جاقىندا ۋكراين پرەزيدەنتى ۆ. زەلەنسكيدى ليتۆاندار جوعارى دارەجەلى ۇلى ۆيتوۆت وردەنىمەن ماراپاتتادى.

وسى ۆيتوۆت دەگەندە ويىما سوناۋ جىلدارى (1399 جىلدارى) بولعان ءبىر تاريحي وقيعا كەلەدى...

ليتۆان تاريھي قاھارماندارى — ۆيتوۆت، ياگويلولاردى ءىلياس ەسەنبەرليندى وقىعان ادامدار بىلەدى. ىلەكەڭ ءوز كىتاپتارىندا توقتامىس، ەدىگەلەردى جازعاندا وسى ايگىلى ليتۆانداردى دا تىلىنە تيەك ەتكەن ەدى. ولاردىڭ ەسىمى وزىمە سودان تانىمال.

ۆيتوۆت — ليتۆا، پولياك، بەلارۋس، ۋكراين، تاعى بىرقاتار ەۋروپا حالىقتارىنىڭ باسىن بىرىكتىرگەن ۇلى كنياز، ايگىلى جيھانگەر تۇلعا ادام - تىن.
ال الگى مەن جوعارىدا ايتىپ وتىرعان وقيعا تاريحتا — "ۆورسكلا شايقاسى" دەگەن اتپەن قالعان بەلگىلى وقيعا ەدى.

14 عاسىردىڭ سوڭىندا بەكتەر مەن حاننىڭ ءوزارا قىرقىسىنان سوڭ التىن وردا ابدەن السىرەپ ىشتەي كوپ قىرعىنعا ۇشىرايدى.

باۋىرلاس رۋ - تايپا، تۇپتەس، تەكتەس كيىز تۋىرلىقتى ەلدىڭ بىرەۋى ەدىگەنى قولدايدى، ەكىنشىسى حان توقتامىستىڭ سوڭىندا.. ءبىر - بىرىمەن كوپ سوعىسادى، قان توگىلەدى. كوشپەندىلەر يمپەرياسىنىڭ يۋ قيۋى شىعىپ ابدەن بەرەكەسى كەتەدى.

وسى تەكەتىرەستە توقتامىستان تەرىس اينالىپ ءبىراز رۋلار ونى تاستاپ تا كەتەدى، ايتكەنمەن قايسار حان سوندا دا كۇشىن جيناپ ەدىگە مەن تەمىر بەككە قارسى سوعىسىن توقتاتپايدى.

ول كەزدە قازاق، وزبەك، نوعاي دەگەن اڭگىمە جوق، ءبارى ءبىر حالىق.
و گەزدە كوپ حالىق جوڭكىلە كوشىپ ەدىلدىڭ بويىنا اۋادى نەمەسە ەدىل بويىنان سىرعا اۋادى. ەدىلدىڭ بويى تولىپ وتىرعان ءبىزدىڭ رۋلار، سىر، توبىلدىڭ بويى دا ميداي ساپىرىلىسقان ءبىزدىڭ رۋلار.

ماسەلەڭكي وسى بەكلەربەك ەدىگەنىڭ ءوزىنىڭ تۋعان جەرى - قازىرگى شىم ءوڭىرى. سۇيەگى دە قازىر ۇلىتاۋدا جاتىر، ال قىزمەتى - ەدىل بويىن ەن جايلاعان ەل اراسى. توقتامىس بولسا ماڭعىستاۋلىق حان - سۇلتانداردان شىققان ماڭعىستاۋلىق جىگىت. وسىنى قازىر تەك قانا نوعاي تاريحى دەگەندە ەرىكسىز ميىعىمنان كۇلەمىن.
حوش، سونىمەن سونداي شەشۋشى جورىقتاردىڭ بىرىندە توقتامىس كۇيرەي جەڭىلىپ قاسىنداعى از عانا كۇزەت - مۇزەتىمەن رۋسيندەر ولكەسىنە بەت الا قاشادى. ياعني، قازىرگى ۋكراينا، ليتۆاعا قاراي كەتەدى. توقتامىس ليتۆان ۇلى كنيازى ۆيتوۆپەن جاقسى تىن. قاشىپ سونى پانالاماق بولادى.
ونىڭ سوڭىنان تەمىر قۇتلىق تۇرە قۋادى.

