اقىن-جازۋشىلاردىڭ ءالى سياسى كەۋىپ ۇلگەرمەگەن كوركەم شىعارماسىن قالامگەرلەر ورتاسىندا تالقىلاۋ، كوركەم ادەبي سىن دەگەن ۇعىمدار سانامىزدان كوشكەن بۇلتتاي تاراپ بارا جاتقان سياقتى اسەر قالدىراتىن. قازاق ادەبيەتىنىڭ «التىن عاسىرى» اتالعان كەڭەستىك داۋىردە تىڭ تۋىندىلاردىڭ قاي-قايسىسى بولسىن قالامگەرلەر نازارىنان تىس قالماي، ادەبيەت سىنشىلارى تاراپىنان لايىقتى باعاسىن الىپ كەلسە، سول ءداستۇردىڭ دىڭگەگى كەشەگى الاساپىران كەزەڭدە زارداپ شەكپەدى دەپ ايتا المايمىز. تاۋەلسىزدىكتىڭ 20 جىلدىق بەلەسىن ارتقا ىسىرعان كەزەڭدە قولعا الىنىپ وتىرعان ەلوردالىق قالامگەرلەردىڭ باستاماسى كوزى بىتەلىپ، كومەسكى تارتا باستاعان رۋحاني ارنانىڭ جۇزىنە قايتا قان جۇگىرتكەندەي رۋحتاندىرادى. جازۋشىلاردىڭ استانالىق فيليالىندا العاش رەت تاريحي كوركەم تۋىندى تالقىلاندى. «سىن تۇزەلمەي، ءمىن تۇزەلمەيدى» دەگەن قاناتتى قاعيدا ادەبيەتتەگى ءوسىپ كەلە جاتقان قانشاما جاس وركەندەر قالامىن قاتايتۋعا سەبەپشى بولاتىنى راس دەسەك، ال حالقىنا وتكەن تاريحتىڭ كەسكىن-كەلبەتىن، كەسەك تۇلعالارىن شىنايى بايانداۋدى بارىنشا مۇرات تۇتقان مايتالمان جازۋشىلار ءۇشىن دە مۇنداعى ورتاعا سالىنعان سىن-پىكىرلەر مەن وي-بايلامداردىڭ ورنى بولەك سانالادى.

اقىن-جازۋشىلاردىڭ ءالى سياسى كەۋىپ ۇلگەرمەگەن كوركەم شىعارماسىن قالامگەرلەر ورتاسىندا تالقىلاۋ، كوركەم ادەبي سىن دەگەن ۇعىمدار سانامىزدان كوشكەن بۇلتتاي تاراپ بارا جاتقان سياقتى اسەر قالدىراتىن. قازاق ادەبيەتىنىڭ «التىن عاسىرى» اتالعان كەڭەستىك داۋىردە تىڭ تۋىندىلاردىڭ قاي-قايسىسى بولسىن قالامگەرلەر نازارىنان تىس قالماي، ادەبيەت سىنشىلارى تاراپىنان لايىقتى باعاسىن الىپ كەلسە، سول ءداستۇردىڭ دىڭگەگى كەشەگى الاساپىران كەزەڭدە زارداپ شەكپەدى دەپ ايتا المايمىز. تاۋەلسىزدىكتىڭ 20 جىلدىق بەلەسىن ارتقا ىسىرعان كەزەڭدە قولعا الىنىپ وتىرعان ەلوردالىق قالامگەرلەردىڭ باستاماسى كوزى بىتەلىپ، كومەسكى تارتا باستاعان رۋحاني ارنانىڭ جۇزىنە قايتا قان جۇگىرتكەندەي رۋحتاندىرادى. جازۋشىلاردىڭ استانالىق فيليالىندا العاش رەت تاريحي كوركەم تۋىندى تالقىلاندى. «سىن تۇزەلمەي، ءمىن تۇزەلمەيدى» دەگەن قاناتتى قاعيدا ادەبيەتتەگى ءوسىپ كەلە جاتقان قانشاما جاس وركەندەر قالامىن قاتايتۋعا سەبەپشى بولاتىنى راس دەسەك، ال حالقىنا وتكەن تاريحتىڭ كەسكىن-كەلبەتىن، كەسەك تۇلعالارىن شىنايى بايانداۋدى بارىنشا مۇرات تۇتقان مايتالمان جازۋشىلار ءۇشىن دە مۇنداعى ورتاعا سالىنعان سىن-پىكىرلەر مەن وي-بايلامداردىڭ ورنى بولەك سانالادى.

