جەڭىس سادۋاقاسۇلى. قازاققا ۇلتتىق جازۋ تاڭباسى كەرەك

قاي حالىقتىڭ بولماسىن باسقا حالىقتان وزىندىك ەرەكشەلىگىن تانىتاتىن بەلگىلەرىنىڭ ىشىندەگى ەڭ باستىسى ونىڭ ءتىلى ەكەندىگى دالەلدەۋدى قاجەت ەتپەيدى. سوندىقتان دا حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ، تۇرمىس-تىرشىلىك جولىنداعى كۇرەستەرىنىڭ ىشىندەگى ەڭ قاسيەتتىسى دە وسى ءتىلدى ساقتاۋ جولىنداعى كۇرەس بولىپ قالا بەرەدى. ءتىلى ساقتالعان حالىق قانا ءوزىنىڭ حالىقتىعىن دا، ۇلت رەتىندەگى باسقا بەلگىلەرىن دە ساقتاي الادى. ال، ءتىلى جوعالعان حالىقتىڭ وزىنەن ءوزى قۇريتىنى جونىندە تالاي عۇلامالار ايتىپ كەتكەن.

جەڭىس سادۋاقاسۇلى. قازاققا ۇلتتىق جازۋ تاڭباسى كەرەك

قاي حالىقتىڭ بولماسىن باسقا حالىقتان وزىندىك ەرەكشەلىگىن تانىتاتىن بەلگىلەرىنىڭ ىشىندەگى ەڭ باستىسى ونىڭ ءتىلى ەكەندىگى دالەلدەۋدى قاجەت ەتپەيدى. سوندىقتان دا حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ، تۇرمىس-تىرشىلىك جولىنداعى كۇرەستەرىنىڭ ىشىندەگى ەڭ قاسيەتتىسى دە وسى ءتىلدى ساقتاۋ جولىنداعى كۇرەس بولىپ قالا بەرەدى. ءتىلى ساقتالعان حالىق قانا ءوزىنىڭ حالىقتىعىن دا، ۇلت رەتىندەگى باسقا بەلگىلەرىن دە ساقتاي الادى. ال، ءتىلى جوعالعان حالىقتىڭ وزىنەن ءوزى قۇريتىنى جونىندە تالاي عۇلامالار ايتىپ كەتكەن.
ءتىل ءۇشىن كۇرەس قازاق حالقىنىڭ ومىرىنە دە ۇنەمى سەرىك بولىپ كەلە جاتقانىنا ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىز، بىزدەر جانە ءبىزدىڭ ۇرپاقتارىمىز كۋا. كۇرەس زامان وزىپ، قوعام وزگەرگەن سايىن جالعاسىن تاۋىپ، جاڭا سيپاتقا يە بولىپ وتىرادى. سوعان بايلانىستى قازاق ءتىلى ءۇشىن كەشەگى كۇرەستەن بۇگىنگى كۇرەستىڭ وزگەشەلىگى بار ەكەنىن تانۋعا ابدەن بولادى. وتكەن عاسىردىڭ ءون بويىندا قازاق زيالىلارى ءتىلىمىزدىڭ جوعالىپ كەتپەۋى ءۇشىن جانتالاسسا، بۇگىنگى كۇنى سولار ساقتاپ قالعان ءتىلدى جات قۇبىلىستاردان ارىلتىپ، قازاقتىق، ۇلتتىق سيپاتقا بەيىمدەۋ، ونىڭ بايلىعىن مولايتىپ، قولدانىس اياسىن كەڭەيتۋ، ءسويتىپ وسى تىلدە سويلەيتىن حالىقتى تورتكىل دۇنيەگە پاش ەتۋ جولىندا كۇرەسۋ قاجەتتىگى تۋىپ وتىر. بۇل باعىتتا ىستەلىنىپ جاتقان ءىس تە از ەمەس، اتقارىلۋعا ءتيىس ءىس تە جەتەرلىك. سول اتقارىلۋعا ءتيىستى ىستەردىڭ ءبىرى رەتىندە كوتەرىلىپ جۇرگەن ماسەلە - قازاق جازۋىندا قازىرگى قولدانىلىپ كەلە جاتقان ورىس گرافيكاسىن باسقا قازاقي تاڭبامەن اۋىستىرۋ. بۇل ماسەلە تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى كۇندەرىنەن-اق ىلە-شالا ءسوز بولىپ، تالاي پىكىرلەر ايتىلعان، تالاي ۇسىنىستار بولعان. الايدا، ەكى-ءۇش جىلدىڭ كولەمىندە ءوز-وزىنەن سەيىلىپ قالىپ ەدى.
