قاجىمۇقان عابدوللا. جۇماعۇلوۆتىڭ جاراپازانى نەمەسە قازاق ءبىلىمىنىڭ جەتى سىرقاتى
قازاق ءبىلىمىنىڭ ءحالى مۇشكىل...
قازاقتىڭ ورتا ءبىلىمى دەيسىڭ بە، جوعارعى وقۋى دەيسىڭ بە، بىتىرگەن-بىتىرمەگەننىڭ ءتۇپ-تۇقيانى كوشە كەزىپ، كەڭسە تورىپ، 20 جىلدان بەرى ساندالىپ، ەكى قولعا ءبىر كۇرەك تاپپاي جۇرگەندىگىن ەڭكەيگەن قارتتان، ەڭبەكتەگەن بالاعا دەيىن بىلەدى.
جىل سايىن جوعارعى وقۋ ورىندارى (جوو), كوللەدجدەر، ورتا مەكتەپتەر قانشاما جاستاردى تۇلەتىپ-ۇشىرادى، سولاردىڭ، قۇداي بىلەدى، باسىم كوپشىلىگى، شامامەن، 80-90 پايىزى كوشە كەزىپ كەتەدى...
ال، جاقىندا ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى باقىتجان جۇماعۇلوۆ جەردەن جەتى قويان تاپقانداي: «الاڭداۋشىلىق تۋعىزاتىن بىرقاتار ماسەلەلەر دە بار» - دەپ، كوسەمسىدى.
بۇل - الاڭداتاتىن ەمەس، الدەقاشان قازاق قوعامىنىڭ الەم-تاپىراعىن شىعارعان اسا وزەكتى، وتتاي ورتەنگەن ماسەلە ەمەس پە؟.. جۇماعۇلوۆ جاڭالىق اشقانداي: «ءبىرىنشى، جۇمىسسىز جاستاردىڭ اراسىندا جوعارى جانە كاسىپتىك-تەحنيكالىق ءبىلىمى بار جاستار كوپ. ەكىنشى، ءوز بەتىمەن جۇمىس ىستەيتىندەردىڭ سانى ازايماي وتىر. ول 2 ملن.-نان استام ادامدى قۇرايدى. ءۇشىنشى، تەحنيكالىق جانە جوعارى وقۋ ورنىن بىتىرۋشىلەردىڭ ەداۋىر پايىزى جۇمىسقا ورنالاسا الماۋدا» - دەپ كولگىرسيدى...
مەن ايتار ەدىم: قازاق قوعامىنىڭ ەڭ ءىرىپ-شىرىگەن سالاسى - ءبىلىم بەرۋ مەن جاستاردىڭ ماسەلەسى...
قازاق ءبىلىمىنىڭ ءحالى مۇشكىل...
قازاقتىڭ ورتا ءبىلىمى دەيسىڭ بە، جوعارعى وقۋى دەيسىڭ بە، بىتىرگەن-بىتىرمەگەننىڭ ءتۇپ-تۇقيانى كوشە كەزىپ، كەڭسە تورىپ، 20 جىلدان بەرى ساندالىپ، ەكى قولعا ءبىر كۇرەك تاپپاي جۇرگەندىگىن ەڭكەيگەن قارتتان، ەڭبەكتەگەن بالاعا دەيىن بىلەدى.
جىل سايىن جوعارعى وقۋ ورىندارى (جوو), كوللەدجدەر، ورتا مەكتەپتەر قانشاما جاستاردى تۇلەتىپ-ۇشىرادى، سولاردىڭ، قۇداي بىلەدى، باسىم كوپشىلىگى، شامامەن، 80-90 پايىزى كوشە كەزىپ كەتەدى...
ال، جاقىندا ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى باقىتجان جۇماعۇلوۆ جەردەن جەتى قويان تاپقانداي: «الاڭداۋشىلىق تۋعىزاتىن بىرقاتار ماسەلەلەر دە بار» - دەپ، كوسەمسىدى.
بۇل - الاڭداتاتىن ەمەس، الدەقاشان قازاق قوعامىنىڭ الەم-تاپىراعىن شىعارعان اسا وزەكتى، وتتاي ورتەنگەن ماسەلە ەمەس پە؟.. جۇماعۇلوۆ جاڭالىق اشقانداي: «ءبىرىنشى، جۇمىسسىز جاستاردىڭ اراسىندا جوعارى جانە كاسىپتىك-تەحنيكالىق ءبىلىمى بار جاستار كوپ. ەكىنشى، ءوز بەتىمەن جۇمىس ىستەيتىندەردىڭ سانى ازايماي وتىر. ول 2 ملن.-نان استام ادامدى قۇرايدى. ءۇشىنشى، تەحنيكالىق جانە جوعارى وقۋ ورنىن بىتىرۋشىلەردىڭ ەداۋىر پايىزى جۇمىسقا ورنالاسا الماۋدا» - دەپ كولگىرسيدى...
مەن ايتار ەدىم: قازاق قوعامىنىڭ ەڭ ءىرىپ-شىرىگەن سالاسى - ءبىلىم بەرۋ مەن جاستاردىڭ ماسەلەسى...
جاستار قاراۋسىز قالدى، قامقورلىقتان ادا بولدى، تاربيەسىن تارك ەتتىك، ارماندارىن تىڭدامادىق، ماقساتتارىنا قۇلاق اسپادىق، ءتىپتى، ادامعا، وتانعا دەگەن سەزىمدەرىن دە تابانعا تاپتادىق...
شولاق بە لسەندىلەر «الەۋمەتتىك ماڭىزى بار» دەپ ساناعان «جاسىل ەل»، «ديپلوممەن - اۋىلعا»، «جاستار ساياساتى» سەكىلدى جارتىكەش جوبالار جاستاردىڭ جىگەرىن قايراپ، رۋحىن تۇتاتا المادى. ماڭىزى كەم، ءمانى تار بۇل ناۋقاندىق جوبالار، كەرىسىنشە، جاستاردىڭ ازەر سىعىرايعان ءۇمىت-شىراقتارىن بايانسىزدىعىمەن، بەرەكەسىزدىگىمەن ءسوندىرىپ-جانىشتادى...