جاقىندا قازاقستان جازۋشىلار ودا­عىنىڭ استانا قالالىق فيليالى  جانە  س.سەي­فۋللين مۇراجايىنىڭ ۇيىمداس­تى­رۋىمەن ەلوردالىق قالامگەرلەر قاجى­عالي مۇحانبەتقاليۇلىنىڭ «تار كەزەڭ» تاريحي رومانىن تالقىلادى. جازۋشىلار وداعى قالالىق فيليالىنىڭ ديرەكتورى، كورنەكتى اقىن نەسىپبەك ايتۇلى ءجۇر­گىز­گەن ادەبي تالقىلاۋعا تولەن ابدىك، انەس ساراي، سايىن نازاربەك، ءمادي ايىمبەتوۆ، مارات ءماجيتوۆ، قۋانىش جيەنباي سياقتى بەلگىلى اقىن-جازۋشىلار قاتىسىپ، پىكىر ءبىلدىردى.
- بۇرىن دا مۇنداي ادەبي تالقىلاۋلار بولعان، بىراق بۇگىنگى باسقوسۋدىڭ ءجونى ولارعا قاراعاندا مۇلدە بولەك، - دەپ ءسوز باستاعان جازۋشىلار وداعى استانا قا­لالىق فيليا­لىنىڭ ديرەكتورى نەسىپبەك ايتۇلى روماندى ءوزى دە جاقىندا وقىپ شىققانىن ايتتى. - قاجىعالي مۇحانبەت­قاليۇلىنىڭ رومانى - تاۋەلسىزدىك جىلدارى تۇسىنداعى ۇلكەن ءبىر سۇبەلى دۇنيە. جالپى، ءار جازۋشىنىڭ شىعار­ماشىلىعىندا ەرەكشە ءبىر باستى كىتابى بولادى. ايتايىق، م.اۋەزوۆتىڭ كەرەمەت نەبىر شىعارمالارى بار، بىراق «اباي جولىنىڭ» الار ورنى ءبىر توبە. سول سياقتى ءا.نۇر­پەيىسوۆتىڭ «قان مەن تەرى»، م.ماعاۋيننىڭ «الاساپىرانى»، ءابىش كەكىلباەۆ­تىڭ «ەلەڭ-الاڭى» سياقتى جازۋشىنىڭ ءوزىنىڭ ءبىر شىڭى، جانىن-قانىن، بۇكىل ءومىرىن ارناعان شى­عار­مالارى بولادى. «تار كەزەڭ» رومانى قاجەكەڭنىڭ جيىرما جىل كوز مايىن تاۋىسىپ زەرتتەپ جازعان سونداي شى­عارماسى ەكەنى كورىنىپ تۇر. سەبەبى، شىعارمانى جازۋ بار دا، وعان پالەنباي جىل تاپجىلماي وتىرۋ دەگەن جاۋاپتى ءىس تاعى بار، ال مىناداي ۇلكەن، كۇر­دەلى شىعارماعا كەلۋ ءۇشىن ادام ونى كوپ ۋاقىت زەرتتەۋى كەرەك. اسىرەسە، ورىس-قازاق قاتىناس­تارى، رەسەي­دىڭ قازاقستاندى وتارلاۋ ساياساتى، بۇگىنگى كۇنگە دەيىنگى ءداۋىر، كەڭەستىك كەزەڭدە شىنايى اشىلىپ ايتىلا قويعان جوق. ويتكەنى، ورىس يمپەريا­سى­نىڭ قول استىندا وتىرعان ۋاقىتتا ولار­دىڭ قازاق دالاسىن وتارلاۋ ساياساتىن ءبۇ­گە-شىگەسىنە دەيىن قازىپ ايتۋ مۇمكىن ەمەس ەدى. قاجەكەڭ بولسا بۇل تاقى­­رىپ­تى تاۋەلسىزدىك تۇسىندا كوتەرىپ وتىر. وتكەن تاريحقا شىندىق تۇرعىسى­نان