بيىل ەل پارلامەنتى قابىلداعان بىرقاتار زاڭ 2023 جىلى 1 قاڭتاردا كۇشىنە ەنەدى. ولاردىڭ اراسىندا سالىق كودەكسى، الەۋمەتتىك كودەكس، كونستيتۋتسيالىق سوت، بازالىق كورسەتكىشتەر، بانكروتتىق سىندى ماڭىزدى تاقىرىپتار قامتىلعان. قازاقپارات الداعى جىلى ەل زاڭناماسىندا بولاتىن باستى وزگەرىستەرگە شولۋ جاساپتى.

 2023 جىلعى ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش پەن ەڭ تومەنگى جالاقى مولشەرى

جىل باسىندا «2023-2025 جىلدارعا ارنالعان رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت تۋرالى» زاڭ ءوز جۇمىسىن باستايدى.

بۇل قۇجاتتا بالا كۇتىمى بويىنشا جاردەماقى تولەۋ مەرزىمىن 1,5 جاسقا دەيىن ۇلعايتۋ، بازالىق زەينەتاقى مولشەرىن كەزەڭ-كەزەڭىمەن كوتەرۋ، ورتاق زەينەتاقى مولشەرىن ەسەپتەۋ كەزىندە تابىستىڭ ەڭ جوعارى شەكتەلۋىن 46-دان 55 اەك-گە دەيىن ارتتىرۋ، ساقتاندىرىلعان ادامدار ءۇشىن جۇمىسىنان ايىرىلۋ بويىنشا الەۋمەتتىك تولەمدەر مولشەرىن ورتاشا ايلىق تابىستىڭ 45%-نا دەيىن ءوسىرۋ بويىنشا تۇزەتۋلەر قامتىلعان.

وسىلايشا، 2023 جىلعا ەڭ تومەنگى جالاقى مولشەرى (ەتج) – 70 مىڭ تەڭگە; ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش (اەك) – 3 450 تەڭگە بولىپ بەكىتىلدى.

سونىمەن بىرگە، مەملەكەتتىك بازالىق زەينەتاقى تولەمىنىڭ ەڭ تومەنگى مولشەرى 21 907 تەڭگە، ال زەينەتاقىنىڭ ەڭ تومەنگى مولشەرى – 53 076 تەڭگە بولىپ جازىلعان.

بازالىق الەۋمەتتىك تولەمدەردىڭ مولشەرىن ەسەپتەۋ ءۇشىن ەڭ تومەنگى كۇنكورىس كولەمى 40 567 تەڭگە مولشەرىندە ايقىندالعان.

كونستيتۋتسيالىق cوت 1 قاڭتاردا ىسكە قوسىلادى

بيىلپرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ كونستيتۋتسياعا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى 2022 جىلعى ماۋسىمدا وتكەن رەسپۋبليكالىق رەفەرەندۋم قورىتىندىسى بويىنشا بىرقاتار ماڭىزدى زاڭدارعا قول قويدى.

اتاپ ايتقاندا، كونستيتۋتسيالىق رەفورما اياسىندا 2023 جىلعى 1 قاڭتاردان باستاپ ەلىمىزدە كونستيتۋتسيالىق سوت جۇمىس ىستەيدى.

ەندى قازاقستاندىقتار كونستيتۋتسيالىق سوتقا تىكەلەي جۇگىنىپ، ءوزىنىڭ كونستيتۋتسيالىق قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن قورعاي الادى. بۇل رەتتە ازاماتتارمەن بىردەي قۇقىق باس پروكۋرورعا جانە ادام قۇقىقتارى جونىندەگى ۋاكىلگە بەرىلەدى. باس پروكۋروردىڭ قۇقىق قورعاۋ فۋنكتسياسى كۇشەيتىلدى. قاسىم-جومارت توقاەۆ بۇعان دەيىن بۇل سۋبەكتىلەردىڭ كونستيتۋتسيالىق كەڭەسكە جۇگىنۋگە قۇقىعى جوق ەكەنىن اتاپ ءوتتى.

سونىمەن بىرگە، كونستيتۋتسيالىق سوتتا وتىنىشتەردى قاراۋ ءراسىمى جالپى سوتتارداعى ءىس جۇرگىزۋ تارتىبىنەن تۇبەگەيلى ەرەكشەلەنەدى.

