40-tan astam daghdarys ortalyqtarymen tyghyz júmys isteydi. Poliyseyler atalghan úiymdardyng әleumettik-qúqyqtyq jәne psihologiyalyq júmysyna qosyluda. Tórtinshiden, halyq arasynda týsindiru júmystary kýsheytildi. IIM-ning barlyq aumaqtyq bólimshelerinde "otbasyndaghy zorlyq-zombylyqqa jol joq" aksiyasy ótkizildi, oghan memlekettik organdar men ÝEÚ-nyng 7,5 myng ókili qatysty”,-dedi Áset Ospanov.

Daghdarys ortalyqtary odaghynyng aqparaty boyynsha 2020 pandemiya jyly túrmystyq zorlyq-zombylyq dengeyi 41%-gha ósken. Qazaqstannyng daghdarys ortalyqtary odaghynyng basshysy Zulifiya Baysakovanyng kaz.365info.kz saytyna bergen súqbatyn bylay deydi: «25 mynnan astam әielge zangerlik, әleumettik jәne psihologiyalyq kómek kórsetiledi. Jyl sayyn 17 mynnan astam abonent 150 senim telefonyna habarlasady, 7 myngha juyq balasy bar әiel әleumettik baspanadan pana tabady. Biraq búl ortaq statistika. Ýidegi zorlyq-zombylyq qúrbandaryn shartty týrde bes sanatqa bólemiz: Birinshi top- shydap jýre beredi, eshkimning kómegine jýginbeydi, ekinshi top- polisiyanyng kómegine jýginedi, biraq qúqyq búzushymen birge ómir sýrudi jalghastyrady, ýshinshisi- terezeden sekiredi, tórtinshisi- ózin-ózi qorghau kezinde qylmyskerdi óltiredi, besinshisi- tiranmen qarym-qatynasty toqtatady» eken. Búl jerde әielderge ghana qatysty zorlyq-zombylyq faktileri keltirilgen. Túrmystyq zorlyq-zombylyq boyynsha әielderden bólek, balalargha da qysym kórsetu tyiylmay keledi. Qazaqstan men YuNIYSEF zertteulerine qaraghanda, ýy –ishinde balalardy tәrbiyeleu maqsatynda 75 payyz eresekter qol kóteredi eken. Árbir ekinshi otbasynda ne bolmasa balabaqshada 14 jasqa deyingi balalar kýsh kórsetuding qúrbany bolady, al, mektep oqushylarynyng ýshten ekisi mekteptegi múghalimderinen nemese qatarlas qúrbylarynan jәbir kóredi. Zorlyq-zombylyqtyng eng joghary kórsetkishi internattar men balalar ýilerinde anyqtalghan.

Elimizde búl mәseleni retteuding bir joly retinde 2020 jyly «Túrmystyq zorlyq-zombylyqqa qarsy kýres turaly» zang jobasy kóterilgen bolatyn. Qújat qúqyq búzushylardyng zandyq jauapkershiligin ghana emes, agressiyalyq minez-qúlqyn ózgertu ýshin psihologiyalyq túrghydan da әreket etedi. Sol arqyly otbasylyq zorlyq-zombylyqqa barghan azamattardyng múnday әreketten bas tartuyna mýmkindik jasaydy. Sonymen qatar, otbasylyq zorlyq-zombylyqqa baryp, qúqyq búzushylyq jasaushylargha qatysty birqatar jana talaptar jana zang jobasyna engizildi. Alayda búl zang turaly qoghamnyng pikiri ekige bólindi. Jaqtaushylar da, dattaushylar da boldy. Aqyr ayaghynda zandy engizbeudi qoldaytyndardyng paydasyna sheshilip jana zang qabyldanbay qaldy. Qazirgi uaqytta elimizdegi túrmystyq-zorlyq zombylyqty retke keltiretin ýsh qúqyqtyq akt júmys isteydi. Olar: 2009 jylghy Túrmystyq zorlyq-zombylyq profilaktikasy turaly zan; 2014 jylghy Ákimshilik qúqyq búzushylyq turaly kodeks pen 2014 jylghy Qylmystyq kodeks. Preziydent ­Qasym-Jomart Toqaev 2021 jyly 25 aqpandaghy Últtyq qoghamdyq senim kenesining 5-otyrysyndaghy sózinde  Ishki ister ministrligine baghynatyn әielder men balalardy zorlyq-zombylyqtan qorghau jónindegi arnayy bólimshelerding qyzmetin kýsheytudi tapsyrghan bolatyn. Memleket basshysy sol kezdesu barysynda әielder men balalargha qatysty zorlyq-zombylyqqa erekshe den qoyyp toqtalyp ótti.

«Jyl sayyn elimizde әiel­derge qatysty 2,5 mynnan astam qylmystyq is tirkeledi. Onyng ishinde adam ólimine alyp keletin jaghdaylar da bar. Búl ótkir mәseleni sheshu ýshin memlekettik organdar men ýkimettik emes úiymdardyng kýsh biriktirui qajet. Búl rette Ishki ister ministrligine qarasty 1999 jyly qúrylghan әielder men balalardy zorlyq-zombylyqtan qorghau jónindegi arnayy bólimsheler manyzdy ról atqarady. Atalghan bólimsheler polisiya men azamattyq qoghamnyng arasynda dәneker boluy kerek. Alayda kezinde olardyng shtattyq sany, әsirese, túrmystyq zorlyq-zombylyq faktileri jii tirkeletin aimaqtarda eki esege deyin qysqartyldy. Ishki ister ministrligine әielder men balalardy zorlyq-zombylyqtan qorghau jónindegi arnayy bólimshelerding shtatyn qayta qalpyna keltirudi tapsyramyn»,- dedi preziydent. Túrmystyq otbasylyq zorlyq-zombylyq qoghamnyng ótkir mәselesi. Sondyqtan qoghamnyng әlsiz toptaryna kórsetiletin qysymdy jong ýshin otbasynda zorlyq-zombylyq kórsetushilerdi qatang jazagha tartatyn zang jobasy biraz mәseleni sheshetini anyq.

Abai.kz

0 pikir