قاراپ، ءتىپتى پە­تەربورداعى تۇرعان كوشە­لەردى، ونداعى عيمارات­تاردى سۋرەتتەگەندە ول ءجۇ­رەگىنىڭ سۇزگىسىنەن، كوڭىلىنىڭ كوزىنەن وتكىزىپ، انىق بايقاپ جازعانى كورىنىپ تۇر. شى­عار­مانىڭ عاجاپتىعى، قازاق دالاسىن جاۋلاۋدا­عى ورىس يمپە­رياسىنىڭ نەشە ءتۇرلى سۇرقيا ساياساتىن باروننىڭ، ورىس وفيتسەرىنىڭ كو­زىمەن كەرەمەت كور­سەتە بىلگەن. جانە سىرىم باتىر باستاعان قازاق دالاسىنىڭ قارسىلىعى، حVIII عا­سىر­دىڭ ەكىنشى جارتى­سىنداعى تار كەزەڭ ۇلكەن سۋرەتكەرلىكپەن بەرى­لىپ وتىر.
مەملەكەتتىك سىيلىقتىڭ لاۋرەاتى، جازۋشى انەس ساراي «تار كەزەڭ» رومانىن تۇگەل وقىپ شىققانىن ايتا كەلىپ، سىرىم باتىر مەن ول ءومىر سۇرگەن كەزەڭ تاريحىنا قاتىستى قىزىقتى دەرەكتەر كەلتىردى. «مەن قاجەكەڭ­نىڭ شىعارما­سى­نىڭ العاشقى تاراۋىن وسىدان ون بەس جىل بۇرىن وقىعان­مىن. جاقىندا تۇگەل وقىپ تاۋىس­تىم. سوندىقتان، بۇل شى­عار­مانىڭ تاعدىرى، جازىلۋ كەزىندەگى قي­ىنشى­لى­ق­تارى مەن كۇرمەۋ­لەرى مەنىڭ كوز الدىمنان ءوتتى دەۋگە بولادى.
ورىس وتارشىلدىعىنا قارسى بىردەن-ءبىر قارسى كۇرەسكەن ادام وسى سىرىم داتوۆ. تاريحي، رەسمي دەرەك بويىنشا ورىس وتارلاۋىنا قارسى شىققان ءبىرىنشى كوتە­رىلىسشى دە، ال رەسمي ەمەس تاريح بويىنشا ەكىنشى كوتە­رىلىسشى. ءبىرىن­شى كوتەرىلىستى تامانىڭ ساپۋرا ەسىمدى قىزى باستاعان. وتارلاۋ ساياساتىنا قارسى شىققان ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىسىنىڭ باسىندا قاشاندا سى­رىم داتۇلىنىڭ ەسىمى ەرەكشە اتالۋى زاڭدى. ۇكىمەتكە، ساياساتقا، ايتىلماي جۇرىلەتىن يدەيا­لارعا قىزمەت ەتەمىز دەپ كەيبىر تاريحشىلار حانداردىڭ بارلى­عىن شەتىنەن ماقتاپ، ولاردىڭ ىشىندە وسالى جوق، بارلىعىن دانىشپان ەتىپ، ال ەندى حالىق كوتەرىلىسىن باستاعانداردى «تەنتەك» دەيتىن بولدىق كەيدە. سونداي يدەيا جەر-جەردە ءجۇرىپ جاتىر. ەگەر دە ءبىز حاندارىمىزدى ۇلت ءۇشىن جانىن پيدا قىلعان ۇلت-ازاتتىق كوتە­رىلىسىنىڭ كوسەمدەرىنە قارسى قويىپ سويلەيتىن بولساق، وندا وتانشىلدىق دەگەن سەزىمنەن جۇر­داي بولامىز. ەلى ءۇشىن قان توككەن سىرىمدى، كەنەسارى مەن ناۋرىزبايدى، ەسەت كوتى­با­روۆتى، يساتاي مەن