اراعا جۇتقىنشاعى كەڭ، جالاقتاعان شەنەۋنىكتەردىڭ ەنىپ كەتۋىنەن، جاۋاپتى بولعان مەكەمەلەردىڭ ءوز ىسىنە ءجۇردىم-باردىم قاراۋى كەسىرىنەن «100 مەكتەپ، 100 اۋرۋحانا» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى «100 ماسەلە 100 تۇيتكىلگە» اينالىپ بارا جاتقانداي. ەلباسىنىڭ ەل ءىلتيپاتىنا يە بولعان يگى يدەياسىنىڭ قازىرگى جۇزەگە اسۋىنا كوڭىلى كونشىمەگەن پرەمەر كارىم ءماسىموۆ مينيسترلەر كابينەتىنىڭ بارلىق مۇشەلەرىنە ساۋىن ايتىپ، وسى ماسەلەگە ارناپ، كەشە جەكە ۇكىمەت وتىرىسىن جىيدى. وتىرىستا پرەزيدەنتتىك باعدارلاماعا باسىمەن جاۋاپتى قوس تۇلعا - دەنساۋلىق ساقتاۋ مەن ءبىلىم جانە عىلىم سالالارىنىڭ باسشىلارىنا بار شىندىقتى ەش بۇكپەسىز، اشىق جايىپ سالۋعا تۋرا كەلگەن. ەستىگەن كوپ جايت كارىم قاجىمقانۇلىن ەرىكسىز باس شايقاۋعا ءماجبۇر ەتتى...

اراعا جۇتقىنشاعى كەڭ، جالاقتاعان شەنەۋنىكتەردىڭ ەنىپ كەتۋىنەن، جاۋاپتى بولعان مەكەمەلەردىڭ ءوز ىسىنە ءجۇردىم-باردىم قاراۋى كەسىرىنەن «100 مەكتەپ، 100 اۋرۋحانا» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى «100 ماسەلە 100 تۇيتكىلگە» اينالىپ بارا جاتقانداي. ەلباسىنىڭ ەل ءىلتيپاتىنا يە بولعان يگى يدەياسىنىڭ قازىرگى جۇزەگە اسۋىنا كوڭىلى كونشىمەگەن پرەمەر كارىم ءماسىموۆ مينيسترلەر كابينەتىنىڭ بارلىق مۇشەلەرىنە ساۋىن ايتىپ، وسى ماسەلەگە ارناپ، كەشە جەكە ۇكىمەت وتىرىسىن جىيدى. وتىرىستا پرەزيدەنتتىك باعدارلاماعا باسىمەن جاۋاپتى قوس تۇلعا - دەنساۋلىق ساقتاۋ مەن ءبىلىم جانە عىلىم سالالارىنىڭ باسشىلارىنا بار شىندىقتى ەش بۇكپەسىز، اشىق جايىپ سالۋعا تۋرا كەلگەن. ەستىگەن كوپ جايت كارىم قاجىمقانۇلىن ەرىكسىز باس شايقاۋعا ءماجبۇر ەتتى...