تەمىر قۇتلىق — ەدىگەنىڭ جيەنى، حان تۇقىمىنان شىققان جاس جىگىت. ەدىگە توقتامىستىڭ ورنىنا جيەنىن ءوز قولىمەن حان قىلادى.

ء"اي جيەن، حاننىڭ باسىن حان الار" دەگەن.. ەندى سەن بۇنىڭ سوڭىنان ىندەتە ءتۇسىپ، بۇل توقتامىستىڭ جاعدايىن ءبىر جاقتى قىل" دەيدى بي جيەنىنە.
تەمىر قۇتلىق "ماقۇل" دەپ ءبىر تۇمەن اسكەرىمەن جونەلەدى.

توقتامىستىڭ قاسىندا جەكە كۇزەتى عانا، ول 2 - 3 مىڭ ادامنان اسپاسا كەرەك.
سودان وكشەلەپ قۋىپ كەلە جاتقان تەمىر قۇتلىق ۋكراين جەرىندەگى ۆورسكلا دەگەن وزەننىڭ ماڭىنا كەپ توقتاپ ات شالدىرادى.

حان قوسىنى تۇنەي تىنىعىپ تاڭەرتەڭ تۇرسا، ويپىراي، وزەننىڭ ارعى بەتى جەر قايىسقان قالىڭ قول بۇعان ءتونىپ تۇر ەكەن.

قوسىن ءىشى وپىر - توپىر بولادى، "حان يەم، سوعىسا وتىرىپ ارتقا قاشالىق" دەيدى ادامدارى قۇتلىققا. قاشايىن دەسە حاننىڭ سۇيەگىنە تاڭبا، قاشپاسا ءولىم - تەمىر قۇتلىق شاراسىز كۇيدە قالادى.

سالدەن سوڭ ەسىن جيىپ ەلدەگى بيگە قۇپيا حابار جىبەرەدى. "قورشاۋدا قالدىم، دەرەۋ جەت" دەيدى.

سول كەزدە ارعى بەتتەگى دۇشپان جاقتان ەلشى جەتەدى.

جەر قايىسقان اسكەر ەۋروپالىقتاردىڭ بىرىككەن جاساعىن باستاپ كەلگەن ۇلى كنياز ۆيتوۆت ەكەن.

ۆيتوۆت توقتامىستى قۇتقارۋعا شىعىپتى جانە ول ستراتەگيالىق تۇرعىدا ايگىلى التىن وردانىڭ ابدەن السىرەگەنىن پايدالانىپ بۇل كوشپەندىلەر تاريحىنا ءبىرجولا نۇكتە قوياتىن كەز كەلدى دەپ شەشكەن بولۋ كەرەك.

ۆيتوۆت وردانىڭ ىرىڭ - جىرىڭ بولعان ىشكى جاعدايىن جاقسى بىلەتىن ەدى.
راسىندا ۆيتوۆت ءۇشىن ەۋروپانى سان مارتە مازالاعان كوشپەندىلەر ورداسىن تاريح بەتتەرىنەن ءبىرجولا ءوشىرۋدىڭ كەرەمەت ءساتى تۋعان ەدى.

مەنىڭشە ەۋروپالىق تاريحشىلار بۇل تاريحتا بەكەر ۆيتوۆتىڭ اسكەرىن ازايتىپ كورسەتەدى. بۇل جورىققا ۆيتوۆتتىڭ قاسىندا ەلۋگە جۋىق كنيازدەردەن قۇرالعان ليتۆا، بەلورۋس، ۋكراين، نەمىس، مولدوۆان، ورىس حالىقتارىنان قۇرالعان بىرىككەن ەۋروپالىق جاساق قاتىسقان جانە سونداي ۇلكەن ماقساتپەن شىققان ءارى ءوز جەرىندە وتىرعان حالىقتىڭ اسكەرى كەم بولماۋى ءتيىس.
مەنىڭشە، ولاردىڭ ناقتى سانى ءجۇز مىڭنان ەش كەم بولماۋى كەرەك.
ۆيتوۆتان كەلگەن ادام تەمىر قۇتلىققا ونىڭ ءسوزىن جەتكىزەدى.