ماحامبەتتى، يسا مەن دوساندى، جانقوجا مەن بۇقاربايدى، بەكبولات پەن يمانوۆقا دەيىنگى ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىسىنىڭ باتىرلارىن جالاۋلاتىپ كور­سەت­پەسەك، وندا ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىسى باسەڭدەپ، ۇمىت بولادى. بىراق ۇمىتتى­ر­ماۋ ءۇشىن بۇگىندە مىنە، مىناداي روماندار جازىلىپ جاتىر. سىرىم داتوۆتىڭ تاريحى ادام ايتقىسىز ۇشان-تەڭىز. ونى تۇگەل جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس. بۇل ءوزى ورىستىڭ اتاقتى قولباسشىسى سۋۆوروۆتىڭ وزىمەن كۇرەسكەن ادام عوي. سىرىمنىڭ تاريحتا ەسىمحاندى (نۇرالى­نىڭ بالاسى) ولتىرگەن كەزى جانە بار. قىزىلقوعا اۋدانىندا سىرىم بوگەتى دەپ اتالاتىن اتاۋ كەزدەسەدى. سىرىمنىڭ ءمايىتى قازاق شەكاراسىنان تىس قوڭىرات دەيتىن ماڭدا جاتىر. قاجەكەڭ سونىڭ ءبارىن سىرىپ تاستاپ، ۇشان-تەڭىز وسىناۋ دۇنيەدەن نە العان دەسەك، ول شى­عارماسىنا ورىستىڭ قازاق­ستاندى وتار­لاۋ­عا كەلگەن ساياساتىن عانا العان. مەن يگەلسترومدى ونشا جەك كور­مەدىم. قا­جە­كەڭ ءسۇيسىنىپ جازىپتى ونى. ءوزى سۇيكىمدى، ءوزى ورىس ەمەس، بىراق ورىس ساياساتىن، وتارلاۋ ساياساتىن جۇرگىزەر كەزدە بۇل­تارت­پايدى. امانداسىپ، جىلماڭداپ تۇرعان­مەن حالىقتى وتارلاۋ ساياساتىنا كەلگەندە بەتى ءمىز باقپايدى. سونى يگەلسترومنىڭ بو­يىنان كوردىم. ول قازاقتى ورىس اكىم­شىلى­گىنىڭ زاڭىنا باعىندى­رۋعا، ەلدىڭ تۇرمىسىن بۇرىنعى شاريعات ەمەس، ءداستۇرلى قازاقتىڭ دالا زاڭىمەن ەمەس، اتا جولىمەن ەمەس، ورىستىڭ زاڭىمەن رەتتەۋ ءۇشىن كەلگەن ادام عوي. قازاقتى ورىس بيلىگىنە تۇگەل اۋدارامىن دەپ كەلگەن يگەلسترومنىڭ سول ساياساتىن جۇزەگە اسىرۋعا قارسى ادام - سىرىم. سى­رىم­نىڭ باتىرلىعىنان گورى ساياساتكەرلىگى باسىمداۋ. سىرىمنىڭ ۇلىلىعى دا، قازاق ءۇشىن ىستەگەن ءىسى دە وسى جەردە كورىنەدى. وسىنى قا­جەكەڭ جاقسى بەرگەن. جالپى، كوركەم شىعار­مادا سيۋجەت، ەكىنشىدەن حاراكتەر بولۋى كەرەك. ءۇشىنشى، ءتىل كەرەك. سول ۇلكەن شىعار­ماعا قا­جەت­تى ءۇش كومپونەنت تە قاجەكەڭنىڭ تۋىندىسىنان تابىلىپ تۇر، ادەمى ۇيلە­سۋىمەن شىعار­ماسى قۇلاق-باۋى كەلگەن