بۇعان قالاي جول بەرىلگەنى بەيمالىم، بىراق شەندىلەر ەلباسىنىڭ ىزگى باستاماسىن ىسكە اسىرۋعا دەپ بولىنگەن قارجىنى دا تالان-تاراج ەتىپتى. «مينيسترلىكتىڭ بولىمشەسىندە قۇرىلىس ماسەلەلەرى بويىنشا مامانداردىڭ جوقتىعىنا قاراماستان، الدەنەشە مارتە تەكسەرۋلەر جۇرگىزدىك. ولاردىڭ ناتيجەلەرى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا باعىتتالدى. قازىرگى ۋاقىتتا قارجى پوليتسياسى مەكتەپتەردىڭ قۇرىلىسى ماسەلەسى بويىنشا 16 قىلمىستىق ءىس قوزعادى» دەپ مالىمدەدى ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى ج.تۇيمەباەۆ. ەكونوميكالىق قىلمىسپەن جانە سىبايلاس جەمقورلىقپەن كۇرەس اگەنتتىگىنىڭ مالىمەتىنشە، «بيىلعى جىلدىڭ بەس ايىندا عانا «100 مەكتەپ، 100 اۋرۋحانا» باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرۋ بارىسىندا مەملەكەتكە شامامەن 800 ميلليون تەڭگە شىعىن كەلتىرىلگەن». ءبىلىم شەنەۋنىكتەرىنەن «اق حالاتتى» شەندىلەر دە قالىساتىن ەمەس. قارجى پوليتسياسى پرەزيدەنتتىك باعدارلاما اياسىندا بوي كوتەرۋگە ءتيىستى اۋرۋحانالار قۇرىلىسى بويىنشا دا 3 قىلمىستىق ءىس قوزعاعان. ەكونوميكالىق قىلمىسپەن جانە سىبايلاس جەمقورلىقپەن كۇرەس اگەنتتىگى ەندىگى 6 قىلمىستىق ءىستى سوتقا تاپسىرعان. ولار بويىنشا ەل قازىناسىنان تالان-تاراج بولعان قاراجات كولەمى - 781 ميلليون 400 تەڭگە. قۇزىرلى ورگان جەمقورلاردان قانشا قارجىنى "قۇستىرا" الادى، ازىرگە بەلگىسىز.
ارينە، ءىستى بولعان شەندىلەردىڭ ايىبى ءارتۇرلى "باعالانادى": 6 قىلمىستىق ءىس، ماسەلەن، مەملەكەتتىك باعدارلامانى ىسكە اسىرۋعا جاۋاپتى جەرگىلىكتى مانساپتىلاردىڭ ءوز لاۋازىمدىق وكىلەتتىلىكتەرىن اسىرا پايدالانۋىنا قاتىستى بولىپ وتىر. ەل قارجىسىن ەشكىمنەن تايسالماي، اشىقتان-اشىق يەمدەنىپ، ءوز قالاۋىنشا شىعىنداعان شەندىلەر دە انىقتالدى، ولارعا قاتىستى قازىر 4 قىلمىستىق ءىس بار. سوسىن ءتۇن جامىلىپ، بەتپەردە كيمەگەندەرىمەن، الگى مانساپ يەلەرىندەي اشىق ۇرلاۋدان يمەنىپ، حالىق قارجىسىن الاياقتىق جولىمەن الىپ كەتۋگە تالپىنعان مەردىگەر ۇيىمداردىڭ باسشىلارى دا ۇستالىپ وتىر. قارجى پوليتسياسى ورگاندارى ولاردىڭ قاراۋ نيەتتەرىن "سيپاتتاۋعا" 4 قىلمىستىق ءىستى ارناپتى. بۇعان قوسا، ەلباسىنىڭ يدەياسىنا ومىرگە جولداما بەرۋگە جاۋاپتى بىرقاتار بيىك لاۋازىمدى تۇلعالاردىڭ كوزبوياۋشىلىق جاساپ، جالعان قۇجات جاساۋعا (سلۋجەبنىي پودلوگ) بارعاندىعى اشكەرەلەنگەن. مۇنداي دەرەكتەر بويىنشا 2 قىلمىستىق ءىس قوزعالىپتى.