بىراق، ءبىزدىڭ كوسموستان تۇسكەندەي شەنەۋنىكتەرىمىز «قوجاناسىردىڭ قويمالجىڭىن» قويمايدى. ب.جۇماعۇلوۆ: «ەلىمىزدە 2001 جىلمەن سالىستىرعاندا جاستاردىڭ جۇمىسسىزدىق دەڭگەيى 4 ەسەگە ازايىپ، 3,8 پايىزدى قۇراپ وتىر. بۇل كورسەتكىش ەۋروپا مەن تمد ەلدەرىندە شامامەن 18 پايىزدان، ال كەيبىر ەلدەردە 40 پايىزدان اسادى ەكەن» - دەگەندە، كىرپىك قاقپاي، كەكىرەيە قارايدى.
بۇل وتىرىككە كىم سەنەدى؟ ءبىز «ەۋروپاعاعا جەتەمىز» دەپ، ىشقىنىپ جۇرگەندە، اڭداماي اسىرا سىلتەپ، بايقاماي وزىپ كەتكەنبىز بە، سوندا؟ ەلباسىمىز «وركەنيەتتى 50 ەلدىڭ قاتارىنا ىلىگۋىمىز كەرەك» دەسە، جۇماعۇلوۆتىڭ اسىعىس اتتاعانى قالاي؟ كىمگە سەنەمىز؟ ەرتەڭگە ەمسىندىرگەن ەلباسىنا ما، الدە، كەشەگە قول بۇلعاعان جۇماعۇلوۆقا ما؟..
...ساندۋعاشتىڭ «ءانى» قانشاما اۋەزدى بولسا دا، شىندىق قاشاندا جوعالىپ كەتپەيدى. قازاق ءبىلىمىنىڭ كەمشىن-ءمىنى مەن كوپشىلىككە بەلگىلى سىرقاتتارى جەتەرلىك. ەكشەلەپ، ەن تاعىپ جەتەۋىن عانا تىلگە تيەكتەيىك.
العاشقى الاڭ - جۇمىسسىزدىق
قازاق جاستارىنىڭ جۇمىس تابا الماۋىنىڭ زاردابى - ەلىمىزدى، ءسىرا، 50 جىلعا ارتقا سۇيرەگەن شىعار. ءبىر تۇسىنىكسىزدىگى: جاستاردىڭ اتا-اناسىنىڭ قالتاسىن قاعىپ، جوعارعى ءبىلىم بەرگەن مەملەكەت نەگە جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتپەيدى؟ نەگە قاجەتتى-قاجەتسىز ماماندىقتاردىڭ ەل كولەمىندەگى مونيتورينگى ۇزدىكسىز جۇرگىزىلىپ، جىل سايىن، كەرەك بولسا، توقسان سايىن پىسىقتالىپ-تياناقتالمايدى.
ءبىلىم مەن عىلىم مينيسترلىگى مەن ونىڭ قۇرامىنداعى كوميتەتتەر، دەپارتامەنتتەر مەن باسقارمالار، وبلىستاعى جانە اۋدانداعى ءبىلىم بولىمدەرى، اكادەميالار مەن ۋنيۆەرسيتەتتەر، ينستيتۋتتار مەن كوللەدجدەر (مەملەكەتتىك جانە جەكەمەنشىك نىسانداعى) نەمەن اينالىسىپ وتىر؟ ليتسەيلەر مەن گيمنازيالار، مەكتەپتەر مەن باسقا دا ءبىلىم بەرۋ قۇرىلىمدارىنىڭ ارقايسىسىندا ءوز جاستارىنىڭ تولىققاندى مونتورينگى ۇزدىكسىز جۇرگىزىلسە، قازىرگىدەي بەي-بەرەكەت كوشە كەزۋ، سارىلىپ جۇمىس ىزدەۋ بولماس ەدى...
اتامىز قازاق: «كەزەگەن اياق ءناجىس باسار» دەگەندە، ال، دانىشپان اباي: «جۇمىسى جوقتىق، تاماعى توقتىق - ازدىرار ادام بالاسىن» دەيدى. جۇمىسسىزدىق - ۇمىتسىزدىك پەن سەنىمسىزدىككە، قىلمىس پەن سۋيتسيدكە الىپ كەلەدى... تۇپتەپ كەلگەندە، قازاق بالاسىنا 21 جىل بويىنا جۇمىس تابا الماعان وكىمەتتىڭ وكىلەتتىلىگى قانداي دارەجەدە؟!.
كەلەسى كەسەل - ساۋاتسىزدىق
جاستار جاپپاي ساۋاتسىزدىق ۇيىعاندا ۇيەلەپ جاتىر. قازىرگى جاس ادام ءوزىنىڭ ىشكى وي-پىكىرىن انىق ءارى تولىق جەتكىزە المايتىن دارەجەدە. عالامدانۋ ۇردىستەرى: جالپى كومپيۋتەرلەندىرۋ، ۇيالى بايلانىس، قالامسىز جازۋ، كىتاپسىز وقۋ جاستاردىڭ ساناسىن ۋلاپ قانا قويماي، سانا-سەزىمىن كىدىرتىپ-كەمىتىپ، وي-پايىمىن كەدەيلەندىرە تۇسۋدە.
بۇرىنعىلاردىڭ: «كىتاپ - ءبىلىم بۇلاعى» دەيتىنى ادىرە قالىپ، بۇلاقتىڭ ءمولدىر سۋى - اششى ۋعا اينالعانداي، بۇگىندە بالاعا كىتاپ وقىتا المايسىڭ، الدا-جالدا ۇگىتىڭدى ۇدەتسەڭ، جىلارمانعا كەلەدى...
جازۋشى شەرحان مۇرتازا: «بۇكىل اقپارات، جاڭالىقتاردىڭ نەشە ءتۇرى، عىلىمدا، بىلىمدە بولىپ جاتقان جەتىستىكتەر - كومپيۋتەردە. قازىر ءبارىن اسپاننان تارتىپ وتىر. كوپ دۇنيە اسپاندا ءجۇر عوي، دەپ ويلايمىن. شارلاپ كەتكەن، تورلاپ كەتكەن. بىراق، ءتۇبى كىتاپ كەرەك بولادى. تاسقا باسىلعاندار - ءتۇبى وقىلادى عوي. كەيبىرىن ءبىز دە ەندى وقىپ جاتىرمىز. بىزدە مىنا اقسۋ-جاباعىلى دەگەن جەر بار. سوندا تاسقا باسىلعان نەشە ءتۇرلى دۇنيەلەر كەزدەسەدى. سول ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىزدىڭ جازۋلارى بولۋى كەرەك. ولار ءبىزدىڭ قامىمىزدى ويلاپ، تاسقا قاشاپ جازىپ كەتكەن...» - دەگەن اتالى ءسوز ايتادى...