دومبىراداي. ەگەر دە ونەرلى ادام بولسا، اندەت­كىسى كەلىپ تۇر. قازاقتا ەڭ وزىق شىعارمالار تاريحي تاقىرىپقا جازىل­عان - «اباي جولى»، «قان مەن تەر»، «بوتاگوز»، «اققان جۇلدىز» «حان كەنە»، «كوش­پەندىلەر». بۇل جاعىنان جيناعان ءتاجىري­بەمىز از ەمەس. مارقۇم رىمعالي نۇرعاليەۆ قازاق ادەبيەتىنىڭ وتكەن عاسىرداعى تۇرمىسىن «التىن عاسىر» دەپ اتادى. بۇل بيىك ءسىرا ەندى العىزبايتىن شىڭ بولسا كەرەك. 40 توم جازعان ءسابيت مۇقانوۆتىڭ ءوزى نە تۇرادى؟! سونىڭ ون التى تومىن شى­عا­رۋعا قاتىستىم. «قازاق ەلى» دەگەن ءبىر كىتابى شىقتى. قازاقتىڭ رۋ، تايپالارى تۋرالى العاش­قى كىتاپ. سونى الدىما اكەلىپ تاستاي سالعاندا، شاڭى بۇرق ەتە قالدى. وسى كى­تاپتىڭ ءىشى تولعان فاكت، وسىدان كىتاپ شىعار دەدى. الگىنى مىق­شىڭداپ وتىرىپ ءبىراز جۇمىس ىستەدىم. بىراق كەيىن ماماجانوۆ سۇ­راپ الىپ كەتتى. وسىنداي تاريحي كىتاپتار از ەمەس. سونىڭ بۇل سوڭى بولماسىن دەپ ءتى­لەيمىن. قاجەكەڭ سول جاقسى ءداستۇردى جال­عاستىرا ءبىلدى»، - دەدى ءا.ساراي.
جازۋشى تولەن ابدىك: «تاريحي شى­عار­ما­لاردىڭ داڭقىن شىعارعان - حالىق­تىڭ تاريحقا دەگەن ىقىلاسى، - دەدى. - شولدەۋى. ويتكەنى، كەشەگى كەڭەس وكىمەتى تۇسىندا تاريحىمىز بۇر­مالاندى. شىن تاريحتى بىلمە­يىنشە ادامنىڭ ءوز حالقىنا دەگەن ءسۇيىس­پەنشىلىگى بولمايدى. سون­دىق­تان تاريحي شىعارمالار كەيبىر كەم-كە­تىگىنە قاراماستان حالىققا ۇنادى، حالىق قا­بىل­دادى. تاريحي شىعارمالاردىڭ كەي­بى­رىنەن دايىندىقتىڭ ازدىعى، تولىق تاپتىشتەپ زەرتتە­مەگەنى، زەر­دەلەمەگەنى بايقالىپ تۇراتىن. بىراق ءبىز وعان قاراعان جوقپىز، جاقسى قابىلدادىق. ال ەندى قاجەكەڭنىڭ رومانىن وقىپ شىققاندا مەنىڭ بايقاعانىم، جازۋشى تاريحتى بۇگە-شىگەسىنە دەيىن زەرتتەگەن. بۇكىل رەسمي بۇيرىق­تارعا، حاتتارعا دەيىن مۇراعاتتان قاراۋ دەگەن قىرۋار ۋاقىتتى قاجەت ەتەتىن نارسە. بۇل - ءبىر، ەكىنشىدەن، تاريحي ءنار­سەنى زەرتتەۋ از، ونى زەردەلەۋ كەرەك، ءمان-ماعىناسىن ايقىن­داۋ، بويعا ءسىڭىرۋ، ءجۇ­رەكتەن وتكىزۋ كەرەك. وسى تۇرعىدان كەلگەندە، قاجەكەڭ تاعى دا جاقسى زەردە­لە­گەنى كورىنىپ تۇر. ۇشىنشىدەن، ادەبيەتتە