ەلدىڭ ەلدىگىن، مەملەكەتتىگىن تانىتۋ قاجەتتىگىنەن تۋىندايتىن رامىزدەرى - حالىقتىڭ قالاۋىمەن قابىلدانعان تاڭبالارى (ەلتاڭبا، تۋ، ءانۇران) بولسا، ال حالىقتىڭ وزىمەن بىرگە جاساسىپ، ونىڭ اينىماس بەلگىسى بوپ قالىپتاسقان ءتىلدىڭ دە حالىق قابىلداعان تاڭباسى - ءارىپ بولىپ تابىلادى. ناقتىراق ايتقاندا، ءارىپ تە رامىزبەن بارا-بار. ول دا تىلمەن ايتىلعاندى كەيىنگى ۇرپاققا جەتكىزۋ قاجەتتىگىنەن تۋىنداعان. قازاق حالقى ءوز تاريحىندا، تۇركىلىك ءداۋىردى قوسپاعاندا، ءۇش ءتۇرلى ءارىپ - اراب، لاتىن جانە ورىس (كيريلليتسا) ارىپتەرىمەن تاڭبالاناتىن جازۋدى باستان كەشىردى. وتكەن عاسىردىڭ 30-جىلدارىنا دەيىن قازاق حالقىنىڭ باسىم كوپشىلىگىنىڭ قولى جەتپەگەن، بىراق ازىن اۋلاق بولسا دا قازاقتىڭ العاشقى زيالى ازاماتتارىنىڭ شىعۋىنا سەپتىگىن تيگىزگەن اراب ءارپى قولدانىلدى. سول زيالى توپ ورتاسىنان شىققان عۇلاما عالىم احمەت بايتۇرسىنۇلى بۇل ءارىپتى قازاق دىبىستارىنا لايىقتاپ، ىقشامداپ قازاقتىڭ تۇڭعىش ءالىپبيىن جاسادى. بۇل كەڭەس ءداۋىرىنىڭ العاشقى جىلدارىندا بۇكىل قازاقتى ساۋاتتاندىرۋعا قىزمەت ەتتى. 1920 جىلى قازاق اسسر-ءىنىڭ قۇرىلۋى قازاق زيالىلارىن ءبىر قۋانتىپ تاستادى. مۇنى شىن بوستاندىق دەپ تۇسىنگەن ولار قازاق رەسپۋبليكاسىنىڭ وزىنە ءتان ءارپى بولۋى كەرەك دەگەن ويمەن، اراب ءارپىن الۋ كەرەك پە، الدە لاتىن ءارپى دۇرىس پا دەگەن ىڭعايدا ايتىس جۇرگىزدى. اراب ءارپىنىڭ ىڭعايلىلىعىن تۇسىندىرۋگە تىرىسقان احاڭنىڭ ءسوزى وتپەي، لاتىن ارپىنە كوشۋ ەنگىزىلدى. مۇندا سول تۇستاعى مەلەكەت ساياساتى كوپ ءرول اتقاردى. كوپ ۇزاماي كوممۋنيستىك جىمىسقى ساياسات ورىس ارپىنە كوشىرىپ تىندى. ءوزىنىڭ جەتپىس جىلدىق عۇمىرىندا قازاق حالقى ءۇشىن بۇل ءارىپتىڭ پايداسى دا بولدى، بىراق زيانى ودان دا كوپ بولعانىنا كوزىمىز كەيىن جەتتى. سول زيانكەستىك جەمىسىن ءالى كۇنگە تەرىپ كەلەمىز. مىنە، تاۋەلسىزدىك تاڭى اتقان ەكى ونجىلدىق كولەمىندە بۇل ماسەلەگە تالاي رەت اينالىپ سوعىپ وتىرعان جاعدايىمىز بار. تاعى دا سول تالاس-تارتىس، الۋان ءتۇرلى پىكىرلەر، ويتولعامدار ءباسپاسوز بەتىنەن كوپتەپ ورىن الۋدا.
