مەملەكەتتىك رامىزدەرمەن قاتار مەملەكەتتىلىكتىڭ ماڭىزدى اتريبۋتتارىنىڭ ءبىرى – مەملەكەتتىك ءتىل. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى تاۋەلسىزدىك العالى بەرى وتكەن 30 جىل ىشىندە ەلىمىزبەن بىرگە قارقىندى دامىپ كەلەدى. قازاق ءتىلى مەملەكەتتىك ءتىل مارتەبەسىن قازاقستان كەڭەس وداعىنىڭ قۇرامىندا بولعان كەزدە الدى. قازاق كسر جوعارعى كەڭەسى 1989 جىلى 22 قىركۇيەكتە «قازاق كسر-دەگى ءتىل تۋرالى» زاڭدى قابىلدادى. ونى ۇسىنعان جوعارعى كەڭەس بولاتىن. وسى زاڭعا سايكەس قازاق ءتىلى قازاق كسر-ءنىڭ مەملەكەتتىك ءتىلى بولىپ جاريالاندى، ال ورىس ءتىلى ۇلتارالىق قاتىناس ءتىلى مارتەبەسىن الدى. كەيىن 1997 جىلعى 11 شىلدەدەگى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسىنا ەنگىزىلگەن وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلاردا «مەملەكەتتىك ۇيىمدار مەن جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ ورگاندارىندا قازاق تىلىمەن بىرگە ورىس ءتىلى رەسمي تۇردە قولدانىلادى» دەپ ايقىندالدى.

ايتا كەتەرلىگى، كەڭەستىك كەزەڭدە قازاق ءتىلىن ءىس جۇرگىزۋ مەن وقۋ-اعارتۋ سالاسىنا ەنگىزۋ ارەكەتتەرى جاسالعانىمەن، كسرو-داعى مەملەكەتتىك ساياساتتىڭ جالپى باعىتىنا، سونداي-اق دەموگرافيالىق جاعدايدىڭ وزگەرۋىنە بايلانىستى قازاق ءتىلى از دارەجەدە رەسمي تۇردە، ال كوبىرەك دارەجەدە كوركەم ادەبيەتتە، جۋرناليستيكا ونەرىندە جانە كۇندەلىكتى قارىم-قاتىناستا قولدانىلدى. تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن عانا قازاق ءتىلىنىڭ جان-جاقتى دامىپ، ءومىردىڭ بارلىق سالاسىندا كەڭىنەن قولدانىلۋىنا جاعداي جاساۋ مۇمكىن بولدى.

تاۋەلسىزدىك جىلدارى الماتى قالاسى مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋدىڭ باسىندا تۇردى. ال كسرو كەزەڭىندە ءتىلدى ساقتاپ قالۋ بويىنشا شارالار وسى قالادا اتقارىلدى. كسرو بيلىگىنىڭ ساياساتى ۇلتتاردىڭ ءوز ءتىلى مەن مادەنيەتىن، سالتىن دامىتۋعا، ساقتاۋا قارسى باعىتتالدى. الماتىدا كىلەڭ ورىس ءتىلدى مەكتەپ بولىپ، ءبىر عانا قازاق ءتىلدى مەكتەپ قالدىرىلدى. بۇل ەل استاناسى بولعان قالاداعى جاعداي بولاتىن. وسى ارقىلى ماسكەۋ قازاق ءتىلى مەن مادەنيەتىن تولىق جويۋعا ارەكەتتەنگەنىن اشىق كورسەتتى. الايدا الماتى قالاسىنداعى از عانا قازاق (قازاق ۇلتىنىڭ وكىلدەرى قالادا از بولىپ، بەيرەسمي شەكتەۋ شارالارى بولعان-دى), ءتىلدى ساقتاپ قالۋ جولدارىن ىزدەستىردى. جازۋشىلار وداعىندا قازاق ءتىلدى روماندار كوپتەپ جازىلدى. بۇل تىلدەگى ادەبي سوزدەر مەن كوركەمدىكتى ساقتاپ قالۋدىڭ ءبىر امالى بولاتىن. سەبەبى كىتاپ مەن كوركەم ادەبيەت جازىلمايتىن ءتىل تەك تۇرمىستىق دەڭگەيدە قالىپ، ءوز قۇندىلىعىن ۋاقىت كەلە جوعالتاتىنى انىق.

تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن الماتى قالاسىندا مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋعا قاتىستى شارالار جۇيەلى تۇردە ءجۇرىپ كەلەدى. قالادا مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋعا قاتىستى ارنايى باسقارما قۇرىلىپ، قىزمەت اتقارۋدا. حالىق مەملەكەتتىك ءتىلدى كوتەرۋدى ۇدايى جادىندا ساقتاۋ ماقساتىندا ءتۇرلى اكتسيالار ۇيىمداستىرىلىپ، تىلگە قاتىستى حالىقتىق ميتينگتەر ءوتىپ تۇرادى. تۇرعىندار كوپ جۇرەتىن اۋماقتا مەملەكەتتىك ءتىلدى كوتەرۋگە قاتىستى ارنايى شارالار دا وتەدى، جادىلىق بيلبوردتار دا ىلىنەدى.

مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋدىڭ ءبىر جولى سول تىلدە قىزمەت الۋ اياسىن كەڭەيتۋ. بۇل بيلىكتىڭ قولداۋى مەن حالىقتىڭ تالابىنا ساي ىسكە اسادى. الماتى قالاسىندا العاش بولىپ مەيرامحانالار، جىلدام تاماقتانۋ ورىندارى، سىراحانالار، كافە مەن اشىق اسپان استىنداعى تاماقتانۋ جەلىلەرى جانە تاعى باسقا جەردە مەملەكەتتىك تىلدە ءمازىر بولۋدى مىندەتتەيتىن شەشىم شىقتى. بۇل ەلىمىز بويىنشا مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋعا قاتىستى قابىلدانعان تاماقتانۋ سالاسىنداعى ناقتى شەشىمنىڭ ءبىرى.

مەملەكەتتىك ءتىلدى دامىتۋ بويىنشا وزگە دە شارالار قالادا ىسكە اسۋدا. مىسالى لاتىن ءالىپبيىن حالىققا ناسيحاتتاۋ ماقساتىندا ارنايى دوڭگەلەك ۇستەلدەر ۇيىمداستىرىلىپ، ءالىپبيدىڭ ۇلگىسىن تالقىلاۋ شارالارى قالادا ۇدايى ءوتىپ كەلەدى. حالىقتىڭ كوزىن قابىلدانۋى ءتيىس جاڭا الىپبيگە ۇيرەتۋ ماقساتىندا قالا كوشەلەرىندە دۇكەندەر، ساۋدا ورىندارى، مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ اتاۋلارى لاتىن الىپبيىنە نەگىزدەلىپ جازىلۋدا. بۇل دا مەملەكەتتىك ءتىلدىڭ دامۋىنا سەپ بولارى انىق.

الماتى قالاسى مەملەكەتتىك ءتىلدى ساقتاۋ جولىنداعى اۆانگارد بولىپ قالا بەرمەك.

Abai.kz