كىتاپ كورمەگەن، تالىمگە ەرمەگەن جەتكىنشەكتىڭ ەرتەڭى سۇرعىلت، كەلەشەگى كۇڭگىرت بولماي ما؟ سوندىقتان، بالاباقشادان باستاپ، ءسابيدى روبوت-ويىنشىقتارمەن الدارقاتپاي، كىتاپقا قىزىقتىرۋمەن مىقتاپ اينالىسۋ قاجەت. نانوتەحنولوگيا ماڭىزدى جەتىستىك، بىراق، ءبىلىمنىڭ قاينار بۇلاعى - كىتاپ! ساۋاتسىزدىق سىرقاتىنىڭ دا جالعىز ەمى - كىتاپ بولىپ قالا بەرەدى...
كەزەكتى كەمشىلىك - قازاق ءتىلى، دالىرەك ايتساق، مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ قيىن قاۋقارى
ۇلتىمىزدىڭ وڭمەنىنەن ءوتىپ، جۇرەگىنە جەتكەن قاتەرلى ماسەلە، بۇل.
جاۋى كوپ، جاناشىرى جوق دۇنيە...
قازىر دۇنيەنى بيلەپ تۇرعان اعىلشىن ءتىلى سوزدىگىندە 1 ميلليونعا جاقىن، ال، وتارشىل ورىس تىلىندە 250 مىڭعا جۋىق ءسوز بار ەكەن. ايتكەنمەن، كۇن ساناپ بۇل ەكى ءتىلدىڭ دە اياسى تارىلىپ بارا جاتقانعا ۇقسايدى. ويتكەنى، بۇگىنگى ءومىردىڭ ەكپىنى الاپات، اسا جىلدام دامۋ ۇستىندە. جاڭا تەحنولوگيامەن قاتار، جاڭا سوزدەر مەن تىڭ ۇعىمدار كۇن سايىن پايدا بولۋدا.
مۇنىڭ قاسىندا، قازاق ءتىلىنىڭ احۋالى ادام ايارلىق. قازاقستان - فەدەرالدى ەل ەمەس، ۋنيتارلى مەملەكەت، ياعني، تازا ۇلتتىق قۇرىلىم، قازاق ءبىر تىلدە سويلەيتىن، ءبىرتۇتاس حالىق. بىراق، ءبىز ءوز ەلىمىزدە ءجۇرىپ، تۋعان جۇرتىمىزدا وتىرىپ، نە قالادا، نە قازاعى قالىڭ قونعان اۋىلدا كينوتەاترلاردان قازاق تىلىندەگى فيلمدەردى كورە المايمىز.
پرەزيدەنتتىڭ اكىمشىلىگى مەن ۇكىمەتتە، مينيسترلىكتەر مەن وبلىس اكىمشىلىكتەرىنىڭ باسىمىندا جاۋاپتى قىزمەتتە ورىستىلدىلەر وتىر. «كەڭەستەن قۇتىلعان اراداعى 20 جىلدا قازاق تىلىنە باسىمدىق بەرىلەر» دەگەن ءۇمىتىمىز مۇلدەم ءوشىپ قالدى.
قازىر اعىلشىن ءتىلىن مەڭگەرگەندەر العا شىقتى. سوندا، ماسەلەن، شالعايداعى سارسەنباي شالدىڭ احۋالى جاقسارۋى ءۇشىن استانادا اعىلشىن ءتىلىن بىلگەننىڭ نە پايداسى بار؟..
بەلگىلى ءبىر لاۋازىمدار مەن مەملەكەتتىك قۇرىلىمدار، ايتالىق، سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىندەگى قىزمەتكەرلەر، سىرتقى بارلاۋدىڭ ادامدارىنا اعىلشىن ءتىلى اۋاداي قاجەت شىعار، دەگەنمەن، ەلشىگە قاجەت اعىلشىن ءتىلىنىڭ - كەنشىگە كەرەگى قانشا؟..
مينيستر ب.جۇماعۇلوۆ: «2013 جىلدان باستاپ بالالاردىڭ ءبىلىم دەڭگەيىن جاقسارتۋ ماقساتىندا اعىلشىن ءتىلى 1 سىنىپتان باستاپ ۇيرەتىلە باستايدى» - دەپ، تەلپەگىن اسپانعا اتتى. مەنىڭشە، بۇل - اسا اسىعىس شەشىم. ۇشتىلدىلىك تۇجىرىمداماسى، پوليتىلدىلىكتى ۇسىنۋ - ءبۇلدىرشىننىڭ تابيعاتىنان الىس، ەلدىڭ بولاشاعىنا باسىن اۋىرتۋدان گورى - قۇر ايقاي، ناۋقانشىلىعى باسىم شارۋا، دەپ ويلايمىن. ايتپەسە، جۇماعۇلوۆ قازاقتىڭ قيانىنداعى الىس اۋىلدان ءۇشتىلدى، ءپوليتىلدى مۇعالىم تابا الا ما؟...
بۇگىندە مەديتسيناسى قارىشتاپ دامىعان يزرايل 2000 جىل بۇرىن جوعالىپ كەتكەن ءتىلىن جاڭعىرتقان مەملەكەت. مۇنى ءبىز ۇلگىلى ءۇردىس دەپ قابىلداساق ۇتامىز. انگليا، يزرايل، چەحيا سياقتى وركەنيەتكە جەتكەن ەلدەردە بالاباقشانىڭ بارلىعى انا تىلىندە. ءسابيدى تاربيەلەۋدەگى بۇل تۇڭعىش قادام - ەرتەڭگى جاستى مەملەكەتشىل ەتىپ وسىرەدى.
تەحنيكا جەتىستىكتەرىمەن الەمدى باسىپ وزعان جاپونيا 5 سىنىپقا دەيىن بالالاردى تەك انا تىلىندە تاربيەلەيدى. نەگە دەسەڭىز، بالعىن-ءسابي انا ءتىلىنىڭ بار قۇنارى مەن ۋىزىن بولمىسىمەن تاتپاسا، جاتباۋىر، جايداق، كىسىكيىك بولىپ جەتىلەدى.