بۇدان ون-ون بەس  جىل بۇرىنعى پىكىرتالاستاردا ءارىپتىڭ ورحون، اراب، لاتىن جانە كيريلليتسا تۇرلەرىنە نەگىزدەلگەن كوپتەگەن نۇسقالارى ۇسىنىلعان. بىراق، ول كەزدە  دە كوپشىلىك پىكىرىنىڭ باسىم جاعى لاتىن جانە ورىس ءارپى توڭىرەگىندە بولسا، قازىرگى پىكىرلەردىڭ دە باسىم كوپشىلىگى وسى ەكى ءارىپتىڭ بىرەۋىن قازاق دىبىستارىنا لايىقتاپ، ىقشامداپ پايدالانۋ جونىندە بولىپ وتىر، مۇندا، اسىرەسە لاتىن ءارپى جونىندەگى پىكىرلەر باسىمىراق ءتارىزدى. ەلباسىنىڭ ءوزى دە وسى ارىپكە كوشۋدى ويلاستىرۋ جونىندە اتاپ ايتقان بولاتىن. (ارينە، قازىرگى ءارىپتى ەش وزگەرىسسىز قالدىرۋ تۋرالى ويلار دا بار ەكەنىن جاسىرۋعا بولمايدى.).
ءتىلشى-مامان رەتىندە ءبىزدىڭ ويىمىزدا دا سول تۇستاعى (بۇدان ون شاقتى جىل بۇرىنعى) ءتۇرلى كوزقاراستاردى سالىستىرۋ، ولارعا ءوز تۇسىنىگىمىز تۇرعىسىنان تالداۋ، باعا بەرۋ بولعان ەدى. بىراق ول پىكىرلەرىمىزدى جاريا ەتۋدى ارتىق كوردىك، سەبەبى  بۇل ماسەلەنى  كوتەرۋدىڭ ۋاقىتى ءپىسىپ جەتەلمەگەنىنە كوزىمىز جەتكەندەي بولدى. مىنە، ەندى ونىڭ دا كەزەگى كەلگەن ءتارىزدى.
قازاق جازۋ تاڭباسى رەتىندە ورىس ءارپىن (كيريلليتسا) قالدىرۋدى قالايتىندار، ەڭ الدىمەن، بۇل ءارىپتىڭ حالىققا 70-80 جىل قىزمەت ەتە وتىرىپ، تۇتاس قازاقتى ساۋاتتاندىرىپ شىققانىن، ونىڭ بىرنەشە ۇرپاعىن عىلىم-بىلىممەن سۋسىنداتۋعا سەپتىگىن تيگىزىپ وتىرعانىن تىلگە تيەك ەتەدى. سونداي-اق، قازاق حالقىنىڭ بۇكىل تاريحى، سونىڭ ىشىندە ادەبي، مادەني مۇرالار وسى ءارىپ ارقىلى حاتقا تۇسكەن. ەگەر باسقا ءارىپتى قالار بولساق، ياعني ءارىپتى مۇلدەم جاڭالاساق، وندا سول قىرۋار بايلىقتان كەلەر ۇرپاق ايىرىلىپ قالماي ما دەگەندەي كۇمان بىلدىرىلەدى. ويتكەنى، سونشاما مول مۇرانى شاشپاي-توكپەي تەز ارادا تۇگەلدەي جاڭا ارىپكە اۋدارىپ شىعۋ مۇمكىن بولا قويار ما ەكەن. ونىڭ ۇستىنە، بۇل جۇمىس كوپ ۋاقىتتى دا، قارجىنى دا قاجەت ەتەتىن بولار. قارجى دەمەكشى، بۇل كوزقاراستاعىلار، ءارىپتى جاڭارتۋ مەملەكەت ءۇشىن كوپ قارجىلىق شىعىنعا اكەلىپ سوعاتىنىن دا ەسكە سالادى. اقىر سوڭىندا ولاردىڭ ءبىرازى وسى ءارىپتى ىقشامداپ، قازاق دىبىستارىنا ىڭعايلاپ قولدانساق قالاي بولادى دەگەن توقتام ايتادى. بۇل ۋاجدەردىڭ قايسىسى دا كەز كەلگەن قازاقتى ويلاندىراتىنى اقيقات.