"ەي تەمىر قۇتلىق، سەندەردىڭ داستۇرلەرىڭدە ۇلكەنگە سالەم بەرۋ دەگەن بار، حان بولساڭ دا سەنىڭ جاسىڭ مەنەن الدەقايدا كىشى، سەن مەنىڭ قوسىنىما كەلىپ ماعان سالەم بەر، قوناق بول، ايتاتىن تالاپتارىمدى قابىل ال، ال ۇسىنعان مەنىڭ قولىمدى يتەرىپ، سوعىسامىن دەسەڭ بۇ جەردەن امان شىقپايسىڭ" دەيدى.
حان ۋاقىت سوزۋ ءۇشىن "جارايدى ويلانۋعا ۋاقىت بەر" دەپ ءبىراز ءۇنسىز جاتىپ الادى.

سول ساتتە ارتتاعى ەدىگەدەن حانعا حابار جەتەدى.

"ۋاقىت سوزا تۇر، الداپ - سۋلاپ شارتىنا كون، مەن جەتەمىن" دەيدى بەكلەربەك.
تەمىر قۇتلىق امالسىز ۆيتوۆتتىڭ شاتىرىنا بارىپ، ونىڭ قىزىن الىپ وعان كۇيەۋ بالا بولادى، ونىڭ بيلىگىن مويىنداعان قۋىرشاق حان بولۋعا دا كونگەندەي بولىپ ۋاقىت ۇزارتۋدىڭ بار امالىن جاسايدى.

بۇ كەزدە ەلدەگى ەدىگە "حان قورشاۋدا قالدى" دەپ دەرەۋ ەل ارالاپ جاۋشىلار شاپتىرادى. بۇنداي دابىلدان سوڭ ەل اراسىنداعى بەكتەر، قاراكوكتەر، يگى جاقسىلار، باتىر — باعلاندار اتتارىنا قارعىپ ءمىنىپ ەدىگە بايراعىنىڭ تۇبىنە تەز جينالىپ كۇنباتىستى بەتكە ۇستاپ اتتارىن پىسقىرتىپ - تۇشتىرتىپ قازىرگى ۋكراين جەرىنە تارتىپ كەتەدى.

ۇزىن سانى — 60 - 70 مىڭ بولاتىن اسكەرمەن ەدىگە ىرعالىپ - جىرعالىپ ۆورسكلا وزەنىنە جەتەدى. سونشا از ۋاقىتتا ەدىگە ودان كوپ جيناي المايتىن ەدى.

بي كەلە سالا وزەن جاعاسىنا قوسىن تىگىپ ۆيتوۆتقا ادام جىبەرەدى.
ء"اي ۆيتوۆت كنياز، سەن ءبىزدىڭ ءداستۇردى جاقسى بىلەتىن كورىنەسىڭ، سەنىڭ جاسىڭ مەنەن كىشى ەكەن، كەلىپ مەنىڭ قولىمدى الىپ ماعان سالەم بەر، قوناق بول، تالابىما كون، كەلمەسەڭ ءوز وبالىڭ وزىڭە، تۇرىساتىن جەرىڭدى ايت" دەپ تەپسىنەدى ادۋىندى بەكلەربەك.

اياق استىنان جاعدايدىڭ قالاي، قاي جاققا وزگەرىپ كەتكەنىن تۇسىنبەي قالعان ۆيتوۆت، سول كەزدە عانا الدانعانىن ءتۇسىنىپ ۇرىسقا دايىندالا باستايدى.
سودان حوش، ۆورسكلا وزەنى ماڭىنداعى ءبىر الاڭقايدا تەمىر قۇرسانعان ەۋروپانىڭ ەرجۇرەك ۇلاندارىمەن، دالانىڭ ءاپايتوس بىلەكتى، رۋھتى جاۋىنگەر جىگىتتەرىنىڭ اراسىندا ساتىر - گۇتىر ەتكەن شايقاس باستالادى.

