قىرعىزستان مەن تۇركىمەنستاندا رەسەيلىك تەلەارنالار جۇمىسىن توقتاتتى. بۇعان باتىس ەلدەرىنىڭ ۋكراينا سوعىسىنا بايلانىستى رەسەيگە سالعان سانكتسيالارى اسەر ەتكەن. سول تۋرالى ەگجەي-تەگجەيلى جازايىق...

تۇركىمەنستاندا ەڭ ءىرى بايلانىس وپەراتورى – اشحاباد قالالىق تەلەفون جەلىسى تاراتاتىن رەسەيلىك «روسسيا-1» جانە «زۆەزدا» تەلەارنالارى حابار تاراتۋدى توقتاتقان. وپەراتور جاقىن ارادا رەزەرۆتىك ترانسلياتسيانى ۇيىمداستىرۋعا ۋادە بەرگەن. قىرعىزستاندا «روسسيا-24»، «روسسيا كۋلتۋرا» جانە «زۆەزدا» ارنالارى ۋاقىتشا بۇعاتتالدى.

«بىرقاتار ەلدەردە بۇكىلرەسەيلىك تەلەارنالاردى تاراتۋعا زاڭنامالىق شەكتەۋلەر قابىلدانۋىنا بايلانىستى - حالىقارالىق سپۋتنيكتەردە بۇكىلرەسەيلىك مەملەكەتتىك تەلەۆيزيا مەن راديوستانتسيا كومپانياسىنىڭ تەلەارنالارىن تاراتۋ بىرجاقتى تۇردە توقتاتىلدى»، - دەدى «اقنەت» قىرعىز تەلەكوممۋنيكاتسيالىق كومپانياسى.

دەگەنمەن، ەلدە «ءبىرىنشى ارنا»، «رەنتۆ»، «نتۆ»، «ستس»، «تنت»، «ماتچ» جانە باسقا دا رەسەيلىك تەلەارنالار جۇمىسىن جالعاستىرۋدا.

«اقنەتتىڭ» حابارلاۋىنشا قازىرگى ۋاقىتتا تۇراقتى سيگنال بەرۋ ءۇشىن رەزەرۆتىك حابار تاراتۋدى ۇيىمداستىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلۋدە. تەلەارنا وپەراتورى جۇمىستى اياقتاعاننان كەيىن حابار تاراتۋ قولجەتىمدى بولماق.

رەسەي ۋكرايناعا باسىپ كىرگەننەن كەيىن ەو، ۇلىبريتانيا، اۆستراليا جانە باسقا دا ەلدەر بۇكىلرەسەيلىك مەملەكەتتىك تەلەۆيزيا مەن راديوستانتسيا كومپانياسى باسشىلىعى مەن ونىڭ قىزمەتكەرلەرىنە قارسى سانكتسيا جاريالادى. اقش-تا «ءبىرىنشى ارنا»، «رەسەي-1» جانە «نتۆ» ارنالارى سانكتسياعا ۇشىرادى. ايىپپۇل سالىناتىن بولعان سوڭ، جەرسەرىكتەردىڭ يەلەرى بىرجاقتى تارتىپپەن وسى تەلەارنالاردىڭ حابار تاراتۋىن شەكتەي باستادى.

رەسەي-ۋكراينا سوعىسى باستالعاننان سوڭ رەسەيلىك ارنالاردىڭ ۇگىت-ناسيحات ارەكەتىنەن قاۋىپتەنگەن بەلسەندىلەر ەلىمىزدەگى رەسەيلىك ارنالاردىڭ جۇمىس ىستەۋىنە قارسىلىق پەتيتسياسىن جاريالاعان بولاتىن.

قازاقستان شە؟

پرەزيدەنتكە، قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنە جانە قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ اتىنا جولدانعان پەتيتسيادا رەسەيلىك «1 كانال» («ۆسەميرنايا سەت»»، «پوبەدا»، «كاتيۋشا»),  «روسسيا»، «روسسيا-24»، «رتر پلانەتا»،  «زۆەزدا»،  «نتۆ» («مير»، «RTVi»), «ربك»،  «Ren-TV»،  «RT» سەكىلدى تەلەارنالارى كورسەتىلگەن.

«جاپپاي بۇرمالانعان اقپارات اعىنى بۇرىن-سوڭدى بولماعان اۋقىمداعى قاتىگەزدىكپەن كۇش قولدانۋدى اقتاۋ ماقساتىن كوزدەپ، قازاقستاندىقتاردىڭ قوعامدىق پىكىرىنە وراسان زور قىسىم تۋدىرىپ وتىر. سونىمەن قوسا، ەلىمىزدىڭ اقپاراتتىق قاۋىپسىزدىگىنە قاۋىپ توندىرەدى. اسىرەسە، بۇرىنعى ءورىستىلدى كەڭەستىك كەڭىستىك ءۇشىن ميدى ۋلاۋ قۇرالى بولعان رەسەيلىك تەلەارنالاردىڭ ارەكەتتەرى كاسىبي ەتيكا مەن جالپىادامزاتتىق مورالعا عانا قايشى كەلىپ قويماي، سونىمەن بىرگە قازاقستان رەسپۋليكاسىنىڭ اتا زاڭىنا دا قايشى كەلەدى»، - دەلىنگەن پەتيتسيادا.