ال، جازۋ تاڭباسىنا لاتىن ءارپىن لايىق كورەتىندەر (ولاردىڭ ىشىنە ءوزىمدى دە قوسامىن) نە دەيدى؟ ولاردىڭ ويىنشا، بىرىنشىدەن، قازاق حالقى ورىستىڭ كوممۋنيستىك ساياساتىنىڭ بوداندىعىنان مۇلدەم ازات بولعاننان كەيىن، ونىڭ بودان بولۋىنا سەبەپ بولعان كەز كەلگەن بەلگىدەن دە ازات بولۋى كەرەك، سونىڭ ءبىرى - وسى ورىس ءارپى، سوندىقتان ونى باسقا جازۋ تاڭباسىمەن اۋىستىرۋ ورىندى. ياعني، جازۋدى دا ازاتتاندىرۋ كەرەك. ەكىنشىدەن، بۇل جازۋ تاڭباسى  قازاق ءتىلىنىڭ عاسىرلار بويعى قالىپتاسقان زاڭدىلىقتارىن (اسىرەسە، ايتىلىم زاڭدىلىعىن) بويىنا ەركىن سيعىزا الاتىن، دىبىسقا ءارىپتىڭ سانى سايكەس كەلىپ، جازۋعا دا ىڭعايلى بولاتىن تاڭبا بولۋعا ءتيىس. ۇشىنشىدەن، ەڭ باستىسى، قازىرگى زامانعى عىلىم مەن تەحنيكانىڭ دامۋىنا بارىنشا سايكەس كەلەتىن، ەلىمىزدىڭ حالىقارالىق دەڭگەيدە كورىنۋىنە سەپتىگىن تيگىزەتىن تاڭبا بولۋعا ءتيىس. مىنە وسى ۇدەدەن شىعاتىن ءارىپ - لاتىن ءارپى.
ال ەندى بۇل ءارىپتىڭ قانداي ارتىقشىلىقتارى بار دەگەنگە كەلەر بولساق، ونى جاقتاۋشىلاردىڭ ويىنشا، بىرىنشىدەن، بۇل ءارىپ بۇكىل الەمدەگى ەلدەردىڭ باسىم كوپشىلىگى وزدەرىنىڭ ۇلتتىق تاڭبالارى رەتىندە پايدالاناتىن حالىقارالىق جازۋ تاڭباسى بولىپ وتىر. ەكىنشىدەن، وسى ەلدەردىڭ ىشىندە ءبىرسىپىرا تۇركى تۋىستاس حالىقتار دا (تۇرىك، ءازىربايجان، وزبەك) بار. ۇشىنشىدەن، بۇل تاڭبا قازاق ءۇشىن دە جات ەمەس. قازىر قازاقستاندا اعىلشىن ءتىلىن (وسى ءارىپتى ءوز تاڭباسى رەتىندە پايدالانىپ وتىرعان بىردەن-ءبىر ءتىل) وقىتپايتىن ءبىر دە ءبىر مەكتەپ جوق. تورتىنشىدەن، بۇل ءارىپ دۇنيەدەگى دامىعان، دامۋعا ۇمتىلعان ەلدەردىڭ ەشقايسىسى تىس قالا المايتىن ەلەكتروندى تەحنيكانىڭ جازۋ تاڭباسى بولىپ وتىر.