قازاق ەلىندە قازاق ءتىلىن ۇلتى مەن ۇلىسىنا قاراماي، بالاباقشاداعى ءبىرىنشى كۇننەن باستاپ تەرەڭ دە ۇزدىكسىز ۇيرەتۋ كەرەك. ارتتا قالعان 21 جىلدا ءبىز وسىناۋ ماڭىزدى ماسەلەنى جۇزەگە اسىرا المادىق. سوسىن، ەرجەتكەن جەتكىنشەككە اركىمنىڭ ىنتاسى مەن قابىلەتىنە قاراي، بىرنەشە تىلدەر مەن پاندەردى ۇيرەتۋگە كىرىسۋ قاجەت.
تاعى ءبىر وزەكتى شارۋا: ماتەماتيكا، استروفيزيكا، حيميا، تەحنولوگيا، ەكونوميكا سەكىلدى پاندەردى قازاق تىلىندە تەرەڭ دامىتۋعا شۇعىل بەتبۇرىس جاساۋعا ءتيىسپىز، ياعني، قازاق ءتىلىن مودەرنيزاتسيالاپ، قارقىندى دامىتۋ - كۇن تارتىبىندەگى مىندەت.
ءبىزدىڭ اتا زاڭىمىزدا ءار ازاماتتىڭ قۇقىعى تەڭ ەكەندىگى باسا ايتىلعان، ەندەشە، ۇشتىلدىلىكتى زورلىقپەن ەنگىزۋ، ماجبۇرلىكپەن ۇيرەتۋ - ەل ازاماتتارى مەن قازاق حالقىنىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىعىن تاپتاۋ بولىپ تابىلادى...
قازاقتىڭ بالاسى جانە قازاق توپىراعىنداعى وزگە ۇلىستاردىڭ جەتكىنشەكتەرى قازاق ءتىلىن ۇيرەنىپ قانا قويماي، ۇلتىمىزدىڭ تىلدىك سوزدىگىنىڭ دامۋىنا سۇبەلى ۇلەسىن قوسۋى كەرەك. قازاق ءتىلىنىڭ تاۋسىلماس قاينارى - تۇركى تىلدەرى. تۇركى كەڭەسى مەن تۇركى اكادەمياسى تۋعان توپىراعىندا تارشىلىق كورىپ، قىسپاققا تۇسكەن قازاق تىلىنە قاراسسا، قۇبا-قۇپ بولار ەدى...
تاعى ءبىر «تاجال» - ماماندىق الالاۋ
گۋمانيتارلىق ماماندىقتاردىڭ قۇنىن تۇسىرۋگە تىرىسىپ، تەحنيكالىق باعىتتى اسىرا ماقتاۋ، قاراپايىم تىلدە مۇنى: «الا قويدى بولە قىرقۋ» دەيدى. قازىرگى ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى باقىتجان جۇماعۇلوۆ ءوزى «مەحانيك» بولعاندىقتان با، بۇل جارالى تاقىرىپتىڭ بەتىن قايتا-قايتا تىرناپ، ۋشىقتىرىپ جىبەردى...
سالا شەنەۋنىكتەرىنىڭ: «بۇرىن كوپتەگەن جىلدار بويى گۋمانيتارلىق ماماندىقتار باسىم بولىپ كەلگەن. ال قازىر، جۇمىس بەرۋشىلەر تەحنيكالىق جانە كاسىپتىك ءبىلىم جۇيەسىندە بەلسەندى جۇمىس جۇرگىزۋدە» - دەگەن ۋاجدەرىنىڭ نەگىزى جوق، شىلعي وتىرىك اڭگىمە.
...قازاق تاۋەلسىزدىگىنىڭ ءبىرىنشى كۇنىنەن باستاپ، گۋمانيتارلارعا قارسى كەسكىلەسكەن كۇرەس باستالدى. «بىزدە دانەكەرلەۋشى جوق، ينجەنەر جەتپەيدى، كولىك جوندەۋشى كەمشىن» دەگەندەيىن زارجاق سۇرلەۋ 20 جىلدىڭ توڭىرەگىندە سايابىر تاپپاي، تولاسسىز ايتىلدى.
ناتيجەسى نە بولدى؟ اتا-باباسىنىن سىيلامايتىن، اكە-شەشەسىن تىڭدامايتىن، انا ءتىلىن قادىرلەمەيتىن، ۇلتىنىڭ تاريحىن ەلەمەيتىن، قازاقتىڭ ادەبيەتىنەن ماقۇرىم، مادەنيەتىنەن حابارى جوق، «ادامدى» - «چەل»، «ماقۇلدى» - «و،كەي» دەگەندى دارەجە كورەتىن كەۋدەسى بوس، جىگەرى جاسىق، رۋحى ۋلانعان، بولمىسى جۇلمالانعان ۇرپاق ءوسىرىپ شىعاردىق...
«گۋمانيتار» پۋشكين مەن ابايدان - «مەحانيك» جۇماعۇلوۆ ارتىق پا؟..
ساياساتكەر ايدوس سارىمنىڭ: «نەلىكتەن ماتەماتيكا مۇعالىمى وقۋشىنىڭ ەسەپكە شورقاقتىعى ءۇشىن جۇمىستان قۋىلىپ، قازاق ءتىلىن وقىتپاعان، جاعداي جاساماعان ديرەكتورلار جۇمىستا قالادى؟!.» - دەگەن ءسوزىنىڭ جانى بار. ءبىز، الدىمەن، بالادان - ادام تاربيەلەپ شىعۋىمىز كەرەك. «گۋمانيتاريا»-نىڭ كوكەسى وسى. بىزگە اناسىنىڭ ءتىلىن، اتاسىنىڭ ءداستۇرىن تارك ەتكەن، ۇلتىن ۇلىقتامايتىن، مەملەكەتىن ساتىپ كەتەتىن، زورلىق-زومبىلىقشىل، قىلمىسكەر مەن باۋكەسپە «تەحنارلار» قاجەت ەمەس...
بەسىنشى باس اۋىرۋىمىز - ساپاسىز وقۋلىقتار
بۇگىنگى باسىمدىق - تەز قيمىلداۋ مەن جىلدام جۇزەگە اسىرۋعا تىرەلدى.
بىراق، قازاقتىڭ ءبىلىم سالاسى قالىڭ ۇيقىدا. مەكتەپ وقۋلىقتارى مەن وقۋ-ادىستەمەلىك قۇرالدارىنىڭ ساپاسىزدىعى مىڭ-سان ايتىلدى. ناقتى ناتيجە جوق.