بۇل ۇرىستا كوپتى كورگەن ۇلى دالانىڭ ءباھادۇر جىگىتتەرى كەزەكتى تاكتيكاسىنا سالىپ جاۋ شەبىنە باتىل تۇردە لاپ بەرىپ ات قويادى. ولاردىڭ شابۋىلىنا مىقتى تويتارىس بەرىپ ۆيتوۆت اسكەرى ءوز ورنىندا تۇرىپ الادى. ءبىر كەزدە كوشپەندىلەر شەبى قوجىراپ لەك لەگىمەن ارتقا شەگىنىپ قاشا باستايدى. ونى ۆيتوۆت جاۋ قاشتى دەپ ءتۇسىنىپ "قۋىڭدار" دەگەن بۇيرىق بەرەدى.

سونى كۇتكەن جاۋىنگەر دالالىقتار وزدەرىن قۋعان ۆيتوۆت اسكەرىن قورشاۋعا الىپ ساداقتارىن كەرە تارتىپ وق جاۋدىرىپ ەۋروپالىقتاردى وق استىنا كومىپ قىرىپ تاستايدى. ودان امان قالعانىن تۇيرەپ، كەسكىلەپ تاستايدى.
بۇل كەز كەلگەن دالالىق بىلەتىن ۇيرەنشىكتى اسكەري تاكتيكا. ونى شىڭعىس قاعان دا، تەمىر بەك تە، بابىر شاھ تا پايدالانعان.

سونىمەن ۆيتوۆتىڭ ەۋروپالىق قۇراما اسكەرى ۇرىستا كۇل تالقان بولىپ جەڭىلەدى.

ۆيتوۆتىڭ ءوزى قاتتى جارالانىپ، باس ساۋعالاپ قاشىپ قۇتىلادى.
جاعدايى ناشارلاپ كەتەدى.

جالپى، بۇل شايقاستان سوڭ ەۋروپا ۇرەي قۇشاعىنا ورانىپ ءدۇر سىلكىنەدى. ەۋروپا، ازيا شارتاراپقا ءاپ ساتتە ءتۇرلى شوشىنعان حات - حابار تاراپ كەتەدى.
"كوشپەندىلەر ەۋروپاعا قايتا ورالدى", " "شىعىستان جاڭا اتيللا مەن باتۋ كەلە جاتىر" دەپ شوشيدى كارى قۇرلىق.

بىراق حان مەن بەكلەربەك قاشقان جاۋدى قۋالاي وتىرىپ كيەۆتى قورشاۋعا الىپ قالادان الىم - سالىق العاسىن كەرى قايتادى.
حان مەن ءبيدىڭ ماقساتى قۇرلىق شابۋ ەمەس، باسقا ەدى.

وسى شايقاس تاريحتا اتاقتى "ۆورسكلا شايقاسى" دەگەن اتپەن قالدى.
بۇدان سوڭ ەۋروپالىقتار "بۇل كوشپەندىلەردى مايدان دالاسىندا قۇداي جەڭبەسە ادام جەڭە المايدى" ءبىرجولا قولىن سىلتەگەن ەكەن.
قاراي وتىرىپ قايران اسىل بابالارىم اي دەمەسكە شارا جوق،
ورداسى السىرەپ قالدى دەگەن تۇستا دا جاۋىرىنى جەردەن كۇش الىپ تۇتاس قۇرلىقتىڭ زارەسىن ءزار تۇبىنە جىبەرەتىن بىلەگى مەن ايباتىنان، قاھارىنان، ىنتىماعىنان قالاي اينالمايسىڭ...

قازىر عوي... "ويباي ورىس، اتتان قىتاي" دەپ الاكەۋدە سارشۇناقتاي بوپ قالعانىمىز... سول گەزدە شىركىن قانداي ەدىك...

الگى زەلەنسكيگە بەرىلگەن ۆيتوۆت وردەنى دەگەندە وسى تاريحتىڭ ەسىمە تۇسكەنى.
ول ۆيتوۆت — سول ۆيتوۆت ەدى.

ولجاس ءابىل

Abai.kz