سول قولىمدا كيىم-كەشەك، ونى-مۇنى سالعان سۋمكام بار، وڭ قولىمدا كىتاپ، گازەت-جۋرنال سالعان جول سۋمكام، ورتاسىندا ءوزىم. كوبىك قاردا تايعاناپ قۇلاپ قالماۋ ءۇشىن ابايلاپ باسىپ كەلە جاتىر ەدىم. ۇيمەن ۇلكەن جولدىڭ اراسى ءبىر جارىم كيلومەتر شاماسىندا. سول ۇلكەن جولعا جەتكەندە عانا تاكسي توقتاتۋعا بولادى. ەكى ءجۇز مەتردەي ءجۇرىپ كەلەسى كوشەنىڭ بۇرىلىسىنا جەتكەنىمدە  ارتىمنان كەلگەن ماشينا قاسىما كەلىپ توقتادى. ۇلكەن قارا ءتۇستى جەپ ماشيناسى. تەرەزە اينەگىن ءتۇسىرىپ ماعان بۇرىلعان جۇرگىزۋشى،

- اعا، كولىككە وتىرىڭىز دەدى، - قارا كوزاينەك تاققان جاس جىگىت جىلى جىميىپ، سالەم بەرىپ.

ەسىگىن اشىپ، الدىمەن قولىمداعى سۋمكالارىمدى كولىك ىشىنە سۇڭگىتتىم دە، ارتىنان وزىمدە لىپ ەتىپ، كوتەرىلىپ ارتقى جاعىنا جايعاستىم.

- اعا، مەنى تانىمادىڭىزعوي دەيمىن؟... جارتى جىل بۇرىن وسى ارادان ءسىزدى وتىرعىزىپ، "حالىق ارەناسىنا" دەيىن الا كەتىپ ەدىم. بۇل كوشەدە اكەم تۇرادى. اكەمە امانداسىپ، حالىن ءبىلىپ قايتىپ بارامىن، - دەدى، ءجونىن ايتىپ.

- ول كەزدە استىڭ دا باسقا كولىك بولىپ ەدى. ونىڭ ۇستىنە بۇگىن قارا كوزاينەك سالىپ العان ەكەنسىڭ، تانىعان جوقپىن، - دەدىم، شىنىمدى ايتىپ.

- قايدا بارۋعا جينالدىڭىز؟ جۇگىڭىز اۋىر سەكىلدى، اسىرەسە، وڭ قولىڭىزداعى زاتتار تىم اۋىر سەكىلدى؟!...

- ءيا، ول كىتاپ-جۋرنال ەدى. استاناعا بارۋعا شىقتىم.

- جارايدى اعا، جول قىسقارسىن اڭگىمەلەسە وتىرايىق. وتكەندەگى حالىق ارەناسىنا دەيىن بارامىن. سول جەردەن وڭعا بۇرىلىپ، مەن قۇلجا جولىنا تۇسەمىن، - دەدى.

مەن شىنىندا قۋانىپ كەتتىم. ءبىر جارىم كيلومەتر جول باسىپ، تالعار تراسساسىنا شىعۋىم كەرەك. ونان تاكسي ۇستاپ ساياحاتقا بەتالۋعا ءتيىس ەدىم. مىنە، ءساتى كەلىپ حالىق ارەناسىنا دەيىن جەتەتىن بولدىم. ارى قاراي اۆتوبۋستار كوپ، بىرىنە وتىرامىن دا، الماتى-2 گە بارامىن.

ول ماعان ءسال بۇرىلىپ قاراپ،

- اعا، تەمەكى شەگەتىن جامان ادەتىم بار ەدى، ايىپ ەتپەسەڭىز، شەكسەم بولا ما؟ - دەدى، ءوتىنىپ.

مەن نە دەيمىن، ماشينا وزىنىكى. "قازانشىنىڭ ءوز ەركى، قايدان قۇلاق شىعارسا"... مەن پويىزدىڭ ۋاقىتىنا ۇلگەرىپ جەتسەم بولدى دا.

ول تەمەكىسىن قۇشىرلانا سورىپ، ءتىل قاتتى.

- اعا، وتكەندە قالاعا قالاي جەتكەنىمىزدى بىلمەي قالىپ ەدىك. بۇل جولى دا اڭگىمەمىز جامان بولماس؟!... - دەدى، جۇمساقتاپ ءسوز باستاپ.