ءتىل بولما­يىن­شا كوركەم شىعارما قالاي تۋادى. قاجەكەڭ­نىڭ ءتىلى ەرەكشە ءتىل ەكەن. جازۋشى شىعارماسىن بۇرىننان بىلەم دەگەنمەن دە، بىراق مۇندا وتە جانىن سالعانى كورىنىپ وتىر. اسىرەسە، باسىنان باستاپ سۋرەتتەلەتىن بارلىق وقيعا كوز الدىڭ­نان كينو كورگەندەي ءوتىپ وتىرادى. بۇل - ۇلكەن جەتىستىك. كوزگە وسىلاي ەلەستەمەسە، دۇرىس سۋرەت سالىنبايدى. ال­عاش­قى ءتورت تاراۋدىڭ ءتىلى ەرەكشە. ءويت­كەنى، كەرەمەت دەتالدار بار ءىشىن­دە. كە­يىپكەر بەينەسىن سۋرەتتەپ وتىرىپ، قامىس اراسىنان شىققان قابانكوزدەنىپ دەيدى. كوز الدىڭا ادامنىڭ بەينەسىن اكەلەدى. قاجەكەڭ ادامداردىڭ قيمىلىنا دەيىن، سويلەگەن ءسوز­دەرىندەگى ەرەكشەلىكتەردى، كوزگە تۇسە بەرمەيتىن قىلىقتاردى، وسى­نىڭ ءبارىن كەرەمەت جاساعان. سىرىمعا كەلسەك، ءسال ستيلدىك ەرەكشەلىك بايقا­لا­دى. سەبەبى، قا­زاقتىڭ تاريحىن قالىپقا ءتۇسىرۋ وڭاي شارۋا ەمەس. بايانداۋ جاعى باسىمداۋ بولىپ كو­رىنەدى. سىرىم بي بولعان سوڭ، ول حالىقتىق كەڭەستە، داۋ-دامايدا جۇرەتىن ادام بول­عاندىقتان ونىڭ بەينە­سىن ديالوگ ارقىلى وتە جاقسى بەرەدى. ۇشىنشىدەن، سيۋجەتتىك قيۋ­لاسۋ بار. رومان وتە كوركەم جازىلعان. ءتىلى سونداي تاماشا، وبرازدار اشىلعان. ارينە، كىتاپ ءوزىنىڭ وقىرمانىن تابارى ءسوزسىز. بىراق ەندى كەلەسى باسىلىمدارى بولۋى مۇمكىن. جازعانىنا ەلۋ جىل بولعان «قان مەن تەرىن» ءا.نۇرپەيىسوۆ ءالى كۇنگە رەداكتسيالاپ ءجۇر عوي. سونى قالامگەر نازارىنا ىلسە دەيمىن. حالقىمىزدىڭ ازاپ شەگۋىنىڭ باستى سەبەپتەرى بولعان. ول - پات­شا­­لىق رەسەي. بۇل ەل تاريحتا الەمدەگى وتارلاۋ ساياساتىن جۇرگىزگەن ەلدەردىڭ ىشىندەگى ەڭ قاتالى بولعان. رەسەي تەك قازاقتارعا قيانات كورسەتكەن جوق، بۇكىل ورتا ازيا حالىقتارىنا، ونىڭ ءىشىن­دە كاۆكاز حالىقتارىن بۇعاۋدا ۇستادى. كاۆكازدا ەڭ كوپ حالىق بولىپ سانالاتىن چەركەستەردى ۇلت ەسەبىندە جويدى. نوعاي حالقى ۇلت رەتىندە ىسىرىلدى. 1782 جىلى سۋۆوروۆ از ۋاقىتتا 500 مىڭ نوعايدى قىرعان ەكەن. ناعىز گەنوتسيد ەمەس پە؟ كوز كورگەندەردىڭ ايتۋى بويىنشا، ولاردىڭ قولىنا ءتۇس­كەن­دەر قالاي ولتىرىلەتىنىن بىلگەن سوڭ، نو­عايلار وزدەرىنىڭ بالالارىن وزدەرى ولتىرە باستاعان. وتارشىل رەسەي قاراماعىن­دا­عى ەلدەرگە ادال بولدى دەپ ايتا المايمىز. بىراق قالاي دەگەندە دە ولاردىڭ ىشىندە كەيبىر جەكە ادامداردىڭ دەموكرات بولۋى عاجاپ ەمەس ەدى. يگەل­ستروم­نىڭ بەينەسى سوعان سەندىرەدى. ءبىرىنشى تاراۋدى وقىعان كەزدە وقىرمانعا رەسەيدىڭ تاراپىنان قازاق حالقىنا ءبىر ۇلكەن جاقسىلىق جا­سالعان، وسىلار تىنىش بولسا ەكەن دەگەن سياقتى ساياسات ەلەستەيدى. ەرتەڭ مۇنى وقىر­مان قالاي قابىلدايدى، مەن ول جا­عىن قازىر ايتا المايمىن. ۇشىنشىدەن، سى­رىمنىڭ ەڭ ۇلكەن جاۋى تەك نۇرالى دەپ قانا قارايتىن بولساق، وندا سىر­ىم­نىڭ ءرولى ءسال-ءپال تومەن­دەي­دى. ءبىز تاريحتان سىرىمدى وتارشىلدىققا قارسى قازاق حالقىنىڭ قارسىلىعىن ءبىرىنشى باس­تاعان كۇرەسكەر رەتىندە قارايمىز. رەسەيگە جەتىسكەننەن كىرەمىز دەپ قول قويىلعان جوق. قالماقتىڭ، جوڭعاردىڭ شابۋىلىن جاسات­تىر­عان رەسەي اراعا الاۋىزدىق وتىن تۇتاتتى. ياعني، بىزگە شابۋىل جاساتقىزىپ، سوسىن وزدەرىنىڭ قول استىنا كىرگىزۋگە ءماجبۇر ەتكەن. ەكىنشىدەن، ورتا ازيا حالىقتارىن ءبىر-بىرىنە ايداپ سالۋ ساياساتى وتە دۇرىس ساياسات دەلىنگەن. مىنە، وسىنى ازداپ بولسا دا سى­رىمنىڭ ىشكى ويلارىمەن بە ايتىپ كەتۋ كەرەك ەدى. ۇشىنشىدەن، ءبىرىنشى ءبولىمدى ءسال-ءپال قىسقارتۋعا بولاتىن شىعار. سىرىمنىڭ حاندىق بيلىككە قارسى بولۋى - وتە قاۋىپتى پىكىر. حاندىق ساياساتتى جويۋ رەسەيدىڭ ساياساتى بولعان. بۇل جويىلسا، جۇرت بەت-بەتىمەن كەتەدى. سوندىقتان، اعا سۇلتان دە­گەن­دى ەنگىزگەن. ال اعا سۇلتان بىرلەسىپ اسكەر جيناي المايدى. ءبىز جوڭعاريادان نەگە جەڭىل­دىك؟ سەبەبى، ەلدى بيلەر بيلە­گەن­دىكتەن، حاندار ەمەس. حان بيلەگەن كەزدە ارميا مەملەكەتتىك بولادى. بيلىك بيلەرگە كەتكەن سوڭ، اركىم ءوزىنىڭ رۋىن عانا بيلەيدى. قازاقستان رۋ­لاردىڭ وداعىنا اينالدى سول كەزدە. جۇرت كەيىن وسىنى بىلگەن سوڭ، كەنەسارىنى حان سايلادى. ويتكەنى، كۇرەسۋ كەرەك بولدى. جالپى، ماعان رومان ۇنادى، ارىپتەرى ۇلكەن، باسىنان باستاپ اياعىنا جەتكەنشە سىرعيسىڭ دا وتىراسىڭ. قۇتتى بولسىن!» - دەپ رومانعا ساتتىلىك تىلەدى.