ارينە، جۇزدەگەن ميلليون حالىق قارجىسى قۇمعا سىڭگەن سۋداي، جەمقورلاردىڭ جۇتقىنشاعىنا قۇيىلىپ كەتىپ جاتقان سوڭ، باعدارلامانى ىسكە اسىرۋعا قاراجاتتىڭ جەتىسپەۋى تۇسىنىكتى جايت سياقتى.
مۇمكىندىكتى ءوز ورايىنا پايدالانعان ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى جانسەيىت تۇيمەباەۆ پەن دەنساۋلىق ساقتاۋ ءمينيسترى جاقسىلىق دوسقاليەۆ بيىك مىنبەردەن ۇكىمەتكە "100 مەكتەپ، 100 اۋرۋحانا" باعدارلاماسىن ىسكە اسىرۋعا قوسىمشا قارجى ءبولۋ تۋرالى وتىنىشپەن قايىرىلدى.
جانسەيىت تۇيمەباەۆ "100 مەكتەپ" باعدارلاماسى اياسىندا بيىل تاپسىرىلۋى ءتيىس مەكتەپتەردىڭ قۇرىلىسىن بيىل اياقتايمىز دەسەك، قوسىمشا قارجى بەرۋ قاجەت دەگەنگە كەلتىردى. بۇلار بۇعان دەيىن بيىلعى ء"بىلىم كۇنىنە", ياعني قىركۇيەكتىڭ 1-ىنە دەيىن ەلىمىز بويىنشا 22 مەكتەپتى پايدالانۋعا بەرۋگە ۋادە ەتكەن بولاتىن. "بىراق قۇرىلىس سالاسىنداعى قىمباتشىلىق پەن قۇرىلىس جۇمىستارىنىڭ باياۋ جۇرگىزىلۋى سالدارىنان وسى نىساندار ۋاقىتىندا تاپسىرىلماۋى مۇمكىن. قازىرگى كەزدە اتالعان مەكتەپتەردىڭ 19-نىڭ قۇرىلىسى بويىنشا ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنە 5 ميلليارد 908 ميلليون تەڭگە قاجەت. وسىعان وراي ءبىز ۇكىمەتتەن قوسىمشا قارجى ءبولىپ، جەرگىلىكتى بيلىك ورىندارىنا وسى قۇرىلىستارعا بەلسەندى تۇردە اتسالىسۋىن تاپسىرۋدى سۇرايمىز" - دەدى ج.تۇيمەباەۆ. تۇتاستاي العاندا، ءبىلىم جانە عىلىم سالاسىنىڭ باسشىسى ءوز مينيسترلىگىنىڭ 41 ءبىلىم بەرۋ وبەكتىسى بويىنشا جالپى سوماسى 12,2 ميلليارد تەڭگە قوسىمشا قاراجات ءبولۋدى سۇراتقانىن حابارلادى.

ال جاقسىلىق دوسقاليەۆ وزدەرى جاۋاپتى "100 اۋرۋحانا" باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرۋدا بىرقاتار پروبلەما بارلىعىن اتاپ كورسەتتى. "اتاپ ايتقاندا، بۇلار - ايماقتاردىڭ 12 وبەكتىنىڭ قۇرىلىسىندا جونسىزدىكتەرگە جول بەرۋ فاكتىلەرى، سونداي-اق 2009 جىلى اياقتالاتىن 3 وبەكتىنىڭ قۇرىلىس-مونتاجداۋ جۇمىستارىنىڭ 961 ميلليون تەڭگە سوماسىندا قىمباتتاۋىنا بايلانىستى بىرلەسىپ قارجىلاندىرۋعا، سوسىن 7 وبەكتىنىڭ قۇنىن جوبالىق-سمەتالىق قۇجاتتاماعا سايكەس كەلتىرۋ ءۇشىن 2 ميلليارد 65 ميلليون تەڭگە سوماسىندا بىرلەسىپ قارجىلاندىرۋعا قاتىستى ماسەلەلەر" - دەدى ول. ءوزىڭىز بايقاعانىڭىزداي، بۇل سالاداعى بار ماسەلە دە سايىپ كەلگەندە، اقشاعا تىرەلەدى! ءمينيستردىڭ مالىمەتىنشە، وبەكتىلەردىڭ قۇنىن جوبالىق-سمەتالىق قۇجاتتاماعا سايكەس كەلتىرۋگە جانە قىمباتتاۋشىلىققا وراي بيۋدجەتتىك قاراجاتتارعا دەگەن قوسىمشا قاجەتتىلىك "100 اۋرۋحانا" باعدارلاماسى بويىنشا عانا 145,8 ميلليارد تەڭگەنى قۇرايدى! ول - ول ما، جاقسىلىق دوسقاليەۆتىڭ ايتۋىنشا، 2010-2012 جىلدارى "وبەكتىلەردىڭ قۇنىن جوبالىق-سمەتالىق قۇجاتتاماعا سايكەس كەلتىرۋ" ءۇشىن تاعى دا 38,5 ميلليارد تەڭگە كولەمىندە "بيۋدجەتتىك قاراجاتتارعا دەگەن قوسىمشا قاجەتتىلىك" تۋىنداماق. "قۇرىلىس جانە تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىعى ىستەرى جونىندەگى اگەنتتىككە اكىمدەرمەن بىرلەسە وتىرىپ، ازىرلەنگەن جوبالىق-سمەتالىق قۇجاتتامالاردىڭ سوماسىن ارتتىرۋ ماسەلەلەرىن قاراستىرۋ قاجەت!" - دەدى ۇكىمەت باسشىسىنا قايىرىلعان ج.دوسقاليەۆ.