ءبىلىم مەن تاربيە بەرۋدىڭ كەمشىندىگىنىڭ بار تۇيتكىلى ساپاسىز وقۋلىقتاردا ەكەندىگىن مويىنداعان مينيسترلىك: «بۇدان بىلاي وقۋلىقتاردىڭ بارلىعىنىڭ تۇبەگەيلى جاڭارتۋدان ءوتىپ، ءار 4 وقۋ جىلى سايىن مىندەتتى تۇردە اۋىسىپ تۇراتىندىعىن» مالىمدەدى. ولاي بولسا، جاڭا وقۋلىقتاردىڭ وزىندە ەسكىدەن قالعان ماتەريالداردىڭ كەزدەسەتىندىگىن قايتەمىز؟..
تەرەڭىنە ۇڭىلسەك: وقۋلىق دەگەنىمىز - بۇگىننىڭ ءبىلىم جيناۋ قورى عانا ەمەس، ەرتەڭگى ۇرپاقتىڭ ءتالىمى، ءبىلىمى، بىلىگى، بولاشاعى، ياعني، ەرتەڭ دامىعان ەل، جاڭا جۇرتپەن يىقتاس بولامىن دەسەك، بۇگىننىڭ وقۋلىعى اسا ساپالى بولۋى كەرەك. وقۋلىقتارداعى ءاربىر ءسوز ەلەنىپ، ءاربىر ءسوز ەكشەلەنۋگە ءتيىس. سونىڭ ىشىندە، انا تىلىمىزدە سويلەپ-تالىمدەنەتىندەردىڭ دەڭگەيىنە باسىم كوڭىل ءبولىنۋى ءتيىس. ورىستىڭ تانىمال جازۋشىسى ف.دوستوەۆسكي بىردە: «مەن باقىتتى اداممىن. ورىس ءتىلىن ءبىر سوزگە بايىتتىم...» دەپ جازىپتى.
ءاربىر قازاق ءتىلى مۇعالىمىنىڭ وسىنداي جاۋاپكەرشىلىكپەن، وسىنداي ماقتانىش سەزىمىمەن تالماي ىزدەنىپ، جالىقپاي جۇمىستانۋى ءلازىم. قازاق ءتىلىن دامىتاتىن جالعىز عانا ۇلت بار، ول - قازاقتار.
شىنتۋايتىنا كەلگەندە، قازاق توپىراعىنداعى كىرمە ۇلىستاردىڭ قازاق تىلىنە پايداسىنان گورى، زيانى باسىم. مىڭ جەردەن ۇگىتتەپ، ءجۇز جەردەن ماجبۇرلەسەڭ دە، كىرمەلەر قازاق تىلىنە تيتتەي دە ىقپال ەتە المايدى. مىسالى، تاياۋدا تەلەديداردان اراسىندا ءبىر قازاق جوق ونەر ۇجىمى قازاقتىڭ حالىق ءانىن ورىندادى. بۇل - قازاققا قۇرمەت ەمەس، كەرىسىنشە، مازاق بولىپ شىقتى. الگى جاستارى 40 پەن 50-ءدىڭ اراسىنداعى ەرلەر مەن ايەلدەردەن قۇرالعان انشىلەردىڭ بىرەۋىنىڭ دە ءتىلى قازاقشاعا يكەم ەمەس. قازاقتىڭ ءانىن بۇلايشا بۇرمالاپ، ماسقارا قىلعانشا، مۇلدەم شىرقاماعاندارى ابىروي بولار ەدى...
مۇنىڭ ءوزى بىزدەگى ورتا مەكتەپتە دە، جوعارعى وقۋ ورىنىندا دا «قازاق ءتىلى» ءپانىنىڭ تۇبەگەيلى تەرىس وقىتىلاتىندىعىن دالەلدەيدى. مەملەكەتتىڭ ءتىلى جۇيەلى وقىتىلماسا، باسقاسىنىڭ قاۋقارى دا كىسى قىزىعارلىق ەمەس.
تابيعاتىندا مەكتەپ وقۋلىقتارىنىڭ ناعىز اۆتورلارى ەرەكشە ەڭبەكشىل، ايرىقشا سەزىمتال، ءتىپتى، كەرەمەت كىنامشىل كەلەدى. بۇل «ەركەلىكتەرىن» كوتەرۋگە ءتيىسپىز، ويتكەنى، ولاردىڭ قيامەت ەڭبەكتەرىنىڭ ارقاسىندا بىرنەشە بۋىن ۇرپاقتارىمىز تاربيەلەنەدى. وقۋلىقتاردىڭ اۆتورلارىن قارجىلاندىرۋ دا اسقان ادىلەتتىلىكپەن، جوعارعى دارەجەدە جۇزەگە اسۋعا ءتيىس. ەگەر ءبىز بۇگىن وقۋلىقتاردان قارجى ۇنەمدەسەك، كۇنى ەرتەڭ قىلمىسكەرى قاپتاعان تۇرمەلەردى قارجىلاندىرۋعا ءماجبۇر بولىپ، ون-ءجۇز ەسە شىعىندالامىز...
التىنشى الىنباعان اسۋ - وقۋ اقىسىنىڭ قىمباتتىعى
قازاق قوعامى قارا التىنى سۋداي اققان مەملەكەتتە جوعارعى وقۋدىڭ تەگىن بولۋى قاجەتتىگىن كوكسەپ جۇرگەندە، باقىتجان جۇماعۇلوۆ تاعى ءبىر اقىلعا كونبەيتىن، ساناعا سىيمايتىن «مەملەكەتتىك ءبىلىم بەرۋ جيناقتاۋ جۇيەسى» باستاماسىن بۇرق ەتكىزدى.
جۇماعۇلوۆ اۋىلدا 20 جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى، ەكى قولعا ءبىر كۇرەك تاپپاي، قاريالارىنىڭ 15 مىڭ تەڭگە زەينەتاقىسىن تالعاجاۋ ەتكەن قازاققا بولاشاقتا بالاسىن جوعارعى وقۋ ورىنىندا وقىتقىسى كەلسە، اي سايىن 15 مىڭ تەڭگەنى بانكتىڭ ەسەپ-شوتىنا سالىپ-جيناۋعا «كەڭەس بەردى».
اقشاسى بار ادامعا جۇماعۇلوۆتىڭ رۇقساتى كەرەك پە؟..