سونىمەن، نە كەرەك، ەكى جاقتىڭ دا ءوز دالەلدەرى، ءوز ۋاجدەرى بار. الايدا، ءبىزدىڭ ويىمىزشا، ۇلتتىڭ، ەلدىڭ كەلەشەگىن ويلاعان، كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ ازامات سوڭعى باعىتتى قالاسا كەرەك دەپ ويلايمىز. بۇل جەردە ۇيرەنۋ قيىندىعى، قاراجات قيىندىعى، تاعىسىن-تاعىلار ەكىنشى كەزەككە قالدىرىلۋ قاجەت تە ءبىرىنشى كەزەكتە ەلدىڭ، ءتىلدىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن سودان تۋىندايتىن قاجەتتىلىك جانە تاۋەكەل تۇرۋى كەرەك. ارينە، قاي ۋاقىتتا دا وتپەلى كەزەڭنىڭ قيىندىعى بولماي تۇرمايدى. ونىڭ تالايىن حالقىمىز قارا نارداي قايىسپاي كوتەرىپ العان، باستان وتكىزگەن، ءالى دە وتكىزىپ كەلەدى. الايدا، وسىدان ون جىل بۇرىنعىعا قاراعاندا الدەقايدا جاقسىمىز، شۇكىرشىلىك جاساۋعا بولادى. ءارىپ وزگەرتۋدىڭ العاشقى كەزەڭىندە دە ءتۇرلى قيىندىقتار  بولۋى ابدەن زاڭدى. بۇل جونىندە احمەت بايتۇرسىنۇلى دا "اراب ءالىپبيىن جاقتاعان بايانداماسىندا" (قىزىلوردا، 1927 ج.) بىلاي دەگەن بولاتىن: "...لاتىن ءارپىن بىردەن الىپ، بىردەن سوعان ءتۇسىپ كەتۋگە، كوپ قارجى مەن قايرات كەرەك. بىردەن مۇعالىمدەردىڭ ءبارىن لاتىنشا ۇيرەتىپ، باسپاحانالارداعى ارىپتەردى لاتىنعا اينالدىرىپ، ادامدارىن لاتىنشا ۇيرەتىپ، وقۋ كىتاپتارىن لاتىنشا باستىرىپ، ارابشا ساۋاتتىلاردى لاتىنشا ساۋاتتاندىرىپ جىبەرۋ ادامنىڭ كەرەك قىلۋىن بىلاي قويا تۇرعاندا دا، ونشاقتى كۇندە، ونشاقتى ميلليون قارجىمەن بىتە قوياتىن جۇمىس ەمەس. سولاي بولعان سوڭ ءارىپ الماستىرۋ دەگەن جەڭىل ماسەلە بولىپ شىقپايدى. بۇل - ەل جاعىنان دا، ەلدىڭ شارۋاسى جاعىنان دا اۋىرلىعى زور ماسەلە ەكەندىگىن ەسكە الا وتىرىپ شەشەتىن ماسەلە. ءۇستىن قاراپ، ات ۇستىنەن ايتقانداي، سوزبەن، جەڭىل شەشە قوياتىن ماسەلە ەمەس. سالاق قاراۋعا بولمايتىن سالماقتى ماسەلە." ارينە، وسى ءسوزدىڭ ايتىلعان ۋاقىتى مەن سول تۇستاعى ەلدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق دامۋ جاعدايىن قازىرگىمەن  سالىستىرۋعا مۇلدەم كەلمەيدى. شۇكىر، عۇلاما ايتقان كوپتەگەن قيىنشىلىقتاردى بولدىرماۋ، بولىپ جاتسا، تەز ارادا جەڭۋ مۇمكىنشىلىكتەرى بىزدە الدەقايدا مول. تەك، احاڭنىڭ سوڭعى سوزدەرىن قاپەرىمىزگە الا وتىرىپ جۇمىس ىستەۋىمىز قاجەت ءتارىزدى.
سونىمەن، قازاق ءۇشىن ءارىپ اۋىستىرۋ بولماي قويمايتىن قۇبىلىس جانە وعان لاتىن ءارپى عانا لايىقتى دەپ ەسەپتەيمىن. بۇل ويىمدى ءتۇسىندىرىپ، دالەلدەپ ساۋەگەيلىك كورسەتۋدى ارتىق دەپ سانايمىن. تەك ايتارىم - بۇل جۇمىستى ۇيىمداستىرۋدى، جۇزەگە اسىرۋدى ۇكىمەت ءوز قولىنا الۋى قاجەت جانە ورىندالۋى ەلباسىنىڭ نەمەسە ۇكىمەت باسشىسىنىڭ باقىلاۋىندا بولۋعا ءتيىس. مەنىڭشە، بۇل ماسەلەنى ەندىگى جەردە كوپ تالقىعا سالا بەرۋدىڭ قاجەتى جوق. تەك ءارىپ اۋىستىرۋدى بۇگىن-ەرتەڭ بىردەن شەشىپ تاستاماعانىمىزبەن، ۋاقىت ۇتتىرماي، ۇيىمداستىرۋ ىسىنە كىرىسكەنىمىز ابزال.