قوس ءمينيستردى قاباعىنان قار جاۋا تىڭداعان ك.ءماسىموۆ وسى تۇستا ەموتسياسىن جاسىرا الماي قالدى. "قارجىلىق داعدارىس جاعدايىندا بۇل نە قىلعان "قىمباتشىلىق" ءوزى؟! بۇل مۇلدە تۇسىنىكسىز!" - دەدى ول. سوسىن ء"جيى ءجون ءبىلىپ وتىرماسام، بولماس" دەگەن بايلامعا كەلىپ، "100 مەكتەپ، 100 اۋرۋحانا" باعدارلاماسى بويىنشا 17 تامىزدا قايتادان ارنايى سەلەكتورلىق كەڭەس وتكىزۋ جونىندەگى شەشىم شىعاردى. وعان دەيىن ءبىلىم جانە عىلىم، دەنساۋلىق ساقتاۋ، ەكونوميكا جانە بيۋدجەتتىك جوسپارلاۋ، قارجى مينيسترلەرى مەن قۇرىلىس جانە تۇرعىن ءۇي-كوممۋنالدىق شارۋاشىلىعى ىستەرى جونىندەگى اگەنتتىك باسشىسى بارلىق وبلىستاردىڭ، استانا مەن الماتى قالالارىنىڭ اكىمدەرىمەن بىرلەسىپ، ءۇش اپتالىق مەرزىم ىشىندە ەلباسىنىڭ تاپسىرماسىمەن تۇزىلگەن "100 مەكتەپ، 100 اۋرۋحانا" باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرۋعا قاتىستى بارلىق كەدەرگى كەلتىرىپ تۇرعان تۇيتكىلدەردى تارقاتۋعا ءتيىس. "سول سەلەكتورلىق كەڭەستە ءبىز بارىنە "نۇكتە" قويامىز!" دەپ شارت ءتۇيدى كارىم ءماسىموۆ. ال ايتىلعان ءسوز ايتىلعان جەردە قالماۋىن، الگى اتالعان جاۋاپتى تۇلعالار شىنداپ بىرلەسىپ جۇمىس جاساۋىن باقىلاۋ ۆيتسە-پرەمەر ەربول ورىنباەۆقا جۇكتەلدى. "مەن سەندەرگە ءۇش اپتا بەرەمىن، مەملەكەت باسشىسى بەرگەن تاپسىرما ورىندالاتىن بولسىن. قازىرگى داعدارىس جاعدايىندا قىمباتشىلىقتىڭ قالايشا ورىن الىپ وتىرعاندىعى تىپتەن تۇسىنىكسىز. بۇل جەردە جاڭا اگەنتتىككە وتە مۇقيات قاراۋ قاجەت، ال ەكونوميكا جانە بيۋدجەتتىك جوسپارلاۋ مينيسترلىگى ونىڭ بارلىعىن ەسەپتەپ شىقسىن!" - دەپ ءتۇيدى ۇكىمەت باسشىسى كارىم ءماسىموۆ.

ايحان ءشارىپ,

«ايقىن» گازەتى، 29.07.2009