كونستيتۋتسيالىق سوتتىڭ وتىنىشتەردى قاراۋ ءتارتىبى جالپى العاندا بەس كەزەڭنەن تۇرادى. بىرىنشىدەن، كونستيتۋتسيالىق سوت اپپاراتىنىڭ وتىنىشتەردى الدىن الا قاراۋى ەسكەرىلگەن. ەكىنشىدەن، كونستيتۋتسيالىق ءىس جۇرگىزۋگە ءوتىنىشتى قابىلداۋ جۇرگىزىلەدى. ۇشىنشىدەن، كونستيتۋتسيالىق سوت وتىرىسىندا ءوتىنىشتى قاراۋ ءۇشىن ماتەريالدار دايىندالادى. تورتىنشىدەن، ءوتىنىشتى قاراۋ بويىنشا وتىرىس وتكىزىلەدى. ال سوڭعى كەزەڭدە ءوتىنىش بويىنشا تۇپكىلىكتى شەشىم قابىلدانادى.

جەكە تۇلعالاردىڭ بانكروتتىعى تۋرالى زاڭ كۇشىنە ەنەدى

12 جەلتوقسان كۇنى ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا پرەزيدەنت قاسىم-جومارت توقاەۆ پروبلەمالىق نەسيەلەر جارتى تريلليون تەڭگەگە جەتكەنىن، ميلليوننان استام ادام بەرەشەگىن تولەي الماي وتىرعانىن باسا ايتتى. ولاردىڭ كوبى ۇمىتسىزدىكتەن ەسكى نەسيەنى وتەۋ ءۇشىن جاڭاسىن الۋعا ءماجبۇر. سوندىقتان، مەملەكەت باسشىسى 2023 جىلعى 1 قاڭتاردان باستاپ «جەكە تۇلعالاردى وڭالتۋ جانە ولاردىڭ بانكروتتىعى تۋرالى» زاڭ ىسكە قوسىلۋعا تيىستىگىن ايتتى.

قازىر اتالعان زاڭ جوباسى پارلامەنتتە تالقىلانىپ جاتىر. وعان سايكەس، قازاقستاندا جەكە تۇلعالاردىڭ بانكروتتىق راسىمدەرىنىڭ ءۇش ءتۇرى قولدانىلادى: سوتتان تىس بانكروتتىق، سوت بانكروتتىعى جانە تولەم قابىلەتىن قالپىنا كەلتىرۋ ءراسىمى.

«بانكروت» دەپ جاريالانعان سوڭ ازاماتتار:

- 5 جىل بويى قارىزدار مەن نەسيەلەر الا المايدى;

- بانكروتتىقتى 7 جىلدان كەيىن عانا قايتا قولدانا الادى.

سونداي-اق بانكروتتىقتان كەيىنگى 3 جىلدا بانكروتتىڭ قارجىلىق جاعدايىنا مونيتورينگ جۇرگىزۋ كوزدەلگەن.

2022 جىلعى 1 قازانداعى جاعداي بويىنشا ەكىنشى دەڭگەيدەگى بانكتەر، ميكروقارجى ۇيىمدارى مەن كوللەكتورلىق اگەنتتىكتەر الدىندا 7,8 ملن ادام 14,3 ترلن تەڭگەدەن استام سوماعا قارىز بولعان.

ودان بولەك، ۇكىمەت پەن پارلامەنتتە جەكە ادامداردى بانكروت دەپ جاريالاۋ كەزىندە جالعىز باسپانانى قالدىرۋ ماسەلەسى تاعى تالقىلانادى.

سالىق كودەكسىنە قانداي تۇزەتۋلەر ەندى

بۇعان دەيىن پارلامەنتتە «سالىق جانە بيۋدجەتكە تولەنەتىن باسقا دا مىندەتتى تولەمدەر تۋرالى» قر كودەكسىنە (سالىق كودەكسى) جانە «سالىق جانە بيۋدجەتكە تولەنەتىن باسقا دا مىندەتتى تولەمدەر تۋرالى» قر كودەكسىن (سالىق كودەكسى) قولدانىسقا ەنگىزۋ تۋرالى» قر زاڭىنا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ جوباسى قابىلدانعان ەدى. مۇندا ايتارلىقتاي ماڭىزدى وزگەرىستەر قامتىلعان.

ماسەلەن، 2023 جىلدان باستاپ كەيبىر قىزمەت تۇرلەرىنە بىرىڭعاي جيىنتىق تولەمدى (بجت) قولدانۋعا رۇقسات ەتىلمەيدى.

ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگى پرەزيدەنت تاپسىرماسىنا سايكەس، جيىنتىق جۇكتەمەنى ازايتىپ، ميكرو جانە شاعىن بيزنەس ءۇشىن ەڭبەكاقى تولەۋ قورىنان بىرىڭعاي تولەم ەنگىزۋ جوسپارلانىپ وتىرعانىن ايتتى. قازىرگى ۋاقىتتا جالاقى قورىنان ءارتۇرلى مولشەرلەمەمەن، ەسەپتەۋ بازالارىمەن بىرنەشە تولەمدەر جاسالادى. بۇل تولەمدەردىڭ ءبارىن ءبىر تولەمگە بىرىكتىرۋ ۇسىنىلدى. جەكە تابىس سالىعى ەسەبىنەن دە جۇكتەمەنى ازايتۋ كوزدەلەدى، ويتكەنى الەۋمەتتىك تولەمدەردىڭ مولشەرى قىزمەتكەرلەردىڭ كەلەشەكتەگى جالاقىسىنا اسەر ەتەدى.

2023 جىلدان باستاپ قازاقستاندا تەمەكى ونىمدەرىنە اكتسيزدەر مولشەرلەمەسىن كەزەڭ-كەزەڭىمەن ارتتىرۋ باستالادى. بۇل ءۇشىن سالىق كودەكسىنىڭ 463-بابى 4-تارماعى 1) تارماقشاسىنىڭ 14, 15, 16, 18, 21 جانە 22-جولدارى وزگەرتىلگەن.

ءفيلترى بار تەمەكى ءۇشىن:

- 2023 جىلى – 14 100 تەڭگە/1 000 دانا;

- 2024 جىلى – 15 900 تەڭگە/1 000 دانا;

- 2025 جىلى – 15 900 تەڭگە/1000 دانا.

سونداي-اق، سيگاريللالارعا اكتسيز ستاۆكالارى تەمەكىگە اكتسيزدىڭ ستاۆكالارىنا تەڭەستىرىلەدى. قىزدىرىلاتىن تەمەكىسى بار بۇيىمداردىڭ ولشەم بىرلىگى كيلوگرامنان داناعا وزگەرتىلىپ، ولارعا اكتسيز تەمەكىگە اكتسيز مولشەرىنىڭ 70 پايىزى دەڭگەيىندە بەكىتىلدى:

- 2023 جىلى – 9 870 تەڭگە/1000 دانا;

- 2024 جىلى – 11 130 تەڭگە/1000 دانا;

- 2025 جىلى – 11 130 تەڭگە/1000 دانا.

كودەكستەگى وزگەرىستەرگە سايكەس، ەلەكتروندى تەمەكىدە قولدانۋعا ارنالعان كارتريدجدەردە، رەزەرۆۋارلاردا جانە باسقا كونتەينەرلەردەگى نيكوتينى بار سۇيىقتىق مولشەرلەمەسى جوعارىلايدى:

- 2023 جىلى – 53 تەڭگە/ميلليليتر سۇيىقتىق;

- 2024 جىلى – 55 تەڭگە/ميلليليتر سۇيىقتىق;

- 2025 جىلى – 55 تەڭگە/ميلليليتر سۇيىقتىق.

سونىمەن قاتار، 2023 جىلدان باستاپ زەرگەرلىك بۇيىمداردى وندىرۋشىلەر قوسىمشا قۇن سالىعىنان (ققس) بوساتىلادى.

بۇل قۇجاتقا سايكەس، بالىق اۋلاۋ كاسىپورىندارىنا دا بالىقتى وڭدەۋ كەزىندە ققس-تى 70%-عا تومەندەتۋ بويىنشا نورما ۇسىنىلعان. قازىر مۇنداي جەڭىلدىكتى بالىق وسىرەتىن شارۋاشىلىقتار قولدانىپ وتىر. قانت ءوندىرىسىن ىنتالاندىرۋ ءۇشىن قۇراق قانت شيكىزاتىنىڭ يمپورتىن ققس-تان بوساتۋ، قانت وندىرۋشىلەرگە ققس جەڭىلدىكتەرىنىڭ قولدانىلۋ مەرزىمىن ۇزارتۋ ۇسىنىلادى.

2023 جىلدىڭ 1 قاڭتارىنان باستاپ تسيفرلىق ماينينگ تولەمىنىڭ ستاۆكالارى وزگەرەدى.

2023 جىلى 1 قاڭتاردان باستاپ قازاقستاندا تسيفرلىق ماينينگ ءۇشىن تولەماقى مولشەرلەمەسىنىڭ پروگرەسسيۆتى شكالاسى قولدانىلادى.

ارزان ەلەكتر ەنەرگياسىن پايدالانۋ كەزىندە جوعارعى شكالاسى 25 تەڭگەگە جەتەتىن جوعارى تولەم ستاۆكاسى قولدانىلاتىن بولادى. قۇنى 1 كيلوۆاتت-ساعات ءۇشىن 24 تەڭگەدەن جانە ودان قىمبات ەلەكتر ەنەرگياسىن پايدالانعان جاعدايدا 1 تەڭگە مولشەرىندە ەڭ تومەنگى تولەماقى مولشەرلەمەسى قولدانىلماق.