ءوزىن «مايتالمان ماتەماتيكپىن» دەپ جار سالعانىمەن، شىن مانىسىندە، ماماندىعى «مەحانيك» جۇماعۇلوۆتىڭ ەستىنى ەسىنەن تاندىرعان ەسەپ-قيسابى مىناداي: ءۇش بولىكتەن تۇراتىن جيناقتالعان قارجىنىڭ ءبىرىنشى بولىگى - سالىمشى نەمەسە باسقا ادام سالعان اقشا. ەكىنشى - بانكتىڭ اي سايىن اقشانى كاپيتالعا اينالدىرىپ، سىياقى بەرۋى. بۇل بانكتەگى كادىمگى دەپوزيتتەر سياقتى جۇزەگە اسادى. ءۇشىنشى بولىگى - مەملەكەتتىڭ سىياقىسى. سىياقى مولشەرى، جيناقتالعان اقشانىڭ كولەمىنە قاراي - جىلىنا 5 پايىز بولسا، كەيبىر باسىمدىق بەرىلگەن ادامدار توپتارى ءۇشىن (جەتىم بالالار، مۇگەدەكتەر، كوپ بالالى جانە تابىسى از وتباسىلار) - 7 پايىزدى قۇراماقشى ەكەن.
ياعني، سالىمشىنىڭ سالعان قاراجاتى - 60 پايىز، بانكىنىڭ سىياقاسى - 23 پايىز، مەملەكەتتىڭ ۇلەسى - 17 پايىز بولىپ، مەملەكەتتىڭ كومەگى جالپى قوردىڭ 15-20 پايىزىن عانا قۇرايدى.
مەنىڭشە، بۇل جۇيەنىڭ پايداسىنان - زيانى باسىم. بىرىنشىدەن، 10 جىل بويىنا جيناعان قارجىسىن اتا-انا باسقا ءبىر سالاعا سالسا، بۇدان بىرنەشە ەسە كوبەيتە الادى. ەكىنشىدەن، جۇيەنىڭ جوباسىن ازىرلەۋ بارىسىندا قاراپايىم ينفلياتسيانىڭ قۇبىلمالىلىعى دا ەسكەرىلمەگەن. ۇشىنشىدەن، قازاق بانكىلەرىنە دەگەن سەنىمنىڭ ازدىعى بىلاي تۇرسىن، جىل وتكەن سايىن ونىڭ دەپوزيتتىك پايىزى تومەن تارتىپ بارادى...
راسىندا، ءبىلىم بەرۋدىڭ جيناقتاۋ جۇيەسىنىڭ مالايزيا، ۇلىبريتانيا، اقش، نيدەرلاندى، سينگاپۋر، يسپانيا، بەلگيا، كانادا، شۆەتسيا ءتارىزدى ەلدەردە بار ەكەندىگى بەلگىلى، بىراق، ءبىزدىڭ مەملەكەتتىك جۇيەمىز دە، زاڭدارىمىز دا، مەنتاليتەتىمىز دە باسقاشا. زاڭ جوباسىن ۇسىنۋشىلار وسىنداي ەرەكشەلىكتەرىمىزدى ەسكەرمەگەن...
ءبىر-اق مىسال: نەمىس قىزمەتكەرى جىلىنا 1400 ساعات جۇمىس ىستەپ، جىلىنا 2300 ساعاتتان اسىرا ەڭبەكتەنەتىن كارىس جۇمىسكەرىنەن ءونىمدى ارتىق بەرەدى ەكەن. مۇنىڭ سەبەبى - جەتىلگەن، وزىق ينفراقۇرىلىم. وسى جەردە قازاق پەن اعىلشىن قىزمەتكەرىن سالىستىرۋ دۇرىس پا؟!.
ءبىزدىڭ قۇزىرلى الەۋەت ءوز تىلىمىزدە عالامتوردا، تەحنولوگيادا جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن لاتىن الىپبيىنە كوشۋدىڭ اسا ماڭىزدىلىعى مەن قاجەتتىگىن ءتۇسىنىپ، مۇنىڭ ءوزى ۋاقىت كۇتپەيتىن قات ماسەلە ەكەندىگىن بىلسە دە، ءالى كۇنگە دەيىن شەشىم قابىلداي الماي وتىرعان جوق پا؟..
سوڭعى 10 جىلدا قازاق ەلىندە ارناۋلى ورتا ءبىلىمى بار ازاماتتاردىڭ سانى 40 پايىزعا، جوعارى ءبىلىمى بار تۇرعىندار قاتارى 3 ەسەگە وسكەنىمەن، ۇلتتىق بىرىڭعاي تەستىلەۋ - جاسوسپىرىمدەردىڭ ءوز-وزدەرىنە قول جۇمسايتىن اجال ورداسىنا اينالدى. 15-پەن 19 جاس اراسىنداعى 100 جاستىڭ 12-ءسى ءوز-وزىنە قول جۇمساپ، ومىرىمەن قوشتاسىپ جاتىر. جالعىز وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا ورتا مەكتەپتىڭ 50-دەن اسا وقۋشىسى وسىنداي جولمەن و دۇنيەلىك بولعان... ۇلتتىق بىرىڭعاي تەستىلەۋگە تىكەلەي قاتىستى 2009 جىلى 209 ءجاسوسپىرىم ءوز-وزىنە قول جۇمساسا، ونىڭ سانى 2010 جىلى 237 جەتىپ، كۇرت ءوسىپ كەتكەن.
ۇلتتىق بىرىڭعاي تەستىلەۋ ءادىسى جويىلىپ، ونىڭ ورىنىنا 2015 جىلدان باستاپ، ەكى مەملەكەتتىك ەمتيحان ەنگىزۋ - جالعىز دۇرىس شەشىم، دەپ ويلايمىن. بىراق، بۇل ءۇردىستى تەزدەتىپ، 2014 جىلدان باستاۋ كەرەك، ويتكەنى، جاسوسپىرىمدەردىڭ ءوز-وزىنە قول جۇمساۋىنىڭ جىل وتكەن سايىن ارتىپ بارا جاتقاندىعىن ەسكەرمەۋ - قىلمىس بولىپ تابىلادى. جانە ءبىرىنشىسى - ورتا مەكتەپتى بىتىرگەندە، ەكىنشىسى - جوو ءتۇسۋ كەزىندە وتكىزىلەتىن جاڭا ەمتيحاندار تازا قازاق تىلىندە ءوتۋى كەرەك.