ءبىزدىڭ ويىمىزشا، ەڭ الدىمەن، ۇكىمەت تاراپىنان ەكى باعىتتا جۇمىس ىستەيتىن ارناۋلى مامان عالىمداردان جاساقتالعان مەملەكەتتىك كوميسسيا قۇرىلۋى ءتيىس. كوميسسيا توراعاسى ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترىنىڭ ءوزى نەمەسە ۆيتسە-مينيسترلەردىڭ ءبىرى بولعانى ابزال.  العاشقى كەزەكتە قۇرامىندا فيلولوگييا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور ءا.جۇنىسبەك ءتارىزدى قازاق ءتىلى فونەتيكاسىمەن، لاتىن ءارپىنىڭ قازاقشا نۇسقاسىن ۇسىنۋمەن، سوزدەردىڭ ايتىلىم، جازىلىم زاڭدىلىقتارىمەن تىكەلەي اينالىسىپ جۇرگەن ماماندار بار ءبىرىنشى توپ قۇرىلعاننان باستاپ العاشقى 3 اي مەرزىمدە ءارىپ تاڭباسىن ناقتىلاپ، قازاق دىبىستارىنا سايكەستەندىرىپ، ايتىلۋ جانە جازىلۋ نورمالارىن بەلگىلەيدى جانە ونى پارلامەنتتىڭ قابىلداۋىنا ۇسىنادى. ەكىنشى كەزەكتە وسى توپقا وقۋ-ادىستەمەلىك قۇرالدار، وقۋلىقتار، نۇسقاۋلىقتار ت.ب. دايارلاۋدان تاجىريبەسى مول پەداگوگ ماماندار قوسىلىپ، قالعان توعىز اي كولەمىندە بارلىق قاجەتتى قۇرالداردىڭ ۇلگىلەرىن دايارلاپ بىتەدى جانە بەكىتىپ باسپاعا ۇسىنادى.
ەكىنشى توپ العاشقى توپپەن قاتار جۇمىس ىستەپ، ءارىپ اۋىستىرۋعا بايلانىستى كەتەتىن بارلىق شىعىندى ەسەپتەيدى، قاراجاتتى قايدان الۋ جولدارىن قاراستىرادى. ءبىرىنشى توپپەن جۇمىستى بىرگە اياقتاپ، ەكى توپ تا ءبىر جىلدا ىستەلگەن جۇمىستارىنىڭ قورىتىندىسى بويىنشا كوميسسيا توراعاسىنا ەسەپ بەرەدى. ال كوميسسيا توراعاسى پارلامەنت الدىندا نەمەسە پرەزيدەنت الدىندا ەسەپ بەرەدى. بەرىلگەن ەسەپ بويىنشا شىعارىلعان شەشىمدە جاڭا ارىپكە جاپپاي كوشۋ مەرزىمى انىقتالادى نەمەسە قاجەتىنە قاراي دايىندىق جۇمىستارىنىڭ مەرزىمى ۇزارتىلادى.