«Kantar» («TNS Central Asia» جشس - بۇرىنعى Gallup) كومپانياسىنىڭ 2022 جىلعى ساۋىردەگى دەرەكتەرىنە سايكەس، ەلىمىزدەگى تەلەارنالارىنىڭ ىشىندە رەسەيلىك «ءبىرىنشى ارنا» ەڭ كوپ كورىلەتىن تەلەارنا بولىپ شىقتى. ونى ءبىر تاۋلىكتە ورتاشا ەسەپپەن 20,61% ادام كورەدى. ال، مەملەكەتتىك ارنامىز «Qazakhstan» 9,52% ۇلەسپەن ءتورتىنشى ورىندا تۇر. «حابار» جانە «حابار-24» ءبىر ايداعى تاۋلىكتىك كورىلىمى بويىنشا 2,18% جانە 1,74% - بەن 10, 12 ورىندارعا جايعاسىپتى.

«رەسەيدىڭ ۇگىت-ناسيحات ماشيناسى قازاقستاندىق قوعامنىڭ بەلگىلى ءبىر بولىگىنىڭ ساناسىن ۋلادى دەپ ايتۋعا بولادى. سەبەبى، ولاردىڭ ىشىندە ۋكرايناداعى سوعىستى اقتاپ، رەسەيلىك باق-قا سەنىم بىلدىرگەندەر بارشىلىق (بۇكىلرەسەيلىك قوعامدىق پىكىردى زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ مالىمەتتەرى بويىنشا، 2022 جىلعى 5 ناۋرىزدا جۇرگىزىلگەن ساۋالنامادا رەسەي تۇرعىندارىنىڭ  71% -ى «ۋكرايناداعى اسكەري وپەراتسيانى»، ياعني سوعىستى قولداعان). بۇل 2014 جىلدان بەرى رەسەيدىڭ ۋكرايناعا قارسى ۇگىت-ناسيحاتقا قۇيعان ۇلكەن قاراجاتى جەمىسىن بەرىپ جاتىر دەگەندى بىلدىرەدى. ەكىنشى جاعىنان، ءبىزدىڭ اقپاراتتىق ساياساتىمىزدىڭ السىزدىگىن كورسەتەدى»، - دەيدى قولدانبالى ەكونوميكانى زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى جانىبەك ايعازين.

«سوندىقتان دا قازاقستان اۋماعىندا رەسەيلىك باق-تاردى (اقپاراتتىق جانە ساياسي توك-شوۋلاردى) تاراتۋعا تىيىم سالۋ ماڭىزدى قادام بولىپ تابىلادى، ويتكەنى رەسەيلىك مەديا رەسۋرستار قازاقستاندىقتاردىڭ وي-ساناسىن ۋلاپ، وزدەرىن قازاقستانمەن بايلانىستىرمايتىن، رەسپۋبليكامىزدى رەسەيدىڭ ءبىر سپۋتنيگى كورەتىن وتانداستاردىڭ پايدا بولۋىنا اسەر ەتىپ جاتىر. ءبىزدىڭ اقپاراتتىق قاۋپىسىزدىگىمىزگە قاۋىپ ءتونىپ تۇر. قازاقستان سىرتقى ويىنشىلار ءوز مۇددەلىرىنە پايدالاناتىن «بەسىنشى كولونناعا» اينالماۋى كەرەك.

ايتپاقشى، جاقىندا سوعىس ناسيحاتىن جۇرگىزىپ وتىرعان رەسەيدىڭ بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنا توسقاۋىل قويۋدى تالاپ ەتكەن پەتيتسيا جاريالاندى. 20-باپتىڭ 3-تارماعىنا سايكەس «[...] سوعىسقا، [...] قاتىگەزدىك پەن زورلىق-زومبىلىققا ۇگىتتەۋگە جانە ناسيحاتتاۋعا جول بەرىلمەيدى». سونداي-اق رەسەيلىك باق ارەكەتتەرى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قىلمىستىق كودەكسىنىڭ 161-باپ 1-تارماعىنا قايشى كەلەدى: «باسقىنشىلىق سوعىستى ناسيحاتتاۋ نەمەسە جۇرتشىلىققا ۇندەۋ تاراتۋ – بەس جىلعا دەيىنگى باس بوستاندىعىنان ايىرۋمەن جازالانادى»،- دەپ جازدى ساياساتكەر دوسىم ساتپاەۆ.

ايتا كەتەيىك، پەتيتسيا 7500 قول جيناۋدى ماقسات ەتەدى. بۇگىنگى كۇنى قول قويعاندار سانى 6314 ادام.

ايجان تەمىرحان

Abai.kz