ساۋلەتشى، اقىن سايىن نازاربەك شى­عار­مانى وقىپ شىققاندا، اسىرەسە، ءتىل باي­لىعىنا قايران قالعانىن، قويىن ءداپ­تەرىنە روماننان وتە سيرەك كەزدەسەتىن 126 ءسوزدى ءتۇرتىپ العانىن، تاريحي روماننىڭ ەشبىر كوركەم شىعارمادان كەم وقىلمايتىنىن ايتسا، جازۋشى ءمادي ايىمبەتوۆ روماندى ءۇش كۇندە تەز وقىپ شىق­قانىن تىلگە تيەك ەتە كەلىپ، مۇراعاتتان كوپ دەرەك جيناعان جازۋ­شىنىڭ ەڭبەگىن ەرەكشە اتاپ ءوتتى. تاقىرىبى تاعى دا ەكىن­شى، ءۇشىنشى كىتاپتىڭ جازىلۋىنا سۇرانىپ تۇر دەدى. جازۋشى مارات ءماجيتوۆ شى­عار­مانىڭ كوركەمدىك دەڭگەيى تۋرالى توق­تالا كەلىپ، ورىس تىلىنە اۋدارىلسا، ورىس­تاردىڭ جەرگە تۇسىرمەي وقيتىن شىعار­ما­سى بولار ەدى دەگەن پىكىر ءبىلدىردى. بەلگىلى قالامگەر قۋانىش جيەنباي تاريحي رومانداردا ادەتتە اتىس-شابىس، ءولىم-ءجىتىم سياق­تى نارسەلەر كەزدەسەدى دەسەك، مۇندا ونداي وقي­عالار كورىنىس تاپپايدى، جالپى العاندا، تاريحي شىعارما وقىرماننىڭ كو­ڭىلىنەن شىعاتىن تىڭ تۋىندى دەگەن ويىن جەتكىزدى.
ادەبي تالقى­لاۋدىڭ سوڭىندا قاجى­عالي مۇحانبەتقاليۇلى رومان تۋرالى پىكىر-ۇسىنىستارىن بىلدىرگەن ارىپتەستەرىنە ريزا­شىلىق ءبىلدىردى. مەنى جيىرما جىلعا جۋىق ۋاقىت وقىرمانىم ادەبيەتتەن جوعالتىپ ال­عانداي بولدى. «تار كەزەڭ» تاريحي رومانى ارقىلى حالىقتىڭ الدىنداعى ءبىر پارىزىمدى اقتاپ شىقتىم دەپ ويلايمىن دەدى.
قازاق ادەبيەتى سونىمەن تاعى ءبىر تاريحي تۋىن­دىمەن تولىقتى دەپ قۋانۋ­دا­مىز. ءويت­كەنى، بۇل شىعارما تاۋەلسىزدىك سياسىمەن جازىلعان بىردەن-ءبىر رۋحاني قازىنامىز بولىپ تابىلادى. ساتتىلىك تىلەيمىز جاڭا كىتاپقا.

قاراشاش توقسانباي،
«ەگەمەن قازاقستان».