وسى تۇستا تاعى ءبىر ەسكەرەتىن نارسە مىناۋ - وسى ءبىر جىل مەرزىم ىشىندە دايىندىق جۇمىستارى ءبىتتى دەگەننىڭ وزىندە جاڭا ارىپكە تۇپكىلىكتى كوشۋدى تاعى ءبىر جىلدان سوڭ باستاعان دۇرىس دەپ ويلايمىز. سەبەبى، وسى ەكىنشى جىل ىشىندە رەسپۋبليكا حالقىن تۇگەلدەي وسى وزگەرىسكە دايارلاۋ قاجەت. بۇل ەڭ الدىمەن كادر دايارلاۋدان باستالادى. اۋەلى استانا جانە الماتى قالالارىنان، ونداعى جوعارى وقۋ ورىندارى جانىنان قىسقا مەرزىمدى كۋرستار اشىلىپ، وندا وبىلىس ورتالىقتارىنداعى وقۋ ورىندارىنان كەلگەن قازاق ءتىلى ماماندارىن وقىتىپ، سەرتيفيكات بەرۋ قاجەت. ولار كەلىپ وبىلىستاعى وقۋ ورىندارىندا اشىلعان كۋرستاردا اۋدانداردان كەلگەن مامانداردى وقىتادى. مامانداردى بارىنشا تەزىرەك، ءارى كوپتەپ شىعارۋ ارقىلى مۇنداي كۋرستاردى ءاربىر مەكەمەدە اشۋعا بولادى. سونىمەن بىرگە مەكتەپتەردە، ورتا ارناۋلى جانە جوعارى وقۋ ورىندارىندا "لاتىن جازۋى" اتتى كۋرستار، پاندەر ەنگىزۋ ورىندى بولادى. وسىنداي ءپاندى وقۋ ارقىلى وقۋشىلار مەن ستۋدەنتتەر وتباسىنداعى ەرەسەك ازاماتتارعا دا كومەكتەسە الادى. ءسويتىپ وسىنداي جۇيەلى جۇمىس ارقاسىندا حالىقتى جاڭا ارىپكە تەز-اق ۇيرەتىپ الۋعا ابدەن بولادى.
وسى ءبىر جىل ىشىندە رەسپۋبليكاداعى بارلىق باسپاحانالاردى ەڭ قاجەتتى دەگەن وقۋ-ادىستەمەلىك قۇرالداردى، وقۋلىقتاردى، نۇسقاۋلىقتاردى، اسىرەسە قالتا الىپپەسىن شىعارۋعا جۇمىلدىرۋ قاجەت. وسى جىلدا ۇيىمداستىرۋ شارالارىن تاعى دا سۇزگىدەن وتكىزىپ، بايقالعان كەمشىلىكتەر بولسا، تۇزەتىپ تە الۋعا بولار ەدى.  ءسويتىپ، بار-جوعى ەكى، ارى كەتكەندە ءۇش جىلدان كەيىن جاڭا ارىپكە كوشىپ الۋ مۇمكىندىگى پايدا بولادى. بىراق مۇنىڭ وزىندە دە مەكتەپ وقۋشىلارىنا جەتەرلىكتەي وقۋ-ادىستەمەلىك قۇرالدار مەن وقۋلىقتار دايىندالمايىنشا، ءارىپ اۋىستىرۋعا كوشۋ قيىن بولادى. وسى جاعىن ەسكەرمەۋ قاتەلىككە ۇرىندىرۋى ابدەن مۇمكىن. جاڭا ارىپكە كوشكەننەن كەيىن  بىردەن بارلىق باسپالاردى بۇرىنعى ورىس ارپىمەن باسىلعان جادىگەرلەردى لاتىن ارپىنە كوشىرۋگە جۇمىلدىرۋ قاجەت. بۇل ايتىلعانداردىڭ ءبارى، ارينە، ءوزىمىزدىڭ سۋبەكتيۆتىك كوزقاراسىمىزدان تۋعان ۇسىنىس ىسپەتتى پىكىرلەرىمىز عانا. وي-پىكىرلەرىمىزدىڭ وسى ءبىر ۇلى ىسكە كىشكەنە دە سەپتىگى تيەر بولسا، ماقساتىمىزدىڭ ورىندالعانى دەپ تۇسىنەمىز.