بيىل 31 مىڭ 210 ءبىلىم بەرۋ گرانتى (كۇندىزگى وقىتۋ نىسانى بويىنشا - 30 مىڭ 710 ءبىلىم بەرۋ گرانتى، سىرتتاي وقىتۋ نىسانى بويىنشا - 500 گرانت) تاعايىندالعان. بۇل - تەڭىزدەگى تامشىداي عانا وتە از. ال، اقىلى وقۋدىڭ مولشەرى جىلدا قىمباتتاپ، اسپانداپ بارادى. مەملەكەت بارلىق مەنشىك نىسانىنداعى ءبىلىم وشاقتارىنىڭ وقۋ اقىلارىنىڭ بەلگىلەنۋى مەن بەكىتىلۋىن، مولشەرى مەن مەزگىلىن، زاڭدىلىعى مەن جۇمسالۋىن كەشەندى تۇردە تەكسەرۋى كەرەك.
120 مىڭ مۇعالىمنىڭ ارنايى دايارلاۋدان قايتا وتكىزىلۋى دۇرىس-اق، بىراق، بiلiم بەرۋ وشاقتارىنىڭ (ۋنيۆەرسيتەتتەر) بiرسىپىراسىن جابۋمەن ءبىلىمنىڭ ساپاسىن كوتەرىپ، ۇرپاقتىڭ تاربيەسىن تۇزەۋ مۇمكىن ەمەس...
جەتىنشى جەمىر - جەمقورلىق
ءوز-ءوزىمىزدى تانىپ، جوعالتقانىمىزدى تابۋعا دا، وركەنيەتتىڭ ءور بەلەستەرىنە شىعۋعا دا بىردەن-ءبىر تۇساۋ - جەمقورلىق. مۇنىڭ تەرەڭىندە تۋىستىق، تانىستىق، رۋشىلدىق، جۇزشىلدىك، جىكشىلدىك، جەرشىلدىك جاتىر.
ءاربىر قازاق ءوزىنىڭ شىققان تەگىن بىلۋگە ءتيىس. تەگىن بىلمەۋ دەگەنىمىز - قازاقشىلىقتان ايىرىلۋ دەگەن ءسوز. ايتسە دە، تەگىن تانۋشىلىقتى - ساياساتپەن، ۇلتتىق مۇددەمەن، تابيعي قوعامدىق قارىم-قاتىناستارمەن، مەملەكەتتىڭ قاۋىپسىزدىگىمەن شاتاستىرماۋ كەرەك.
...ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى ومىربەك جولداسبەكوۆءتىڭ باسشىلىعى كەزىندە توقىراۋ جىلدارىنىڭ تۇسپا-تۇس كەلگەنىنە قاراماستان، اتى دۇركىرەپ، ەڭ ساپالى ءبىلىم بەرگەن اسا بەدەلدى وقۋ ورىنى بولدى. كەيبىر فاكۋلتەتتەرگە ءتۇسۋ ءۇشىن ءبىر ورىنعا 12-15 تالاپكەر تالاستى. قانشاما اتتارىنان ات ۇركەتىن اتاقتى اكادەميكتەر، مارقاسقا عىلىم دوكتورلارى، پاراساتتى پروفەسسورلار جۇمىس ىستەدى. كەيىنىرەك كوپجاسار نارىكباەۆ اعامىز دا قازمۋ-ءدىڭ ابىرويلى اتاعى مەن تازا بەدەلىن مۇنتازداي ساقتاي الدى...
...بىراق، كەيىن تۇسىنىكسىز «رەفورمالار» ەتەك الىپ، پروفەسسورلىق-وقىتۋشىلىق قۇرامنىڭ بۇرىنعى ءداستۇرلى ساباقتاستىعى كۇرت بۇزىلدى. جالاڭ ماقتانگەرشىلىك، ەسەپسىز ەسەپ بەرۋشىلىك، «يميدجدىك» يكەمدەنۋشىلىك، «پىسىقتىق» پسيحولوگيا ەتەك الدى. ءسىرا، بازبىرەۋلەر ءبىلىم مەن عىلىم ورداسىن «نۇر وتان» پارتيالىق ۇيىمىمەن شاتاستىرىپ العان بولۋى كەرەك؟!.
كەزكەلگەن پارتيانىڭ جۇمىسى ۋاقىت تالابىنان قالىس قالماي، ءاردايىم وزگەرىستەرگە ۇشىراپ وتىرسا، عاسىرلىق تاريحى بار الىپ ءبىلىم ورداسىنىڭ قالىپتاسۋىنا بىرنەشە ونداعان جىلدار قاجەت. جانە قازۇۋ-ءتى سەكىلدى ۇلكەن ۇجىمنىڭ ونداعان جىلدار بويىنا تۇزىلگەن ءتارتىبى مەن ساقتالعان سالت-ءداستۇرىن قيراتۋدىڭ مۇلدەم قاجەتى جوق. ويتكەنى، قيراتۋ - قانشالىقتى وڭاي كورىنگەنىمەن، قالىپتاستىرۋ - سونشالىقتى قيىن...
«قورلار مەن رەكتوردىڭ گرانتى» دەگەنىمىز ناعىز جەمقورلىقتىڭ ۇيىعى. «ستۋدەنت گرانتقا اۋىسامىن دەسە، وقۋى دا وزات بولۋى ءتيىس، ۋنيۆەرسيتەتتىڭ قوعامدىق ومىرىنە قىزۋ ارالاسۋى كەرەك» دەگەن ەرتەگىگە ەسى بار ەشبىر ادام سەنبەيدى.
مەنىڭ ءبىر تانىسىمنىڭ ءبىلىمپاز بالاسى جالعىز بالى عانا جەتپەي، قازۇۋ-نە مەملەكەتتىك گرانتقا ىلىكپەي قالدى. تالاپكەر جاس كۇندىز-ءتۇنى كىتاپتاردان باسىن الماي، ۇزدىك ستۋدەنت اتاندى. كىل «بەستىك» باعاسى بار بالانىڭ اتا-اناسى سول كەزدەگى رەكتور باقىتجان جۇماعۇلوۆقا ءوتىنىش-ارىزبەن كىردى. جۇماعۇلوۆ ۋادەسىن بەرىپ، سىلاپ-سيپاپ شىعارىپ سالعانىمەن، ساۋساعىن دا قيمىلداتپادى...