- بۇيىرتسا، سولاي بولار، - دەدىم، مەندە قۇپتاپ.  ول ونان ارى اڭگىمەنىڭ ءجىبىن ءوزى ساباقتادى.

- بۇگىنگى جاستاردى الەۋمەتتىك جەلى تاربيەلەپ جاتىر. جاڭا بۋىن ءوزىنىڭ ۇلتتىق تامىرىنان ايىرىلىپ بارادى. اقساقال جوق، ءسوز ۇستايتىن قاريا، يە بولاتىن كوسەم قالماي بارادى، مەن ءتىرى قازاق كورگىم كەلەدى! - ول وسى تۇسقا كەلىپ، ءسوزىن ءسال توقتاتىپ، ماعان كوز قيىعىمەن قاراپ،

- ءسىز قانشاداسىز؟ - دەدى.

- مەن 58 جاستامىن. اللا بۇيىرتسا، از كۇندە 59 عا تولامىن. ءوتىپ بارا جاتقان كۇندەر. وتانىمىزعا كەلگەلى 28 جىل ءوتىپتى، - دەدىم. ول ءسوزىن ساباقتاپ،

- اعا، ءبىز وزبەكستاننان كەلگەنىمىزدە مەن جەتى جاستا ەكەنمىن. وسىندا كەلگەن سوڭ وقىدىم. مەنىڭ جاسىڭىزدى سۇراپ تۇرعانىم، ءسىز قازىر اباي اتانىڭ جاسىندا ەكەنسىز. اباي دەسە، جۇرت ونى "شال" دەپ ويلاۋى مۇمكىن. انە، ول كىسى ءسىزدىڭ جاسىڭىزدا توبە بي بولىپ، توردەن ورىن العان ەكەن. نە بارى 59 جاسىندا ومىردەن ءوتىپتى. مەن كوپ كىسىلەرمەن كەزدەسەمىن، ولاردى كورىپ اشۋىم كەلەدى، زىعىردانىم  قاينايدى!... سولاردىڭ دەنى ىشكەنى مەن جەگەنىن ايتىپ، بارعان قىزدارىن سانايدى. جاستارعا ۇلگى بولار اقساقال قالماي بارادى!... ەكەۋارا اڭگىمە سوزىلا بەردى....

ءبىز جولدى ەڭسەرىپ مەجەلى جەرگە قالاي جەتكەنىمىزدى بايقاماي قالدىق.

- اعا، اڭگىمەڭىزگە قىزىعىپ وتىرمىن. قۇلاعىما جاعىپ بارادى. استاناعا نە شارۋامەن بارا جاتىرسىز؟ - دەدى.

- مەن ء"مولدىر بۇلاق" جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورىمىن. استانادا "تالاپتىعا نۇر جاۋار" دەگەن بايقاۋ وتكىزىپ، سونىڭ ماراپاتتاۋ جينالىسىنا كەتىپ بارامىن، - دەدىم. ول ماعان بۇرىلىپ بەتىمە قارادى. مەندە وعان تىگىلە قاراپ ءسوزىمنىڭ شىن ەكەنىن سەزدىردىم.

- اعا، وسى كەزدە جۋرنال وقيتىن بالا بار ما؟... - دەدى، تاڭ قالىپ.

- ءيا، بار! - دەدىم، نىق سەنىممەن، - سول ءۇشىن جۋرنال شىعارامىز، بالالاردى ءبىر مەزگىل بولسا دا، قاعازعا ۇڭىلۋگە ناسيقات ەتەمىز. حاكىم اباي "ارتىق ءبىلىم كىتاپتا" دەگەن، - دەدىم دە، ءسوزدى ءۇزىپ،  وعان قاراپ،

- ايتپاقشى، باۋىرىم، ءبىز حالىق ارەناسىنا جەتتىك. وڭ جاققا تامان تارتىپ، ىڭعايلى جەرگە توقتاي بەرسەڭ بولادى، - دەدىم. ول مەنىڭ ءسوزىمدى ەستىمەگەن ادامداي، جۇرىسىندە باياۋلاتپاي ىلگەرى تارتا بەردى.

- اعا، قوزعالماي وتىرا بەرىڭىز!.. ءسوزىڭىز ماعان ۇنادى. جاساپ جۇرگەن ىسىڭىزدە قۇرمەتتەۋگە لايىق ەكەن. قازاق بالالارىنىڭ قامىمەن كەتىپ بارا جاتىر ەكەنسىز. مەن ءسىزدى الماتى-2 گە جەتكىزىپ قويامىن، -  دەدى ەش ەكىلەنبەستەن.