2023 جىلى شىلدە ايىندا الەۋمەتتىك كودەكس قابىلدانادى

ەڭبەك جانە حالىقتى الەۋمەتتىك قورعاۋ مينيسترلىگى قازاقستاندىقتاردى الەۋمەتتىك قولداۋدى جاقسارتۋعا باعىتتالعان الەۋمەتتىك كودەكس جوباسىن ازىرلەدى. بۇل كودەكس الەۋمەتتىك سىن-قاتەر تۋىنداعان كەزدە مەملەكەت تاراپىنان كومەكتى قامتاماسىز ەتەدى، ازاماتتارعا ءومىر بويى قولداۋ كورسەتەدى.

الەۋمەتتىك كودەكس جوباسىندا وتباسىنىڭ تسيفرلىق كارتاسى ارقىلى الەۋمەتتىك-مەملەكەتتىك كەپىلدىكتەر پرواكتيۆتى فورماتتا بەرىلەدى، وسى ارقىلى وتباسىلاردىڭ الەۋمەتتىك سىن-قاتەرىنىڭ الدىن الۋ جۇيەسىن قالىپتاستىرۋ كوزدەلگەن.

جۇمىسپەن قامتۋ سالاسىندا دا ەڭبەك كۇشىنىڭ كاسىبي داعدىلارىن كۇشەيتۋدى، يكەمدى جۇمىسپەن قامتۋدىڭ بارلىق تۇرلەرىن زاڭنامالىق بەكىتۋ مەن رەتتەۋدى، تەحنولوگيالار مەن ءبىلىم ترانسفەرتى ءۇشىن بىلىكتى كادرلاردى تارتۋدى، ىشكى كوشى-قوندى رەتتەۋدى، جۇمىسپەن قامتۋ ورتالىقتارىن مانساپتىق ورتالىقتارعا اينالدىرۋدى جانە قىزمەتتەردى اۋقىمدى تسيفرلاندىرۋدى كوزدەيتىن جاڭا ساياسات قۇرىلۋدا.

وسى قۇجات شەڭبەرىندە بيۋدجەتتەن تولەنەتىن زەينەتاقى تولەمدەرىنىڭ مولشەرىن ۇلعايتۋ، مەملەكەتتىڭ، جۇمىس بەرۋشىنىڭ جانە قىزمەتكەردىڭ قاتىسۋىمەن كوپدەڭگەيلى زەينەتاقى جۇيەسىن قۇرۋ ارقىلى ازاماتتاردى زەينەتاقىمەن قامتۋ جەتىلدىرىلىپ كەلەدى.

الەۋمەتتىك كودەكس جوباسىندا بالالى وتباسىلارعا مەملەكەتتىك قولداۋدى كەڭەيتۋ كوزدەلەدى. پرەزيدەنت تاپسىرماسىمەن وتباسىلارعا ۇلتتىق قوردىڭ ينۆەستيتسيالىق تابىسىنىڭ 50%-ىن ءبولۋ جولىمەن 18 جاسقا دەيىنگى بالالار ءۇشىن باستاپقى كاپيتال جيناۋ تۇرىندە قوسىمشا قولداۋ ەنگىزىلۋدە.

بالا كۇتىمىنە بايلانىستى تابىسىنان ايىرىلعان جاعدايدا مەملەكەتتىك الەۋمەتتىك ساقتاندىرۋ قورىنان بالا كۇتىمى بويىنشا جاردەماقى جانە الەۋمەتتىك تولەم تولەۋ مەرزىمدەرى ءبىر جارىم جىلعا دەيىن ۇلعايتىلادى.

الەۋمەتتىك ادىلەت ورناتۋ ءۇشىن ناگرادتالعان انالارعا بەرىلەتىن جاردەماقىنىڭ مولشەرى سارالانادى. ماسەلەن، «التىن القا» العان نەمەسە بۇرىن «باتىر انا» اتاعىن العان، I جانە II دارەجەلى «انا داڭقى» وردەندەرىمەن ناگرادتالعان انالارعا جاردەماقى 6,4 اەك-تەن 7,4 اەك-كە دەيىن ۇلعايتىلادى.

سونىمەن قاتار، 2025 جىلدان باستاپ اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك تاعايىنداۋ ءۇشىن كەدەيلىك شەگى ەڭ تومەنگى كۇنكورىس دەڭگەيىنىڭ ورنىنا ورتاشا تابىسپەن انىقتالادى.

Abai.kz