سوسىن، جاڭا رەكتور عالىمقايىر مۇتانوۆ تا اتاقتى ءبىر اعامىزدىڭ ارالاسۋىمەن، سالماقتى سەرتىن بەرەدى. بىراق، مۇتانوۆتىڭ دا «اۋىلى» جۇماعۇلوۆتان الىس قونباپتى. ەكى رەكتوردىڭ دە ۋادەسىنىڭ قۇنى كوك تيىن بولعانىن كورگەن جاس جەتكىنشەك قازاق قوعامىندا ادىلدىكتىڭ بار ەكەندىگىنەن كۇدەرىن ءۇزدى...
قىستىڭ كوزى قىراۋدا ىستىعىنىڭ 40 گرادۋستان كوتەرىلىپ تۇرعاندىعىن ەلەمەي، ءبىر كۇن ساباقتان قالماي، تەك «بەستىكتەرگە» عانا وقىعان جاس بۇگىندە قازۇۋ-ءدى ءتامامدادى...
قوعامداعى ادىلەتسىزدىكتىڭ اڭگۇدىك تاياعىن اياماي تاتقان وسى جەتكىنشەك كۇندەردىڭ-كۇنىندە جۇماعۇلوۆپەن نەمەسە مۇتانوۆپەن جولى تۇيىسسە، ادىلدىكتىڭ اق جولىن تاڭداي الا ما؟!. سوندا ءبىزدىڭ وقۋ ورىندارى كىمدەردى تاربيەلەپ جاتىر؟..
ارينە، ءبىزدىڭ شەنەۋنىكتەردىڭ «اقتالۋ» تەحنولوگياسى بىزگە بەلگىلى. الدىمەن، ستۋدەنتتىڭ اتى-ءجونىن انىقتايدى، سوسىن، 20 جىل بويىنا «دوتسەنتتىكتەن» قۇتىلا الماي جۇرگەن ورتانقول وقىتۋشىعا «پروفەسسورلىق» اتاق بەرۋگە ۋادە ەتىپ، الگى ستۋدەنتتى كۇستانالاعان «تۇسىنىكتەمە» جازدىرىپ الادى; ودان ءارى بالاسى، قىزى نەمەسە كەلىنى، كۇيەۋ بالاسى قازۇۋ-دە وقىپ جاتقان سۋدياعا نەمەسە جۋرناليستكە حابارلاسىپ، «ادال اتىن اقتاپ الۋ» جونىندە ءوتىنىش ايتادى...
ءبىزدىڭ «بارماق باستى، كوز قىستى» جەمقورلىق قوعام شىرمالعان شىرماۋىق ءتارىزدى: مىسالى، جالعان سويلەپ، جالپىمەن بىرگە بولساڭ; وتىرىك وزەۋرەپ، باسشىعا جاعىمپازدانساڭ، ەڭ دۇرىسى، «كۇلشەلى بالانىڭ» قىلىعىمەن باسشىڭنىڭ قالتاسىن قالىڭداتىپ، مۇرتىن مايلىپ قويساڭ - سەنەن ارتىق تالانت، سەنەن اسقان وقىمىستى جوق...
مۇنداي ءمانسىز «مامىلە»، تەكسىز ءتاسىل ماڭگىلىككە جويىلۋعا ءتيىس...
بالاباقشا، مەكتەپ، كوللەدج، جوو - تاربيەنىڭ ناعىز كىندىگى. قازىر تاربيەنىڭ ءتۇپ-تامىرلى تابيعاتىنان ايىرىلاپ قالدىق. ارينە، زامان دا، تەحنولوگيادا قارىشتاپ بارادى، اسىعىس، جەتكىزەر ەمەس.
بالا مەن جاستار تاربيەسى جۇيەسىز، ءالسىز، تاپشى، ناشار...
ساقالدى جاس جىگىتتى «لاڭكەستىك مۇڭكيدى» دەپ كۇستانالايمىز، ورامال تارتقان بويجەتكەندى «باعىنىشتىلىق قۇربانى» دەپ باعالايمىز، ال، ب.جۇماعۇلوۆ: «سكولكو مولودىح ليۋدەي س بورودامي ي كوروتكيمي شتانامي! ۆى يح ۆيديتە ۆ استانە، نو، ۆ پوسلەدنەە ۆرەميا يح نەت. ۆوپروس: موجەت يح ۆىۆەزلي كۋدا-تو؟ نيچەگو پودوبنوگو! ەتي مولودىە ليۋدي ۋشلي ۆ پودپولە: سبريلي بورودى، ۋدلينيلي شتانى، تەپەر يح ەششە سلوجنەە نايتي...» - دەپ، ەنتەلەپ، قولامساعا شوق تاستايدى...
جۇماعۇلوۆ يمانعا بەت بۇرعان ءاربىر جاستىڭ قاسىندا بىرگە ءجۇرىپ-بىرگە تۇرا ما ەكەن؟ «ءدىني ەكسترەميزم» يسلامعا عانا قاتىستى ما؟ حريستيان تاقىرباستارى مەن بۋددانىڭ جالتىرباستارى، سانى بەيمالىم سەكتانتتار ساياباقتا سەرۋەندەگەن بەيبىت ادامدار ما، سوندا؟!. اسىرەسە، اسا نازىك ءدىن مەن تاربيە ماسەلەلەرىندە بىلمەس بەلەسكە اتتاپ باسپاعان ابزال...
ءسوز جوق، ادامدىق اردى، ازاماتتىق ادالدىقتى اتتاپ وتپەيتىن تەكتى تۇلعالار دا بار، ارامىزدا... قاتارى از بولسا دا، وسىناۋ تۇرلاۋلى تۇلعالاردىڭ ارقاسىندا قوعامىمىز قيراپ قالماي، ادامىمىز ايۋانعا اينالماي، ازىرگە اۋپىرىمدەپ ساقتالىپ تۇر...
...كۇنى كەشە ەسەپ كوميتەتى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىن «18 ملرد تەڭگەنىڭ قارجىسىن تۇگىمەن جۇتىپ، ءىز-ءتۇزسىز تالان-تاراجعا سالعان...» دەپ ايىپتادى. ال، بيىلعى جىلدىڭ توعىز ايىندا، بىلتىرمەن سالىستىرعاندا، جاستاردىڭ اراسىنداعى تىركەلگەن قىلمىستار سانى 52,5 پايىزعا وسكەن...
ۇرپاعىمىزدى قايدا باستاپ بارا جاتىرمىز؟!.
«Abai.kz»