اڭگىمەمىز ۇزىلگەن جەرىنەن قايتا جالعاندى. ول لەپىرگەن ومولوتسيامەن ەمەس، ەگىلگەن، ەزىلگەن جاناشىرلىقپەن،

- ۇرپاق ازىپ بارادى!... داستۇرىمىزدەن، جولىمىزدان جاڭىلدىق. قازاق ەجەلدەن سوزگە توقتايتىن حالىق ەدى. قازىلى قاريالار جوعالىپ بارادى. ەڭبەكتەنسەك اقشا تابىلار، جاعدايىمىز جاقسارادى. وسىلاي جۇرۋگە بولادى... ال، "قازاقپىن" دەگەن قاسيەتتى كىم ساقتاپ قالادى؟!... ءبىز ءبارىن زاڭمەن كۇشپەن ۇستاعىمىز كەلەدى. ءار ادامدا، ءار ۇلتتا ىشكى ۇستانىم، جاماندىقتان ىشكى تەجەۋ كۇشى بولۋ كەرەك. ومىرگە قۇلشىندىراتىن ىشكى قۋاتى بولۋعا ءتيىس.  ءوزىنىڭ تاريحي ءداستۇرلى "مەنىنەن" ايىرىلعان ۇلت قۇردىمعا بەت الادى. ءبىز پاراقور ۇرپاق ءوسىرىپ جاتىرمىز. ونىڭ ءسوزىن ىلە،

- سەن ايتقان "ىشكى تەجەۋ كۇشىنىڭ" نە ەكەنىن ايتايىن. ول يمان دەگەن كۇش. ياعني ۇيات، ادامگەرشىلىك، نامىس دەپ جۇرگەنىمىز سول. ادامنىڭ ءوزىن رەتتەپ وتىراتىن، ءناپسىسىن تەجەيتىن باسقارۋشىسى يمانى، - دەدىم.

ءبىز انە- مىنە دەگەنشە، ۆاكزالعا دا جەتتىك. ول ۇلكەن ەسىكتىڭ تۇسىنا كەلىپ توقتادى. كولىكتەن ءتۇسىپ، جۇكتەرىمدى الدىم. از عانا ۋاقىت بىرگە بولساقتا قيماي قوشتاستىق. ول مويىنىن بۇرىپ، قارا كوز اينەگىن الىپ، تىگىلە قاراپ،

- ءسىز ماعان ايتقان سوزدەرىڭىزدى شىعاراتىن جۋرنالىڭىزعا جازىپ ءجۇرسىز بە؟... - دەدى.

- ارينە، ءار كەزدە، ءار جەردە بابالار اماناتىن، ۇرپاق تاربيەسىن ايتىپ تا، جازىپ تا ءجۇرمىن.

- اعا، "جاڭا قازاقستان" دەگەن ءبىر جاقتان كەلمەيدى. ءبىز ءبارىمىز جاڭا بۋىندى قۇتقارۋىمىز كەرەك. جاڭا قازاقستان سولارمەن قالىپتاسادى. وندا ساۋ بولىڭىز! استاناعا امان جەتىپ الىڭىز!...

كولىكتەن ءتۇسىپ جول بويىندا قارا ماشينانىڭ ارتىنان قاراپ، نەداۋىر تۇرىپ قالدىم. ەرىپ جاۋعان قار بەتىمە ءتيىپ، تامشىلارعا اينالىپ تومەنگە جىلجىپ اعۋدا. ول ابىلايحانمەن كوتەرىلىپ بارىپ رايىمبەككە بۇرىلدى. يىنتىرەسكەن كولىكتەردىڭ اراسىنا ءسىڭىپ عايىپ بولدى. ءسوزدىڭ قىزىعىنا كىرىپ كەتىپ، ونىڭ اتىندا سۇراماپپىنعوي!... ونىڭ اتى كىم بولدى ەكەن؟!... الگى ءوزى ىزدەپ جۇرگەن ءتىرى قازاق ءدال ءوزى بولار. ءيا، ول شىنىندا سول ء"تىرى قازاق"!...

داۋلەتبەك بايتۇرسىنۇلى

Abai.kz