جەڭىس سادۋاقاسۇلى،
قورقىت اتا اتىنداعى قمۋ پروفەسسورى،
فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى

لاتىن الىپبيىنە بايلانىستى ارنايى جۇمىس توبى قۇرىلدى

قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدە  لاتىن گرافيكاسىنا نەگىزدەلگەن قازاق جازۋىن جاساۋ  كۇن تارتىبىندەگى وتكىر ماسەلەلەردىڭ ءبىرى. بولاشاق ۇرپاقتىڭ اقپارات الماسۋ، ءبىلىم الۋ، شىعارماشىلىقپەن اينالىسۋ فاكتورى رەتىندە بۇل ماسەلەگە بارىنشا جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراۋ زامان تالابى. الەم ەلدەرىنىڭ 70 پايىزعا جۋىعى لاتىن ارىپتەرىن قولدانادى. قالاي بولعاندا دا لاتىن قارپىنە كوشۋ تۇركى حالىقتارىنا ورتاق جازۋ قالىپتاستىرۋعا، شەتەلدەگى قانداس باۋىرلارىمىزدىڭ  شىعارمالارىمەن  ەمىن-ەركىن تانىسۋعا وڭ ىقپالىن تيگىزەتىنى انىق.
ۇلت الدىنداعى وسىنداي ۇلى ماقساتتاردى  تۇسىنگەن 
قورقىت اتا اتىنداعى قىزىلوردا مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى رەكتوراتىنىڭ باستاماسىمەن «قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى جانە جۋرناليستيكا» كافەدراسى  جانىنان ارنايى جۇمىس  توبى  قۇرىلدى. جەتەكشىسى فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور، ءتىلشى-عالىم جەڭىس سادۋاقاسۇلى.  ارنايى قۇرىلعان توپتىڭ عالىمدارى جاڭا  ءالىپبيدىڭ دىبىستالۋ تاڭبالارىنىڭ  جەتكىلىكتى، جازۋعا جەڭىل، باسپاعا، كومپيۋتەرگە قولايلى،  كوركەمدىگى كوزگە جايلى بولۋ ماقساتىندا وي-پىكىرلەرىن ءبىلدىرىپ، عىلىمي تۇجىرىمدارىن مەملەكەتتىك كوميسسياعا ۇسىناتىن بولادى. 
«قازىر جاڭا قارىپ جۇيەسىنىڭ بىرنەشە نۇسقالارى ۇسىنىلىپ جاتىر. سولاردىڭ ىشىندە قازاق تىلىمىزگە ءتان دىبىستاردى الىپبيدە ەكى تاڭبادان نەمەسە توبەسىنە بەلگى قويۋ ارقىلى جاساعانىمىز ابزال. مىسالى، اعىلشىنداردا نەمەسە فرانتسۋزداردا ءبىر دىبىس 3-4 تاڭبادان قۇرالادى. بۇل دۇرىس ەمەس. جالپى، لاتىن ءالىپبيىن ۇيرەنۋ جەكە ادامدار ءۇشىن قيىندىق تۋدىرمايدى. مىسالى، ادامدار ءبىرشاما ۋاقىت ارالىعىندا ۇيرەنىپ الۋىنا بولادى. بۇگىنگى كۇنى ءالىپبيدى اۋىستىرعاندا ۇكىمەتكە كوپ قاراجات كەرەك بولۋى مۇمكىن. سەبەبى، مەكتەپ وقۋلىقتارىنىڭ بارلىعىن لاتىن قارىپىنە اۋدارۋ كەرەك. سونىمەن قاتار، جاڭا ءالىپبيدى ۇيرەتۋگە ارنالعان وقۋلىقتاردى، كىتاپشالاردى جاساپ شىعارۋ جۇمىستارى بار. ءبىرشاما ۋاقىت بويى ەكى ءالىپبي قاتار ءجۇرۋى مۇمكىن. ال، وسى ۋاقىتقا دەيىن كيريل قارىپىندە جازىلعان تۋىندىلاردى جاڭا تەحنولوگيا مۇمكىندىكتەرىن پايدالانا وتىرىپ، كومپيۋتەرلىك باعدارلامالار ارقىلى اۋدارىلۋى قاجەت.  لاتىن الىپبيىنە كوشكەندە ءبىز ءتول جازۋىمىزدى رەتتەپ الامىز» - دەيدى ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ءتىل ماماندارى.
لاتىن قارپى - وركەنيەتتىڭ جازۋ، وقۋ قۇرالى. بولاشاقتا قولعا الماق بولىپ وتىرعان لاتىن قارپى قازاق ەلىن الەم مەملەكەتتەرىمەن جاقىنداستىرىپ، جارقىن بولاشاققا اپارادى دەگەن سەنىمدەمىز.
Abai.kz